Birinci kere 1817 yılında İngiliz doktor James Parkinson tarafından ‘titrek felç’ ismiyle tanımlanmıştır. Parkinson hastalığı progresif (ilerleyici) seyirli motor ve non-motor semptomlarla bağlantılı nörolojik bir hastalıktır. Parkinson hastalığı birinci etapta farmakolojik olarak tedaviedilmesine karşın, non-farmakolojik tedavilere yönelik artan deliller, fizyoterapi ve rehabilitasyonun hastalığın tedavisindeki değerini ortaya çıkarmıştır.
Tanısı klinik olarak konan bu hastalık 40-75 yaşları ortasında, sıklıkla da 60 yaşın üzerinde başlar. Tüm Parkinson hastalarının %5’inde 20 ila 40 yaş ortasında da genetik nedenlere bağlı olarak başlangıç görülebilmektedir.. Fizyoterapi ve rehabilitasyon programındaki emel; hastalığın yol açtığı sorunları en aza indirip, kendi yetersizliğinin ve çevresel şartların elverdiği ölçüde hastayı azamî bağımsızlığa ulaştırmak ve ömür kalitesini yükseltmektir.
Hastalığın Düzeneği: Üst beyin sapı bölgesinde yer alan substantia nigra (kara çekirdek) hücrelerinin azalmasından ileri gelir. Bu hücreler ‘dopamin’ denilen bir husus yapar, depolar ve bunu kimyasal bir iletici beynin derinliğinde bulunan ‘striatum’ denilen yapıların hudut hücreleriyle kurulan kontağında kullanılır.
STRİATUM: Beyin kabuğunda gelen hareketle ilgili dataları işleyerek ahenk, marifet katar. İstikrar ve uyuma katkıda bulunur ve datalar tekrar beyin kabuğu, beyin sapı ve omurilik aracılığıyla kaslara yollanır. Parkinson hastalığında da substantia nigra hücreleri dopamin depolayamaz ve striatum’da dopamin eksilir. Bedende ise bu eksilmeye ve bozulan döngüye bağlı olarak hastalığın belirtileri görülmeye başlar. İşte tam da bu noktada Parkinson hastalığında Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon ihtiyacından bahsetmeye başlayabiliriz.
TEMEL BELİRTİLER
Hastalık sinsi ve yavaş biçimde ilerler. Genel olarak hastalığın başlangıç vakti kesin olarak kaydedilemez. Sıklıkla birinci belirti olarak bir el parmağında yahut bir elde titreme diyebiliriz.
-
Titreme(Tremor): Parmak,el,ayak,diz,çene,dudak’ta görülebilir.
-
Rijidite (Kaslarda Sertleşme):Normalde kasların dinlenme halinde yumuşak ve gevşek olmaları gerekirken, rijidite varlığında dinlenme halinde bile sabit biçimde, gergin ve elle hissedilebilen sertlikte olduğu görülür. -
Bradikinezi(Hareketlerde yavaşlama):En temel belirtilerden biri olan bradikinezi erken yahut geç olarak her hastada gelişir. Hareket yavaşlığı bariz olsa da Kas Kuvveti olağandır. -
Hipokinezi: Hareketlerin azalması. -
Hipomimi: Mimik hareketlerinin azalması. -
Mikrografi: El yazısının bozulması. -
Dizartri: Konuşma Bozuklukları -
Siyalore: Yutma zahmetine bağlı salya akması -
Postüral İnstabilite: Postüral reflekslarde azalma, rijidite ve akinezi(hareket yokluğu) postüral instabiliteye neden olmaktadır. -
Duruş ve istikrar bozuklukları -
Öne gerçek düşme eğilimi -
Yürüyüş bozuklukları(Festinasyon yürüyüşü) -
Kilitlenme ve Donma:Hareketin Başlatılamaması,hareket esnasında kilitlenmeler -
Düşme
-
Başın öne eğilmesi(fleksiyonu) -
Gövdenin öne Eğilmesi -
Pisa Sendromu:Gövdenin yana eğilmesi -
Torakolumbal kifoz -
Kalça ve dizlerde öne bükülme(fleksiyon)
TAM DA BU NOKTADA FİZİK TEDAVİ VE REHABİLİTASYON
Hastalığa karşı uygulanan medikal ve cerrahi seçeneklerinin yanında kronik ve ilerleyici, motor ve non-motor semptomlar için fizik tedavi ve rehabilitasyon uygulamaları büyük kıymet arz etmektedir. Hastalığın fizik tedavi uygulamaları kişinin yaşı, mesleği, hastalığın belirtileri, hastalığın evresi, psikiyatrik sorunları(halüsinasyon,demans,depresyon..vs.)’na nazaran değişiklik göstermektedir.
Kullanılan medikal ilaçlara nazaran on(ilaç alınınca semptomların azaldığı)-off(dozun sonuna yanlışsız bulguların arttığı) devirleri bulunur . Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon açısından kıymetlendirme yapılırken hangi ilaçların kullanıldığı, ilaçların hangi saatlerde ve sıklıkla kullanıldığı ve semptomların buna bağlı olarak artıp-azaldığı ayrıntılıca sorgulanmalıdır.
Fizikî olarak zinde olan hastaların uzun hastalık seyriyle daha âlâ başa çıktıkları bilinen bir gerçektir. Antrenman faaliyetleri daima bir gerilime maruz kalan kasların ve eklemlerin korunmasına yardımcı olur. Ayrıyeten kalbin çalışmasına kan sirkülasyonuna ve akciğerlerin havalanmasına da katkıda bulunur. Böbrekler, idrar yolları ve mesane daha güzel çalışır ve kabızlık durumu en aza indirgenir.
Fizikî faaliyetler zihinsel faaliyetler için de kıymetlidir. Hastanın korkularını yönetmesine yardımcı olur,mutluluk hissi,gevşemiş ve rahat hissetme hisleri da bireye hakim olur.Aile bireyleri de en az doktor ve fizyoterapist kadar bu bahiste destekleyici ve teşvik edici bir tavır içinde olmalıdırlar.
Tedaviler hastalara hastır. Tabip tanısı ve fizyoterapist değerlendirmesiyle hastaya özel rehabilitasyon planı çizilir ve idmanların hayatın içine adapte edilmesi, hasta yakını bilgilendirilmesi birinci amaçlarımız ortasındadır.
Genel olarak Antrenmanlara Bakarsak;
Üstte bahsettiğimiz her fizikî semptom için idman uygulamaları vardır.
-
Yatak içinde yüzüstü ,sırtüstü ya da ayakta yapılacak olan Germe İdmanları
-
Postür Antrenmanları :Bu hastalar için büyük kıymet göstermektedir. Bozulmuş öne eğik postür için ayrıntılı kıymetlendirme yapılmalı ve antrenman programı planlanmalıdır.
-
Yürüme Çalışmaları:Bozulmuş postür ve hareketlerde azlık nedeniyle bozulan yürüme paterni için yapılacak konut içi düzenlemeler hem düşme korkusuna uygun gelecek hem de yürüme bozukluğunun ilerlememesi için hastaya yardımcı olacaktır.
-
Dönme Çalışmaları: Hareket azlığı, kaslarda rijiditeye bağlı olarak hasta sağa ve sola dönmekte zorlanabilir. Yatarken, otururken ya da ayakta iken rotasyon(dönme) çalışmaları ve gündelik hayatta yapılabilecek antrenman düzenlemeleri hastaya âlâ gelecektir.
-
İstikrar ve Uyum Eğitimi:Dinamik ve statik konumlarda yapılan istikrar çalışmalarına rehabilitasyon programında kesinlikle yer verilmelidir.
-
Teneffüs Antrenmanları:Teneffüs kaslarında oluşabilecek olan sertlikler(rijidite) teneffüs kapasitesinin azalmasına neden olabilir.
-
Mimik İdmanları: Hipomimi varsa şayet idman programına eklenmelidir.
-
Yutma Rehabilitasyonu:Yutma zahmeti çeken hastalarda alanında uzman doktor ve fizyoterpistler tarafından değerlendirilmelidir. -
Gevşeme İdmanları ve Meditasyon