Para, mal veya hizmetlerin değişim arabulucu olarak kullanılan bir araçtır Dilimize, küçük parça anlamına gelen Farsça “pare kelimesinden geçmiştir Lira ise, İtalyanca üzerinden, Latince terazi anlamına gelen “Libre kelimesinden dilimize geçmiştir Para, bir ülkenin egemenliğinin ve özgürlüğünün ifadesi olduğundan kendini zinde hisseden ülkeler kendilerine ait para basarak egemenliklerini çevresine açıklama etmiştir Günümüzde takriben 160 çeşitlilik para birimi tedavüldedir Bu yazımda paranın icadı ve tarihsel gelişiminden bahsedeceğim
Frigyalıların yıkılması sonrasında Kral Gigges vaktinde MÖ 687 yılında, Anadolu ’nun batısında, Gediz ve Menderes nehirleri aralarında, Lydia (Lidya) adında egemen devlet kurulmuştur Bu ülkenin başkenti günümüzde ManisaSalihli civarında bulunmuş olan Sardes şehridir Sardes, o dönemin en varlıklı şehirlerindendi Kral yolu olarak aşina; Asya ’dan gelen malların Ege Denizi ’nden Avrupa ’nın önemli limanlarına taşınması sayesinde yüksek miktarda kazanç elde etmekteydiler Bu yol sayesinde Lidyalılar dünyanın diğer tanıdık devletlerin halklarıyla büyük ticari faaliyette bulunmuşlardır Bu ticari etkinlikler sonucu lüzum kültürel, lüzum teknolojik ve gerek ticari alanda büyük ilerlemeler kaydederek komşularına göre üstün konuma gelmişlerdir Bu Nedenle, ülkenin sınırları doğuda Kızılırmak ’a kadar genişletilmiştir Ticari etkinlikler önceleri mülk değişimi aracılığıyla yapmaktaydı Bu durum insanları belli zaman daha sonra doğal olarak böylece tatmin etmemeye başlamış Yaptığı egzersiz mülk satımı sonucu alacağı hakkını mülk mülk haricinde biriktirebilir bir araçla yapılması isteniyordu Bunun sonucunda Kral Gigges tarihte ilk para olarak kabul edilen ve insanların birbiriyle ticaretinde başkalaşım aracı olarak kullanılan araçlar üretilmiş Ilk paralar Lidya ’nın başkenti olan Sarses şehrinin ortasında akıcı Pactolus nehrinin (Gediz nehrinin bir kolu Sart çayı) alüvyonlarındaki altın ve gümüş, alüminyum, nikel, tunç karışımından üstünde Lidya kralının arması olan kartal başı figürlü metal külçeler üretilmiştir Croesus (Karun)döneminde külçeler altın ve gümüş olarak ayrı ayrı basılmıştır MÖ 700 ’lü yıllarda Asur hükümdarı Sennasherib döneminde basılmış gümüş külçeler bulunmuş olmakla birlikte bunlar herhangi bir yazılı kaynakta belirtilmemiştir Lidyaların işlevi Heradot göre kayıt altına dargın olduğundan parayı Lidyalıların keşfettiği söylenmektedir
İslamiyette ilk para 639 yılında Hz Ömer döneminde basılmıştır Dünya üzerinde birincil kağıt para (banknot) 806 yılında Çin ’de basılmıştır Avrupa ’da birincil kağıt para 1660 yılında İsveçStokholm ’de basılmış ve kullanılmıştır Bundan birkaç sene daha sonra da Birleşik Krallık (İngiltere) ’da kağıt para kullanımı başlamıştır Amerika Kıta ’sında kağıt para 18 Yüzyılın başlarından itibaren kullanılmıştır
Osmanlı döneminde birincil para Orhan Gazi döneminde gümüş akçe olarak basılmıştır Fatih Sultan Mehmet döneminde İstanbul ’un fethinden sonradan altın sikkeler basılmıştır Yeniden Fatih Sultan Mehmet döneminde dünyanın en büyük darphanesi İstanbulSimkeshane ’de kurulmuştur Simkeşhane; günümüzün Beyazıt meydanında bulunmuş olan bir binadır Birincil ilk kez, para basımı bu binada yapılmaktaydı Daha güvenli olması nedeniyle sonrasında para basım işlemi Topkapı Sarayı ’nın içinde yapılmaya başlanmıştır Bu tarihten sonradan Beyazıt ’taki bu atölyede sırma tel işi yapıldığından, binaya, simli iplik eğrilen yer anlamına gelen Simkeşhane ismi verilmiştir
Osmanlı döneminde, Abdülmecid göre 1840 yılında dolaşıma çıkarılan “Para yerine geçen kağıt anlamına gelen “Kaimei Nakdiyei Mutebereler kullanılmıştır Bunlar banknot olmaktan ziyade hazine bonosu gibi faizli borçlanma senedidir
Birinci dünya savaşı sırasında, Osmanlı Hükümeti ’nin, İngilizFransız müşterek kuruluşu Osmanlı Bankasından, kağıt para basma isteğinin geri çevrilmiştir Bunun üzerine hazinedeki altın ve Alman Bonoları karşılık gösterilerek, 1915 yılından itibaren Evrakı Nakdiye namına yeni banknotlar basılmıştır Bunlar 1927 yılına dek tedavülde kalmıştır
Cumhuriyetin birincil yıllarında Lira, Kuruş, Para adları bahşedilen para birimleri kullanılmıştır Para, Liranın kırkta birine denilmekteydi 1924 yılında 100 paralık banknotların basıldığı söylenmektedir Bunun yanına metal 10 para da basılmıştır Para birimi olarak para Osmanlı devleti zamanından beri kullanılmaktaydı ve Cumhuriyetin birincil yıllarında da kullanımı devam etmiştir Tamamı gümüşten oluşacak şekilde basılan 5 ve 10 paralar Abdulhamit döneminde sadece %10 gümüş içerecek şekilde basılmaya başlamıştır Bu paranın değeri çok düşük olduğundan da, değersiz olduğunu spesifize etmek amacıyla bunlar için Metelik kelimesi kullanılmıştır Metelik kelimesi, Fransızca madenimsi anlamına gelen Metallique kelimesinden türetilmiştir
Son olarak 1940 ’lı yıllarda yaşayan birinin anlattığı ve benim ilgimi çeken bir olayı açıklamak istiyorum Babasından her ay bir lira harçlık alıyormuş, her gün lokantada etli yemek yemek yiyormuş ve para da artırıyormuş
Litaratür:
tarihinizindecom
:trwikipediaorg
Frigyalıların yıkılması sonrasında Kral Gigges vaktinde MÖ 687 yılında, Anadolu ’nun batısında, Gediz ve Menderes nehirleri aralarında, Lydia (Lidya) adında egemen devlet kurulmuştur Bu ülkenin başkenti günümüzde ManisaSalihli civarında bulunmuş olan Sardes şehridir Sardes, o dönemin en varlıklı şehirlerindendi Kral yolu olarak aşina; Asya ’dan gelen malların Ege Denizi ’nden Avrupa ’nın önemli limanlarına taşınması sayesinde yüksek miktarda kazanç elde etmekteydiler Bu yol sayesinde Lidyalılar dünyanın diğer tanıdık devletlerin halklarıyla büyük ticari faaliyette bulunmuşlardır Bu ticari etkinlikler sonucu lüzum kültürel, lüzum teknolojik ve gerek ticari alanda büyük ilerlemeler kaydederek komşularına göre üstün konuma gelmişlerdir Bu Nedenle, ülkenin sınırları doğuda Kızılırmak ’a kadar genişletilmiştir Ticari etkinlikler önceleri mülk değişimi aracılığıyla yapmaktaydı Bu durum insanları belli zaman daha sonra doğal olarak böylece tatmin etmemeye başlamış Yaptığı egzersiz mülk satımı sonucu alacağı hakkını mülk mülk haricinde biriktirebilir bir araçla yapılması isteniyordu Bunun sonucunda Kral Gigges tarihte ilk para olarak kabul edilen ve insanların birbiriyle ticaretinde başkalaşım aracı olarak kullanılan araçlar üretilmiş Ilk paralar Lidya ’nın başkenti olan Sarses şehrinin ortasında akıcı Pactolus nehrinin (Gediz nehrinin bir kolu Sart çayı) alüvyonlarındaki altın ve gümüş, alüminyum, nikel, tunç karışımından üstünde Lidya kralının arması olan kartal başı figürlü metal külçeler üretilmiştir Croesus (Karun)döneminde külçeler altın ve gümüş olarak ayrı ayrı basılmıştır MÖ 700 ’lü yıllarda Asur hükümdarı Sennasherib döneminde basılmış gümüş külçeler bulunmuş olmakla birlikte bunlar herhangi bir yazılı kaynakta belirtilmemiştir Lidyaların işlevi Heradot göre kayıt altına dargın olduğundan parayı Lidyalıların keşfettiği söylenmektedir
İslamiyette ilk para 639 yılında Hz Ömer döneminde basılmıştır Dünya üzerinde birincil kağıt para (banknot) 806 yılında Çin ’de basılmıştır Avrupa ’da birincil kağıt para 1660 yılında İsveçStokholm ’de basılmış ve kullanılmıştır Bundan birkaç sene daha sonra da Birleşik Krallık (İngiltere) ’da kağıt para kullanımı başlamıştır Amerika Kıta ’sında kağıt para 18 Yüzyılın başlarından itibaren kullanılmıştır
Osmanlı döneminde birincil para Orhan Gazi döneminde gümüş akçe olarak basılmıştır Fatih Sultan Mehmet döneminde İstanbul ’un fethinden sonradan altın sikkeler basılmıştır Yeniden Fatih Sultan Mehmet döneminde dünyanın en büyük darphanesi İstanbulSimkeshane ’de kurulmuştur Simkeşhane; günümüzün Beyazıt meydanında bulunmuş olan bir binadır Birincil ilk kez, para basımı bu binada yapılmaktaydı Daha güvenli olması nedeniyle sonrasında para basım işlemi Topkapı Sarayı ’nın içinde yapılmaya başlanmıştır Bu tarihten sonradan Beyazıt ’taki bu atölyede sırma tel işi yapıldığından, binaya, simli iplik eğrilen yer anlamına gelen Simkeşhane ismi verilmiştir
Osmanlı döneminde, Abdülmecid göre 1840 yılında dolaşıma çıkarılan “Para yerine geçen kağıt anlamına gelen “Kaimei Nakdiyei Mutebereler kullanılmıştır Bunlar banknot olmaktan ziyade hazine bonosu gibi faizli borçlanma senedidir
Birinci dünya savaşı sırasında, Osmanlı Hükümeti ’nin, İngilizFransız müşterek kuruluşu Osmanlı Bankasından, kağıt para basma isteğinin geri çevrilmiştir Bunun üzerine hazinedeki altın ve Alman Bonoları karşılık gösterilerek, 1915 yılından itibaren Evrakı Nakdiye namına yeni banknotlar basılmıştır Bunlar 1927 yılına dek tedavülde kalmıştır
Cumhuriyetin birincil yıllarında Lira, Kuruş, Para adları bahşedilen para birimleri kullanılmıştır Para, Liranın kırkta birine denilmekteydi 1924 yılında 100 paralık banknotların basıldığı söylenmektedir Bunun yanına metal 10 para da basılmıştır Para birimi olarak para Osmanlı devleti zamanından beri kullanılmaktaydı ve Cumhuriyetin birincil yıllarında da kullanımı devam etmiştir Tamamı gümüşten oluşacak şekilde basılan 5 ve 10 paralar Abdulhamit döneminde sadece %10 gümüş içerecek şekilde basılmaya başlamıştır Bu paranın değeri çok düşük olduğundan da, değersiz olduğunu spesifize etmek amacıyla bunlar için Metelik kelimesi kullanılmıştır Metelik kelimesi, Fransızca madenimsi anlamına gelen Metallique kelimesinden türetilmiştir
Son olarak 1940 ’lı yıllarda yaşayan birinin anlattığı ve benim ilgimi çeken bir olayı açıklamak istiyorum Babasından her ay bir lira harçlık alıyormuş, her gün lokantada etli yemek yemek yiyormuş ve para da artırıyormuş
Litaratür:
tarihinizindecom
:trwikipediaorg