Parkinson Hastaligi

Parkinson Hastaligi Hastalık ilk kez 1817 de İngiliz hekim James Parkinson göre tanımlanmış ve Dr Parkinson hastalığı “sallayıcı felç olarak kaleme almış Ihtiyarlık döneminde ortaya meydana çıkan, hareketlerde yavaşlama, istirahat halinde ellerde ve daha arada bir ayaklarda titreme, kaslarda sertlik ve denge dozukluğuyla ile çoğalan Parkinson hastalığı ile ilgili merak ettikleriniz… PARKİNSONİZM NEDİR? Parkinsonizm kelimesi emin bir hastalıktan çok, öbür nedenlere bağlı olarak ortaya meydana çıkan bir dizi belirtiyle bilinen bir durumu çağrıştırır Bu belirtilerin en önemlileri uzuvların titremesi, kasların sertliği ve ceset hareketlerinin yavaşlığıdır Bu üçlemeye eklenebilecek öteki belirtiler arasında, öne eğik duruş şekli, minik adımlarla ve ayaklarını sürüyerek yürüme, yumuşak, seri ve benzer tonda tavır sayılabilir Parkinson hastalığı, dağıtılmış parkinsonizm tabloları arasında kendine özgü belirtiler ve beyinde oluşturduğu değişikliklerle farklı bir yere sahiptir ve ileride adamakıllı ele alınacaktır Parkinsonizmdeki titreşim, özellikle elleri ve ayakları, ara sıra dudakları, dili, çeneyi, aralıklı olarak da gövdeyi etkileyebilir El ya da ayakta dinlenme halinde ortaya meydana çıkan titreşim bir hareket esnasında kaybolur Örneğin uzanıp bir cismi tutma hareketi sırasında eldeki titreme kaybolur, dinlenme haline geçince bitmiş ortaya çıkar Titremenin tıbbi karşılığı “tremordur Dinlenme sırasında ortaya çıkma özelliği diğer hastalıklarda görülebilen dağıtılmış titremelerden ayırdedilmesine yardımcıdır Parkinsonizmde kaslarda dinlenme halinde bile değişmez bir sertlik bulunur Hastayı tetkik eden hekim uzuvları dingin olarak hareket ettirdiğinde değişmez ve değişmeyen bir dirençle karşılaşır Oysa etkilenmiş kaslar gevşeyemez gibi görünürse de, bu istenilen şekle sokulabilen bir sertliktir Kaslardaki bu sertlik haline “rijidite denir Üçüncü semptom karoser hareketlerinin yavaşlamasıdır ve “bradikinezi olarak isimlendirilir (Yunanca’da “brady “yavaş, “kinesis ise hareket manası taşır) Yeni bir harekete başlarken bocalama, o eylemi yaparken yavaşlık ve tez yorulma ile şekillenen karmaşık bir olaydır Bradikinezi, gözleri kırpma, yürürken kolları sallama, konuşurken açıklayıcı olarak yapılan el ya da cisim hareketleri ya da yüz ifadesini yaratan hareketler gibi farkında olan olmadan yaptığımız otomatik hareketleri yapmaktaki yetersizliği de içerir Hastalarda tüm bu hareketler yavaşlamıştır PARKİNSONİZMİN NEDENİ Parkinsonizm adı altında toplanan kompleks belirtiler beyinde “substansiya nigra denilen özel sinir hücrelerinin oluşturduğu bir çekirdeğin iyi işlev görememesinden ileri kazanç Latince’de sözcük anlamı “kara madde olan bu çekirdeğin otopsi incelemesinde çıplak gözle anında farkedilebilecek biçimde içeriye doğru koyu renkte olduğu bilinir Mikroskopla bakıldığında bu çekirdek içinde yer alan sinir hücrelerinde yoğun halde boya (pigment) zerrecikleri görülür Substansiya nigranın asap hücreleri “dopamin denilen kimyasal bir madde yapar ve depolar Bu hücreler beynin derinliğinde bulunan ve komşu konumdaki ufak bir gri cevherden oluşan ve “korpus striatum (dolgun vücut) denilen bir yapının sinir hücreleriyle bağlantılıdır Substansiya nigra hücrelerinin yaptığı dopamin, asap lifleriyle korpus striatuma taşınır ve oradaki hücreler arasında kimyasal iletici olarak ödev alır Substansiya nigra hücreleri hasara uğrarsa dopamin yapıp depolayamaz ve striatumda dopamin eksilir Bu eksiklik önemli boyutta olduğunda parkinsonizm belirtileri ortaya çıkmaya başlar Beyinde dopamin eksikliğine yol açan nedenler: 1 Substansiya nigranın asap hücreleri değişik sebeplerden yok olabilir: Bu durumun en sık rastlanan örneği Parkinson hastalığıdır Diğer nedenler arasında beyinde adı geçen bölümün damar hastalıkları ve tümörleri, bazı kimyasal maddelerin harabedici etkisi, ansefalitler (beyin dokusu iltihabı) sayılabilir 2 Bazı ilaçlar dopaminin striatumdaki doğal etkisini engeller, böylece dopamin kimyasal mesajını iletemez ve dopamin eksikliği varmış gibi bir sonuç doğar Psikiyatri hastalarında kullanılan bazı ilaçlar (majör trankilizanlar) ile içinde rezerpin bulunan kan basıncı düşürücü ilaçlar, kusmaya karşı kullanılan bir fazla ilaç parkinsonizm tablosuna yol açabilir, lakin sorumlu ilacın kesilmesiyle bu koşul düzelir 3 Substansiya nigra hücrelerinin yanı sıra, striatumdaki sinir hücrelerinin de hasara uğradığı durumlarda, dopamin eksikliğinde oluşan tablolarla benzerlik ortaya çıkar “Mültisistem dejenerasyonlar adıyla bilinen bu hastalıklarda parkinsonizm dışarıya beynin diğer bölgelerini de ilgilendiren nörolojik belirtiler laf konusudur Bu hastalıkların ufak bir bölümünün kalıtımla geçtiği bilinir Daha pozitif ayrıntıya girmeksizin görülmektedir ama parkinsonizmin çoğu olası nedeni vardır ve bunların içinde en sık rastlananı Parkinson hastalığıdır PARKİNSON HASTALIĞI’NIN BIRINCIL BELİRTİLERİ Parkinson hastalığı belirtileri genelde fazla sinsi ve yavaş bir biçimde başlar, böylece ki hastalar çoğu vakit hastalığın açılış tarihini kesin olarak söyleyemezler Hastalar birincil belirtinin farkına vardıkları zaman hastalığın bir takım belirtileri uzun vakit önce başlamış olabilir Bir elinde titreşim yakınmasıyla başvuran bir hastanın 56 sene öncesine ait çekilmiş video filmlerinde yürürken bir kolunu sallamadığı ayrım edilebilir veya ara sıra hastanın eski fotoğraflarında öne eğik duruş özelliği dikkati çekebilir Nitekim Parkinson hastalarının büyük çoğunluğunda çoğunlukla ilk bulgu titremedir, kimi hasta ise örnekte olduğu gibi titreşim ortaya çıkınca hekime getirilir Bunun gibi bir takım rahatsızlık belirtilerinin uzun vakit devam etmesine karşın, Parkinson hastalığına ait veri eksikliği sebebiyle hekime geç başvurulduğuna şahit olmaktayız PARKİNSON HASTALIĞI’NIN ESAS BELİRTİLERİ Titreşim (Tremor) Parkinson hastalığının titreşim, adale sertliği ve hareket azlığı ile şekillenen üç esas belirtisinden en belirgini olan titreşim genel olarak hastanın doktora en sık başvurma nedenidir Parkinson hastalarının yaklaşık % 80’inde titreşim ortaya çıkmaktadır id Titreme sıklıkla bir taraftaki elde, ara sıra de bir ayakta ortaya çıkar Titreme tek bir parmağın titremesine sınırlı kalabildiği gibi bazen de dili, dudakları ve çeneyi etkileyebilir oysa baş ya da ses titremesine yol açmaz Titreşim ufak salınımlı, yukarıaşağıda basit kol veveya etap hareketi biçiminde olabildiği gibi daha sıklıkla karışık bir hareket halini de alabilir Ön kolun hafifçe dışa dönmesi, baş parmak ve göze çarpan parmakların ilerigeri hareketleri ve elin madeni para sayma ya da bir çakıl taşını baş parmak ve işaret parmak arasında yuvarlama hareketi biçiminde olabilir Titreme ayakta ortaya çıktığı süre pedala basma hareketini andırır Uyumlu ve belirlenmiş bir hızda olan titreme saniyede 5 ya da 6 vurumludur Parkinson hastalığında etkilenmiş olan el ya da bacak, öteki hastalıklarda görülebilen titremelere benzemeksizin, dinlenme sırasında titrer Titreme uyku sırasında ve o uzvun harekete başlamasıyla kaybolur Sinirlilik, yürüme, gerginlik altında kalma ya da zihinsel faaliyetle aşırı meşgul olma titremeyi arttırır Böylece kesik kesik olarak ortaya çıkabilen titreşim hastanın ruh halini yansıtabilir Mesela evde gazete okurken titremesi olmayan bir hastanın ziyaretçisi gelince titremesi bitmiş ortaya çıkabilir Titremenin bu yönü hastaların toplum içinde sıkıntıya girmelerine yol açmaktadır ve bir çoğu böylece arkadaşları aralarında olmaktan vazgeçmektedirler Hastalar gözle fark edilemeyecek kadar ince titremeyi bile hissedebilirler ve bunu titreme duygusal gibi algılarlar Nadir olarak görülen karın kaslarının titremesi, içerde titrek bir şey varmış gibi hissedilir Diyafram veya göğüs kasları titremesi “çarpıntı gibi hissedilir ve hasta kalple ilgili bir sorun olduğunu düşünerek ilgili hekime başvurur Bu şekildeki titreme yürek elektrosunda (ELEKTROKARDIYOGRAM ) saptanabilir Titremesi olan her kişinin Parkinson hastası olmadığını vurgulamak gerekir Dinç insanlarda nefret edilen şey, heyecan gibi stresli durumlarda ellerde, bacaklarda geçici olarak titreşim ortaya çıkabilir başkaca her yaşta görülebilen ve “esansiyel tremor adı verilen insancıl, ailevi bir hastalıkta, kollar öne doğru uzatılınca ellerde titreşim olur El titremesinin yanı sıra bilhassa ihtiyar hastaların başında da titreme görülebilir Bu hastalığın bir fazla özelliği gibi tedavisi de Parkinson hastalığından farklıdır bunun dışında titremeye yol açan dağıtılmış nedenler aralarında bir takım ilaçların kullanımı, tiroid bezinin fazla çalışması veya beyincik hastalıkları sayılabilir Kas sertliği (Rijidite) Bir Takım hastalar uzuvlarında sertlik hissinden yakınırlar bununla beraber adale sertliği çoğu kez hastanın bir yakınması olmayıp hekimin fizik muayenede edilgen harekete aleyhinde olan bir direncin varlığını saptaması ile tanınır Hekim hastaya gevşemesini söyleyerek, hastanın uzuvlarını eklem yerlerinden bir fazla kez nazikçe gerer ve büker ve bu faizsiz harekete karşısında eklem çevresinde direnç arar Böyle edilgen harekete aleyhinde kesintisiz bir direnç bulunmasına “rijidite denilir Normalde kasların dinlenme halinde yumuşak ve gevşek olması gerekirken rijidite varlığında dinlenme halinde bile sabit biçimde gergin ve elle hissedilebilen belirli bir sertlikte olduğu görülür Parkinson hastalığında rijidite en sık el, bacak bileği, dirsek ya da diz gibi eklemlerde saptanır Ara Sıra kas sertliği hekim tarafından eklemde yarı “dişli çark takılması varmış gibi hissedilir Hastalar kas sertliğini takâtsizlik, batma duygusal, ağrı ya da kramp şeklinde hissedebilirler Omurga çevresi kasların sertliği epeyce seyrek görülür, sırt ağrısı veya bel ağrısı yaratabilir ve çoğunlukla öne eğik durmakla şiddetlenir Baldır ve but kasları sertliği ağrılı kramplar şeklinde ortaya çıkabilir Hareketlerde yavaşlama (Bradikinezi) Parkinson hastalığının olur ya de özürlülük yaratan en esas belirtisi olan hareketlerdeki yavaşlama yani “bradikinezi, her hastada erken veya geç olarak gelişir Hareket yavaşlığı günlük yaşamdaki faaliyetlerin tümünün belirli bir yavaşlıkta olmasına yol açar Hareketlerin düzenli aralarla tekrarı ve eklemlerin hareket açıklığı azalmıştır Hastaların kolay günlük işlerini yapma sırasında, mesela düğme ilikleme, kravat ve ayakkabı bağlama, yazı yazma ve çatalbıçak kullanım gibi incelik isteyen işlerde ilk olarak hafif derecede hissettikleri zorluk artan bir şekilde artar Zamanla istemli hareketlerin çoğunun yapılmasında, örneğin yemek yemek yerken ve çiğnerken, alçak bir koltuktan doğrulurken, otomobile binerken ve inerken, yatakta bir taraftan öteki tarafa dönerken zorlanmalar dikkati çeker Yukarıda sözü edilen istemli hareketlerin yavaşlamasının yanı sıra, gözleri kırpmak ve yürürken kolları sallamak gibi otomatik olarak yapılan, birbirinin benzer olan hareketler de azalır ya da kaybolur Hareket yavaşlığı ne fazla dek bariz olsa da hastaların adale gücü, yani kuvveti normaldir Hastanın bu yöndeki yakınması genel bir yorgunluk hali, örneğin yürürken ya da diş fırçalarken yapılması gereken ardısıra hareketlere kumanda ederken uzuvlarda hissettiği tutukluktur Hareketlerdeki bu nesil yavaşlık zamanla hastaları başkalarına bağımlı ayla getirebilir Yavaşlığı ağır derecede olan bir hastada titreme ya da rijidite bulunmayabilir “Akinezi ise hareketsizlik anlamı taşır ve genelde hastalığın ilerlemiş olduğu dönemlerde ortaya çıkar Bu durumdaki Parkinson hastaları uzun süre izlendiğinde, gözle görülür bir hareket yapma yeteneğini yitirdikleri görülür: göz kırpma, doğal yüz ifadesini oluşturan hareketler (mimikler), oturuşu düzeltmek gibi yardımcı hareketler gözlenmez Böyle hastalar sadece kıpırdamadan oturur ve sabit bir bakışla bakarlar Parkinson Hastalarında Gövde Eğitiminin Yeri Parkinson hastalarında tıbbi tedavinin yanı sıra beden eğitimi hareketleri de fazla önemlidir bedenen kuvvetli olan hastaların uzun rahatsızlık seyriyle daha iyi başa çıktıkları bilinen bir gerçektir Vücut eğitiminin, yapılabildiği ölçüde, özellikle adale sertliği ve hareket yavaşlığı üstüne olumlu etkisi nedeniyle hastanın kendisini daha iyi hissetmesine katkısı vardır Bilindiği gibi kullanılmayan kasların zamanla kitlesi azalır ve boyu kısalır (kontraktür), dolayısıyla vücudun kas yapısının korunması için gövde hareketleri gerçekleştirmek zorunludur Aynı biçimde, eklemlerin her gün bayağı hareket menzilinde hareket ettirilmeleri gereklidir, somurtkan takdirde kullanılmayan bir eklemi kuşatan tahvil dokusu sertleşir ve eklem hareket yeteneğini kaybederek daimi biçimde işlev kaybına uğrar Böylece ahenkli adale faaliyeti kasları ve eklemleri korur, hem kalbin çalışmasına, kan dolaşımına ve akciğerlerin havalanmasına da katkıda bulunur Bunların açık havada karoser hareketleri yapanlarda daha az kabızlık olur, böbrekler, idrar yolları ve mesane daha iyi çalışır öte yandan bedensel faaliyet us için de iyidir Kaslardaki gevşeme ve rahatlama fikirlerin olumlu yönde değişmesine de yol açar Karoser hareketlerinden daha sonra sevinç şehvetli, kendini iyi kestirme duyguları kişiye egemen olur Kendi gözlemimize dayanarak hastalarımız arasında düzenli olarak vücut hareketleri yapanların, yapmayanlara kadar jurnal yaşamlarında daha hareketli olduklarını söyleyebiliriz Ceset eğitimi hareketleri bilhassa alışılmış olmayan hastalar için başlangıçta zevksiz ve bıktırıcı görünse de, bunu günlük yaşamın bir parçası olarak kabul etmeleri kendileri için yardımcı olacaktır Aile bireyleri de minimum doktor kadar bu konuda destekleyici ve teşvik edici bir tavır içinde olmalıdırlar Mesleği gereği fazla hareket eden hastaların bu bakımdan daha şanslı olduklarını belirtmekte fayda vardır Hastalar adi hareket açıklığına kavuşması nedeniyle bütün eklem ve kaslarını her gün kısa sürelerle çalıştırmalıdırlar Bu çalışmaların hastayı aşırı derecede yoracak değin ağır olması ya da uzun sürmesi durum değildir Eğer hasta seçim ediyorsa sabit duran bisiklet ya da kürek çekme aleti gibi bir takım aletlerden yararlanabilir, fakat bunların aletsiz yapılan hareketlere bir üstünlüğü görülmemiştir Yürüme hastalar için çok iyi ve ılımlı bir egzersizdir Yürümenin hızı, süresi ve mesafesi hastanın yetenek ve gücüne göre değişebilmekle birlikte günde bir buçukiki kilometre yürüyüşün yorucu olmadığı gibi gevşetici ve canlandırıcı bir etkisi de vardır Yürüme şehirde veya kırsal kesimde kolaylıkla hobi şeklinde yapılabilir, veya her sabah köşedeki dükkana gidip alışveriş yerine getirmek, dönüşte başka bir yoldan dönmek şeklinde günlük yaşamın bir parçası haline getirilebilir başkaca yüzme son derece yardımcı bir spordur, ancak denge ve yürüme bozukluğu olmayan hastalara, eğer imkanları varsa yazın sığ sularda, tehlikesiz koşullarda yüzmesi önerilir Eskiden beri yapmaktan hoşlandığı tenis, futbol gibi faaliyetleri varsa hasta bunları sürdürmelidir, zira bu nesil sporlarda öğrenilmiş hareketler, yürüme gibi içgüdüsel olarak yapılan hareketlere kıyasla Parkinson hastalığından daha az etkilenir VÜCUT EĞİTİMİ HAREKETLERİ Büyük eklemleri ve onları ilgilendiren kasları düzenli olarak her gün çalıştırmanız size son derece zindelik kazandıracaktır Bilhassa sabah yataktan kalkar kalkmaz yapıldığında, gün boyu daha artı hareketlilik kazanabilirsiniz Parkinson hastalığına ait belirtileriniz tıbbi tedaviyle kontrol altına alınmış ise ve ağır yürek yetmezliği sorunu taşımıyorsanız, aşağı yer bahşedilen bir takım basit karoser eğitimi hareketlerini çalışmanızın size yardımcı olacağına inanıyoruz Bazı hareketleri bir kez öğrendikten sonra, evde her gün kendi başınıza yapabilirsiniz Hareketlerinizdeki kısıtlılık sebebiyle tek başınıza vücut hareketlerini çalışamayacaksanız, bir fizyoterapistin yardımıyla germe egzersizleri ve bazı pasif hareketler yapılabilir ve sonra aile bireylerinden biri tarafından her gün ve düzenli olarak uygulanabilir Her gün yapılan egzersizlerin günlük yararı hafif olsa bile, birikmiş faydalı etkisini haftalar sonra ayrım edeceksiniz Günde 510 kere ya da daha pozitif yapmanız önerilen bazı egzersizler altında tasvir edilmiştir Sırtüstü Yatarken Yapılacak Egzersizler 1 Her bir bacağınızı, diz bükülü haldeyken, sırayla karnınıza doğru çekiniz, öteki bacağınızı yataktan kalkmayacak şekilde bastırınız bu vesileyle ellerinizden yardım alabilirsiniz 2 Ellerinizden destek alarak, her iki bacağınızı dizlerinizi bükerek karnınıza doğru çekiniz 3 Her bir bacağınızı sırayla, dizlerinizi bükmeden havaya kaldırınız 4 Dizlerinizi bükmeden ayaklarınızı bilekten kendinize dürüst bükünüz ve 5 sn tutunuz 5 Kol ve bacaklarınızı yanlara içten açıp kapatınız 6 Her iki but bitişik ve dizler bükülü halde iken kalça hareketi ile sağ ve sol yanlamasına dönerek dizlerinizi yatağa değdirmeye çalışınız 7 Bir önceki hareketi yaparken bacaklarınızı bir yanlamasına, başınızı huysuz yöne çeviriniz 8 Dizleriniz bükülü halde, el ve ayaklarınızı yatağa bastırarak kalçanızı yataktan yukarı dürüst kaldırıp 5 sn tutunuz 9 Bir önceki hareketi, aya yukarı bakacak şekilde ellerinizden zorlama almadan tekrarlayınız 10 Dizleriniz hafif bükülü iken, baş ve omuzlarınızı kaldırarak ellerinizi dizlerinize değdirmeye çalışınız 11 Dizleriniz bükülü, elleriniz kenetli iken sırayla sağa ve sola dürüst uzanmaya çalışınız ve 5 sn kalınız Yüzüstü Yatarken Yapılacak Egzersizler 1 Eller arkada kenetli iken baş tavana bakacak şekilde göğsünüzü yataktan kaldırınız Bu durumdayken başınızı sağa ve sola çeviriniz 2 Ellerinizle yatağa abanarak, dirsekler düz olacak şekilde baş ve göğsünüzü yataktan kaldırınız 3 Dizlerinizi sırasıyla bükünüz Otururken Yapılacak Egzersizler 1 Kollarınız yanda, gövdeniz öne eğik pozisyonda iken nefes alınız ve sırtınız dik olacak şekilde doğrulunuz 2 Vücudunuzun ağırlığını sırayla sağ ve sol yanlara eğilerek aktarınız 3 Bir dizinizi kendinize içten çekerken öteki tarafa eğilerek önem aktarınız 4 Dizinizi kendinize doğru çekiniz ve başınızı yavaşça dizinize yaklaştırmaya çalışınız Başlangıç konumuna geri dönünüz Sırtınızı dik tutmaya çalışınız 5 Sırayla topuklarınızı ve parmak uçlarınızı yerden kaldırınız 6 daha sonra bir ayağınızın topuğunu kaldırırken öteki ayağınızın parmak ucu kalkacak şekilde hareketi tekrarlayınız 7 Elleriniz dizler üzerinde çapraz yaptıktan sonra, kollarınızı yanlardan yukarıya doğru bir daire çizecek şekilde kaldırınız ve indiriniz Kollarınızı kaldırırken burundan derin bir nefes alıp, kollarınızı indirirken ağızdan nefes veriniz 8 Kollar yana açık konumda iken ellerinizi omuzlarınıza koyunuz ve sağa içten dönerek 5sn durunuz, sonradan orta pozisyona gelip işlemi sola doğru dönerek tekrarlayınız 9 Sağ kol düz bir şekilde ileri uzatılırken, sol bacağınızı karnınıza doğru çekiniz sonradan aynı işlemi sol kolsağ bacağınızla tekrarlayınız 10 Sırayla sağ ve sol dizinizi düz bir şekilde ileri içten uzatınız 11 Her iki omuzunuzu yukarı kaldırarak kulaklarınıza değdirmeye çalışınız 12 Her iki omuzunuza kendi ekseni etrafında daireler çizdiriniz 13 Başınızı önce öne sonra arkaya yatırınız 14 Başınızı sağa ve sola yatırınız 15 Başınızı bir yandan öteki yandan çeviriniz 16 Başınızı önce saat yelkovanı yönünde, sonradan ters yönde döndürünüz Not: 1316 maddelerde belirtilen hareketleri başdönmesi, boyun eklemlerinde hareket kısıtlılığı, boyun fıtığı olan hastaların çalışmaları sakıncalıdır