Paranın İcadı,paranın bulunuşu,para ne zaman bulundu,parayı kim buldu,para ve tarihcesi
imagesparaninicadivetarihcesi5afcd406ee761
ilk para
İlk cağlardan itibaren insanlar ceşitli malları para yerine kullanmışlardır İş bolumunun gelişmesiyle birlikte malların mallarla mubadele edilmesi giderek zorlaşmıştırTakas edilecek malların değerinin birbirine denk olmaması , malı arzedecek kimsenin her zaman bulunmaması , malların bolunebilme ozelliklerinin olmaması ceşitli zorluklar ortaya cıkarmıştırOrneğin bir at ile yirmi olcek buğday değiştirmek isteyen bir kimsenin bir pazarda aynı malın karşılığında on olcek buğday veya beş olcek sut onerisi ile karşılaşması farklı değerlerin oluşmasına neden olmuşturZamanla bolgelerin ozelliklerine gore bir mal uzerinde anlaşılarak tk bir mubadele değeri oluşturulmaya calışılmıştırDeğer olcusu, fonksiyonu goren bu mala hesap parası denilmiştir Hesap parasının temsil ettiği malın odeme aracı olarak kabul edilmesi paralı ekonominin doğmasındaki en onemli etken olmucturOte yandan bazı malların taşınma ,bolunme ve biriktirme zorluklarının bulunması madenlerin kullanılmasına yol acmıştır Ozellikle altın bakırgumuş gibi metallerin kucuk parcalara bolunebilmelerinin yanısıra değer olcusu ve biriktirme fonksiyonlarını gormeleri yaygın bir mubadele aracı olarak kullanılmalarını sağlamıştır
En eski para MO2900 yıllarında kullanıldığı altın ve gumuş sikkeler olduğu zannedilmektedirAnadolu'da ise altın ve gumuşun doğal alaşımı olan elektrumdan basılan paralar mubadele aracı olarak dolaşıma girmiştirZamanla altın sikkeler dış ticarette ve buyuk odemelerde bakır bronz gibi madenler de ufaklık para olarak kucuk odemelerde kullanılmaya başlanmıştırİc piyasada en cok kullanılan odeme aracı ise gumuş olmuştur18yy'a kadar para sisteminin temelini teşkil eden gumuş sikkelerin ağırlığı ve ayarı devletce tespit edilmekteydi Para değerinin olcusu olarak gumuşun kullanıldığı bu donemlerde altın sikkeler sadece kulce değerleri uzerinden işlem gormuşturGumuş ve altın arasındaki değer oranı serbest dalgalanmaya bırakılmıştır
Devlet sadece kendisine ait veya imtiyaz verdiği darphabelerde basılan gumuş sikkelerin kabulunu zorunlu kılmakla birlikte ozel kişilerede tuğra resmi karşılığında ellerindeki kulcelerden sikke kestirmek hakkı tanınmıştır Altın uretiminin zamanla artması gumuşun değerinin istikrarsızlaşması altın sikkelerin de değerinin duşmesine neden olmuş;bir cok ulke gumuş ve metal sistemlerinden vazgecerek cift metal sistemine veya altın tek metal sistemine gecmiştir Altın tek metal sisteminde para olcusu altın da Darphanelerde ozel kişiler sadece altın sikke kesitini bilmiş ,gumuş sikkeler ise devlet tarafından ve devletin tayin ettiği değere gore tedavule cıkarılmasında Altın sikkeler Birinci Dunya Savaşı ’na kadar tedavuld kalmıştır Cift metal sistemini (bimetalizm) kabul eden ulkelerde ise hem gumuş hem de altın devlet resmi parası olarak kabul edilmiştirOzel kişiler de iki madenden de sikke kestirmek hakkına sahipti , odeme gucleri ic piyasada aynı idiZamanla altın ve gumuş uretimi arasında dengesizlik ortaya cıktı İki maden arasındaki parite de bozulmuşturOzellikle gumuş uretimindeki artış gumuşun değerini para değerinin altına duşurmuşturBu durumda gumuşu ucuza alıp darphanede sikke kestirerek odemlerde kullanmak yaygın hale gelmiş , gumuş sikkeler giderek ortadan kaybolmuştur 19yy ’nın ikinci yarısından itibaren cift metal sistemini ayakta tutabilmek icin bazı onlemler alınmaya başlanmıştırOrneğin gumuş sikkelerin değeri duşurulmuş ve serbestce bastırılması durdurulmuştur Ayrıca kucuk birimli gumuş sikkelere kabul haddi tayin edilmiş , kısaca gumuşun para olcusu olarak gorduğu fonksiyonlar sınırlandırılmıştırSonuc olarak da ortaya topal mikyas adı verilen sistem ortaya cıkmıştır Madeni para sistemleri yaygın bir şekilde uygulanırken 17yy ’dan itibaren temsili paraların da tedavul etmeye başladığı goze carpmaktadırAslında madeni sikkelerin yerini tutmak uzere cıkarılan temsili paralara eski cağlarda dahi rastlanmaktadır
Bununla beraber ,cağdaş banknot sistemlerine oncu sayılabilecek ilk para İngiltere ’de 17yy ’da değerli madenleri muhafaza eden sarrafların tevdiat sahiplerine verdikleri makbuzlardırGoldsmith ’s notes adı verilen bu makbuz hamilleri ,uzerinde yazılı değerde altın veya gumuş kulce almak hakkına sahiptirlerZamanla bu makbuzlar para gibi tedavul etmeye başlamıştırDaha sonra sarraflar kendilerine tevdi edilen değerli madenlerin ozellikle altının hepsinin aynı anda cekilmediğini farketmişlerdirBunun uzerin kendilerine ait olmayan bu aştın stokunun bir kısmını kasa karşılığı olarak tutmuşlar ,geri kalanını ihtiyac sahiplerine faiz karşılığı borc olarak vermişlerdirDaha ileri bir safhada ikrazda bulundukları kimselere altın sikke yerine artık banknot adı verilen temsili paraları vermeye başlamışlardırSarraflar bir ara actıkları kredileri odeme imkanlarının ustune cıkarmışlar ve mevduat sahiplerini zarara sokmaya başlamışlardırBunun uzerine 17yy ’nın sonlarıda faaliyetleri durdurulmuş fakat bu sefer de aynı nitelikleri taşıyan bankalar kurulmuşturAltın sikke sistemine guvenin azalmaı ve uluslar arası ticarette aracı kurumlara ihtiyac duyulması banka sistemine uygun hale getitmiştirFakat bankalarda banknot ihracı yetkilerini kotuye kullanmışlardırNihayet 19yy ’nın başlarından itibaren banknot hacminin kontrolune gidilmiştir Altın standardı veya cift maden sisteminde banknotların madeni karşılığında emisyon kurumu kefil olmuştur
Banknotlar emisyon kurumuna ibraz edildiğinde karşılıkları olan değerli madenin odenmesine konvertibilite denirUygulamada uc turlu konvertibilite esası altın sikke sistemidir Bu sistemde madeni paralar ve banknotlar hukuken eşit odeme kabiliyetine sahip olmuşlardır Altın kulce sisteminde ise altın sikkeler tedavulden kaldırılmış ve yurt ici odemeler temsili paralarla yapılmıştır Konvertibilite esası yalnız yuksek meblağlar icin uygulanmıştır Altın kulce sistemi Birinci Dunya Savaşı ’ndan sonra bir ara bazı Avrupa ulkelerinde tatbik edilmiştir Tedavul hacmini karşılayabilecek kadar geniş altın stokuna sahip olamayan ulkelerde ulusal para ile altın arasındaki bağ altın standardına bağlı dovizler yardımı ile kurulmuştur Altın kambiyo sistemi adı verilen bu sistemde emisyon kurunun cıkardığı banknotların altın sikke ve altın kulce konvertibilitesi tanınmamıştır Ancak yurt dışına odeme yapmak isteyenler altın standardına bağlı yabancı paraları serbestce elde edebilmişlerdir Adı gecen sistemi 19 yy sonlarında Rusya uygulamış ve rubleyi altına bağlarken Alman markını esas olarak almıştır Banknot ihracının kontrolunde başlıca iki goruş ileri surulmuştur Otomatik altın standardı teoreminin kurucusu olan İngiliz İktisatcısı DRicardo işlemesi icin tedavul prensibini savunmuştur
Bu prensibe gore banknot miktarı sıkı bir şekilde altın sikke miktarına bağlanıyordu Diğer bir deyişle cıkartılan her banknotun tam altın karşılığı bulunması gerekmekteydi Para arzına elastiklik kazandırmak amacını guden diğer prensip banka prensibi adını taşır Emisyon sorununu para talebi acısından ekle alan banka prensibine gore tedavuldeki sınırı altın sikke miktarının artık cok genişlemiş olan ticaret hacmine intibak etmesi guctur; şu halde para arzına elastiklik kazandırmak icin bankalara ihracı konusunda serbestlik tanımalıydı Her iki prensipten de asgari altın ankes sisteminde banknotun belirli oranında minimum altın sikke karlığı bulundurmak zorunluydu 19 yy boyunca ozellikle savaş donemlerinde halkın elindeki banknotları altın sikkeye cevirme eğilimi artmıştır Merkez bankaları altına cevirme taleplerini karşılayamaz hale gelmiş ve banknotların altına cevrilebilme kabiliyetini gecici bir sure kaldırarak kağıt para rejimine gecilmiştir Kağıt para rejiminde devlet ve ya merkez bankası tarafından cıkarılan paraların altına cevrilebilme imkanları yoktur Bununla beraber kağıt para sistemi devamlı olamamış ve ekonomik durum duzeldikce yeniden altın sikke sistemine donulmuştur Aynı tecrubeler Birinci Dunya Savaşı sırasında gecirilmiş ve nihayet 1929 Buyuk Dunya Buhranından sonra devamlı olarak kağıt para rejimine gecilmiştir Kağıt paranın altına cevrilebilme kabiliyeti yoktur Bununla beraber bu gun kağıt para yerine banknot denmektedir Kağıt paranın altına cevrilme ozelliğinin bulunmaması para arzına geniş bir elastiklik kazandırmıştır Bu elastikliği saesinde adı gecen sistem para arzını bir ekonomi politikası aleti olarak kullanılmasını sağlamıştır Kağıt para rejiminin uygulanmasıyla altının odeme aracı fonksiyonu tamamen ortadan kalkmış değildir Ozellikle uluslar arası odemelerde bu fonksiyon onemini muhafaza etmektedir
Alıntı
imagesparaninicadivetarihcesi5afcd406ee761
ilk para
İlk cağlardan itibaren insanlar ceşitli malları para yerine kullanmışlardır İş bolumunun gelişmesiyle birlikte malların mallarla mubadele edilmesi giderek zorlaşmıştırTakas edilecek malların değerinin birbirine denk olmaması , malı arzedecek kimsenin her zaman bulunmaması , malların bolunebilme ozelliklerinin olmaması ceşitli zorluklar ortaya cıkarmıştırOrneğin bir at ile yirmi olcek buğday değiştirmek isteyen bir kimsenin bir pazarda aynı malın karşılığında on olcek buğday veya beş olcek sut onerisi ile karşılaşması farklı değerlerin oluşmasına neden olmuşturZamanla bolgelerin ozelliklerine gore bir mal uzerinde anlaşılarak tk bir mubadele değeri oluşturulmaya calışılmıştırDeğer olcusu, fonksiyonu goren bu mala hesap parası denilmiştir Hesap parasının temsil ettiği malın odeme aracı olarak kabul edilmesi paralı ekonominin doğmasındaki en onemli etken olmucturOte yandan bazı malların taşınma ,bolunme ve biriktirme zorluklarının bulunması madenlerin kullanılmasına yol acmıştır Ozellikle altın bakırgumuş gibi metallerin kucuk parcalara bolunebilmelerinin yanısıra değer olcusu ve biriktirme fonksiyonlarını gormeleri yaygın bir mubadele aracı olarak kullanılmalarını sağlamıştır
En eski para MO2900 yıllarında kullanıldığı altın ve gumuş sikkeler olduğu zannedilmektedirAnadolu'da ise altın ve gumuşun doğal alaşımı olan elektrumdan basılan paralar mubadele aracı olarak dolaşıma girmiştirZamanla altın sikkeler dış ticarette ve buyuk odemelerde bakır bronz gibi madenler de ufaklık para olarak kucuk odemelerde kullanılmaya başlanmıştırİc piyasada en cok kullanılan odeme aracı ise gumuş olmuştur18yy'a kadar para sisteminin temelini teşkil eden gumuş sikkelerin ağırlığı ve ayarı devletce tespit edilmekteydi Para değerinin olcusu olarak gumuşun kullanıldığı bu donemlerde altın sikkeler sadece kulce değerleri uzerinden işlem gormuşturGumuş ve altın arasındaki değer oranı serbest dalgalanmaya bırakılmıştır
Devlet sadece kendisine ait veya imtiyaz verdiği darphabelerde basılan gumuş sikkelerin kabulunu zorunlu kılmakla birlikte ozel kişilerede tuğra resmi karşılığında ellerindeki kulcelerden sikke kestirmek hakkı tanınmıştır Altın uretiminin zamanla artması gumuşun değerinin istikrarsızlaşması altın sikkelerin de değerinin duşmesine neden olmuş;bir cok ulke gumuş ve metal sistemlerinden vazgecerek cift metal sistemine veya altın tek metal sistemine gecmiştir Altın tek metal sisteminde para olcusu altın da Darphanelerde ozel kişiler sadece altın sikke kesitini bilmiş ,gumuş sikkeler ise devlet tarafından ve devletin tayin ettiği değere gore tedavule cıkarılmasında Altın sikkeler Birinci Dunya Savaşı ’na kadar tedavuld kalmıştır Cift metal sistemini (bimetalizm) kabul eden ulkelerde ise hem gumuş hem de altın devlet resmi parası olarak kabul edilmiştirOzel kişiler de iki madenden de sikke kestirmek hakkına sahipti , odeme gucleri ic piyasada aynı idiZamanla altın ve gumuş uretimi arasında dengesizlik ortaya cıktı İki maden arasındaki parite de bozulmuşturOzellikle gumuş uretimindeki artış gumuşun değerini para değerinin altına duşurmuşturBu durumda gumuşu ucuza alıp darphanede sikke kestirerek odemlerde kullanmak yaygın hale gelmiş , gumuş sikkeler giderek ortadan kaybolmuştur 19yy ’nın ikinci yarısından itibaren cift metal sistemini ayakta tutabilmek icin bazı onlemler alınmaya başlanmıştırOrneğin gumuş sikkelerin değeri duşurulmuş ve serbestce bastırılması durdurulmuştur Ayrıca kucuk birimli gumuş sikkelere kabul haddi tayin edilmiş , kısaca gumuşun para olcusu olarak gorduğu fonksiyonlar sınırlandırılmıştırSonuc olarak da ortaya topal mikyas adı verilen sistem ortaya cıkmıştır Madeni para sistemleri yaygın bir şekilde uygulanırken 17yy ’dan itibaren temsili paraların da tedavul etmeye başladığı goze carpmaktadırAslında madeni sikkelerin yerini tutmak uzere cıkarılan temsili paralara eski cağlarda dahi rastlanmaktadır
Bununla beraber ,cağdaş banknot sistemlerine oncu sayılabilecek ilk para İngiltere ’de 17yy ’da değerli madenleri muhafaza eden sarrafların tevdiat sahiplerine verdikleri makbuzlardırGoldsmith ’s notes adı verilen bu makbuz hamilleri ,uzerinde yazılı değerde altın veya gumuş kulce almak hakkına sahiptirlerZamanla bu makbuzlar para gibi tedavul etmeye başlamıştırDaha sonra sarraflar kendilerine tevdi edilen değerli madenlerin ozellikle altının hepsinin aynı anda cekilmediğini farketmişlerdirBunun uzerin kendilerine ait olmayan bu aştın stokunun bir kısmını kasa karşılığı olarak tutmuşlar ,geri kalanını ihtiyac sahiplerine faiz karşılığı borc olarak vermişlerdirDaha ileri bir safhada ikrazda bulundukları kimselere altın sikke yerine artık banknot adı verilen temsili paraları vermeye başlamışlardırSarraflar bir ara actıkları kredileri odeme imkanlarının ustune cıkarmışlar ve mevduat sahiplerini zarara sokmaya başlamışlardırBunun uzerine 17yy ’nın sonlarıda faaliyetleri durdurulmuş fakat bu sefer de aynı nitelikleri taşıyan bankalar kurulmuşturAltın sikke sistemine guvenin azalmaı ve uluslar arası ticarette aracı kurumlara ihtiyac duyulması banka sistemine uygun hale getitmiştirFakat bankalarda banknot ihracı yetkilerini kotuye kullanmışlardırNihayet 19yy ’nın başlarından itibaren banknot hacminin kontrolune gidilmiştir Altın standardı veya cift maden sisteminde banknotların madeni karşılığında emisyon kurumu kefil olmuştur
Banknotlar emisyon kurumuna ibraz edildiğinde karşılıkları olan değerli madenin odenmesine konvertibilite denirUygulamada uc turlu konvertibilite esası altın sikke sistemidir Bu sistemde madeni paralar ve banknotlar hukuken eşit odeme kabiliyetine sahip olmuşlardır Altın kulce sisteminde ise altın sikkeler tedavulden kaldırılmış ve yurt ici odemeler temsili paralarla yapılmıştır Konvertibilite esası yalnız yuksek meblağlar icin uygulanmıştır Altın kulce sistemi Birinci Dunya Savaşı ’ndan sonra bir ara bazı Avrupa ulkelerinde tatbik edilmiştir Tedavul hacmini karşılayabilecek kadar geniş altın stokuna sahip olamayan ulkelerde ulusal para ile altın arasındaki bağ altın standardına bağlı dovizler yardımı ile kurulmuştur Altın kambiyo sistemi adı verilen bu sistemde emisyon kurunun cıkardığı banknotların altın sikke ve altın kulce konvertibilitesi tanınmamıştır Ancak yurt dışına odeme yapmak isteyenler altın standardına bağlı yabancı paraları serbestce elde edebilmişlerdir Adı gecen sistemi 19 yy sonlarında Rusya uygulamış ve rubleyi altına bağlarken Alman markını esas olarak almıştır Banknot ihracının kontrolunde başlıca iki goruş ileri surulmuştur Otomatik altın standardı teoreminin kurucusu olan İngiliz İktisatcısı DRicardo işlemesi icin tedavul prensibini savunmuştur
Bu prensibe gore banknot miktarı sıkı bir şekilde altın sikke miktarına bağlanıyordu Diğer bir deyişle cıkartılan her banknotun tam altın karşılığı bulunması gerekmekteydi Para arzına elastiklik kazandırmak amacını guden diğer prensip banka prensibi adını taşır Emisyon sorununu para talebi acısından ekle alan banka prensibine gore tedavuldeki sınırı altın sikke miktarının artık cok genişlemiş olan ticaret hacmine intibak etmesi guctur; şu halde para arzına elastiklik kazandırmak icin bankalara ihracı konusunda serbestlik tanımalıydı Her iki prensipten de asgari altın ankes sisteminde banknotun belirli oranında minimum altın sikke karlığı bulundurmak zorunluydu 19 yy boyunca ozellikle savaş donemlerinde halkın elindeki banknotları altın sikkeye cevirme eğilimi artmıştır Merkez bankaları altına cevirme taleplerini karşılayamaz hale gelmiş ve banknotların altına cevrilebilme kabiliyetini gecici bir sure kaldırarak kağıt para rejimine gecilmiştir Kağıt para rejiminde devlet ve ya merkez bankası tarafından cıkarılan paraların altına cevrilebilme imkanları yoktur Bununla beraber kağıt para sistemi devamlı olamamış ve ekonomik durum duzeldikce yeniden altın sikke sistemine donulmuştur Aynı tecrubeler Birinci Dunya Savaşı sırasında gecirilmiş ve nihayet 1929 Buyuk Dunya Buhranından sonra devamlı olarak kağıt para rejimine gecilmiştir Kağıt paranın altına cevrilebilme kabiliyeti yoktur Bununla beraber bu gun kağıt para yerine banknot denmektedir Kağıt paranın altına cevrilme ozelliğinin bulunmaması para arzına geniş bir elastiklik kazandırmıştır Bu elastikliği saesinde adı gecen sistem para arzını bir ekonomi politikası aleti olarak kullanılmasını sağlamıştır Kağıt para rejiminin uygulanmasıyla altının odeme aracı fonksiyonu tamamen ortadan kalkmış değildir Ozellikle uluslar arası odemelerde bu fonksiyon onemini muhafaza etmektedir
Alıntı