A. Appendicular İskelet (Scaleton Appendiculare)
Appendiküler iskelet (Gr.skeletos=iskelet, appendiculare=eklenti) başlığı altında gövde iskeletine bağlanmış üst ve alttarafların iskeletini oluşturan kemikler incelenir.
I. Ossa membri superioris (üsttaraf kemikleri)
Üsttaraflar, gövdenin en üst kısmı olan göğüs'ün iki yanına tutunmuş sağ ve sol olmak üzere çift ve simetrik birer uzantı halindedirler.vücudumuzun en hareketli, dinamik ve esnek kısmı olan üsttaraflar'ın kemikleri iki küme halinde ele alınırlar. üsttarafları göğüs iskeletine bağlayan kemikler üsttaraf kavşağı kemikleri, muaf hareketli üsttaraf kemikleri de özgür üsttaraf kemikleri başlığı altında incelenir.
Appendiküler iskeleti oluşturan 126 kemiğin 64'ü üsttaraf kemiklerine aittir. Bir taraf kavşak kemikleri 2, hür hareketli kemikler ise 30 tanedir.
Üsttaraf Kavşağı Kemikleri : Göğüs kavşağı olarakta isimlendirilen üsttaraf kavşağı scapula (kürek kemiği) ve clavicula (köprücük kemiği) olmak üzere iki kemikten (iki taraf için 4 kemik) oluşur.
Scapula : Kürek kemiği
Kürek kemiği, göğüs kafesinin art yüzüne oturmuş, trianguler, yassı bir kemiktir. Üç bucağı (angulus), üç kenarı (margo) ve iki yüzü (facies) vardır. Hafif çukur olan önyüzü kaburgalara (2.-7. kaburgalar) yaslanır. Konveks olan art yüzünde spina scapulae denilen bariz bir çıkıntı bulunur. Art yüzü üst ve alt iki çukurcuğa bölen spinanın genişlemiş ucuna acromion (omuz çıkıntısı) denir. Acromionun üzerinde köprücük kemiği ile eklem yapacak bir eklem yüzü vardır. Scapula’nın epey kalın olan dış bucağında, hür hareketli üsttaraf kemiklerinin birincisi olan humerus’un eklemleşeceği sığ bir eklem yüzü (Cavitas glenoidalis) bölge alır. Cavitas glenoidalis'in iç yanındaki kalın uzunluğuna collum scapulae denir. Glenoid çukur (Cavitas glenoidalis)'un üst tarafında, üst kenarın devamı biçiminde boyun'a tutunan büyük bir çıkıntı-processus coracoideus uzarır. Bu çıkıntıya coracoklavikuler bağ ile göğüs ve kolun kimi kasları (m. pectoralis minor, m.coracobrachialis ve m.biceps brachii'nin çaput breve'si) tutunur.
Clavicula : Köprücük kemiği
Köprücük kemiği acromion ile sternum (göğüs kemiği) arasında horizontale yakın olarak yerleşmiş bir kemik olup, tüm uzunluğunca deri altında palpe edilebilir. Köprücük kemiği, vücut kemiklerinin en yüzeyel yerleşimli olanı, en kolay kırılabileni ve kemikleşmesi birinci başlayanıdır.
Clavicula'nın acromion'la eklemleşen art ucuna extremitas acromialis, sternum ile eklemleşen ön ucuna extremitas sternalis, iki uç arasında kalan orta kısmına de corpus claviculae denir. Korpusun 2/3 içyan kısmı öne yanlışsız, 1/3 dışyan kısmı geriye sahih konveksite gösterdiğinden, kemik kabaca S biçiminde kabul edilir.
Clavicula Klinik Malumat
1-Omuz Ekleminin ankilozu durumunda iki eklemin hareket yeteneği daha da genişler.
2-Eğer kol aşağı ve geriye akıllıca çevrilirse, a. subclavia clavikula ile I. costa arasında sıkışır. Bilekte nabız durur. Bu konum ile üst ekstremite kanamalarını süreksiz bir mühlet durdurabiliriz.
3-Koldan gelen darbeler çoklukla klavikula uzun ekseni boyunca aksederler. Disk birebir vakitte kuvvetli bir ligament hizmeti yaptığı için bu darbeler eklemde çıkığa sebep olmazlar. Bu eklem çıkmaktansa klavikula kırılmayı tercih eder.
4-Akromiyoklavikular eklem çıkıklarında, korakoakromial liagement bükülür ve yırtılabilir. Scapula clavikuladan biraz uzaklaşır. Fakat çıkık çok kolay tarafına yerleşir.
Hür Üsttaraf Kemikleri
Brachium (kol)), antebrachium (ön kol) ve el (manus) kemikleri bu başlık altında incelenir. Bir taraf kol iskeletinde 1, önkol iskeletinde 2, el iskeletinde ise 27 kemik bulunur. Bunları münferit farklı inceleyeceğiz.
Humerus : Kol kemiği
Humerus, üsttarafın en büyük kemiği olup tipik bir uzun kemik yapısındadır. Epiphysis proximalis et distalis (üst ve alt uçlar) ile bir cisme (diaphysis) ayrılarak incelenir.
Üst Uç : Üst uç caput humeri olarak isimlendirilen, geniş, yuvarlak bir baş ile bu başın dış yanında taraf alan iki çıkıntı (tuberculum majus et minus) içerir. Caput humeri, iskelette scapula'nın cavitas glenoidalis'i ile eklemleşir. Çıkıntılar ise omuz etrafındaki kaslara yapışma alanı oluşum eder. Tuberculum majus et minus arasındaki oluktan (sulcus intertubercularis) pazu kası (m.biceps brachii)' nın uzun başının kirişi makbul. Baş ile tubercül’ler arasındaki dar kısma anatomik boyun (collum anatomicum), tüberküller ile cisim (corpus) arasındaki geçiş kısmına de cerrahi boyun (collum chirurgicum) denir. Humerus kırıklarının en sık görüldüğü mekan cerrahi boyundur.
Corpus (cisim) : Üst kısmı silindirik, alt kısmı önden geriye hafif yassı bir yapıdadır. Anatomik olarak üç yüzlü kabul edilir. Cismin ortalarına sahih dış yüzde deltoid tüberkül (Tuberositas deltoidea), art yüzde ise içyandan dış yana yukarıdan aşağıya sahih uzanan sipiral bir oluk bulunur. Bu oluk n. radialis'in basısı ile oluştuğundan sulcus nervi radialis olarak isimlendirilir.
Alt Uç: Humerus un alt ucu, önkol kemiklerinin üst uçları ile eklemleşecek yapılara sahiptir. Bu yapılar topluca condylus humeri olarak isimlendirilir. Kendilin ulna'nın çentiği ile eklemleşen içyan kısmına trochlea humeri , radius'un başındaki çukurlukla eklemleşecek kısmına capitulum humeri denir. Alt ucun ön yüzünde lokma çıkıntılarının üzerinde iki çukurcuk (fossa coronoidea, fossa radialis) bulunur.Alt ucun art yüzünde ise trochlea'nın üst tarafında.ulna'nın çıkıntısının girdiği fossa olecrani olarak isimlendirilen büyükçe bir çukurluk bölge alır.
Condylus humcri'nin üst kısmının dış ve iç yanında görülen çıkıntılara epikondil (Epicondylus medialis et lateralis) denir. Bu çıkıntılar birçok önkol kası'na yapışma konumu oluşum eder. İç epikondilin art yüzünde, önkol'un içyanında seyreden n.ulnaris'in geçişi esnasında oluşmuş bir oluk (sulcus nervi ulnaris) bulunur.
Humerus Klinik Haber
1-Humerus’ta üst epifiz kırıkları daha çok collum anatomicum yahut collum chirurgicum’da görülür. Collum chirurgium kırıkları yaşlı bireylerin, kol abduksiyonda iken dirsek üzerine düşme durumlarında çok görülür. Kırık çizgisi m. pectoralis major, m. teres major ve m. latissimus dorsi yapışma konumlarının üstünde kalır.
Humerus ile yakın bağlantıda olduklarından n. radialis, n. axillaris ve n. ulnaris, kırıklarda zedelenebilir.
2-Humerus proksimal epifizi’nin travmatik ayrılması: Bu epifiz erkeklerde 20yaşın sonuna kadar cisimle birleşmediği için (kadınlarda 18 yaş), darbelerde corpuslarından ayrılabilir.
3-En çok çıkan eklemlerden birisidir. Çıkık umumiyetle kol abdüksiyonda iken olur. Ayrıyeten kol eklemin en zayıf noktası olan alt- iç tarafa akıllıca çıkar (subglenoid. )
Önkol Kemikleri: Dirsek ile elbileği arasındaki üst ekstremite kısmına önkol (Antebrachium) denir. Önkol iskeleti radius ve ulna olarak isimlendirilen iki kemik tarafından oluşturulur.
a. Radius : Döner kemik
Radius,önkolun dışyan tarafında nokta alan, ulna'ya nazaran daha kısa bir kemiktir. Üst ve alt iki uç ile bir gövdeden ibarettir.
Üst uç silindir biçiminde bir başa (Caput radii) sahiptir.Caput radii, yukarıda humerus'un alt ucundaki capitulum radii iç yanda ulna ile eklem yapar.Başın altındaki kısa ince kısma collum (Boyun) denir. Uzunluğunun aşağısında, önde pürtüklü bir çıkıntı (tuberositas radii) bulunur. Tuberositas radii'de pazu kası sonlanır.
Gövde, yukarıdan aşağıya sahih genişleyen bir yapıda olup üç yüzlüdür. Ön ve art yüzlerin birleşim hattında, içyanda oluşmuş keskin kenara margo intcrosseus denir.
Alt uç, üst uca nazaran daha kalın olup el bilek kemiklerinin üst sırası ile eklem (Facies articularis carpalis) yapar.Alt ucun dışyanından aşağıya hakikat uzanan çıkıntıya proc.styloideus denir.Alt ucun içyanında ulna başı ile eklemleşecek bir çentik, art yüzünde tuberculum dorsale olarak isimlendirilen bir çıkıntı bulunur.
Radius Klinik Malumat
1. Radius kırıklarının en çokça görüldüğü bölge distal ucun 2 cm. üst kısmıdır. (Colles kırığı). Bu kırıklarda olağanda 1-2 cm. aşağıda bulunması gereken radius stiloid çıkıntısı, ulna stiloid çıkıntısı ile tıpkı seviyeye yükselir.
b.Ulna : Dirsek kemiği
Önkol iskeletinin içyanını oluşturan ulna, radius'tan daha uzun bir kemiktir. Üst ve alt iki uç ile bir gövdeden ibarettir.
Üst uç nispeten geniş bir kitle biçiminde olup semilunar bir çentik ile iki çıkıntı içerir. Humerus'un alt ucundaki trochlea ile eklemleşen semilunar çentik incisura trochlearis olarak isimlendirilir.Çentiği arka-yukarıdan sınırlıyan büyük çıkıntıya olecranon, aşağı-alttan sınırlıyan küçük çıkıntıya da proc.coronoideus denir.Proc.coronoideus'un dışyanında radius başı ile eklem yapan bir çentik, aşağısında pürtüklü bir kabartı (tuberositas ulnae) bulunur.
Gövde,radius vücudunun bilakis aşağıya akıllıca daralan bir yapıdadır. Radius'ta olduğu üzere üç yüzü ayırt edilir ve margo interosseusa sahiptir.
Alt uç,üst uca nazaran hayli ince olup proc.styloideus olarak isimlendirilen küçük bir çıkıntı ile bir başçığa (Caput ulnae) sahiptir. Caput ulnae, radius'un alt ucu ile eklemleşir; bilek eklemine direkt katılmaz.
El Kemikleri (Ossa manus)
Yekun 27 kemikten ibaret olan el kemikleri (ossa manus) üç öbekte ele alınır.
a. EI bileği kemikleri (ossa carpi) 8 adet
b. El tarak kemikleri (ossa metacarpi) 5 adet
c. EI parmak kemikleri (ossa digitorum manus.phalanges) 14 adet
El bileği kemikleri (ossa carpi) iki sıra halinde dizilmiş 8 kısa kemikten ibarettir.Bu kemikler ligamentlerle birbirlerine sıkıca bağlandıklarından hareketleri hayli kısıtlanmıştır.
Proksimal sırada mekan alan kemikler (medialden laterale doğru) :
Os scaphoideum (proksimal sıranın en büyük kemiği), os lunatum, os triquetrum, os pisiforme (en geç kemikleşen ve en küçük karpal kemik).
Distal sırada bölge alan kemikler (medialden laterale doğru) :
Os trapezium, os trapezoideum, os capitatum (carpal kemiklerin en büyüğü ve birinci kemikleşeni), os hamatum herbiri doğumdan sonra görünür bir hengamda kemikleşen el bileği kemiklerinin röntgenogramları yaş tayininde değer taşır.
El tarak kemikleri (ossa metacarpi), avuç içi ve el sırtının (palma et dorsum manus-metacarpus)'nin iskeletini oluşturan 5 adet minyatür uzun kemiktir.
Herbir metakarpal kemiğin üst ucuna basis, gövdesine corpus, başsı distal ucuna caput denir.El tarak kemikleri dıştan içe sahih os metacarpale I. II... V formunda numaralanarak belirlenir. Her bir metakarpal kemik yukarda elbilek kemiklerinin distal sırası kemikleri, aşağıda ise proksimal falanksın tabanı ile eklemleşir. En uzun el tarak kemiği 2.metakarpus, en kısası ise l. metakarpustur.
El parmak kemikleri (phalanges, falankslar) de el tarak kemiklerinde olduğu üzere birer minyatür uzun kemik karakterindedir. Herbir falanksın üst ucuna basis, gövdesine corpus, ilişkin ucuna da caput denir. Başparmak (digitus I. pollex) hariç başka bütün parmaklarda üçer tane falanks bulunur. Bunlar proksimal, media (orta) ve distal falanks olarak isimlendirilir. Phalanx’lar metakarpofalangeal eklemlerle metakarplara, interfalangeal eklemlerle birbirlerine bağlanırlar.
Os Carpalia Klinik Malumat
En çok kırılabilen el bileği kemiği skafoid kemiktir. Kemiğin distal-dış kısmı palmar yüze gerçek bir tüberkül gösterir. Kişilerin % 15’ inde kemiği besliyen bütün arterler, bu distal modüldeki küçük deliklerden girerler. Kemiğin kırılması durumunda proksimal kırık kesiminin kan ile beslenmesi de kesileceğinden, bu modül avasküler nekroz’a uğrar. Acilen çekilen röntgen sinemalarında kırık görülmeyebilir. Fakat 2-3 hafta sonra çekilen sinemalarda, kırık tarafındaki kemik rezorbsiyonuna bağlı olarak kırığı görebiliriz.
II. Ossa membri inferioris : Alttaraf kemikleri
Alttaralar, gövdenin en alt kısmı olan peivis'in iki yanına tutunmuş sağ ve sol olmak üzere çift ve simetrik iki sütun halindedirler. Alttaraflar, yapılarındaki kalın, güçlü kemikler, eklemler ve kaslar yardımı ile vücudumuzun tüm tartısını taşıma,dik durma ve mekanda yan değiştirme ödevlerini üstlenmiştir.
Appendiküler iskeleti oluşturan 126 kemiğin 62'si alttaraf iskeletine aittir. Alttaraf kemikleri de üsttarafta olduğu üzere kalça kemeri kemikleri (alttaraf kavşağı kemikleri) ve muaf alttaraf kemikleri formunda ayrılarak incelenir.
Alttaraf Kavşağı Kemikleri: Kalça kemeri olarak da isimlendirilen alttaraf kavşağında,üç kemiğin birleşmesi ile oluşmuş tek bir kemik (os coxae) bulunur. Sağ sol iki os coxae, alttarafı aksial iskeletin en alt kısmına bağlar.
Os coxae : Kalça kemiği
Kalça kemiği, geniş,irregüler biçimde, yassı kemik karakterinde bir kemiktir. Bağımsız taslaklardan gelişen üç başka kemiğin (os ilii, os ischii, os pubis) 16-18 yaşlarında sinostozisi sonucu oluşmuştur. Üç kemiğin birleşim alanında,uyluk kemiğinin başı ile eklem yapan derin bir çukurluk (acetabulum) bulunur. Acetabulum'un ön-alt tarafında görülen geniş deliğe foramen obturatum denir.
a. Os ilii : İlye kemiği :
Kalça kemiğinin en büyük ve kanat halindeki üst kısmı olup, üsttaraf kemiklerinden scapula'ya emsal. Corpus ve ala (kanat) olarak iki kesimi vardır. Corpus, öbür os coxae kısımlarıyla kaynaşır. Ala ossis ilii, yüzeyel olarak hissedilebilen çıkıntıları nedeni ile değer taşır. Üst özgür kenarına crista iliaca, bunun öndeki çıkıntısına spina iliaca anterior superior denir. Meydanın dış yüzü facies glutea, iç yüzü ise fossa iliaca olarak isimlendirilir.
b. Os pubis : Edep yahut Çatı kemiği :
Kalça kemiğinin ön-alt kısmını oluşturan os pubis üsttaraf kemiklerinden clavicula'ya uyar. İki kolu foramen obturatum'u muhitler. Corpusunun dış yüzündeki çıkıntıya tuberculum pubicum, iç yüzündeki eklem yüzüne facies symphysialis denir. Sağ,sol facies symphysialis'ler kartilaginöz bir eklem olan symphysis pubica aracılığı ile birleşirler.
c.Os ischii : Oturak kemiği) :
Kalça kemiğinin arka-alt kısmını oluşturan L formunda bir kemiktir. Foramen obturatum'u geriden ve alttan çevreleyen os ischii.os coxae'nin en sağlam kemiğidir. Os ischii, üsttaraf kemiklerinden scapula'nın proc.coracoideus'una uyar.Kemiğin en kalın kısmı olan corpus'un arka-alt kısmındaki çıkıntıya tuber ischiadicum denir.
Hür Alttaraf Kemikleri : Femur (uyluk), crus (bacak) ve ossa pedis (ayak) kemikleri bu başlık altında incelenir. Bir taraf uyluk iskeletinde l, bacak iskeletinde 2, ayak iskeletinde ise 26 kemik bulunur.Bunları başka münferit inceleyeceğiz.
Os femoris : Uyluk kemiği
Os femoris, uyluk iskeletini yapan vücudumuzun en uzun, en kalın ve en sağlam kemiğidir. Uzun, tubuler bir kemik yapısında olup vücut uzunluğunun 1/4'ü kadar uzunluğa sahiptir.Bu güçlü kemik, vücudun desteklenmesi yanında diz ve kalça eklemi yolu ile mobilitesinde de rol oynar. Alışılagelmiş yürüme, koşma ve atlama sonucu kendisine ulaşan güçten daha ziyade basınca dayanabilir.
Üst Uç : Üst ucun en sarih oluşumu, yuvarlak halindeki caput ossis femoris'tir. Caput ossis femoris (Femur başı) os coxae' deki acetebulum ile eklem yapar. Caput'un tepesindeki küçük çukurluğa fovea capitis denir. Femur başı, gövdeye uzun bir boyunla (Collum ossis femoris) bağlanır.
Collum femoris, travmalarda en ziyade kırılan kemik kısımlarından biridir.
Femur boynu ile gövdenin birleşim tarafı etrafında bariz çıkıntılar ve çizgiler vardır. Birleşim noktasının dış tarafındaki büyük çıkıntıya trochanter major, içyanındaki çıkıntıya da trochanter minor denir. Caput femoris ile trochanter major arasında fossa trochanterica bulunur. Trochanter major ve trochanter minor ismindeki bu iki çıkıntı önde ve artta intertrochanterica çizgisel çıkıntılarla birbirlerine bağlanmıştır.
Gövde: Öne yanlışsız konveksite gösteren femur gövdesi (Corpus), art yüzdeki pürtüklü çizgisel çıkıntı (Linea aspera) dışında düzgün ve tubuler görünüştedir. Linea aspera'nın dudaklarının alt uca ulaşan devamları facies poplitea'yı sonlar.
Alt Uç: Os femoris'in alt ucu üst uca orantıyla daha geniş ve kalın olup artta bir çukurla (Fossa intercondylaris) ikiye ayrılmış medial ve lateral kondillerden (Condylus lateralis et medialis) oluşur. Kondillerin antero-inferior yüzleri facies articularis (Eklem yüzü) niteliğinde olup tibia üst ucu ve patella ile eklem yapar. Medial condilin üstünde bölge alan m. adductor magnus'un tutunduğu küçük tümsekçiğe tuberculum adductorium denir.
Os Femoris Klinik Malumat :
1.Collum, kemiğin diafizine gövde ağırlının iletilmesinde çok büyük rol oynar. O bakımdan collum ve femur başındaki spongioz yapı kemik mimarisi (architecture) cephesinden özellik gösterir. Burada ince kemik kısımlarının durumları tartısının tesir istikametlerine nazaran ayrılmıştır. Yaşlı kişilerde ve münhasıran bayanlarda collum’daki trajektörlerden (calcar femorale) kimileri atofiye uğradığı için collum kırıkları çok görülür. Bu hikaye postmanepozal osteopoozis’e bağlıdır.
2.Bir tarafta spina iliaca anterior superior ile tuber ischiadicum’un en muayyen kısmını bir çizgi ile birleştirirsek buna Nelaton çizgisi denir. Sıradanda trochanter major bu çizgiye teğet durumdadır. Spina iliaca anterior superior’dan geriye hakikat mekana koşut bir çizgi çizebiliriz. Bu çizgiden trochanter major’ün tepesine bir dik inersek önümüze bir üçgen çıkar. Buna Bryant Üçgeni denir. Bu üçgen tabanın bir tarafta kısa olduğunu gösterir.
3.Femur’un distal ucu hep doğumdan biraz evvel kemikleşir. Bu merkezin röntgen sinemalarında görülmesi, meyyit olarak doğduğu sav edilen bebeğin canlı doğmuş olduğunu gösterir.
4. Bir insanın uzunluğu ekseriyetle femur uzunluğunun 4 mislidir.
Patella : Dizkapağı kemiği
Patella vücudumuzdaki sesamoid kemiklerin en büyüğü olup diz ekleminin ön kısmında, m.quadriceps femoris 'in kirişi içinde bulunur. Yassı trianguler halde olup iki yüzü, bir tabanı, bir tepesi vardır.
Ossa cruris (Bacak kemikleri)
iz'den ayak bileğine kadar olan alttaraf kısmı bacak (crus) olarak isimlendirilir. Onkol'da olduğu üzere bacak iskeletinde de biri içyanda (tibia-kaval kemik), oburu dışyanda (Fibula-Kamış kemik) olmak üzere iki kemik bulunur.
a. Tibia : Kaval kemiği
Tibia, bacağın içyanında bölge alan üst ucu daha kalın,yaklaşık os femoris uzunluğunda boru kemiklerdendir. Tibia, vücut tartısına destek olduğu üzere, bu tartısı ayak bileği eklemi (Art. talocruralis) yolu ile os femoris üzerinden talus'a aktarır. Tibia, üst ve alt iki uç ile bir gövdeden ibarettir.
Üst uç epeyce kalın olup, os femoris'in alt ucu ile eklem yapan iki kondil (condylus medialis et lateralis) 'den oluşur.Üst uçla gövdenin geçiş mahallinde ön yüzde pürüzlü besbelli bir kabarıklık görülür. Lig. patellae'nin yapıştığı deri altında kolaylıkla palpe edilebilen bu kabarıklık tuberositas tibiae olarak isimlendirilir.
Gövde üç yüzlü olup, deri altında kolaylıkla hissedilebilen ön kenarına margo anterior denir.iç yüzü nispeten düz olup canlıda ve kadavrada yalnızca deri ve derialtı dokusu ile örtülü olduğundan basitçe palpe edilebilinir.
Alt uç üst uca orantıyla daha ince olup iç yanından aşağıya sahih uzanan çıkıntısı malleolus medialis olarak isimlendirilir. Alt uçtaki eklem yüzü trochlea tali ile eklem yapar.
b.Fibula : Kamış kemik, İğne kemik
Fibula bacak iskeletinin dış tarafında yer alan iki ucu kalınlaşmış uzun,ince bir kemiktir. Üst ucu ile tibia'nın dış kondiline bağlanan fibula diz eklemine katılmaz. Bu nedenle vücut yükünü taşımada çok az fonksiyona sahiptir. Distal ucu talus ile eklemleşir. Alt uçtaki çıkıntı malleolus lateralis olarak isimlendirilir.
Ayak Kemikleri: İnsan vücudunun yükünü taşıma ve destekli harekelimizi sağlama ödevini üstlenmiş olan ayaklarımız bu fonksiyonları en ülkü formda yapabilecek bir kemik iskelete sahiptir.
Yekun 26 kemikten ibaret olan ayak kemikleri (Ossa pedis) üç kümede ele alınırlar.
a. Ossa tarsi’leri (Ayak bileği kemik ) 7 adet
b. Ossa metatarsi (Ayak tarak kemikleri) 5 adet
c.Ossa digitorum pedis phalanges (Ayak parmak kemikleri) 14 adet.
Ayak kemikleri transversal ve longitudinal kemerler oluşturacak halde yerleşmişlerdir. Bu kemerlerin bozulması çeşitli ayak form anomalilerine neden olur. Medial longitudinal keme; talus, calcaneus, os naviculare, os cuneiforme I-II-III ve os metatarsale I-II-III tarafında, Lateral longitudinal kemer; calcaneus, os cuboideum ve os metatarsale IV-V tarafından oluşturulur.
Transversal kemer ise os cuboideum, os cuneiforme I-II-III ve metatarsal kemiklerin bazisleri tarafından yapılır.Ayak kemerleri, kemiklerin makul biçimi, güçlü bağlar ve kasların tonusu tarafından korunur.
Ossa tarsi (Ayak bileği kemikleri): El bileği kemiklerine misal biçimde iki sıra halinde dizilmişlerdir. Art sıra iki büyük kemik olan talus (eklem kemiği) ve calcaneus (topuk kemiği) den ön sıra ise os naviculare (sandalsı kemik),ossa cuneiformia (kamamsı kemikler, 3 adet) ve os cuboideum (kübik kemik)'ten oluşur. Talus,ayak iskeletinin bacağa bağlandığı arka. talocruralis'e katılır. Calcaneus.ayak iskeletinin en büyük kemiği olup topuk çıkıntısını oluşturur. Ossa cuneiformia'lar ve os naviculare ön sıranın iç yanında,os cuboideum ise dış yanında konum alır.
Ossa metatarsi (ayak tarak kemikleri), 5 tane olup tibial (içyan) taraftan başlanarak I, II,.....V. metatarsal kemik formunda numaralanırlar. Eldeki metakarpal kemiklere emsal halde birer minyatür uzun kemik yapısında olup, basis, corpus ve caput olarak üç kısmı vardır. Caputları, ayak parmak kemikleri ile bazisleri ise ayak bilek kemiklerinin ön sırası ile eklem yapar. Ossa digitorum pedis, phalanges (ayak parmak kemikleri), ayak baş parmağı (hallux.digitorum pedis I)' nda 2. II-V.ayak parmaklarında 3'er tane olmak üzere yekun 14 kemikten ibarettir. Herbir ayak parmağı kemiği minyatür bir uzun kemik yapısında olup basis,corpus ve caput olarak üç kısmı vardır. II-V. parmaklarda bulunan üçer falanks proksimal, media (orta) ve distal falanks olarak isimlendirilir. Hallux'ta yalnızca proksimal ve distal falanks konum alır.
Pelvis : Leğen
Esas çatısı iki os coxae.os sacrum.os coccyx’in eklemleşmesi ile oluşmuş kemik, kas ve bağlardan yapılmış huni biçimindeki gövde kısmına pelvis denir.
Pelvis boşluğuna cavum pelvis denir. Bu boşluk linea terminalis yolu ile iki kısma ayrılır. Linea terminalis, geride promontorium, yanlarda linea arcuata, pecten ossis pubis (bu iki oluşumun yarattığı yan kenar linea iliopectinea olarak da adlandırılır).
Önde symphysis pubica'nın üst kenarı tarafından oluşturulur. Linea terminalisin üst tarafında kalan pelvis kısmına pelvis majör, altında kalan pelvis kısmına de pelvis minor (gerçek pelvis) denir.
Pelvis boşluğu linea terminalis hizasında daralır. Linea terminalis'in sınırladığı açıklığa apertura pelvis superior (aditus pelvis, pelvic inlet, pelvis girişi) denir.
Pelvisin, apertura pelvis inferior (exitus peivis, pelvis çıkışı) denilen alt açıklığı önde symphysis pubica'nın alt kenarı ve ischium-pubis kolları, yanlarda tuber ischiadicum, artta lig.sacrotuberale ile sonlandırılmıştır.
Sağda ve solda ischium-pubis kollarının oluşturduğu kemere arcus pubis, iki ischium-pubis kolu arasında oluşan açıya angulus subpubicus denir.
Pelvis minör boşluğunda, üriner ve gastrointestinal organların alt kısımları ile iç genital organlar bulunur. Obstetrik açıdan bayan pelvis minor'u çok kıymetlidir. Evladın olağan yoldan sağlıklı tevellüdü için pelvis minor'un ölçüleri ile evladın baş ölçülerinin koordinasyonu koşuldur.
Alışılagelmiş anatomik duruşta apertura pelvis superior'dan geçen düzlem ile horizontal düzlem arasında 50-60 ° lik bir açı vardır. Pelvis'in bu eğimine inclinatio pelvis denir.
Pelvis'teki planum medianum'dan geçen çapların ortalarını birleştiren çizgi os sacrum'un eğriliğine uyar. Apertura pelvis superior ve inferior'un da merkezlerinden geçen bu çizgi axis pelvis olarak isimlendirilir.
Bayanda Pelvis Çapları: İç ve dış çaplar olarak iki öbekte ele alınır.
a. İç Çaplar;
1. Conjugata (diameter) anatomica: Orta velev sacrum’ un promontorium ile symphysis pubica'nın üst kenarı arasındaki çaptır. (normalde 11.5-12 cm ) dir.
2. Conjugata vera (diameter conjugata) : Orta velev, sacrum’ un promontorium ile symphysis pubica'nın art yüzünün en kabarık bölgesi arasındaki çaptır. Obstetrikal vera olarakda isimlendirilen bu çap olağanda 11 cm dir: 9 cm den küçük olursa veladet zorlaşır.
3. Conjugata diagonalis (diameter diagonalis pelvis): Orta velev sacrum’ un promontorium ile symphysis pubica'nın alt kenarı arasındaki çaptır. Canlıda vaginal tuşe ile ölçülebilen bu iç çapın sıradan uzunluğu 12.5-13 cm dir.
4. Diameter (conjugata) recta : Exitus pelvis'e ilişkin orta hat çapı olup symphysis pubica'nın alt kenarı ile os coccyx'in tepesi arasında uzanır. (normalde 9.5-11.5 cm ) dir.
5. Diameter transversa : Linea terminalis üzerinde transversal olarak birbirinden en uzak olan karşılıklı iki noktayı birleştiren çaptır. (Normalde 13.5 cm ) dir.
6. Diameter obliqua pelvis: I-II : Linea terminalis üzerinde bir tarafın arka sacroiliaca'sı ile karşı tarafın eminentia iliopubica'sı arasındaki çaplar olup sıradanda 12.5 cm dir.
b. Dış Çaplar: Pelvimetre ile ölçülebilen 4 çap tanımlanmıştır.
l. Diameter externa: Beşinci lumbal omurun proc.spinosus'u ile symphysis pubicanın ön yüzü arasındaki dış orta hat çaptır (normalde 20 cm ) dir.
2. Distantia spinarium (interspinosa): Sağ-sol iki spina iliaca anterior superior'lar arasındaki çap olup sıradanda 24 cm dir.
3. Distantia cristarium (intercristalis) : iki taraf crista iliaca'larının en yüksek noktaları arasındaki çaptır (normalde 28 cm ) dir.
4. Distantia trochanterium (intertrochanterica) : Sağ sol trochanter major'lar arasındaki çaptır (normalde 32 cm )dir.
Hatun Ve Erkek Pelvısleri Arasındaki Değerli Farklılıklar:
Pelvis majör hatunlarda sığ ve yayvan olduğu halde erkeklerde derindir. Pelvis girişi bayanlarda büyük ve enine oval, erkeklerde ise kalp halindedir. Pelvis çıkışı bayanlarda erkeklere nazaran daha büyüktür. Sacrum. bayanlarda kısa.geniş ve yassı olduğu halde,erkeklerde uzun ve dardır. Angulus subpubicus, bayanlarda geniş (90° 'den fazla) erkeklerde dardır. Acetebulum, hatunlarda daha küçüktür.
B. Aksial İskelet:
Aksial iskelet başlığı altında,gövde ve baş-boyun iskeletini oluşturan kemikler (omurga.göğüs kemikleri, kafatası) incelenir.
1. Columna Vertebralis (Omurga sütunu):
Omurga, kafatası tabanından başlayıp, boyun ve tüm gövde boyunca uzanan longitudinal bir kemik kolondur. Omurga, yekpare bir kemik sütun olmaktan fazla yetişkinde 26 adet bağımsız kemiğin birleşmesi ile oluşan kabaca S formunda fleksibil bir kolondur.
Omurga'nın oluşumuna katılan herbiri bağımsız kemik vertebra (omur) olarak isimlendirilir. Omurganın, geçtiği vücut kısımlarına nazaran içerdiği omur sayıları şöyledir:
Vertebrae cervicales (Boyun) C 7 adet
Vertebrae thoracicae (Göğüs) T 12 adet
Vertebrae lumbales (Bel) L 5 adet
Os sacrum (Sağrı) S 1 adet (Yetişkinde birleşip kaynaşmış)
Coccyx, os coccygealis (Kuyruk) 1 adet (Yetişkinde birleşip kaynaşmış)
Yekun .............................................. 26 adet
Yirmialtı adet omur birbirlerine, discus intervertebralis (Omur arası disk) olarak isimlendirilen fibro-kartilaginöz yapılar ve bağlarla birbirlerine bağlanmışlardır.
Omur ve disklerin kalınlıkları uzunluğundan sakruma hakikat kademeli bir formda artar. Yetişkin bir erkekte yaklaşık 71 cm.olan omurga uzunluğu,yetişkin hatunda 61 cm. kadardır. Bu uzunluğun 1/4'ü diskler, 3/4'ü omurlar tarafından oluşturulur. Yetişkinde sakrumun üzerinde kalan 24 hareketli omur presakral omurlar (gerçek omurlar) olarak isimlendirilir.
İntrauterin hayatta, evvel öne hakikat konkavite gösteren bir yay biçiminde olan omurga, geç fötal periyotta ve doğumdan sonra, evladın başını tutması, emeklemesi, ayakta dik durması ve yürüme üzere gelişim periodlarında ek eğrilikler kazarır.
Olağan olan ve sagittal planda ortaya çıkan bu eğrilikler şöyledir:
1- Boyun kısmında geriye sahih konkavite (Servikal lordoz)
2- Göğüs kısmında geriye sahih konveksite (Thoracal kifoz)
3- Bel yerinde geriye hakikat konkavite (Lumbal lordoz)
4- Sakral nahiyede geriye hakikat konveksite (Sakral kifoz)
Bu eğriliklerden thorakal ve sakral yerlerdekiler (Thorakal ve sakrak kifoz) fötüste'de görüldüğünden primer eğrilik boyun ve bel kesimindekiler (Servikal ve lumbal lordoz) doğumdan sonra ortaya çıktığı için sekonder eğrilik olarak isimlendirilir. Omurganın coronal plandaki eğrilikleri (Skolyoz) ile sagittal plandaki eğriliklerin aşırılıkları patolojiktir.
Columna Vertebralis (Omurga) Klinik Malumat
1. Herkes otuz üç vertebraya sahip olmayabilir. Sayı daha az yahut daha çok olmak üzere varyasyonlar gösterebilir. Lakin kişilerde ve tüm memelilerde 7 servikal vertebra sayısı değişmez. Kişilerin %5’inde thoracal lumbal yahut sakral vertebra sayısı değişebilir.
Kimi kişilerde 5. lumbal vertebra sakrumun bir modülü olarak kaynaşabilir. Bu duruma (L5. vertebra sakralizasyonu) denir.
Bazende 1. sakral vertebra sakrumundan farklı olabilir. Buna da (S vertebra lumbalizasyonu) ismi verilir. Lumbalizasyon ile sırt ağrı semptomları arasındaki bağ tam aydınlık değildir.
2. Kişilerin %10’u spinae bifida occult ismi verilen vertabra defektiyle doğarlar. Defekt çoklukla L5 ve/veya S1 vertebraların laminalarının açık kaması formundadır. İlerleyen yaşla birlikte birçok kendi kendine kapanır.
3. Yaşlılarda nucleus pulposus’lar dejenerasyon ve su kaybı ile elstikliklerini kaybederler ve incelirler. Bireyin uzunluğu biraz kısalır.
Nucleus pulposus’lar ile ilgili değerli bir klinik durumda disk fıtığıdır. Halk arasında buna yanlış olarak disk kayması ismi verilir. Fıtıklaşma daha çok, annulus fibrosus’un daha zayıf ve lig. longitudinalis posterior desteğinin daha az olması nedeniyle geriye, kanalın içine sahih olur. Fıtık komşu spinal had köklerine basınç yaparak bacakta siyatik yahut bel ağrılarına neden olabilir. Bazen de vertebra cisimlerinin içine hakikat fıtıklaşmalar görülebilir.
Akut alt bel ağrısı (Lumbago):Llumbal intervertabral disklerin posterollateral fıtıklaşması sonucu oluşur. Ortak semptom belin orta yahut alt kısımlarında ağrıdır. Bu ağrıya bağlı olarak gelişen kas spazmı nedeniyle bel ortamı sert ve hareketler ağrılıdır. Olgu yavaş yavaş siyatik ağrısına dönüşebilir.
Siyatik: çoklukla diskin posterolateral fıtıklaşması ve yırtılması sonucu oluşur. Kalça ve uyluğun gerisinde ağrı ile karakterizedir.
Semptom veren disk fıtıkları lumbal kesimde olduğu kadar servikal ortamda de görülebilir. Bu ortamdaki ölçüsüz fleksiyonlarda disk kanalın içine sahih fıtıklaşabilir. Bu tip fıtıklar daha çok C6-C7 kökleri pres altına alarak boyun omuz ve kolda ağrıya neden olurlar.
4. Vertebral kolon kırıklarının hepsi m. spinalis yahut spinal hadleri de tahrip edebilmesi cihetinden çok ciddidir.
Servikal yerde hareket ziyade ve vertebralar daha zayıf olduğu için bu kesim kırıkları mahsusen hassastır.
Araba kazalarında, çarpışma anında baş aniden hiperekstensiona uğrayınca, lig. longitudinalis anterius ve C2/C3 disk yırtılabilir. Başkaca atlas en dayanıksız noktası biri yahut ikisinden birden kırılabilir.
Asılarak idam cezası uygulanan yahut kendini asarak intihar eden kişilerde dens kırılır, transvers ligamenti yırtar ve bulbus’un alt kısmını modüller. Bu durum ani vefata neden olur. Bu kırık N. phrenicus (C3-C4-C5) çıkış seviyesinin üstünde m. spinalisi keserse, kuadripleji ile birlikte teneffüs kasları da felce uğrayacağı için hasta umumiyetle beş dakika içinde ölür.
Birtakım kişilerde anormal gelişim yahut patolojik nedenlerle (örneğin, osteoporozis) kurvaturlar bozuk olarak gelişebilir.
Kifoz (kyphosis-kamburluk): Torakal ortamda oluşmuş, anormal bir geriye hakikat konveksite ile karakterizedir.
Soalyoz (scaliosis-lateral kurvatur): Kolonun rastgele bir nedenle yana yanlışsız kurvatur göstermesine bu isim verilir.
Lordoz (lordosis –arkaya eğilme): Kolonun çoğunlukla lumbal kısmının geriye akıllıca ölçüsüz eğilmesidir. Gebe hatunlarda, gebeliğin son periyodunda, yerçekimi eksenini alışılagelmiş durumda tutabilmek için fizyolojik lordoz gelişir.
5. Vertabra arkusunda alt ve üst eklem çıkıntıları arasında bir defekt bulunmasına spondylolizis denir. Şayet defekt iki taraflı ise, lamina vertebra, alt eklem çıkıntısı ve spina ile asıl vertebradan ayrılmış durumdadır.
6. Lumbal vertabranın bu türlü iki başka modülden oluşması durumuna spnodylolistezis denir. Spondylolistezis’de önde kalan vertebra cismi öne yanlışsız kayar ve pelvis üst aperturu’nu daraltır, velev doğuma mani olabilir.
7. Jinekologlar gebelerde parmaklarını lumbal vertabra spina’ları üstünde, yukarıdan aşağıya sahih gezdirerek spondylolistezis’i muayene ederler. Şayet 5. lumbal spinal çıkıntısı çok makul ise, vertabranın corpusunun ve üstündeki omurga kısmının öne gerçek kaymış olduğu düşünülür. En uygun tanı radyolojik olarak konulur.
Tipik Bir Vertebranın Anatomik Yapısı :
Umumî kemik haberi kısmında."düzensiz formlu kemikler" öbeğine sokulan omurlar, bir numara 2. cervikal vertebra ile sakrum ve os coccygealis dışında ortak bir anatomik yapıya sahiptir. Tipik bir omur bir cisim (corpus vertebrae), bu cisme bağlanan bir kemer (arcus vertebrae) ile kimi çıkıntılar (processus) içerir.
Corpus vertebrae (omur cismi)
Corpus vertebrae, kısa-silindir biçiminde olup omurun ön kısmını oluşturur. Vücut yükünü destekleyen omur cisimleri.ikinci boyun omurundan sakrum'a yanlışsız kademeli bir biçimde büyür. Presakral tipik omurlardan üçüncü servikal omur en küçük, beşinci lumbal omur en büyük cisme sahiptir.
Corpus vertebrae'lerin üst ve alt uçları orta kısma nazaran daha geniştir.Pürtüklü ve geniş olan bu uçlar omurlar arasındaki fibro-kartilaginöz yapılar (discus intervertebralis) ile eklemleşir corpus vertebrae’nin ön ve art yüzünde damarların geçtiği küçük delikler görülür.
Arcus vertebrae (omur kemeri)
Arcus vertebrae, omurun art kısmını meydana getiren kavisli bir yapı olup corpusa sağ-sol iki pedikül (Pediculus arcus vertebrae) ile bağlanır. Arcus vertebrae’nin özde levha formundaki art kısmını sağ-sol laminalar (lamina arcus vertebrae) oluşturur.
Vertebrae corpusu ile omur kemeri arasında foramen vertebrale (omur deliği) olarak isimlendirilen bir açıklık oluşur. Omurgada,üst üste oturan omurlardaki foramen vertebrale'ler birleşerek canalis vertebralis (vertebra kanalı) nı meydana getirirler. Vertebra kanalı içinde omurilik yan alır.
Pediküllerde bulunan çentikler (incisura vertebralis superior et inferior) omurgada intervertebral delikler formunda organize olurlar. Bu deliklerden spinal sonlar ve ilgili damarlar makbul.
Processus vertebrales (omur çıkıntıları)
Tipik bir omurda, omur kemerinden çıkan 7 adet çıkıntı bulunur.Bunlardan kas ve tendoların yapıştığı 3 tanesi ( l proc.spinosus, 2 proc.transversus) bir manivela üzere rol oynadığı halde 4 tanesi (Sağ-sol proc.articularis superior et inferior) omurların eklemleşmesinde rol oynarlar.
Omurganın değişik kısımlarındaki omur sayıları ve özelliklerinde farklılıklar vardır. Bu nedenle.boyun, göğüs ve bel omurları ile sakrum ve coccyx si farklı münferit ele alacağız.
Boyun omurları; hareketli omurların (vertebrae presacrales) en küçükleri olan boyun omurları 7 tanedir. Boyun iskeletini oluşturan vertebrae cervicales'lerin I. II. ve VII.'si atipik, öbürleri tipik özelliklere sahiptir.
Tipik bir boyun omuru, üst ve alt yüzleri kuadranguler görünümde küçük bir corpus ile uzun-ince bir arcus'a ve delikli transvers çıkıntılara sahiptir.
İçinden A.vertebralis'in geçtiği bu deliklere foramen processus transversi (for. transversarium) denir. Processus spinosus'iarı çatallıdır.
Atipik omurlardan C I atlas. C II axis yahut epistropheus C VII de vertebra prominens olarak isimlendirilir. Atlas, atlanto-occipital eklemlerle kafatasına bağlanır. C VII’ nin uzun proc.spinosus'u, deri üzerinden görülebilir ve palpe edilebilinir. Atlas'in cismi ve spinal çıkıntısı yoktur; axis de ise corpusun'da dens axis olalak isimlendirilen bir çıkıntı taşır.
Göğüs omurları; kaburgalarla eklem yapan 12 omurdan ibarettir. Boyun omurlarına orantıyla daha büyük olup, boyutları birinciden onikinciye hakikat artarak ilerler. Birinci dördü boyun, son dördü bel omurlarına misal ortada kalan dört tanesi ise tipik göğüs omuru olarak kabul edilir.
Tipik bir göğüs omurunun corpusu, boyun omurlarının corpuslarından büyüktür ve distal yüzleri kalp biçimindedir. Corpuslarının yan yüzlerinin art kısımlarında costal fasetler (fovea costalis superior et inferior) vardır. Vertebral delikleri küçük ve yuvarlağa yakındır. Proc.spinosusları uzun olup, oblik biçimde aşağıya gerçek yönelmiştir. Herbir tipik göğüs omuru 10 adet eklem yüzüne sahiptir.
Bel omurları; presakral omurların en sağlam ve en büyükleri olup 5 tanedir. Omur cisimleri.üzerlerine düşen yükün artmasına bağlı olarak çok kalındır ve distal yüzleri böbrek formundadır. Omur delikleri geniş ve triangulerdir. Proc.spinosus'ları kısa,yassı ve kuadranguler biçimdedir. Proc.mamilaris’leri (üst eklem çıkıntısının) ardında ve proc. accessorius’ları (proc. transversus'un tabanının arkasında) olarak isimlendirilen ek çıkıntılara sahiptir.
Os sacrum (kuyruk sokumu kemiği) ; os sacrum, 5 adet sakral omur ve bunlar arasındaki disklerin kemikleşip birleşmesiyle oluşmuş büyük, triangaler - kama halinde bir kemik olup, iskelette iki os coxae arasına sokularak pelvis boşluğunun postero-superior duvarını yapar. Böylelikle omurgayı desteklemekle kalmaz, pelvis'in stabilitesini de sağlar; ayrıyeten vücut tartısını pelvise aktarır.
Konkav ön yüzüne facies pelvica. konveks art yüzüne facies dorsalis.os coxae'lerle eklem yapan üst yan yüzlerine facies auricularis denir. Tabanı (basis) beşinci bel omuru, tepesi (apex) coccyx ile eklem yapar. Pelvik yüzünde görülen transvers çizgisel çıkıntılara lineae transversae, deliklere ise foramina sacralia pelvina (anteriora) denir. Bu deliklerden dört çift sakral spinal hududun ön kısımları makbul. Bu yüzün üst orta kısmında görülen ve S I 'in corpus’u tarafından oluşturulmuş çıkıntıya promontorium (sakral promontorium) denir.
Art yüzde beş ibik çıkıntı ile dört çift delik görülür. Çıkıntılardan orta velev olanı (crista sacralis mediana) proc.spinosus'lar, öbürleri (crista sacralis intermedia et lateralis) sırası ile proc.articularisler ve proc. transversus'lar tarafından oluşturulur. Os sacrum'un içinde, canalis vertebralis'in bir kısmı olan canalis sacralis bulunur.
Os coccygis. (coccyx, kuyruk kemiği) ; 3-5 rudimenter coccygeal omurun birleşmesiyle oluşmuş küçük, trianguler bir kemiktir. Omurganın desteklenmesinde bir eği yoktur.
II. Ossae thoracis (Göğüs kemikleri)
Göğüs kemikleri başlığı altında göğüs kafesinin (thorax’ın) oluşumuna katılan cotae (kaburgalar), srenum (göğüs kemiği) ile göğüs omurları incelenir.
Costae (kaburgalar)
Kaburgalar.göğüs boşluğu içinde taraf almış kalp, akciğerler ve birçok büyük damarın en ülkü halde çalışması ve korunması için oluşan göğüs kafesi nin (cavum thoracis) büyük kısmını meydana getiren uzun, ince, çok az burulmuş, eğri kemiklerdir. Artta, omurganın göğüs kısmını oluşturan omurlara bağlanan kaburgalar sağ-sol olarak 12 çifttir.
Kaburgalar.sternum (göğüs kemiği) 'a bağlanma özelliklerine nazaran iki öbeğe ayrılırlar:
Kıkırdak kısımları ile direkt sternum'a tutunan birinci 7 çift kaburga gerçek kaburga (costae verae) olarak isimlendirilir. Art uçları ile omurlara ön uçlar ile sternum'a tutunan bu kaburgalara vertebrosternal kaburgalar da denir.
Son 5 çift kaburga yalancı kaburga (costae spuriae) olarak isimlendirilir. Bunların indirekt olarak sternum'a ulaşan üç çiftine vertebrocostal (veya vertebrokondral) kaburga, sternum'a hiç ulaşamayan son iki çiftine de yüzen kaburga (costae fluctuantes) denir.
Canlıda ve kadavrada bir kaburganın iki kısmı vardır. Kaburganın göğüs omurlarına bağlanan art kısmı kemik (os costale) ön kısmı ise kıkırdak (cartilago costalis) yapısındadır. 3.-9. kaburgaların kemik kısımları umumî özellikleriyle birbirlerine benzerler. Bu 8 çift kaburga için tipik kosta terimi kullanılır. I., II., X., XI. ve XII. kaburgalar da farklı özellikleri nedeniyle atipik kosta olarak bilinir.
Bir tipik kaburganın özellikleri
Tipik bir kaburganın kemik kısmının art ucuna extremitas dorsalis.orta kısmına gövde (corpus costae), ön ucuna da extremitas ventralis denir. Extremitas dorsalis'te omur cismi ve transvers çıkıntısı ile eklemleşecek caput ve tuberculum costae ile collum bulunur. Bir açılanmaya sahip olan corpus costae'nin alt kenarına yakın olarak uzanan oluğa sulcus costae denir. Canlıda ve kadavrada bu olukta A. V. N. intercostalisler bulunur.
Ön uç, kıkırdak kısımla eklemleşir.
Atipik costalar'dan 1. costa geniş ve kısa (tüm kaburgaların en kısası)'dır. Üst yüzünde a. v. subclaviae ile tub.musculi scaleni anterioris için bir sulcus bulunur. 2. costa birinciden daha uzundur ve üst yüzünde tuberositas musculi serrati anterioris taraf alır. Costa X., XI. ve XII.'nin başlarında tek eklem yüzü vardır, tüberkül ve uzunluğuna sahip değillerdir.
Costa Klinik Malumat
1. Thorax duvarının yapısındaki elestikliğe rağmen costalar direkt yahut ezilme darbeleriyle kırılabilirler. En çok kırılan costalardır. 1. ve 2. costa klavikula tarfından korunduğu, 3. ve 4. costalar ise en hareketli costalar olduğu için kolay kırılmazlar.
Ezilme kırıklarında orta costaların en zayıf oldukları mekandan (angulus costae’nin derhal önünden) kırılırlar.
Direkt darbe kırıklarında, darbe noktasına nazaran rastgele bir mekandan kırılabilirler. Bu durumda kırık uçlarının içe bükülerek iç organları zedeleme mümkünlüğü vardır. Costa kırığı olan hastalar derin nefes aldıklarında, kırık ortamında artan ağrıdan yakınırlar.
Bazen kırık radiograflarda görülmeyebilir. Thoraxın ön yahut yan duvarında, çok sayıda kaburganın birkaç bölgelerinden kırılmasıyla oluşan multipil kırıklarda, büyükçe bir thorax segmenti, teneffüsle serbestçe hareket eder duruma geçebilir. Bu muaf thorax segmenti teneffüs hareketlerine aykırı biçimde hareket eder. İnspirasyonda içe, ekspirasyonda dışa akıllıca hareketlidir. Bu duruma “yelken göğüs” denir. segmentin paradoks hareketleri teneffüsü bozar ve oksijenasyonu azaltır. Şayet segment çok genişse olgu mevtle sonuçlanabilir.
2. Pleura boşluğunda birikmiş abselerin (empiyem) boşaltılması için bir costanın kısmen çıkarılması gerekebilir. Bunun için kostal kesimi periost kılıfından diseke edilerek çıkarılır ve periost yatağından insizyonla boşluğa girilir.
Thorax duvarındaki rastgele bir kesme sürecine thorakotomi denir. Bazen otojen kemik graftı için bir Costa kesimi kullanılabilir (örnağin; bir mandibula tümörü çıkarıldıktan sonra mandilbulanın tamiri için ).
3. Costae cervicalis 7. servikal vertebra ile eklemleşmiş ek bir costa olarak kişilerin %0. 5’nde bulunur. Umumiyetle caput, collum ve tüberkülleri, bir ölçü da corpus’ları vardır. Uçları bağımsız 1. costa ile birleşmiş yahut strenum’la birleşmiş olarak bulunur.
4. Costae lumbales, servikal costalardan daha sık orantıda görülürler. Caput, collum, tuberculum ve çoğunlukla 5 cm’den kısa bir corpus’ları vardır. Bunların röntgen sinemalarında, vertebral seviyelerin ayırt edilmesinde yanlışlığa neden oldukları için klinik ehemmiyetleri vardır. Deneyimsiz bir gözlemci bunları lumbal vertebra transvers çıkıntılarının kırıkları ile karıştırılabilir.
5. Onikinci costae yokluğu, nadir görülür. Buna rağmen kişilerde 12. yahut 14. çift costa bulunması sıradan kabul edilir.
6. Çatallı Costa (costae bifida): Çatallanma sternal uçta olur. Bu durumda sternumla üst 8 costa birleşmiş üzere görünür. Olgu çoğunlukla tek tarflıdır. Lakin bazen 8. costa, costae bifide olmaksızın da sternum’la birleşebilir.
7. Gençlerde costal kıkrdakların elastik olması, darbelerde costalar ve sternum’u kırılmaktan daha kolay koruyabilir. Yaşlılarda kıkırdaklar yüzeyel kalsifikasyon’a uğrar. Bu kalsifikasyon sonucu röntgen sinemalarında görünür duruma dönüşebilirler.
8. Costal kıkırdak ayrılması: Costa ucu ile costal kıkırdağının birbirinden ayrılması durumudur. Bazen alt costalardan birisinin (genellikle 10. costa’nın) kıkırdağı, bir üstündeki kıkırdağın alt kenarından ayrılabilir. Costa kayması denilen bu durum alt costa’nın kıkırdağının üstüne biner. Costa kayması genç hatunlarda çok görülür.
Sternum (Göğüs kemiği)
Sternum; göğüs ön duvarının orta kısmını oluşturan, hançer halinde, uzun bir spongiöz kemiktir. Sternum, önde orta velev yalnızca deri, derialtı dokusu ve periost ile örtülmüştür.
Yetişkinlerde 15-17 cm.uzunluktadır. Kemik iliği incelemelerinde (sternal ponksiyon) kullanılan Sternum klinik değere sahiptir.
Sternum'un manubrium, corpus ve proc.xiphoideus olmak üzere üç kısmı vardır.
Manubrium sternum'un başka kısımlarına orantıyla daha geniş ve daha kalın olan üst kısmıdır. Clavicula'nın ön ucu manubrium ile eklemleşir.
Corpus sterni, sternum'un en uzun kısmı olup, manubrium'dan daha ince ve daha dardır. Manubrium ile corpus arasındaki birleşmeye manubriosternal eklem denir. Bu eklemleşmedeki hafif açılanma, angulus sterni (Louis açısı) olarak isimlendirilir. 2. kıkırdak kaburgalar bu seviyede sternum'a bağlanır. Bu özellik kaburga sayımında kıymet taşır.
Proc.xiphoideus.sternum'un en küçük en ince en variasyonlu kısmıdır. Corpusa xiphosternal eklemle bağlanır.
Sternum Klinik Malumat
1. Sternum’un kırılması seçkin görülür. Çoğunlukla araba kazalarında göğsün direksiona çarpmasıyla kırılır. Enfazla sternal açı yakınında modüllü kırık formunda oluşur. Birçok olguda sternum’un zararlı ve ligamentleri kırık kesimlerinin dağılmasını önler. Bununla birlikte kimi olgularda sternum corpusu manibriumdan ayrılarak geriye çekilir. bu durumda kalbin zedelenmesine yahut aorta’nın yırtılmasına, dolayısı ile mevte neden olabilir.
2. Kırık yaşları dolaylarında, erkeklerde processus xyphoideus kemikleşir. Bu şahıslar “midelerinin üstünde, daha evvel fark etmedikleri sert bir kitle oluştuğundan” şikayetle kanser korkusu ile doktora başvurabilirler.
3. Sternum hematolojist’ler için çok değerlidir. Zira bu kemikten kolay kolay al kemik iliği alınabilir. Kalınca bir iğne ile yapılan bu sürece “sternal ponksion” denir.
4. Birtakım bireylerde sternum kısmen aşağı ve geriye sahih girinti gösterir. Bu durumda kalb geriye sahih pres altındadır ve frontal göğüs sinemalarında geniş görünür. Umumiyetle doğuştan olan bu duruma pectus excavatum (kunduracı göğüs) ismi verilir. Gayrı birtakım bireylerde bunun tam aksisi olarak sternum kayık burnu üzere öne sahih çıkıntı yapabilir. Bu tip göğüslere pectus carinatum (güvercin göğüs) denir.
5. Birçok durumlarda costaları saymak gerekebilir. Bunun için evvel sternum açısı bulunur. Açıya palpe eden parmak yana uazatılırsa bu 2. costayı gösterir. Bu noktadan başlayarak costalar aşağıya sahih sayılır. Nadir durumlarda sternum açısı 3. costa seviyesinde bulunabilir. Manibrium’un olağandan uzun ve incisura jugularis ile sternum açısı arasındaki uzaklığın 6-7 cm olduğu hallerde bu durmdan kuşku edilebilir.
6. Açık kalp ameliyatlarında, sternum orta hattan kesilerek orta mediastinuma rahatça ulaşılabilir.
III. Cranium (Kafatası)
İnsan vücudunun, en üst konumdaki dimağ ve duyu organlarını taşıyan kısmı caput (baş) olarak isimlendirilir. İşitme kemikçikleri ve lisan kemiği hariç yekun 22 kemikten oluşan baş iskeletine Cranium (Kafatası) denir.
Tüm omurgalılarda kafatasının neurocranium ve splanchnocranium olmak üzere iki kısmı vardır. Neurocranium, beyefendisinin yerleştiği cavum cranii'yi çevreleyen (kabaca saçlı deri altında kalan kısım) kafatası kısmıdır. Baş'ta saçlı deri dışında kalan kısım yüz (facies) olarak isimlendirilir.
Splanchnocranium yüz iskeletini oluşturan kafatası kısmıdır. Kişilerde neurocranium, splanchnocranium'un 4 katı büyüklüktedir. Maymunlarda bu orantı 1:1. at'ta l:5'dir. Neurocranium ⁄ splanchnocranium orantısının büyüklüğü beyefendisinin gelişmişlik seviyesi ile akıllıca orantılıdır.
Neurocranium dört tanesi tek (os occipitale, os sphenoidale, os frontale, os ethmoidale) iki tanesi çift (os temporale, os parietale), splanchnocranium ise altı tanesi çift (os maxilla, concha nasalis infetior, os palatinum, os zygomaticum, os nasale, os lacrimale) iki tanesi tek (os mandibula ve os vomer) kemikten oluşur. Neurocranium kemiklerinin çoğunluğunun tek, splanchnocranium kemiklerinin çoğunluğunun çift olduğuna dikkat ediniz.
Ossa cranii (Kafatası kemikleri)
l. Neurocranium kemikleri : 8 kemikten ibarettir.
a. Os frontale (alın kemiği)
Kafatasının ön üst kısmında mekan almış, orbita'nın (göz yuvaları) üst kısmı ile alnın şekillenmesini sağlayan, sığ bir şapkayı andıran bir kemiktir.
Skuamoz, orbital ve nazal olmak üzere üç kısmı (Squama frontalis, pars orbitalis ve pars nasalis) vardır. Squama frontalis, frontal kemiğin dikey konumda duran dış yüzü konveks, en büyük kısmıdır. Squama frontalis'in dış yüzünde orta hattın iki yanında görülen kabartılara tuber frontale denir.
Tuber frontale'lerin aşağısında açıklığı aşağıya bakan, kavisli kaş çıkıntıları (arcus superciliaris) bulunur. İki arcus superciliaris arasında kalan düz ortama glabella denir.
Os frontale'nin squama frontalis'i içinde paranazal bir sinüs olan sinüs frontalis yan alır. Squama frontalis'i pars orbitalis'ten margo supraorbitalis ayırır. Sağ ve sol orbitaların tavanlarını oluşturan iki kemik lamı halindeki pars orbitalis'ler arasında incisura ethmoidalis bulunur.
Margo supraorbitalis'in devamı halinde uzanan proc. zygomaticus. os zygomaticum ile birleşir.
Doğumda frontal kemik iki modül halindedir. İki kesim sutura frontalis (veya sutura metopica) ile birbirine bağlanır.
b. Os parietale (çeper kemik- duvar kemiği )
Neurocranium'un yan duvarları ve tavanının büyük bir kısmını oluşturan çift kemiktir. Tipik membranöz orijinli bir kemik olan os parietale himaye fonksiyonuna sahiptir.
Dış yüzündeki kabarıklığa tuber parietale denir. Kemiğin art üst kısmındaki delikten parietal emissar venalar makbul. Parietal kemik önde frontal kemikle sutura coronalis, artta oksipital kemikle sutura lambdoidea aracılığı ile birleşir.
c. Os occipitale (ardkafa kemiği)
Kafatasının art kısmını oluşturan tek kemiktir. Tabanında kafatası boşluğu ile omurga kanalını birbirine bağlayan for. magnum ismi verilen oval büyük bir delik bulunur.
Os occipitale, pars basilaris, 2 pars lateralis ve squama occipitalis olmak üzere 4 kısma ayrılarak incelenir. For. magnum'un önünde kalan pars basilaris, os sphenoidale'nin cismi – corpus- ile birleşir. Bu kısmın üst yüzü (cerebral yüz) oluk formunda olup clivus olarak isimlendirilir.
Alt yüzünde bulunan tuberculum pharyngeum'a raphe pharyngis ile lig. longitudinale anterius tutunur. For. magnum'un yanlarında mekan alan pars lateralis'lerin alt yüzlerinde atlas'la eklemleşen condylus occipitalis'ter kondillerin önünde canalis hypoglossi gerisinde canalis condylaris bulunur.
Squama occipitalis. Oksipital kemiğin en büyük kısmı olup os parietale ve os temporale ile eklemleşir. Squama occipitalis'in dış yüzünün ortasındaki sarih çıkıntıya protuberantia occipitalis externa denir.
İç yüzünün ortasındaki kabarıklığa da eminentia cruciformis denir. Protuberantia occipitalis externa'nın her iki yanında uzanan kavisli çizgisel çıkıntılar linea nuchae suprema superior et inferior olarak isimlendirilir.
d. Os temporale (şakak kemiği)
Neurocranium'un tabanı ve yan duvarlarının oluşumuna katılan çift kemiklerdendir. Os temporale kitlesi içinde işitme ve istikrar organını taşıması yanında kimi damar ve sonların geçişine imkan sağlaması nedeniyle farklı bir ehemmiyete sahiptir.
Os temporale; pars squamosa, pars tympanica, pars mastoidea ve pars petrosa olmak üzere dört kısma ayrılarak incelenir.
1-Pars squamosa; temporal kemiğin en büyük kısmı olup ince bir yaprak halindedir. Dış yüzünün alt kısmından çıkarak öne gerçek uzanan çıkıntıya proc. zygomaticus denir. Proc. zygomaticus yanak kemiğinin proc. temporalisi ile birleşerek arcus zygomaticus'u oluşturur. Processus zygomaticus'un art alt kısmında altçene kemiğinin condili ile eklem yapacak olan fossa mandibularis bulunur.
2-Pars tympanica; temporal kemiğin en küçük kısmı olup porus acusticus externus (dış işitme deliği)'u muhitler, proc. styloideus etrafında bir kılıf oluşturur.
3-Pars mastoidea; temporal kemiğin art kısmını oluşturur. İçinde, cavitas tympani ile temaslı cellulae mastoideae bulunur. Pars mastoidenın aşağıya akıllıca uzanan konik çıkıntısına proc. mastoideus denir.
4-Pars petrosa; kafatası tabanında, oksipital ve sphenoid kemikleri arasına sokulan kama formunda bir kısımdır. Nispeten sert kompakt kemik yapısında olan pars petrosa içinde işitme ve istikrar ile ilgili yapılar bulunur.
Pars petrosa'nın bir tepesi üç yüzü vardır. Alt yüzünden aşağıya-öne yanlışsız uzanan ince çıkıntıya proc. styloideus denir. Proc. styloideus'un ardında, canalis facialis'in dış deliği olan for.stylomastoideum bulunur. Art yüzün ortasında porus acusticus internus (iç işitme deliği) nokta alır.
Pars petrosa içindeki orta kulağa ilişkin boşluk cavitas tympani olarak isimlendirilir. İşitme kemikçikleri (malleus. incus. stapes) bulunur. Pars petrosa içinde ayrıyeten, n. facialis'in geçtiği canalis facialis a. carotis interna'nın geçtiği canalis caroticus taraf alır.
e- Os sphenoidale (kamamsı kemik)
Kafatasını oluşturan kemiklerin birçoğu ile eklem yapan sphenoid kemik, basis cranii (kafatası tabanı)'nin ortasında bulunur.
İzole olarak incelendiğinde kanatlarını açmış bir yarasaya benzeri; basis cranii'de ise irtibat kurduğu kemikler arasında bir kama üzere durur.
Os sphenoidale'nin 4 kısmı vardır:
1-Corpus ossis sphenoidalis (Sphenoid kemik cismi)
2-Alae majores (Büyük kanatlar)
3-Alae minores (Küçük kanatlar)
4-Proc. pterygoidei (Kanatsı çıkıntılar)
Kemiğin ortasındaki içi boş. kübik bir kutuya benzeyen kısma corpus denir. Corpus içindeki boşluk sinüs sphenoidalis olarak isimlendirilir.
Sinus sphenoidalis, paranazal sinüslerden biridir. Corpus'un üst yüzündeki tüm üst yüz oluşumları (tuberculum sellae, dorsum sellae, fossa hypophysialis vb.) bir Türk eyerini andırdığı için sella turcica olarak isimlendirilir.
Küçük kanatlar, corpusun ön-üst kısmından iki kökle başlayıp, öne ve yanlara sahih uzanan trianguler oluşumlardır. Herbir kanadın iki kökü arasında canalis opticus oluşur.
Corpusun yan yüzlerinden çıkarak dışyana ve kavis yaparak yukarıya sahih uzanan geniş sağlam çıkıntılara alae majores (büyük kanatlar) denir. Büyük kanatlar, fossa cranii media'nın büyük bir kısmını oluşturur.
Büyük kanatlar üzerinde damar ve sonların geçişine imkan sağlayan kıymetli delikler for. ovale, for. spinosum, for. rotundum) bulunur. Büyük ve küçük kanatlar arasında fissura orbitalis superior, büyük kanadın ön kenarı ile maxilia'nın orbital yüzü arasında da fissura orbitalis inferior oluşur.
Kanatsı çıkıntılar (proc. pterygoidei), corpus ile büyük kanalların birleşme alanından başlayıp aşağıya yanlışsız uzarırlar. Herbiri lamina mediatis et lateralis'ten oluşur.
Lamina medialis'in ucundaki çengel formlu çıkıntıya hamulus pterygoideus denir. Kanatsı çıkıntıların tabanı canalis pterygoideus (vidi kanalı) ile delinmiştir.
f. Os ethmoidale (kalbur kemik)
Ethmoid kemik neurocranium oluşumuna katılan tek kemiklerden biri olup, basis cranii'nin ön kısmında incisura ethmoidalis'e sokulmuş olarak sphenoid kemiğin önünde konum alır. Os ethmoidale, burun boşluğunun tavanı, dışyan duvarları, burun bölmesi ile sağ-sol orbitaların içyan duvarlarının oluşumuna katılır.
Etmoid kemik dört kısma ayrılarak incelenir.
Delikli bir levha şeklindeki horizontal kısmına lamina cribrosa denir. Buradaki deliklerden koku hudutlarının fila olfactoriusları makbul.
Yassı, ince, dört zaviye bir levha stilindeki dikey kısmına lamina perpendicularis denir. Lamina cribrosa'nın iki yanına bağlanmış yan kitleler, labyrinthus ethmoidalis olarak isimlendirilir. Labyrintler içinde ethmoidal havalı hücreler (cellulae ethmoidales) bulunur. Burun, üst ve orta konkaları da etmoidal labirintlere aittir.
2. Splanchnocranium kemikleri (Yüz kemikleri)
a. Os maxilla (üstçene kemiği):
Neurocranium iskeletinde sphenoid kemiğin "anahtartaş" rolünü üstlenmesi üzere, maxilla'da yüz kemikleri arasında anahtar rol üstlenmiş çift kemiktir.
Herbir maxilla, başka maxilla ile birleştiği üzere, os nasale, os zygomaticum, concha nasalis inferior ve os palatinum'la da eklemleşir.(yüz kemiklerinden yalnızca mandibula maxilla ile eklemleşrnez).
Maksilla ağız boşluğunun tavanını orbita'nın tabanını burun boşluğunun tabanı ve dışyan duvarının oluşumuna katılır. İçinde, paranazal sinüslerin en büyüğü olan sinus maxillaris bulunur.
Maxilla'nın bir corpus’u, dört çıkıntısı vardır.
Corpus maxillae (üstçene kemiği cismi); maxilla'nın merkezi kısımlı olup içinde sinüs maxillaris bulunur. Corpusun; ön yüzü , infratemporal, orbital ve nazal olmak üzere 4 yüzü vardır. Ön yüz ile orbital yüzü birbirinden ayıran margo infraorbitalis'in aşağısında görülen deliğe for.infraorbitalis denir. Orbital yüzde, bu deliğe bağlanan canalis infraorbitalis bulunur.
Proc. frontalis yukarıya gerçek uzararak os frontale ile eklemleşir.
Proc. zygomaticus, corpustan dışyana gerçek uzanan irregüler piramidal bir çıkıntı olup os zygornaticum ile eklem yapar.
Proc. alveolaris, corpusun aşağıya sahih bir uzantısı olup karşı taraf maksilla ile eklemleşerek arcus alveolaris superior (üst dış kemeri)'u oluşturur.
Proc. palatinus; maksilla cisminin içyan yüzünün en alt kısmından çıkarak içyana akıllıca horizontal olarak uzanan kalın, sağlam bir çıkıntıdır. Karşı eşi ile birleşerek palatum durum (sert damak) ve burun boşluğu tabanının ön 2/3'ünü oluşturur.
b. Os zygomaticum (elmacık kemiği)
Kafatasının en güçlü kemiklerinden biri olup orbita'nın alt-dış kısmında mekan alır. Splanchnocranium ile neurocranium arasındaki ilişkiyi kuran bir köprü kemik olarak kabul edilir. Os zygomaticum, proc. frontalis'i ile frontal kemiğe, proc. temporajis'i ile temporal kemiğin proc.zygornaticus'una, gövdesi ile de maksillaya bağlanır.
c. Os lacrimale (gözyaşı kemiği);
Orbita'nın içyan duvarında, maxilla'nın proc. frontalis'inin ardında nokta alan ince bir kemiktir. Sağ-sol iki tanedir.
d. Os nasale (burun kemiği);
Çift, yassı küçük kemikler olup, maksillaların proc. frontalis' lerinin arasında nokta alır.
e. Os palatinum (damak kemiği);
Maxillalar ve sphenoid kemiğin pyterigoid çıkıntıları arasında konum alan L formunda çift kemiktir. Kemiğin yatay duran kısmına lamina horizontalis, dik duran kısmına ise lamina perpendicularis denir.
Lamina horizontalis, sert damağın 1/3 art kısmını, lamina perpendicularis ise burun boşluğunun dışyan duvarının art kısmını oluşturur. Lamina horisontalis'in posterolateral açısına yakın olarak bulunan delikler foramina palatinae majores et minores olarak isimlendirilir. Bu deliklerden a. palatina descendens, n. palatinus majör et minor'un kolları çıkar.
f. Concha nasalis inferior;
Burun boşluğunun dışyan duvarında taraf alan, alt conchanın oluşumunu sağlayan farklı bir kemiktir.
g. Mandibula (altçene kemiği);
Mandibula yüz iskeletini oluşturan kemiklerin en büyüğü ve en sağlamı olup baş iskeletinin de tek hareketli (işitme; kemikçikleri ile lisan kemiği hariç tutulmuştur) kemiğidir.
Mandibula'nın sağ-sol yarımları gelişim esnasında symphysis mentide birleşmişlerdir. Mandibula, corpus ve ramus mandibulae olmak üzere iki kısımdan oluşur.
Corpus ve ramus arasında oluşan açıya angulus mandibulae denir. Herbir ramus'un üst ucunda, derince bir çentik olan incisura mandibulae ile birbirlerinden ayrılmış iki çıkıntı bulunur. Bunlardan, ince ve önde olanı proc. coronoideus, kalın ve geride olanı proc. condylaris olarak isimlendirilir.
Os temporale'deki fossa mandibularis'le eklemleşen proc. condylaris'in yuvarlak ucuna caput mandibulae denir. Ramus mandibulae'nin iç yüzünde gör?
Appendiküler iskelet (Gr.skeletos=iskelet, appendiculare=eklenti) başlığı altında gövde iskeletine bağlanmış üst ve alttarafların iskeletini oluşturan kemikler incelenir.
I. Ossa membri superioris (üsttaraf kemikleri)
Üsttaraflar, gövdenin en üst kısmı olan göğüs'ün iki yanına tutunmuş sağ ve sol olmak üzere çift ve simetrik birer uzantı halindedirler.vücudumuzun en hareketli, dinamik ve esnek kısmı olan üsttaraflar'ın kemikleri iki küme halinde ele alınırlar. üsttarafları göğüs iskeletine bağlayan kemikler üsttaraf kavşağı kemikleri, muaf hareketli üsttaraf kemikleri de özgür üsttaraf kemikleri başlığı altında incelenir.
Appendiküler iskeleti oluşturan 126 kemiğin 64'ü üsttaraf kemiklerine aittir. Bir taraf kavşak kemikleri 2, hür hareketli kemikler ise 30 tanedir.
Üsttaraf Kavşağı Kemikleri : Göğüs kavşağı olarakta isimlendirilen üsttaraf kavşağı scapula (kürek kemiği) ve clavicula (köprücük kemiği) olmak üzere iki kemikten (iki taraf için 4 kemik) oluşur.
Scapula : Kürek kemiği
Kürek kemiği, göğüs kafesinin art yüzüne oturmuş, trianguler, yassı bir kemiktir. Üç bucağı (angulus), üç kenarı (margo) ve iki yüzü (facies) vardır. Hafif çukur olan önyüzü kaburgalara (2.-7. kaburgalar) yaslanır. Konveks olan art yüzünde spina scapulae denilen bariz bir çıkıntı bulunur. Art yüzü üst ve alt iki çukurcuğa bölen spinanın genişlemiş ucuna acromion (omuz çıkıntısı) denir. Acromionun üzerinde köprücük kemiği ile eklem yapacak bir eklem yüzü vardır. Scapula’nın epey kalın olan dış bucağında, hür hareketli üsttaraf kemiklerinin birincisi olan humerus’un eklemleşeceği sığ bir eklem yüzü (Cavitas glenoidalis) bölge alır. Cavitas glenoidalis'in iç yanındaki kalın uzunluğuna collum scapulae denir. Glenoid çukur (Cavitas glenoidalis)'un üst tarafında, üst kenarın devamı biçiminde boyun'a tutunan büyük bir çıkıntı-processus coracoideus uzarır. Bu çıkıntıya coracoklavikuler bağ ile göğüs ve kolun kimi kasları (m. pectoralis minor, m.coracobrachialis ve m.biceps brachii'nin çaput breve'si) tutunur.
Clavicula : Köprücük kemiği
Köprücük kemiği acromion ile sternum (göğüs kemiği) arasında horizontale yakın olarak yerleşmiş bir kemik olup, tüm uzunluğunca deri altında palpe edilebilir. Köprücük kemiği, vücut kemiklerinin en yüzeyel yerleşimli olanı, en kolay kırılabileni ve kemikleşmesi birinci başlayanıdır.
Clavicula'nın acromion'la eklemleşen art ucuna extremitas acromialis, sternum ile eklemleşen ön ucuna extremitas sternalis, iki uç arasında kalan orta kısmına de corpus claviculae denir. Korpusun 2/3 içyan kısmı öne yanlışsız, 1/3 dışyan kısmı geriye sahih konveksite gösterdiğinden, kemik kabaca S biçiminde kabul edilir.
Clavicula Klinik Malumat
1-Omuz Ekleminin ankilozu durumunda iki eklemin hareket yeteneği daha da genişler.
2-Eğer kol aşağı ve geriye akıllıca çevrilirse, a. subclavia clavikula ile I. costa arasında sıkışır. Bilekte nabız durur. Bu konum ile üst ekstremite kanamalarını süreksiz bir mühlet durdurabiliriz.
3-Koldan gelen darbeler çoklukla klavikula uzun ekseni boyunca aksederler. Disk birebir vakitte kuvvetli bir ligament hizmeti yaptığı için bu darbeler eklemde çıkığa sebep olmazlar. Bu eklem çıkmaktansa klavikula kırılmayı tercih eder.
4-Akromiyoklavikular eklem çıkıklarında, korakoakromial liagement bükülür ve yırtılabilir. Scapula clavikuladan biraz uzaklaşır. Fakat çıkık çok kolay tarafına yerleşir.
Hür Üsttaraf Kemikleri
Brachium (kol)), antebrachium (ön kol) ve el (manus) kemikleri bu başlık altında incelenir. Bir taraf kol iskeletinde 1, önkol iskeletinde 2, el iskeletinde ise 27 kemik bulunur. Bunları münferit farklı inceleyeceğiz.
Humerus : Kol kemiği
Humerus, üsttarafın en büyük kemiği olup tipik bir uzun kemik yapısındadır. Epiphysis proximalis et distalis (üst ve alt uçlar) ile bir cisme (diaphysis) ayrılarak incelenir.
Üst Uç : Üst uç caput humeri olarak isimlendirilen, geniş, yuvarlak bir baş ile bu başın dış yanında taraf alan iki çıkıntı (tuberculum majus et minus) içerir. Caput humeri, iskelette scapula'nın cavitas glenoidalis'i ile eklemleşir. Çıkıntılar ise omuz etrafındaki kaslara yapışma alanı oluşum eder. Tuberculum majus et minus arasındaki oluktan (sulcus intertubercularis) pazu kası (m.biceps brachii)' nın uzun başının kirişi makbul. Baş ile tubercül’ler arasındaki dar kısma anatomik boyun (collum anatomicum), tüberküller ile cisim (corpus) arasındaki geçiş kısmına de cerrahi boyun (collum chirurgicum) denir. Humerus kırıklarının en sık görüldüğü mekan cerrahi boyundur.
Corpus (cisim) : Üst kısmı silindirik, alt kısmı önden geriye hafif yassı bir yapıdadır. Anatomik olarak üç yüzlü kabul edilir. Cismin ortalarına sahih dış yüzde deltoid tüberkül (Tuberositas deltoidea), art yüzde ise içyandan dış yana yukarıdan aşağıya sahih uzanan sipiral bir oluk bulunur. Bu oluk n. radialis'in basısı ile oluştuğundan sulcus nervi radialis olarak isimlendirilir.
Alt Uç: Humerus un alt ucu, önkol kemiklerinin üst uçları ile eklemleşecek yapılara sahiptir. Bu yapılar topluca condylus humeri olarak isimlendirilir. Kendilin ulna'nın çentiği ile eklemleşen içyan kısmına trochlea humeri , radius'un başındaki çukurlukla eklemleşecek kısmına capitulum humeri denir. Alt ucun ön yüzünde lokma çıkıntılarının üzerinde iki çukurcuk (fossa coronoidea, fossa radialis) bulunur.Alt ucun art yüzünde ise trochlea'nın üst tarafında.ulna'nın çıkıntısının girdiği fossa olecrani olarak isimlendirilen büyükçe bir çukurluk bölge alır.
Condylus humcri'nin üst kısmının dış ve iç yanında görülen çıkıntılara epikondil (Epicondylus medialis et lateralis) denir. Bu çıkıntılar birçok önkol kası'na yapışma konumu oluşum eder. İç epikondilin art yüzünde, önkol'un içyanında seyreden n.ulnaris'in geçişi esnasında oluşmuş bir oluk (sulcus nervi ulnaris) bulunur.
Humerus Klinik Haber
1-Humerus’ta üst epifiz kırıkları daha çok collum anatomicum yahut collum chirurgicum’da görülür. Collum chirurgium kırıkları yaşlı bireylerin, kol abduksiyonda iken dirsek üzerine düşme durumlarında çok görülür. Kırık çizgisi m. pectoralis major, m. teres major ve m. latissimus dorsi yapışma konumlarının üstünde kalır.
Humerus ile yakın bağlantıda olduklarından n. radialis, n. axillaris ve n. ulnaris, kırıklarda zedelenebilir.
2-Humerus proksimal epifizi’nin travmatik ayrılması: Bu epifiz erkeklerde 20yaşın sonuna kadar cisimle birleşmediği için (kadınlarda 18 yaş), darbelerde corpuslarından ayrılabilir.
3-En çok çıkan eklemlerden birisidir. Çıkık umumiyetle kol abdüksiyonda iken olur. Ayrıyeten kol eklemin en zayıf noktası olan alt- iç tarafa akıllıca çıkar (subglenoid. )
Önkol Kemikleri: Dirsek ile elbileği arasındaki üst ekstremite kısmına önkol (Antebrachium) denir. Önkol iskeleti radius ve ulna olarak isimlendirilen iki kemik tarafından oluşturulur.
a. Radius : Döner kemik
Radius,önkolun dışyan tarafında nokta alan, ulna'ya nazaran daha kısa bir kemiktir. Üst ve alt iki uç ile bir gövdeden ibarettir.
Üst uç silindir biçiminde bir başa (Caput radii) sahiptir.Caput radii, yukarıda humerus'un alt ucundaki capitulum radii iç yanda ulna ile eklem yapar.Başın altındaki kısa ince kısma collum (Boyun) denir. Uzunluğunun aşağısında, önde pürtüklü bir çıkıntı (tuberositas radii) bulunur. Tuberositas radii'de pazu kası sonlanır.
Gövde, yukarıdan aşağıya sahih genişleyen bir yapıda olup üç yüzlüdür. Ön ve art yüzlerin birleşim hattında, içyanda oluşmuş keskin kenara margo intcrosseus denir.
Alt uç, üst uca nazaran daha kalın olup el bilek kemiklerinin üst sırası ile eklem (Facies articularis carpalis) yapar.Alt ucun dışyanından aşağıya hakikat uzanan çıkıntıya proc.styloideus denir.Alt ucun içyanında ulna başı ile eklemleşecek bir çentik, art yüzünde tuberculum dorsale olarak isimlendirilen bir çıkıntı bulunur.
Radius Klinik Malumat
1. Radius kırıklarının en çokça görüldüğü bölge distal ucun 2 cm. üst kısmıdır. (Colles kırığı). Bu kırıklarda olağanda 1-2 cm. aşağıda bulunması gereken radius stiloid çıkıntısı, ulna stiloid çıkıntısı ile tıpkı seviyeye yükselir.
b.Ulna : Dirsek kemiği
Önkol iskeletinin içyanını oluşturan ulna, radius'tan daha uzun bir kemiktir. Üst ve alt iki uç ile bir gövdeden ibarettir.
Üst uç nispeten geniş bir kitle biçiminde olup semilunar bir çentik ile iki çıkıntı içerir. Humerus'un alt ucundaki trochlea ile eklemleşen semilunar çentik incisura trochlearis olarak isimlendirilir.Çentiği arka-yukarıdan sınırlıyan büyük çıkıntıya olecranon, aşağı-alttan sınırlıyan küçük çıkıntıya da proc.coronoideus denir.Proc.coronoideus'un dışyanında radius başı ile eklem yapan bir çentik, aşağısında pürtüklü bir kabartı (tuberositas ulnae) bulunur.
Gövde,radius vücudunun bilakis aşağıya akıllıca daralan bir yapıdadır. Radius'ta olduğu üzere üç yüzü ayırt edilir ve margo interosseusa sahiptir.
Alt uç,üst uca nazaran hayli ince olup proc.styloideus olarak isimlendirilen küçük bir çıkıntı ile bir başçığa (Caput ulnae) sahiptir. Caput ulnae, radius'un alt ucu ile eklemleşir; bilek eklemine direkt katılmaz.
El Kemikleri (Ossa manus)
Yekun 27 kemikten ibaret olan el kemikleri (ossa manus) üç öbekte ele alınır.
a. EI bileği kemikleri (ossa carpi) 8 adet
b. El tarak kemikleri (ossa metacarpi) 5 adet
c. EI parmak kemikleri (ossa digitorum manus.phalanges) 14 adet
El bileği kemikleri (ossa carpi) iki sıra halinde dizilmiş 8 kısa kemikten ibarettir.Bu kemikler ligamentlerle birbirlerine sıkıca bağlandıklarından hareketleri hayli kısıtlanmıştır.
Proksimal sırada mekan alan kemikler (medialden laterale doğru) :
Os scaphoideum (proksimal sıranın en büyük kemiği), os lunatum, os triquetrum, os pisiforme (en geç kemikleşen ve en küçük karpal kemik).
Distal sırada bölge alan kemikler (medialden laterale doğru) :
Os trapezium, os trapezoideum, os capitatum (carpal kemiklerin en büyüğü ve birinci kemikleşeni), os hamatum herbiri doğumdan sonra görünür bir hengamda kemikleşen el bileği kemiklerinin röntgenogramları yaş tayininde değer taşır.
El tarak kemikleri (ossa metacarpi), avuç içi ve el sırtının (palma et dorsum manus-metacarpus)'nin iskeletini oluşturan 5 adet minyatür uzun kemiktir.
Herbir metakarpal kemiğin üst ucuna basis, gövdesine corpus, başsı distal ucuna caput denir.El tarak kemikleri dıştan içe sahih os metacarpale I. II... V formunda numaralanarak belirlenir. Her bir metakarpal kemik yukarda elbilek kemiklerinin distal sırası kemikleri, aşağıda ise proksimal falanksın tabanı ile eklemleşir. En uzun el tarak kemiği 2.metakarpus, en kısası ise l. metakarpustur.
El parmak kemikleri (phalanges, falankslar) de el tarak kemiklerinde olduğu üzere birer minyatür uzun kemik karakterindedir. Herbir falanksın üst ucuna basis, gövdesine corpus, ilişkin ucuna da caput denir. Başparmak (digitus I. pollex) hariç başka bütün parmaklarda üçer tane falanks bulunur. Bunlar proksimal, media (orta) ve distal falanks olarak isimlendirilir. Phalanx’lar metakarpofalangeal eklemlerle metakarplara, interfalangeal eklemlerle birbirlerine bağlanırlar.
Os Carpalia Klinik Malumat
En çok kırılabilen el bileği kemiği skafoid kemiktir. Kemiğin distal-dış kısmı palmar yüze gerçek bir tüberkül gösterir. Kişilerin % 15’ inde kemiği besliyen bütün arterler, bu distal modüldeki küçük deliklerden girerler. Kemiğin kırılması durumunda proksimal kırık kesiminin kan ile beslenmesi de kesileceğinden, bu modül avasküler nekroz’a uğrar. Acilen çekilen röntgen sinemalarında kırık görülmeyebilir. Fakat 2-3 hafta sonra çekilen sinemalarda, kırık tarafındaki kemik rezorbsiyonuna bağlı olarak kırığı görebiliriz.
II. Ossa membri inferioris : Alttaraf kemikleri
Alttaralar, gövdenin en alt kısmı olan peivis'in iki yanına tutunmuş sağ ve sol olmak üzere çift ve simetrik iki sütun halindedirler. Alttaraflar, yapılarındaki kalın, güçlü kemikler, eklemler ve kaslar yardımı ile vücudumuzun tüm tartısını taşıma,dik durma ve mekanda yan değiştirme ödevlerini üstlenmiştir.
Appendiküler iskeleti oluşturan 126 kemiğin 62'si alttaraf iskeletine aittir. Alttaraf kemikleri de üsttarafta olduğu üzere kalça kemeri kemikleri (alttaraf kavşağı kemikleri) ve muaf alttaraf kemikleri formunda ayrılarak incelenir.
Alttaraf Kavşağı Kemikleri: Kalça kemeri olarak da isimlendirilen alttaraf kavşağında,üç kemiğin birleşmesi ile oluşmuş tek bir kemik (os coxae) bulunur. Sağ sol iki os coxae, alttarafı aksial iskeletin en alt kısmına bağlar.
Os coxae : Kalça kemiği
Kalça kemiği, geniş,irregüler biçimde, yassı kemik karakterinde bir kemiktir. Bağımsız taslaklardan gelişen üç başka kemiğin (os ilii, os ischii, os pubis) 16-18 yaşlarında sinostozisi sonucu oluşmuştur. Üç kemiğin birleşim alanında,uyluk kemiğinin başı ile eklem yapan derin bir çukurluk (acetabulum) bulunur. Acetabulum'un ön-alt tarafında görülen geniş deliğe foramen obturatum denir.
a. Os ilii : İlye kemiği :
Kalça kemiğinin en büyük ve kanat halindeki üst kısmı olup, üsttaraf kemiklerinden scapula'ya emsal. Corpus ve ala (kanat) olarak iki kesimi vardır. Corpus, öbür os coxae kısımlarıyla kaynaşır. Ala ossis ilii, yüzeyel olarak hissedilebilen çıkıntıları nedeni ile değer taşır. Üst özgür kenarına crista iliaca, bunun öndeki çıkıntısına spina iliaca anterior superior denir. Meydanın dış yüzü facies glutea, iç yüzü ise fossa iliaca olarak isimlendirilir.
b. Os pubis : Edep yahut Çatı kemiği :
Kalça kemiğinin ön-alt kısmını oluşturan os pubis üsttaraf kemiklerinden clavicula'ya uyar. İki kolu foramen obturatum'u muhitler. Corpusunun dış yüzündeki çıkıntıya tuberculum pubicum, iç yüzündeki eklem yüzüne facies symphysialis denir. Sağ,sol facies symphysialis'ler kartilaginöz bir eklem olan symphysis pubica aracılığı ile birleşirler.
c.Os ischii : Oturak kemiği) :
Kalça kemiğinin arka-alt kısmını oluşturan L formunda bir kemiktir. Foramen obturatum'u geriden ve alttan çevreleyen os ischii.os coxae'nin en sağlam kemiğidir. Os ischii, üsttaraf kemiklerinden scapula'nın proc.coracoideus'una uyar.Kemiğin en kalın kısmı olan corpus'un arka-alt kısmındaki çıkıntıya tuber ischiadicum denir.
Hür Alttaraf Kemikleri : Femur (uyluk), crus (bacak) ve ossa pedis (ayak) kemikleri bu başlık altında incelenir. Bir taraf uyluk iskeletinde l, bacak iskeletinde 2, ayak iskeletinde ise 26 kemik bulunur.Bunları başka münferit inceleyeceğiz.
Os femoris : Uyluk kemiği
Os femoris, uyluk iskeletini yapan vücudumuzun en uzun, en kalın ve en sağlam kemiğidir. Uzun, tubuler bir kemik yapısında olup vücut uzunluğunun 1/4'ü kadar uzunluğa sahiptir.Bu güçlü kemik, vücudun desteklenmesi yanında diz ve kalça eklemi yolu ile mobilitesinde de rol oynar. Alışılagelmiş yürüme, koşma ve atlama sonucu kendisine ulaşan güçten daha ziyade basınca dayanabilir.
Üst Uç : Üst ucun en sarih oluşumu, yuvarlak halindeki caput ossis femoris'tir. Caput ossis femoris (Femur başı) os coxae' deki acetebulum ile eklem yapar. Caput'un tepesindeki küçük çukurluğa fovea capitis denir. Femur başı, gövdeye uzun bir boyunla (Collum ossis femoris) bağlanır.
Collum femoris, travmalarda en ziyade kırılan kemik kısımlarından biridir.
Femur boynu ile gövdenin birleşim tarafı etrafında bariz çıkıntılar ve çizgiler vardır. Birleşim noktasının dış tarafındaki büyük çıkıntıya trochanter major, içyanındaki çıkıntıya da trochanter minor denir. Caput femoris ile trochanter major arasında fossa trochanterica bulunur. Trochanter major ve trochanter minor ismindeki bu iki çıkıntı önde ve artta intertrochanterica çizgisel çıkıntılarla birbirlerine bağlanmıştır.
Gövde: Öne yanlışsız konveksite gösteren femur gövdesi (Corpus), art yüzdeki pürtüklü çizgisel çıkıntı (Linea aspera) dışında düzgün ve tubuler görünüştedir. Linea aspera'nın dudaklarının alt uca ulaşan devamları facies poplitea'yı sonlar.
Alt Uç: Os femoris'in alt ucu üst uca orantıyla daha geniş ve kalın olup artta bir çukurla (Fossa intercondylaris) ikiye ayrılmış medial ve lateral kondillerden (Condylus lateralis et medialis) oluşur. Kondillerin antero-inferior yüzleri facies articularis (Eklem yüzü) niteliğinde olup tibia üst ucu ve patella ile eklem yapar. Medial condilin üstünde bölge alan m. adductor magnus'un tutunduğu küçük tümsekçiğe tuberculum adductorium denir.
Os Femoris Klinik Malumat :
1.Collum, kemiğin diafizine gövde ağırlının iletilmesinde çok büyük rol oynar. O bakımdan collum ve femur başındaki spongioz yapı kemik mimarisi (architecture) cephesinden özellik gösterir. Burada ince kemik kısımlarının durumları tartısının tesir istikametlerine nazaran ayrılmıştır. Yaşlı kişilerde ve münhasıran bayanlarda collum’daki trajektörlerden (calcar femorale) kimileri atofiye uğradığı için collum kırıkları çok görülür. Bu hikaye postmanepozal osteopoozis’e bağlıdır.
2.Bir tarafta spina iliaca anterior superior ile tuber ischiadicum’un en muayyen kısmını bir çizgi ile birleştirirsek buna Nelaton çizgisi denir. Sıradanda trochanter major bu çizgiye teğet durumdadır. Spina iliaca anterior superior’dan geriye hakikat mekana koşut bir çizgi çizebiliriz. Bu çizgiden trochanter major’ün tepesine bir dik inersek önümüze bir üçgen çıkar. Buna Bryant Üçgeni denir. Bu üçgen tabanın bir tarafta kısa olduğunu gösterir.
3.Femur’un distal ucu hep doğumdan biraz evvel kemikleşir. Bu merkezin röntgen sinemalarında görülmesi, meyyit olarak doğduğu sav edilen bebeğin canlı doğmuş olduğunu gösterir.
4. Bir insanın uzunluğu ekseriyetle femur uzunluğunun 4 mislidir.
Patella : Dizkapağı kemiği
Patella vücudumuzdaki sesamoid kemiklerin en büyüğü olup diz ekleminin ön kısmında, m.quadriceps femoris 'in kirişi içinde bulunur. Yassı trianguler halde olup iki yüzü, bir tabanı, bir tepesi vardır.
Ossa cruris (Bacak kemikleri)
iz'den ayak bileğine kadar olan alttaraf kısmı bacak (crus) olarak isimlendirilir. Onkol'da olduğu üzere bacak iskeletinde de biri içyanda (tibia-kaval kemik), oburu dışyanda (Fibula-Kamış kemik) olmak üzere iki kemik bulunur.a. Tibia : Kaval kemiği
Tibia, bacağın içyanında bölge alan üst ucu daha kalın,yaklaşık os femoris uzunluğunda boru kemiklerdendir. Tibia, vücut tartısına destek olduğu üzere, bu tartısı ayak bileği eklemi (Art. talocruralis) yolu ile os femoris üzerinden talus'a aktarır. Tibia, üst ve alt iki uç ile bir gövdeden ibarettir.
Üst uç epeyce kalın olup, os femoris'in alt ucu ile eklem yapan iki kondil (condylus medialis et lateralis) 'den oluşur.Üst uçla gövdenin geçiş mahallinde ön yüzde pürüzlü besbelli bir kabarıklık görülür. Lig. patellae'nin yapıştığı deri altında kolaylıkla palpe edilebilen bu kabarıklık tuberositas tibiae olarak isimlendirilir.
Gövde üç yüzlü olup, deri altında kolaylıkla hissedilebilen ön kenarına margo anterior denir.iç yüzü nispeten düz olup canlıda ve kadavrada yalnızca deri ve derialtı dokusu ile örtülü olduğundan basitçe palpe edilebilinir.
Alt uç üst uca orantıyla daha ince olup iç yanından aşağıya sahih uzanan çıkıntısı malleolus medialis olarak isimlendirilir. Alt uçtaki eklem yüzü trochlea tali ile eklem yapar.
b.Fibula : Kamış kemik, İğne kemik
Fibula bacak iskeletinin dış tarafında yer alan iki ucu kalınlaşmış uzun,ince bir kemiktir. Üst ucu ile tibia'nın dış kondiline bağlanan fibula diz eklemine katılmaz. Bu nedenle vücut yükünü taşımada çok az fonksiyona sahiptir. Distal ucu talus ile eklemleşir. Alt uçtaki çıkıntı malleolus lateralis olarak isimlendirilir.
Ayak Kemikleri: İnsan vücudunun yükünü taşıma ve destekli harekelimizi sağlama ödevini üstlenmiş olan ayaklarımız bu fonksiyonları en ülkü formda yapabilecek bir kemik iskelete sahiptir.
Yekun 26 kemikten ibaret olan ayak kemikleri (Ossa pedis) üç kümede ele alınırlar.
a. Ossa tarsi’leri (Ayak bileği kemik ) 7 adet
b. Ossa metatarsi (Ayak tarak kemikleri) 5 adet
c.Ossa digitorum pedis phalanges (Ayak parmak kemikleri) 14 adet.
Ayak kemikleri transversal ve longitudinal kemerler oluşturacak halde yerleşmişlerdir. Bu kemerlerin bozulması çeşitli ayak form anomalilerine neden olur. Medial longitudinal keme; talus, calcaneus, os naviculare, os cuneiforme I-II-III ve os metatarsale I-II-III tarafında, Lateral longitudinal kemer; calcaneus, os cuboideum ve os metatarsale IV-V tarafından oluşturulur.
Transversal kemer ise os cuboideum, os cuneiforme I-II-III ve metatarsal kemiklerin bazisleri tarafından yapılır.Ayak kemerleri, kemiklerin makul biçimi, güçlü bağlar ve kasların tonusu tarafından korunur.
Ossa tarsi (Ayak bileği kemikleri): El bileği kemiklerine misal biçimde iki sıra halinde dizilmişlerdir. Art sıra iki büyük kemik olan talus (eklem kemiği) ve calcaneus (topuk kemiği) den ön sıra ise os naviculare (sandalsı kemik),ossa cuneiformia (kamamsı kemikler, 3 adet) ve os cuboideum (kübik kemik)'ten oluşur. Talus,ayak iskeletinin bacağa bağlandığı arka. talocruralis'e katılır. Calcaneus.ayak iskeletinin en büyük kemiği olup topuk çıkıntısını oluşturur. Ossa cuneiformia'lar ve os naviculare ön sıranın iç yanında,os cuboideum ise dış yanında konum alır.
Ossa metatarsi (ayak tarak kemikleri), 5 tane olup tibial (içyan) taraftan başlanarak I, II,.....V. metatarsal kemik formunda numaralanırlar. Eldeki metakarpal kemiklere emsal halde birer minyatür uzun kemik yapısında olup, basis, corpus ve caput olarak üç kısmı vardır. Caputları, ayak parmak kemikleri ile bazisleri ise ayak bilek kemiklerinin ön sırası ile eklem yapar. Ossa digitorum pedis, phalanges (ayak parmak kemikleri), ayak baş parmağı (hallux.digitorum pedis I)' nda 2. II-V.ayak parmaklarında 3'er tane olmak üzere yekun 14 kemikten ibarettir. Herbir ayak parmağı kemiği minyatür bir uzun kemik yapısında olup basis,corpus ve caput olarak üç kısmı vardır. II-V. parmaklarda bulunan üçer falanks proksimal, media (orta) ve distal falanks olarak isimlendirilir. Hallux'ta yalnızca proksimal ve distal falanks konum alır.
Pelvis : Leğen
Esas çatısı iki os coxae.os sacrum.os coccyx’in eklemleşmesi ile oluşmuş kemik, kas ve bağlardan yapılmış huni biçimindeki gövde kısmına pelvis denir.
Pelvis boşluğuna cavum pelvis denir. Bu boşluk linea terminalis yolu ile iki kısma ayrılır. Linea terminalis, geride promontorium, yanlarda linea arcuata, pecten ossis pubis (bu iki oluşumun yarattığı yan kenar linea iliopectinea olarak da adlandırılır).
Önde symphysis pubica'nın üst kenarı tarafından oluşturulur. Linea terminalisin üst tarafında kalan pelvis kısmına pelvis majör, altında kalan pelvis kısmına de pelvis minor (gerçek pelvis) denir.
Pelvis boşluğu linea terminalis hizasında daralır. Linea terminalis'in sınırladığı açıklığa apertura pelvis superior (aditus pelvis, pelvic inlet, pelvis girişi) denir.
Pelvisin, apertura pelvis inferior (exitus peivis, pelvis çıkışı) denilen alt açıklığı önde symphysis pubica'nın alt kenarı ve ischium-pubis kolları, yanlarda tuber ischiadicum, artta lig.sacrotuberale ile sonlandırılmıştır.
Sağda ve solda ischium-pubis kollarının oluşturduğu kemere arcus pubis, iki ischium-pubis kolu arasında oluşan açıya angulus subpubicus denir.
Pelvis minör boşluğunda, üriner ve gastrointestinal organların alt kısımları ile iç genital organlar bulunur. Obstetrik açıdan bayan pelvis minor'u çok kıymetlidir. Evladın olağan yoldan sağlıklı tevellüdü için pelvis minor'un ölçüleri ile evladın baş ölçülerinin koordinasyonu koşuldur.
Alışılagelmiş anatomik duruşta apertura pelvis superior'dan geçen düzlem ile horizontal düzlem arasında 50-60 ° lik bir açı vardır. Pelvis'in bu eğimine inclinatio pelvis denir.
Pelvis'teki planum medianum'dan geçen çapların ortalarını birleştiren çizgi os sacrum'un eğriliğine uyar. Apertura pelvis superior ve inferior'un da merkezlerinden geçen bu çizgi axis pelvis olarak isimlendirilir.
Bayanda Pelvis Çapları: İç ve dış çaplar olarak iki öbekte ele alınır.
a. İç Çaplar;
1. Conjugata (diameter) anatomica: Orta velev sacrum’ un promontorium ile symphysis pubica'nın üst kenarı arasındaki çaptır. (normalde 11.5-12 cm ) dir.
2. Conjugata vera (diameter conjugata) : Orta velev, sacrum’ un promontorium ile symphysis pubica'nın art yüzünün en kabarık bölgesi arasındaki çaptır. Obstetrikal vera olarakda isimlendirilen bu çap olağanda 11 cm dir: 9 cm den küçük olursa veladet zorlaşır.
3. Conjugata diagonalis (diameter diagonalis pelvis): Orta velev sacrum’ un promontorium ile symphysis pubica'nın alt kenarı arasındaki çaptır. Canlıda vaginal tuşe ile ölçülebilen bu iç çapın sıradan uzunluğu 12.5-13 cm dir.
4. Diameter (conjugata) recta : Exitus pelvis'e ilişkin orta hat çapı olup symphysis pubica'nın alt kenarı ile os coccyx'in tepesi arasında uzanır. (normalde 9.5-11.5 cm ) dir.
5. Diameter transversa : Linea terminalis üzerinde transversal olarak birbirinden en uzak olan karşılıklı iki noktayı birleştiren çaptır. (Normalde 13.5 cm ) dir.
6. Diameter obliqua pelvis: I-II : Linea terminalis üzerinde bir tarafın arka sacroiliaca'sı ile karşı tarafın eminentia iliopubica'sı arasındaki çaplar olup sıradanda 12.5 cm dir.
b. Dış Çaplar: Pelvimetre ile ölçülebilen 4 çap tanımlanmıştır.
l. Diameter externa: Beşinci lumbal omurun proc.spinosus'u ile symphysis pubicanın ön yüzü arasındaki dış orta hat çaptır (normalde 20 cm ) dir.
2. Distantia spinarium (interspinosa): Sağ-sol iki spina iliaca anterior superior'lar arasındaki çap olup sıradanda 24 cm dir.
3. Distantia cristarium (intercristalis) : iki taraf crista iliaca'larının en yüksek noktaları arasındaki çaptır (normalde 28 cm ) dir.
4. Distantia trochanterium (intertrochanterica) : Sağ sol trochanter major'lar arasındaki çaptır (normalde 32 cm )dir.
Hatun Ve Erkek Pelvısleri Arasındaki Değerli Farklılıklar:
Pelvis majör hatunlarda sığ ve yayvan olduğu halde erkeklerde derindir. Pelvis girişi bayanlarda büyük ve enine oval, erkeklerde ise kalp halindedir. Pelvis çıkışı bayanlarda erkeklere nazaran daha büyüktür. Sacrum. bayanlarda kısa.geniş ve yassı olduğu halde,erkeklerde uzun ve dardır. Angulus subpubicus, bayanlarda geniş (90° 'den fazla) erkeklerde dardır. Acetebulum, hatunlarda daha küçüktür.
B. Aksial İskelet:
Aksial iskelet başlığı altında,gövde ve baş-boyun iskeletini oluşturan kemikler (omurga.göğüs kemikleri, kafatası) incelenir.
1. Columna Vertebralis (Omurga sütunu):
Omurga, kafatası tabanından başlayıp, boyun ve tüm gövde boyunca uzanan longitudinal bir kemik kolondur. Omurga, yekpare bir kemik sütun olmaktan fazla yetişkinde 26 adet bağımsız kemiğin birleşmesi ile oluşan kabaca S formunda fleksibil bir kolondur.
Omurga'nın oluşumuna katılan herbiri bağımsız kemik vertebra (omur) olarak isimlendirilir. Omurganın, geçtiği vücut kısımlarına nazaran içerdiği omur sayıları şöyledir:
Vertebrae cervicales (Boyun) C 7 adet
Vertebrae thoracicae (Göğüs) T 12 adet
Vertebrae lumbales (Bel) L 5 adet
Os sacrum (Sağrı) S 1 adet (Yetişkinde birleşip kaynaşmış)
Coccyx, os coccygealis (Kuyruk) 1 adet (Yetişkinde birleşip kaynaşmış)
Yekun .............................................. 26 adet
Yirmialtı adet omur birbirlerine, discus intervertebralis (Omur arası disk) olarak isimlendirilen fibro-kartilaginöz yapılar ve bağlarla birbirlerine bağlanmışlardır.
Omur ve disklerin kalınlıkları uzunluğundan sakruma hakikat kademeli bir formda artar. Yetişkin bir erkekte yaklaşık 71 cm.olan omurga uzunluğu,yetişkin hatunda 61 cm. kadardır. Bu uzunluğun 1/4'ü diskler, 3/4'ü omurlar tarafından oluşturulur. Yetişkinde sakrumun üzerinde kalan 24 hareketli omur presakral omurlar (gerçek omurlar) olarak isimlendirilir.
İntrauterin hayatta, evvel öne hakikat konkavite gösteren bir yay biçiminde olan omurga, geç fötal periyotta ve doğumdan sonra, evladın başını tutması, emeklemesi, ayakta dik durması ve yürüme üzere gelişim periodlarında ek eğrilikler kazarır.
Olağan olan ve sagittal planda ortaya çıkan bu eğrilikler şöyledir:
1- Boyun kısmında geriye sahih konkavite (Servikal lordoz)
2- Göğüs kısmında geriye sahih konveksite (Thoracal kifoz)
3- Bel yerinde geriye hakikat konkavite (Lumbal lordoz)
4- Sakral nahiyede geriye hakikat konveksite (Sakral kifoz)
Bu eğriliklerden thorakal ve sakral yerlerdekiler (Thorakal ve sakrak kifoz) fötüste'de görüldüğünden primer eğrilik boyun ve bel kesimindekiler (Servikal ve lumbal lordoz) doğumdan sonra ortaya çıktığı için sekonder eğrilik olarak isimlendirilir. Omurganın coronal plandaki eğrilikleri (Skolyoz) ile sagittal plandaki eğriliklerin aşırılıkları patolojiktir.
Columna Vertebralis (Omurga) Klinik Malumat
1. Herkes otuz üç vertebraya sahip olmayabilir. Sayı daha az yahut daha çok olmak üzere varyasyonlar gösterebilir. Lakin kişilerde ve tüm memelilerde 7 servikal vertebra sayısı değişmez. Kişilerin %5’inde thoracal lumbal yahut sakral vertebra sayısı değişebilir.
Kimi kişilerde 5. lumbal vertebra sakrumun bir modülü olarak kaynaşabilir. Bu duruma (L5. vertebra sakralizasyonu) denir.
Bazende 1. sakral vertebra sakrumundan farklı olabilir. Buna da (S vertebra lumbalizasyonu) ismi verilir. Lumbalizasyon ile sırt ağrı semptomları arasındaki bağ tam aydınlık değildir.
2. Kişilerin %10’u spinae bifida occult ismi verilen vertabra defektiyle doğarlar. Defekt çoklukla L5 ve/veya S1 vertebraların laminalarının açık kaması formundadır. İlerleyen yaşla birlikte birçok kendi kendine kapanır.
3. Yaşlılarda nucleus pulposus’lar dejenerasyon ve su kaybı ile elstikliklerini kaybederler ve incelirler. Bireyin uzunluğu biraz kısalır.
Nucleus pulposus’lar ile ilgili değerli bir klinik durumda disk fıtığıdır. Halk arasında buna yanlış olarak disk kayması ismi verilir. Fıtıklaşma daha çok, annulus fibrosus’un daha zayıf ve lig. longitudinalis posterior desteğinin daha az olması nedeniyle geriye, kanalın içine sahih olur. Fıtık komşu spinal had köklerine basınç yaparak bacakta siyatik yahut bel ağrılarına neden olabilir. Bazen de vertebra cisimlerinin içine hakikat fıtıklaşmalar görülebilir.
Akut alt bel ağrısı (Lumbago):Llumbal intervertabral disklerin posterollateral fıtıklaşması sonucu oluşur. Ortak semptom belin orta yahut alt kısımlarında ağrıdır. Bu ağrıya bağlı olarak gelişen kas spazmı nedeniyle bel ortamı sert ve hareketler ağrılıdır. Olgu yavaş yavaş siyatik ağrısına dönüşebilir.
Siyatik: çoklukla diskin posterolateral fıtıklaşması ve yırtılması sonucu oluşur. Kalça ve uyluğun gerisinde ağrı ile karakterizedir.
Semptom veren disk fıtıkları lumbal kesimde olduğu kadar servikal ortamda de görülebilir. Bu ortamdaki ölçüsüz fleksiyonlarda disk kanalın içine sahih fıtıklaşabilir. Bu tip fıtıklar daha çok C6-C7 kökleri pres altına alarak boyun omuz ve kolda ağrıya neden olurlar.
4. Vertebral kolon kırıklarının hepsi m. spinalis yahut spinal hadleri de tahrip edebilmesi cihetinden çok ciddidir.
Servikal yerde hareket ziyade ve vertebralar daha zayıf olduğu için bu kesim kırıkları mahsusen hassastır.
Araba kazalarında, çarpışma anında baş aniden hiperekstensiona uğrayınca, lig. longitudinalis anterius ve C2/C3 disk yırtılabilir. Başkaca atlas en dayanıksız noktası biri yahut ikisinden birden kırılabilir.
Asılarak idam cezası uygulanan yahut kendini asarak intihar eden kişilerde dens kırılır, transvers ligamenti yırtar ve bulbus’un alt kısmını modüller. Bu durum ani vefata neden olur. Bu kırık N. phrenicus (C3-C4-C5) çıkış seviyesinin üstünde m. spinalisi keserse, kuadripleji ile birlikte teneffüs kasları da felce uğrayacağı için hasta umumiyetle beş dakika içinde ölür.
Birtakım kişilerde anormal gelişim yahut patolojik nedenlerle (örneğin, osteoporozis) kurvaturlar bozuk olarak gelişebilir.
Kifoz (kyphosis-kamburluk): Torakal ortamda oluşmuş, anormal bir geriye hakikat konveksite ile karakterizedir.
Soalyoz (scaliosis-lateral kurvatur): Kolonun rastgele bir nedenle yana yanlışsız kurvatur göstermesine bu isim verilir.
Lordoz (lordosis –arkaya eğilme): Kolonun çoğunlukla lumbal kısmının geriye akıllıca ölçüsüz eğilmesidir. Gebe hatunlarda, gebeliğin son periyodunda, yerçekimi eksenini alışılagelmiş durumda tutabilmek için fizyolojik lordoz gelişir.
5. Vertabra arkusunda alt ve üst eklem çıkıntıları arasında bir defekt bulunmasına spondylolizis denir. Şayet defekt iki taraflı ise, lamina vertebra, alt eklem çıkıntısı ve spina ile asıl vertebradan ayrılmış durumdadır.
6. Lumbal vertabranın bu türlü iki başka modülden oluşması durumuna spnodylolistezis denir. Spondylolistezis’de önde kalan vertebra cismi öne yanlışsız kayar ve pelvis üst aperturu’nu daraltır, velev doğuma mani olabilir.
7. Jinekologlar gebelerde parmaklarını lumbal vertabra spina’ları üstünde, yukarıdan aşağıya sahih gezdirerek spondylolistezis’i muayene ederler. Şayet 5. lumbal spinal çıkıntısı çok makul ise, vertabranın corpusunun ve üstündeki omurga kısmının öne gerçek kaymış olduğu düşünülür. En uygun tanı radyolojik olarak konulur.
Tipik Bir Vertebranın Anatomik Yapısı :
Umumî kemik haberi kısmında."düzensiz formlu kemikler" öbeğine sokulan omurlar, bir numara 2. cervikal vertebra ile sakrum ve os coccygealis dışında ortak bir anatomik yapıya sahiptir. Tipik bir omur bir cisim (corpus vertebrae), bu cisme bağlanan bir kemer (arcus vertebrae) ile kimi çıkıntılar (processus) içerir.
Corpus vertebrae (omur cismi)
Corpus vertebrae, kısa-silindir biçiminde olup omurun ön kısmını oluşturur. Vücut yükünü destekleyen omur cisimleri.ikinci boyun omurundan sakrum'a yanlışsız kademeli bir biçimde büyür. Presakral tipik omurlardan üçüncü servikal omur en küçük, beşinci lumbal omur en büyük cisme sahiptir.
Corpus vertebrae'lerin üst ve alt uçları orta kısma nazaran daha geniştir.Pürtüklü ve geniş olan bu uçlar omurlar arasındaki fibro-kartilaginöz yapılar (discus intervertebralis) ile eklemleşir corpus vertebrae’nin ön ve art yüzünde damarların geçtiği küçük delikler görülür.
Arcus vertebrae (omur kemeri)
Arcus vertebrae, omurun art kısmını meydana getiren kavisli bir yapı olup corpusa sağ-sol iki pedikül (Pediculus arcus vertebrae) ile bağlanır. Arcus vertebrae’nin özde levha formundaki art kısmını sağ-sol laminalar (lamina arcus vertebrae) oluşturur.
Vertebrae corpusu ile omur kemeri arasında foramen vertebrale (omur deliği) olarak isimlendirilen bir açıklık oluşur. Omurgada,üst üste oturan omurlardaki foramen vertebrale'ler birleşerek canalis vertebralis (vertebra kanalı) nı meydana getirirler. Vertebra kanalı içinde omurilik yan alır.
Pediküllerde bulunan çentikler (incisura vertebralis superior et inferior) omurgada intervertebral delikler formunda organize olurlar. Bu deliklerden spinal sonlar ve ilgili damarlar makbul.
Processus vertebrales (omur çıkıntıları)
Tipik bir omurda, omur kemerinden çıkan 7 adet çıkıntı bulunur.Bunlardan kas ve tendoların yapıştığı 3 tanesi ( l proc.spinosus, 2 proc.transversus) bir manivela üzere rol oynadığı halde 4 tanesi (Sağ-sol proc.articularis superior et inferior) omurların eklemleşmesinde rol oynarlar.
Omurganın değişik kısımlarındaki omur sayıları ve özelliklerinde farklılıklar vardır. Bu nedenle.boyun, göğüs ve bel omurları ile sakrum ve coccyx si farklı münferit ele alacağız.
Boyun omurları; hareketli omurların (vertebrae presacrales) en küçükleri olan boyun omurları 7 tanedir. Boyun iskeletini oluşturan vertebrae cervicales'lerin I. II. ve VII.'si atipik, öbürleri tipik özelliklere sahiptir.
Tipik bir boyun omuru, üst ve alt yüzleri kuadranguler görünümde küçük bir corpus ile uzun-ince bir arcus'a ve delikli transvers çıkıntılara sahiptir.
İçinden A.vertebralis'in geçtiği bu deliklere foramen processus transversi (for. transversarium) denir. Processus spinosus'iarı çatallıdır.
Atipik omurlardan C I atlas. C II axis yahut epistropheus C VII de vertebra prominens olarak isimlendirilir. Atlas, atlanto-occipital eklemlerle kafatasına bağlanır. C VII’ nin uzun proc.spinosus'u, deri üzerinden görülebilir ve palpe edilebilinir. Atlas'in cismi ve spinal çıkıntısı yoktur; axis de ise corpusun'da dens axis olalak isimlendirilen bir çıkıntı taşır.
Göğüs omurları; kaburgalarla eklem yapan 12 omurdan ibarettir. Boyun omurlarına orantıyla daha büyük olup, boyutları birinciden onikinciye hakikat artarak ilerler. Birinci dördü boyun, son dördü bel omurlarına misal ortada kalan dört tanesi ise tipik göğüs omuru olarak kabul edilir.
Tipik bir göğüs omurunun corpusu, boyun omurlarının corpuslarından büyüktür ve distal yüzleri kalp biçimindedir. Corpuslarının yan yüzlerinin art kısımlarında costal fasetler (fovea costalis superior et inferior) vardır. Vertebral delikleri küçük ve yuvarlağa yakındır. Proc.spinosusları uzun olup, oblik biçimde aşağıya gerçek yönelmiştir. Herbir tipik göğüs omuru 10 adet eklem yüzüne sahiptir.
Bel omurları; presakral omurların en sağlam ve en büyükleri olup 5 tanedir. Omur cisimleri.üzerlerine düşen yükün artmasına bağlı olarak çok kalındır ve distal yüzleri böbrek formundadır. Omur delikleri geniş ve triangulerdir. Proc.spinosus'ları kısa,yassı ve kuadranguler biçimdedir. Proc.mamilaris’leri (üst eklem çıkıntısının) ardında ve proc. accessorius’ları (proc. transversus'un tabanının arkasında) olarak isimlendirilen ek çıkıntılara sahiptir.
Os sacrum (kuyruk sokumu kemiği) ; os sacrum, 5 adet sakral omur ve bunlar arasındaki disklerin kemikleşip birleşmesiyle oluşmuş büyük, triangaler - kama halinde bir kemik olup, iskelette iki os coxae arasına sokularak pelvis boşluğunun postero-superior duvarını yapar. Böylelikle omurgayı desteklemekle kalmaz, pelvis'in stabilitesini de sağlar; ayrıyeten vücut tartısını pelvise aktarır.
Konkav ön yüzüne facies pelvica. konveks art yüzüne facies dorsalis.os coxae'lerle eklem yapan üst yan yüzlerine facies auricularis denir. Tabanı (basis) beşinci bel omuru, tepesi (apex) coccyx ile eklem yapar. Pelvik yüzünde görülen transvers çizgisel çıkıntılara lineae transversae, deliklere ise foramina sacralia pelvina (anteriora) denir. Bu deliklerden dört çift sakral spinal hududun ön kısımları makbul. Bu yüzün üst orta kısmında görülen ve S I 'in corpus’u tarafından oluşturulmuş çıkıntıya promontorium (sakral promontorium) denir.
Art yüzde beş ibik çıkıntı ile dört çift delik görülür. Çıkıntılardan orta velev olanı (crista sacralis mediana) proc.spinosus'lar, öbürleri (crista sacralis intermedia et lateralis) sırası ile proc.articularisler ve proc. transversus'lar tarafından oluşturulur. Os sacrum'un içinde, canalis vertebralis'in bir kısmı olan canalis sacralis bulunur.
Os coccygis. (coccyx, kuyruk kemiği) ; 3-5 rudimenter coccygeal omurun birleşmesiyle oluşmuş küçük, trianguler bir kemiktir. Omurganın desteklenmesinde bir eği yoktur.
II. Ossae thoracis (Göğüs kemikleri)
Göğüs kemikleri başlığı altında göğüs kafesinin (thorax’ın) oluşumuna katılan cotae (kaburgalar), srenum (göğüs kemiği) ile göğüs omurları incelenir.
Costae (kaburgalar)
Kaburgalar.göğüs boşluğu içinde taraf almış kalp, akciğerler ve birçok büyük damarın en ülkü halde çalışması ve korunması için oluşan göğüs kafesi nin (cavum thoracis) büyük kısmını meydana getiren uzun, ince, çok az burulmuş, eğri kemiklerdir. Artta, omurganın göğüs kısmını oluşturan omurlara bağlanan kaburgalar sağ-sol olarak 12 çifttir.
Kaburgalar.sternum (göğüs kemiği) 'a bağlanma özelliklerine nazaran iki öbeğe ayrılırlar:
Kıkırdak kısımları ile direkt sternum'a tutunan birinci 7 çift kaburga gerçek kaburga (costae verae) olarak isimlendirilir. Art uçları ile omurlara ön uçlar ile sternum'a tutunan bu kaburgalara vertebrosternal kaburgalar da denir.
Son 5 çift kaburga yalancı kaburga (costae spuriae) olarak isimlendirilir. Bunların indirekt olarak sternum'a ulaşan üç çiftine vertebrocostal (veya vertebrokondral) kaburga, sternum'a hiç ulaşamayan son iki çiftine de yüzen kaburga (costae fluctuantes) denir.
Canlıda ve kadavrada bir kaburganın iki kısmı vardır. Kaburganın göğüs omurlarına bağlanan art kısmı kemik (os costale) ön kısmı ise kıkırdak (cartilago costalis) yapısındadır. 3.-9. kaburgaların kemik kısımları umumî özellikleriyle birbirlerine benzerler. Bu 8 çift kaburga için tipik kosta terimi kullanılır. I., II., X., XI. ve XII. kaburgalar da farklı özellikleri nedeniyle atipik kosta olarak bilinir.
Bir tipik kaburganın özellikleri
Tipik bir kaburganın kemik kısmının art ucuna extremitas dorsalis.orta kısmına gövde (corpus costae), ön ucuna da extremitas ventralis denir. Extremitas dorsalis'te omur cismi ve transvers çıkıntısı ile eklemleşecek caput ve tuberculum costae ile collum bulunur. Bir açılanmaya sahip olan corpus costae'nin alt kenarına yakın olarak uzanan oluğa sulcus costae denir. Canlıda ve kadavrada bu olukta A. V. N. intercostalisler bulunur.
Ön uç, kıkırdak kısımla eklemleşir.
Atipik costalar'dan 1. costa geniş ve kısa (tüm kaburgaların en kısası)'dır. Üst yüzünde a. v. subclaviae ile tub.musculi scaleni anterioris için bir sulcus bulunur. 2. costa birinciden daha uzundur ve üst yüzünde tuberositas musculi serrati anterioris taraf alır. Costa X., XI. ve XII.'nin başlarında tek eklem yüzü vardır, tüberkül ve uzunluğuna sahip değillerdir.
Costa Klinik Malumat
1. Thorax duvarının yapısındaki elestikliğe rağmen costalar direkt yahut ezilme darbeleriyle kırılabilirler. En çok kırılan costalardır. 1. ve 2. costa klavikula tarfından korunduğu, 3. ve 4. costalar ise en hareketli costalar olduğu için kolay kırılmazlar.
Ezilme kırıklarında orta costaların en zayıf oldukları mekandan (angulus costae’nin derhal önünden) kırılırlar.
Direkt darbe kırıklarında, darbe noktasına nazaran rastgele bir mekandan kırılabilirler. Bu durumda kırık uçlarının içe bükülerek iç organları zedeleme mümkünlüğü vardır. Costa kırığı olan hastalar derin nefes aldıklarında, kırık ortamında artan ağrıdan yakınırlar.
Bazen kırık radiograflarda görülmeyebilir. Thoraxın ön yahut yan duvarında, çok sayıda kaburganın birkaç bölgelerinden kırılmasıyla oluşan multipil kırıklarda, büyükçe bir thorax segmenti, teneffüsle serbestçe hareket eder duruma geçebilir. Bu muaf thorax segmenti teneffüs hareketlerine aykırı biçimde hareket eder. İnspirasyonda içe, ekspirasyonda dışa akıllıca hareketlidir. Bu duruma “yelken göğüs” denir. segmentin paradoks hareketleri teneffüsü bozar ve oksijenasyonu azaltır. Şayet segment çok genişse olgu mevtle sonuçlanabilir.
2. Pleura boşluğunda birikmiş abselerin (empiyem) boşaltılması için bir costanın kısmen çıkarılması gerekebilir. Bunun için kostal kesimi periost kılıfından diseke edilerek çıkarılır ve periost yatağından insizyonla boşluğa girilir.
Thorax duvarındaki rastgele bir kesme sürecine thorakotomi denir. Bazen otojen kemik graftı için bir Costa kesimi kullanılabilir (örnağin; bir mandibula tümörü çıkarıldıktan sonra mandilbulanın tamiri için ).
3. Costae cervicalis 7. servikal vertebra ile eklemleşmiş ek bir costa olarak kişilerin %0. 5’nde bulunur. Umumiyetle caput, collum ve tüberkülleri, bir ölçü da corpus’ları vardır. Uçları bağımsız 1. costa ile birleşmiş yahut strenum’la birleşmiş olarak bulunur.
4. Costae lumbales, servikal costalardan daha sık orantıda görülürler. Caput, collum, tuberculum ve çoğunlukla 5 cm’den kısa bir corpus’ları vardır. Bunların röntgen sinemalarında, vertebral seviyelerin ayırt edilmesinde yanlışlığa neden oldukları için klinik ehemmiyetleri vardır. Deneyimsiz bir gözlemci bunları lumbal vertebra transvers çıkıntılarının kırıkları ile karıştırılabilir.
5. Onikinci costae yokluğu, nadir görülür. Buna rağmen kişilerde 12. yahut 14. çift costa bulunması sıradan kabul edilir.
6. Çatallı Costa (costae bifida): Çatallanma sternal uçta olur. Bu durumda sternumla üst 8 costa birleşmiş üzere görünür. Olgu çoğunlukla tek tarflıdır. Lakin bazen 8. costa, costae bifide olmaksızın da sternum’la birleşebilir.
7. Gençlerde costal kıkrdakların elastik olması, darbelerde costalar ve sternum’u kırılmaktan daha kolay koruyabilir. Yaşlılarda kıkırdaklar yüzeyel kalsifikasyon’a uğrar. Bu kalsifikasyon sonucu röntgen sinemalarında görünür duruma dönüşebilirler.
8. Costal kıkırdak ayrılması: Costa ucu ile costal kıkırdağının birbirinden ayrılması durumudur. Bazen alt costalardan birisinin (genellikle 10. costa’nın) kıkırdağı, bir üstündeki kıkırdağın alt kenarından ayrılabilir. Costa kayması denilen bu durum alt costa’nın kıkırdağının üstüne biner. Costa kayması genç hatunlarda çok görülür.
Sternum (Göğüs kemiği)
Sternum; göğüs ön duvarının orta kısmını oluşturan, hançer halinde, uzun bir spongiöz kemiktir. Sternum, önde orta velev yalnızca deri, derialtı dokusu ve periost ile örtülmüştür.
Yetişkinlerde 15-17 cm.uzunluktadır. Kemik iliği incelemelerinde (sternal ponksiyon) kullanılan Sternum klinik değere sahiptir.
Sternum'un manubrium, corpus ve proc.xiphoideus olmak üzere üç kısmı vardır.
Manubrium sternum'un başka kısımlarına orantıyla daha geniş ve daha kalın olan üst kısmıdır. Clavicula'nın ön ucu manubrium ile eklemleşir.
Corpus sterni, sternum'un en uzun kısmı olup, manubrium'dan daha ince ve daha dardır. Manubrium ile corpus arasındaki birleşmeye manubriosternal eklem denir. Bu eklemleşmedeki hafif açılanma, angulus sterni (Louis açısı) olarak isimlendirilir. 2. kıkırdak kaburgalar bu seviyede sternum'a bağlanır. Bu özellik kaburga sayımında kıymet taşır.
Proc.xiphoideus.sternum'un en küçük en ince en variasyonlu kısmıdır. Corpusa xiphosternal eklemle bağlanır.
Sternum Klinik Malumat
1. Sternum’un kırılması seçkin görülür. Çoğunlukla araba kazalarında göğsün direksiona çarpmasıyla kırılır. Enfazla sternal açı yakınında modüllü kırık formunda oluşur. Birçok olguda sternum’un zararlı ve ligamentleri kırık kesimlerinin dağılmasını önler. Bununla birlikte kimi olgularda sternum corpusu manibriumdan ayrılarak geriye çekilir. bu durumda kalbin zedelenmesine yahut aorta’nın yırtılmasına, dolayısı ile mevte neden olabilir.
2. Kırık yaşları dolaylarında, erkeklerde processus xyphoideus kemikleşir. Bu şahıslar “midelerinin üstünde, daha evvel fark etmedikleri sert bir kitle oluştuğundan” şikayetle kanser korkusu ile doktora başvurabilirler.
3. Sternum hematolojist’ler için çok değerlidir. Zira bu kemikten kolay kolay al kemik iliği alınabilir. Kalınca bir iğne ile yapılan bu sürece “sternal ponksion” denir.
4. Birtakım bireylerde sternum kısmen aşağı ve geriye sahih girinti gösterir. Bu durumda kalb geriye sahih pres altındadır ve frontal göğüs sinemalarında geniş görünür. Umumiyetle doğuştan olan bu duruma pectus excavatum (kunduracı göğüs) ismi verilir. Gayrı birtakım bireylerde bunun tam aksisi olarak sternum kayık burnu üzere öne sahih çıkıntı yapabilir. Bu tip göğüslere pectus carinatum (güvercin göğüs) denir.
5. Birçok durumlarda costaları saymak gerekebilir. Bunun için evvel sternum açısı bulunur. Açıya palpe eden parmak yana uazatılırsa bu 2. costayı gösterir. Bu noktadan başlayarak costalar aşağıya sahih sayılır. Nadir durumlarda sternum açısı 3. costa seviyesinde bulunabilir. Manibrium’un olağandan uzun ve incisura jugularis ile sternum açısı arasındaki uzaklığın 6-7 cm olduğu hallerde bu durmdan kuşku edilebilir.
6. Açık kalp ameliyatlarında, sternum orta hattan kesilerek orta mediastinuma rahatça ulaşılabilir.
III. Cranium (Kafatası)
İnsan vücudunun, en üst konumdaki dimağ ve duyu organlarını taşıyan kısmı caput (baş) olarak isimlendirilir. İşitme kemikçikleri ve lisan kemiği hariç yekun 22 kemikten oluşan baş iskeletine Cranium (Kafatası) denir.
Tüm omurgalılarda kafatasının neurocranium ve splanchnocranium olmak üzere iki kısmı vardır. Neurocranium, beyefendisinin yerleştiği cavum cranii'yi çevreleyen (kabaca saçlı deri altında kalan kısım) kafatası kısmıdır. Baş'ta saçlı deri dışında kalan kısım yüz (facies) olarak isimlendirilir.
Splanchnocranium yüz iskeletini oluşturan kafatası kısmıdır. Kişilerde neurocranium, splanchnocranium'un 4 katı büyüklüktedir. Maymunlarda bu orantı 1:1. at'ta l:5'dir. Neurocranium ⁄ splanchnocranium orantısının büyüklüğü beyefendisinin gelişmişlik seviyesi ile akıllıca orantılıdır.
Neurocranium dört tanesi tek (os occipitale, os sphenoidale, os frontale, os ethmoidale) iki tanesi çift (os temporale, os parietale), splanchnocranium ise altı tanesi çift (os maxilla, concha nasalis infetior, os palatinum, os zygomaticum, os nasale, os lacrimale) iki tanesi tek (os mandibula ve os vomer) kemikten oluşur. Neurocranium kemiklerinin çoğunluğunun tek, splanchnocranium kemiklerinin çoğunluğunun çift olduğuna dikkat ediniz.
Ossa cranii (Kafatası kemikleri)
l. Neurocranium kemikleri : 8 kemikten ibarettir.
a. Os frontale (alın kemiği)
Kafatasının ön üst kısmında mekan almış, orbita'nın (göz yuvaları) üst kısmı ile alnın şekillenmesini sağlayan, sığ bir şapkayı andıran bir kemiktir.
Skuamoz, orbital ve nazal olmak üzere üç kısmı (Squama frontalis, pars orbitalis ve pars nasalis) vardır. Squama frontalis, frontal kemiğin dikey konumda duran dış yüzü konveks, en büyük kısmıdır. Squama frontalis'in dış yüzünde orta hattın iki yanında görülen kabartılara tuber frontale denir.
Tuber frontale'lerin aşağısında açıklığı aşağıya bakan, kavisli kaş çıkıntıları (arcus superciliaris) bulunur. İki arcus superciliaris arasında kalan düz ortama glabella denir.
Os frontale'nin squama frontalis'i içinde paranazal bir sinüs olan sinüs frontalis yan alır. Squama frontalis'i pars orbitalis'ten margo supraorbitalis ayırır. Sağ ve sol orbitaların tavanlarını oluşturan iki kemik lamı halindeki pars orbitalis'ler arasında incisura ethmoidalis bulunur.
Margo supraorbitalis'in devamı halinde uzanan proc. zygomaticus. os zygomaticum ile birleşir.
Doğumda frontal kemik iki modül halindedir. İki kesim sutura frontalis (veya sutura metopica) ile birbirine bağlanır.
b. Os parietale (çeper kemik- duvar kemiği )
Neurocranium'un yan duvarları ve tavanının büyük bir kısmını oluşturan çift kemiktir. Tipik membranöz orijinli bir kemik olan os parietale himaye fonksiyonuna sahiptir.
Dış yüzündeki kabarıklığa tuber parietale denir. Kemiğin art üst kısmındaki delikten parietal emissar venalar makbul. Parietal kemik önde frontal kemikle sutura coronalis, artta oksipital kemikle sutura lambdoidea aracılığı ile birleşir.
c. Os occipitale (ardkafa kemiği)
Kafatasının art kısmını oluşturan tek kemiktir. Tabanında kafatası boşluğu ile omurga kanalını birbirine bağlayan for. magnum ismi verilen oval büyük bir delik bulunur.
Os occipitale, pars basilaris, 2 pars lateralis ve squama occipitalis olmak üzere 4 kısma ayrılarak incelenir. For. magnum'un önünde kalan pars basilaris, os sphenoidale'nin cismi – corpus- ile birleşir. Bu kısmın üst yüzü (cerebral yüz) oluk formunda olup clivus olarak isimlendirilir.
Alt yüzünde bulunan tuberculum pharyngeum'a raphe pharyngis ile lig. longitudinale anterius tutunur. For. magnum'un yanlarında mekan alan pars lateralis'lerin alt yüzlerinde atlas'la eklemleşen condylus occipitalis'ter kondillerin önünde canalis hypoglossi gerisinde canalis condylaris bulunur.
Squama occipitalis. Oksipital kemiğin en büyük kısmı olup os parietale ve os temporale ile eklemleşir. Squama occipitalis'in dış yüzünün ortasındaki sarih çıkıntıya protuberantia occipitalis externa denir.
İç yüzünün ortasındaki kabarıklığa da eminentia cruciformis denir. Protuberantia occipitalis externa'nın her iki yanında uzanan kavisli çizgisel çıkıntılar linea nuchae suprema superior et inferior olarak isimlendirilir.
d. Os temporale (şakak kemiği)
Neurocranium'un tabanı ve yan duvarlarının oluşumuna katılan çift kemiklerdendir. Os temporale kitlesi içinde işitme ve istikrar organını taşıması yanında kimi damar ve sonların geçişine imkan sağlaması nedeniyle farklı bir ehemmiyete sahiptir.
Os temporale; pars squamosa, pars tympanica, pars mastoidea ve pars petrosa olmak üzere dört kısma ayrılarak incelenir.
1-Pars squamosa; temporal kemiğin en büyük kısmı olup ince bir yaprak halindedir. Dış yüzünün alt kısmından çıkarak öne gerçek uzanan çıkıntıya proc. zygomaticus denir. Proc. zygomaticus yanak kemiğinin proc. temporalisi ile birleşerek arcus zygomaticus'u oluşturur. Processus zygomaticus'un art alt kısmında altçene kemiğinin condili ile eklem yapacak olan fossa mandibularis bulunur.
2-Pars tympanica; temporal kemiğin en küçük kısmı olup porus acusticus externus (dış işitme deliği)'u muhitler, proc. styloideus etrafında bir kılıf oluşturur.
3-Pars mastoidea; temporal kemiğin art kısmını oluşturur. İçinde, cavitas tympani ile temaslı cellulae mastoideae bulunur. Pars mastoidenın aşağıya akıllıca uzanan konik çıkıntısına proc. mastoideus denir.
4-Pars petrosa; kafatası tabanında, oksipital ve sphenoid kemikleri arasına sokulan kama formunda bir kısımdır. Nispeten sert kompakt kemik yapısında olan pars petrosa içinde işitme ve istikrar ile ilgili yapılar bulunur.
Pars petrosa'nın bir tepesi üç yüzü vardır. Alt yüzünden aşağıya-öne yanlışsız uzanan ince çıkıntıya proc. styloideus denir. Proc. styloideus'un ardında, canalis facialis'in dış deliği olan for.stylomastoideum bulunur. Art yüzün ortasında porus acusticus internus (iç işitme deliği) nokta alır.
Pars petrosa içindeki orta kulağa ilişkin boşluk cavitas tympani olarak isimlendirilir. İşitme kemikçikleri (malleus. incus. stapes) bulunur. Pars petrosa içinde ayrıyeten, n. facialis'in geçtiği canalis facialis a. carotis interna'nın geçtiği canalis caroticus taraf alır.
e- Os sphenoidale (kamamsı kemik)
Kafatasını oluşturan kemiklerin birçoğu ile eklem yapan sphenoid kemik, basis cranii (kafatası tabanı)'nin ortasında bulunur.
İzole olarak incelendiğinde kanatlarını açmış bir yarasaya benzeri; basis cranii'de ise irtibat kurduğu kemikler arasında bir kama üzere durur.
Os sphenoidale'nin 4 kısmı vardır:
1-Corpus ossis sphenoidalis (Sphenoid kemik cismi)
2-Alae majores (Büyük kanatlar)
3-Alae minores (Küçük kanatlar)
4-Proc. pterygoidei (Kanatsı çıkıntılar)
Kemiğin ortasındaki içi boş. kübik bir kutuya benzeyen kısma corpus denir. Corpus içindeki boşluk sinüs sphenoidalis olarak isimlendirilir.
Sinus sphenoidalis, paranazal sinüslerden biridir. Corpus'un üst yüzündeki tüm üst yüz oluşumları (tuberculum sellae, dorsum sellae, fossa hypophysialis vb.) bir Türk eyerini andırdığı için sella turcica olarak isimlendirilir.
Küçük kanatlar, corpusun ön-üst kısmından iki kökle başlayıp, öne ve yanlara sahih uzanan trianguler oluşumlardır. Herbir kanadın iki kökü arasında canalis opticus oluşur.
Corpusun yan yüzlerinden çıkarak dışyana ve kavis yaparak yukarıya sahih uzanan geniş sağlam çıkıntılara alae majores (büyük kanatlar) denir. Büyük kanatlar, fossa cranii media'nın büyük bir kısmını oluşturur.
Büyük kanatlar üzerinde damar ve sonların geçişine imkan sağlayan kıymetli delikler for. ovale, for. spinosum, for. rotundum) bulunur. Büyük ve küçük kanatlar arasında fissura orbitalis superior, büyük kanadın ön kenarı ile maxilia'nın orbital yüzü arasında da fissura orbitalis inferior oluşur.
Kanatsı çıkıntılar (proc. pterygoidei), corpus ile büyük kanalların birleşme alanından başlayıp aşağıya yanlışsız uzarırlar. Herbiri lamina mediatis et lateralis'ten oluşur.
Lamina medialis'in ucundaki çengel formlu çıkıntıya hamulus pterygoideus denir. Kanatsı çıkıntıların tabanı canalis pterygoideus (vidi kanalı) ile delinmiştir.
f. Os ethmoidale (kalbur kemik)
Ethmoid kemik neurocranium oluşumuna katılan tek kemiklerden biri olup, basis cranii'nin ön kısmında incisura ethmoidalis'e sokulmuş olarak sphenoid kemiğin önünde konum alır. Os ethmoidale, burun boşluğunun tavanı, dışyan duvarları, burun bölmesi ile sağ-sol orbitaların içyan duvarlarının oluşumuna katılır.
Etmoid kemik dört kısma ayrılarak incelenir.
Delikli bir levha şeklindeki horizontal kısmına lamina cribrosa denir. Buradaki deliklerden koku hudutlarının fila olfactoriusları makbul.
Yassı, ince, dört zaviye bir levha stilindeki dikey kısmına lamina perpendicularis denir. Lamina cribrosa'nın iki yanına bağlanmış yan kitleler, labyrinthus ethmoidalis olarak isimlendirilir. Labyrintler içinde ethmoidal havalı hücreler (cellulae ethmoidales) bulunur. Burun, üst ve orta konkaları da etmoidal labirintlere aittir.
2. Splanchnocranium kemikleri (Yüz kemikleri)
a. Os maxilla (üstçene kemiği):
Neurocranium iskeletinde sphenoid kemiğin "anahtartaş" rolünü üstlenmesi üzere, maxilla'da yüz kemikleri arasında anahtar rol üstlenmiş çift kemiktir.
Herbir maxilla, başka maxilla ile birleştiği üzere, os nasale, os zygomaticum, concha nasalis inferior ve os palatinum'la da eklemleşir.(yüz kemiklerinden yalnızca mandibula maxilla ile eklemleşrnez).
Maksilla ağız boşluğunun tavanını orbita'nın tabanını burun boşluğunun tabanı ve dışyan duvarının oluşumuna katılır. İçinde, paranazal sinüslerin en büyüğü olan sinus maxillaris bulunur.
Maxilla'nın bir corpus’u, dört çıkıntısı vardır.
Corpus maxillae (üstçene kemiği cismi); maxilla'nın merkezi kısımlı olup içinde sinüs maxillaris bulunur. Corpusun; ön yüzü , infratemporal, orbital ve nazal olmak üzere 4 yüzü vardır. Ön yüz ile orbital yüzü birbirinden ayıran margo infraorbitalis'in aşağısında görülen deliğe for.infraorbitalis denir. Orbital yüzde, bu deliğe bağlanan canalis infraorbitalis bulunur.
Proc. frontalis yukarıya gerçek uzararak os frontale ile eklemleşir.
Proc. zygomaticus, corpustan dışyana gerçek uzanan irregüler piramidal bir çıkıntı olup os zygornaticum ile eklem yapar.
Proc. alveolaris, corpusun aşağıya sahih bir uzantısı olup karşı taraf maksilla ile eklemleşerek arcus alveolaris superior (üst dış kemeri)'u oluşturur.
Proc. palatinus; maksilla cisminin içyan yüzünün en alt kısmından çıkarak içyana akıllıca horizontal olarak uzanan kalın, sağlam bir çıkıntıdır. Karşı eşi ile birleşerek palatum durum (sert damak) ve burun boşluğu tabanının ön 2/3'ünü oluşturur.
b. Os zygomaticum (elmacık kemiği)
Kafatasının en güçlü kemiklerinden biri olup orbita'nın alt-dış kısmında mekan alır. Splanchnocranium ile neurocranium arasındaki ilişkiyi kuran bir köprü kemik olarak kabul edilir. Os zygomaticum, proc. frontalis'i ile frontal kemiğe, proc. temporajis'i ile temporal kemiğin proc.zygornaticus'una, gövdesi ile de maksillaya bağlanır.
c. Os lacrimale (gözyaşı kemiği);
Orbita'nın içyan duvarında, maxilla'nın proc. frontalis'inin ardında nokta alan ince bir kemiktir. Sağ-sol iki tanedir.
d. Os nasale (burun kemiği);
Çift, yassı küçük kemikler olup, maksillaların proc. frontalis' lerinin arasında nokta alır.
e. Os palatinum (damak kemiği);
Maxillalar ve sphenoid kemiğin pyterigoid çıkıntıları arasında konum alan L formunda çift kemiktir. Kemiğin yatay duran kısmına lamina horizontalis, dik duran kısmına ise lamina perpendicularis denir.
Lamina horizontalis, sert damağın 1/3 art kısmını, lamina perpendicularis ise burun boşluğunun dışyan duvarının art kısmını oluşturur. Lamina horisontalis'in posterolateral açısına yakın olarak bulunan delikler foramina palatinae majores et minores olarak isimlendirilir. Bu deliklerden a. palatina descendens, n. palatinus majör et minor'un kolları çıkar.
f. Concha nasalis inferior;
Burun boşluğunun dışyan duvarında taraf alan, alt conchanın oluşumunu sağlayan farklı bir kemiktir.
g. Mandibula (altçene kemiği);
Mandibula yüz iskeletini oluşturan kemiklerin en büyüğü ve en sağlamı olup baş iskeletinin de tek hareketli (işitme; kemikçikleri ile lisan kemiği hariç tutulmuştur) kemiğidir.
Mandibula'nın sağ-sol yarımları gelişim esnasında symphysis mentide birleşmişlerdir. Mandibula, corpus ve ramus mandibulae olmak üzere iki kısımdan oluşur.
Corpus ve ramus arasında oluşan açıya angulus mandibulae denir. Herbir ramus'un üst ucunda, derince bir çentik olan incisura mandibulae ile birbirlerinden ayrılmış iki çıkıntı bulunur. Bunlardan, ince ve önde olanı proc. coronoideus, kalın ve geride olanı proc. condylaris olarak isimlendirilir.
Os temporale'deki fossa mandibularis'le eklemleşen proc. condylaris'in yuvarlak ucuna caput mandibulae denir. Ramus mandibulae'nin iç yüzünde gör?