Öz itimat eksikliği; kişinin çok ahenk göstermesi, karşılaştığı durumlara boyun eğmesi, kendinden kuşku duyması, güvensizlik, yalnızlık, pasiflik, depresyon, tenkitlere karşı hassas olması, aşağılık hissinin olması, inanç duymaması ve sevilmediğini hissetmesi üzere kavramlarla tanımlanabilir. Öz itimat eksikliği, kolay bir tarifle; kişinin hayatta istediklerini gerçekleştirebilmek, harekete geçirebilmek için kendine gereğince güvenmiyor olmasıdır. Kişinin kendi kendini cesaretlendirememesi, başaracağına dair inancının kâfi olmamasıdır. Öz inanç, kişinin ömrün her alanında öncelikle memnun, akabinde da başarılı olmasını sağlar. İşte öz itimat eksikliği durumunda kişi, kendinden, yeteneklerinden mutlu olmadığı için keyifli değildir, başaracağına inanmadığı için de neye adım atsa muvaffakiyet elde edemez. Hatta birden fazla vakit bir teşebbüste bulunmak bile mümkün olmayabilir. Öz itimat eksikliğinde; birey kendisinden daima kuşku duyar, zorluklar karşısında çabucak pes eder, otoriteye boyun şayet, pasiftir, kendine ve etrafındakilere karşı güvensizidir, aşağılık duygusu içindedir ve depresyona girme eğilimi çok yüksektir.
Öz İtimat Eksikliği Olan Şahıslarda Genelde Neler Oluşur?
Öz itimat eksikliği yaşayan bir kişi de genel olarak, karamsarlık, asosyallik, her şeye evet deme, toplumsal fobi, depresyon, suçluluk duygusu, karşı cinse olan ilginin dışa vuramaması üzere belirtiler ortaya çıkmaktadır. etrafınızdaki şahıslara istemediğiniz bir bahiste hayır diyemiyor, bağlantılarınızda hudut koyamıyor, toplumsal ortamlarda bulunamıyor, kendinizi kıymetsiz ve yetersiz hissediyorsanız öz itimat eksikliğiniz olabilir. Bu belirtiler çok önemli hastalıklara da yol açabilirler, örneğin depresyon, kişi de baş ağrısı, iştahsızlık, kendine ziyan verme üzere olayları beraberinde getirebilmektedir. Öz itimat eksikliği ruhsal bir sorun olarak görülebilir. Kendini dış dünyaya kapama, toplumsallaşmaktan ve başaramamaktan korkma üzere belirtileri vardır.
Bir kişinin öz inancının olmaması diye bir şey kelam konusu değildir. Kendine itimat konusu üç farklı seviyede karşımıza çıkıyor. Öz inanç çeşitleri kendine çok güvenme, kendine hiç güvenmeme ve kendine yüksek oranda inanç duyma olarak sınıflandırılıyor.
Öz İtimat Eksikliği Nasıl Oluşur?
Öz inanç eksikliği, çeşitli nedenlerden ötürü meydana gelmektedir. Öz itimat eksikliği genel olarak küçük yaşlarda, çocukların büyütülmesinde ve eğitiminde yaşanan sıkıntılar hasebiyle ortaya çıkan bir durumdur. Bu durum birinci olarak ailede başlamaktadır. Çocukluk devrinde ailenin çocuğa olan tutumu büyük değer taşımaktadır. Aile içinde çocuğun aşağılanması, paha görmemesi, hürmet ve sevgi gösterilmemesi öz itimat eksikliği yaratmaktadır. Bu durumda kendini bedelsiz, kıymetsiz ve işe yaramaz hisseden çocuk, bu durumu tüm hayatı boyunca yaşamaktadır. Öz inanç hissinin gelişimi birinci çocukluk devirleri ve sonrasında yaşanan olaylar yahut karşılaşılan tutumlarla ilgili olabiliyor. Bu nedenle öz inanç eksikliği olan çocuklar yetişmektedir.
Yaşanan bu durum yalnızca aile içinde değil, aile dışındaki faktörler nedeniyle de oluşmaktadır. Bu faktörler; aile içinde yaşananlar, okul devri, arkadaş ortamı, bulunduğu çevredir. Okul periyodunda öğretmenin çocuğa yanlışsız davranmaması, arkadaş ortamında alay edilmesi, bulunduğu etrafta kıymet görmemesi, hürmet duyulmaması ve sevilmemesi öz inanç eksikliğine neden olan en büyük faktörlerdir. Bu durumun daima devam etmesi bireyin sağlıklı bir ruh halinin olmasını engellemektedir. Bu nedenle bireylerin kendilerine benlik hürmetleri bulunmamaktadır. Benlik hürmeti olmayan bireyler, toplumda sürekli farklı görülür. Bu durum hayatları boyunca fark edilmeyen, önemsenmeyen kişi olmalarına neden olmaktadır. Bu yüzden aileler çocuklarına gereken sevgi ve saygıyı göstermelidir. Okul devrinde öğretmenler her öğrenciye gereken ilgiyi vermelidir. Bu durum sonucunda öz inancı yüksek bireyler olurlar. Çocuklar daha sağlıklı bireyler olarak yetişir.
Aşağılık duygusu, ümitsizlik üzere hisler ekseriyetle konutta, okulda yahut işte yaşadığımız kimi olumsuz hayat tecrübelerinden sonra ortaya çıkar. Örneğin, siz büyüme basamağındayken, ebeveynleriniz size sağlıklı ve destekleyici bir etraf sağlayamamış olabilir. Size karşı çok eleştirel, talepkar ve/veya çok kollayıcı olabilirler. Sonuç olarak, kendiniz hakkında olumsuz düşünmeye başlarsınız.
Öz İnanç Eksikliğine Sebep Olan Kanılar
Aileden birini yahut yakın bir arkadaşı kaybetmek. Örneğin: anne-babanızın boşanması, evinizden birinci kere ayrılıyor olmak (ailenizden ve arkadaşlarınızdan farklı olmak), erkek/kız arkadaşınızdan ayrılmak. Başarısızlık, hayal kırıklığı üzere olumsuz olayları bir tecrübe üzere algılamaktansa, bunların üzerinde fazla durmak. Kendini yahut yeteneklerini çok acımasız bir biçimde eleştirmek. Olayların sonuçlarını, gerçekte olduklarından daha makûs bir formda kıymetlendirmek. Ailenizin ve arkadaşlarınızın, sizinle ilgili istek ve beklentilerini karşılayabilmek için çok fazla baskı hissetme ve bu durumun sizin kendi kimliğinizi geliştirmenize ve kendinize ilişkin kararlar almanıza pürüz olması. Gerçekçi olmayan gayeler belirleme. Başarısızlık korkusu. Örneğin; bir dersten kaldığınızda, kendinizi bir dersten kalmış uygun bir insan olarak düşünmektense, işe yaramaz ve başarısız biri olarak düşünmek.
Niye Öz İnanç Eksikliği Yaşarız?
Araştırmalara nazaran çalışma hayatındaki bireylerin %35’i maaşına artırım isteme konusunda öz itimat eksikliği yaşıyor. %52’si topluluğa sunum yapamazken %46’sı topluluk karşısında konuşma yapamama sorunu yaşıyor. Çalışanların %25’i ise proje yahut iş sürecinde orta istemekten kaçınıyor. Araştırmalar bireylerin yaşadığı öz inanç sıkıntısının temelinde ailenin ve etrafın yaklaşım üsluplarının geldiğini söylüyor. Küçük yaşlardan itibaren ailesinden onay almayı başaramamış bireylerde ileriki yaşlarda kendine güvenme konusunda problemler ortaya çıkıyor. Anne ve babadan daima “Sen yapamazsın, dokunma, yapma, yaşıtların senden çok daha iyi” üzere cümleler duyan çocukların hayatı boyunca kendileriyle barışma sorunu yaşayabileceği belirtiliyor.
Yetişkinler İçin Öz İtimat Eksikliği
Çocuklar ömrün temelini oluşturan birinci çocukluk periyotlarında ağır tenkit ile karşılaşıyorlar. Aldıkları tenkit sonucunda amaçlarını hayal olarak görüyor ve kendilerindeki potansiyele “Acaba?” ile yaklaşıyorlar. 2-6 yaş ortasındaki bu devirde; çocuklara gereğince sevgi verilmesinin, akranlarıyla kıyaslanmamasının, sordukları soruların itinayla cevaplanmasının ve onlarla düzgün vakit geçirilmesinin olumlu sonuçlar doğuracağı vurgulanıyor.
Yetişkinler içinse farklı öz inanç geliştirme yolları öneriliyor. Yetişkin bireylerde öz itimat sorunu yeniden aileden ve çocukluktan gelen olumsuz yansıların yanında yetiştiği etraf, üst üste yaşadığı başarısızlıklar, aksiliklerin bir baht olduğuna karşı inanç geliştirmelerine neden oluyor. Öz inancı tam olan bireyler olumsuz yaşantıları tecrübe olarak görürken, kendine itimat duymayan bireyler ise "Bunlar daima benim başıma geliyor" üslubunda bir yaklaşım sergilemektedirler.
Öz itimat eksikliğinin değerli ruhsal meseleleri tetikleyebilirken, öz itimat eksikliği temelinin, çok küçük yaşlarda atılmaya başladığını söylemek çok mümkün. Öz inanç duygusu vakitle ziyan görmektedir. Çocukluktan beri şuurlu ya da bilinçsizce kimi davranışlar sergileriz ve her davranışımıza karşı etrafımızdakilerden bilhassa ailemiz tarafından geri bildirimler alırız. Etraftan aldığımız reaksiyonları kıymetlendirir ve yaptığımız şeyin uygun ya da makûs olduğuna dair bir sonuca ulaşırız. Çocuk, bir davranış gösterdikten sonra etrafı tarafından takdir, sevgi ve hürmet alıyorsa, kendisinin kıymetli ve kâfi olduğuna inanır. Bunun bilakis çocuk, etrafından daima tenkit ve ceza alıyorsa kendisinin; berbat, maharetsiz ve yetersiz biri olduğuna dair bir inanç geliştirecektir. Bu türlü durumların ve davranışların birçok sefer tekrarlanması yoluyla çocuk kendini bedelsiz, yetersiz görmeye başlayacaktır ve yanlış yapma, eleştirilme korkusu yaşayacaktır.
Öz İnanç Eksikliğinin Temelinde Çocukluk Travmaları ya da O Günlerde Yaşananların Rolü Var mı?
Çocukluk travmaları, öz itimat düşüklüğünün en temel nedenleri ortasında sayılıyor. Bu periyotta; aileleri tarafından dışlanan, duygusal açıdan ihmal edilen, cinsel istismara maruz kalan çocuklar çok daha sık olarak öz inanç sorunu yaşıyor. Aileleri tarafından dışlanan ve ihmal edilen çocuklar, genelde sevilmediklerini hissederek kendilerini başarısız ve bedelsiz olarak kıymetlendiriyor. Beşerler tarafından kolaylıkla reddedileceğine inandıklarından ötürü kendi içlerine kapanıyorlar. İstismar ise çocuğun duygusal ve cinsel gelişimini, bireyler ortası bağlantılarını, öz itimadını sarsıyor. Fizikî görünüşünü beğenmeme, utanç ve suçluluk hissetme istismara uğramış çocuklarda en çok görülen belirtiler ortasında yer alıyor. Münasebetiyle bu belirtiler, toplumsal ortamlara girmeme ve içe kapanma üzere öz inanç eksikliğinin başka belirtilerine neden oluyor. Toplumda çok fazla önemsenmiyor lakin öz itimat eksikliği çocuk yaşlarda başlayıp yetişkin devirde; depresyon ve toplumsal fobi üzere rahatsızlıklara yol açabiliyor.
Öz İnanç Eksikliğine Yol Açan Etkenler Nelerdir?
Öz inanç eksikliğine yol açan etkenlerin en başında muhakkak ailenin yanlış tavrı gelir. Bunlar genel olarak;
Her şartta sevileceği ve kıymetli olduğu hissinin gereğince verilememesi,
Çocuğa itimat verilmemesi,
Çocuğun yeteneklerinin gereğince desteklememesi,
Çocuğa sorumluluk verilmemesi,
Çocuğa muvaffakiyet hazzını yaşayacağı ortamlar sağlanmaması,
Çocuğa gerçekleştirilebilir maksatlar sunulmaması,
Hem muvaffakiyet hem de başarısızlık durumlarında çocuğun yanında bulunmaması, yalnızca muvaffakiyete odaklı sevgi gösterilmesi,
Ceza odaklı davranış eğilimleri,
Çocuğun gereğince özgür bırakılmaması,
Konutta çocuğa ilişkin şahsî bir ortam oluşturulmaması biçiminde sıralanabilir.
Öz inanç eksikliğine yol açan bir öteki kıymetli faktör de olumsuz öğretmen tavırlarıdır. Çünkü çocuk okul çağına geldiğinde, anne, babadan çok tüm gün boyunca öğretmenle birliktedir. Bu bakımdan çocukta öz inanç eksikliğine yol açan öğretmen davranışları genel olarak;
Her çocuğun farklı özelliklere sahip olduğuna, kişisel farklılıkların değerine dikkat etmemek,
Her öğrenciden en yüksek başarıyı beklemek,
Her öğrencinin matematik, dilbilgisi ya da yabancı lisan üzere birbirinden çok farklı derslerde başarılı olmasını beklemek,
Her çocuğun her emre itaat etmesini beklemek,
Yalnızca yüksek not alan öğrencilere sevgi göstermek,
Davranışsal yaklaşımı uygulayıp her yanlış davranışı cezalandırmak,
Davranışlarda süreç ya da sebepten çok sonuca odaklanmak,
Çocukların içinde bulundukları gelişim çağının özelliklerini göz arkası ederek yanlış beklentiler içine girmek halinde sıralanabilir.
Öz İtimat Eksikliğinin Sebepleri Nelerdir? Nelerden Kaynaklanır?
Çocukluk Devrinde İhmal
Çocukluk yılları kişiliğin geliştiği, formlandığı yıllardır. Çocukların yaşadığı her şey, hatta aklımıza bile gelmeyecek kadar küçük olaylar onların kişiliğinde iz bırakarak, ileriki yıllarda tesirini gösterir. Susturulmuş, istek ve kanılarını belirtmesine müsaade verilmemiş, ya da aile içi şiddete şahit olup bunu içselleştirmiş çocuklar, ileriki yaşlarda ekseriyetle öz inanç sorunları yaşar.
Taciz
Çocukluk yılları boyunca cinsel istismara maruz kalan çocuklar, yetişkinlikte kendine inanç problemleri yaşar. Çocuk, yaşadığı müthiş travmanın tesiriyle kendini hayatı boyunca hatalı hisseder, gerekli öz inancı toplayamaz.
Dış Görünüş
Dış görünüm öz inanç kazanmak için kıymetli. Vücuduna güvenen insan, kişiliğine de güvenir. Örneğin obezitesi olan çocuklar ve yetişkinler öz itimat kazanmakta zorlanırlar. Dış görünüşlerinin toplum içinde bir yer edinmekte mani teşkil ettiğini düşünür, kendi içlerine kapanırlar. Toplum içine çıkamama nedenlerinden biri de aslında kişinin kendisiyle barışık olmaması, kendini daima diğer insanların yerine koyma isteğinden doğar.
Ebeveynlerin Yüksek Beklentileri
Elbette ki her ebeveyn çocuğunun başarılı olmasını ister. Lakin bu durum çoka kaçtığında, anne-babalar çocuklarına başarılı olmaları için baskı yapıp, hırs aşıladığında, çocuk, kendisiyle yarışa girer ve kendine olan itimadını yitirir. Çocuk zalimce cezalandırılmamalı, tıpkı halde başardığı vakit ise ödüllendirilmemelidir. Başarısız olduğunda yanında durulmaması, yalnız bırakılması üzere etkenler bir çocukta öz itimat eksikliği oluşmasının en kıymetli sebepleri olarak görülüyor.