UNESCO Dünya Miras Listesi'nde yer alan İzmir'deki Pergamon Antik Kenti'ndeki çalışmaları tarihin kapılarını teker teker açıyor. Saha çalışmalarında Kızıl Avlu'nun yakınında yeni ortaya çıkarılan peristilli (avlulu) konuta ve etrafında yeni mozaikler, iskelet ile mezar kalıntılarına rastlanıldı. Birebir vakitte meskenin yer aldığı alanda, 'ampulla' olarak tanımlanan hacı şişesi bulundu.
'Erken Hristiyanlık devrine ait'
Erken Roma, Roma, Bizans ve Osmanlı olmak üzere 4 farklı tarihi periyoda ilişkin buluntuların yer aldığını kaydeden Alman Arkeoloji Enstitüsü Müdürü ve Hafriyat Lideri Prof. Dr. Felix Pirson, "Bugüne kadar bilhassa Akropol üzerinde çalışmalar yaptık fakat Pergamon Antik Kenti bugünkü Bergama'da da devam ediyor ve çok daha fazlası bulunuyor. Her geçen gün farklı buluntularla karşılaşıyoruz. Yeni mozaiklerin ve katmanların yanı sıra hacı şişesi olarak tanımlayabileceğimiz bir buluntuya rastladık. Erken Hristiyanlık periyoduna ilişkin olduğu anlaşılıyor" diye konuştu.
'Kazıya daha geniş alanda devam ediyoruz'
Saha çalışmalarıyla ilgili bilgi veren Prof. Dr. Pirson, "UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alan Pergamon Antik Kenti'ndeyiz. Bergama bilhassa Helenistik periyot Anadolu tarihi için epey kıymetli. M.Ö. 3 ile 1'inci yüzyılları ortasını kapsayan Helenistik devrin yanı sıra Roma İmparatorluğu vaktinden kalan buluntular da ağır bir formda araştırma bahsimizi oluşturuyor. Bergama Müzesi tarafından birkaç yıl evvel bu alanda yapılan çalışmada içinde mozaiklerin olduğu bir konut kalıntısı tespit edilmişti. Biz de bunun üzerine burasını 2022 hafriyat çalışma programımıza aldık. Hafriyata daha geniş alanda devam ediyoruz. Sonuçlar bizim için çok kıymetli zira yapının sonlarını hala bilmiyoruz. Antik kentin aşağıdaki devamı, yüzde 90 çağdaş kentin altında yer alıyor" dedi.
'Mozaiklerin altında diğer bir evren'
Saha çalışmaları sırasında yeni mozaikler tespit edildiğini aktaran Pirson, "Aynı vakitte mozaiklerin altında öbür bir kozmosun var olduğunu gördük. Bu durum yapının Helenistik periyotta inşa edilmiş olabileceğini düşündürüyor. Üst katmanda ise Bizans mezarlarını ve periyoda ilişkin iskeletleri bulduk. Antik mezarları tarihlendirmek daha kolay oluyor zira mezarların içinde cam şişeler, sikkeler üzere buluntular yer alıyor. Bu mezarlar ise boş. Bu devirde tıpkı Müslümanlık'ta olduğu üzere mezar içerisinde ikramlar yer almıyor. Bu mezarların üzerinde ise Osmanlı'ya ilişkin duvarlar bulunuyor. Yaptığımız saha çalışmasında tıpkı alanda Helenistik, Erken Roma, Roma, Bizans ve Osmanlı periyodu olmak üzere farklı tarihi katmanlara ilişkin buluntular yer alıyor" diye konuştu.
'Oradan çıkan bilgiler bizim için çok önemli'
Araştırmaların yalnızca Pergamon'da devam etmediğini vurgulayan Pirson, "Aynı vakitte kazılara paralel olarak Bergama etrafında yüzey araştırması çalışmaları yapıyoruz. Oradan çıkan bilgiler bizim için çok kıymetli. Hafriyat çalışmaları birkaç hafta daha devam edecek ve biz hangi yeni buluntularla karşılaşacağımızı epeyce merak ediyoruz" dedi.
'Roma devrinden olduğu anlaşılıyor lakin Helenistik periyot kalıntıları da çıkıyor'
Bergama Antik Kenti Hafriyat Lider Yardımcısı Doç. Dr. Güler Ateş ise şunları kaydetti:
Kazı çalışmalarımızın tartı noktasını bu sene Roma periyodu aşağı kentindeki hafriyatlar oluşturuyor. Kızıl Avlu'nun yanındaki boş yerde yeni bir müze yapılması planlanırken açılan sondajlarda ortaya çıkan mozaikli bir meskende hafriyat çalışmalarımızı gerçekleştiriyoruz. Mozaikli konutun kalıntıları ortaya çıkınca değerli bir yapı olduğunu anladık ve bu yılki çalışma programımıza aldık. Roma periyodundan 'peristilli' dediğimiz ortasında bir avlu ve bahçesinin olduğu, etrafında sütunlu galerilerin ortasında yerlerin sıralı olduğu büyük bir mesken olduğu anlaşılıyor. Bu konut, Mısır ilahlarına adanmış tapınak olan Kızıl Avlu'nın yakınında yer alıyor. Bu manada da kıymetli. Yapıyı anlamaya çalışıyoruz. Roma devrinden olduğu anlaşılıyor ancak enteresan olan Helenistik periyottan de kalıntılar çıkıyor. Helenistik periyotta kentin Akropol doruğu ile hudutlu kaldığı düşünülüyordu artık o periyotta de kentin surların dışına taşmış olduğu anlaşılıyor.
'Pişmiş topraktan yapılmışlar'
Ateş, mozaikli konuttaki hafriyat çalışmalarında ele geçirilen hacı şişesi hakkında da bilgiler vererek şunları söyledi:
'Hacı testiciği' olarak da isimlendirilebilir zira bunlar camdan değil pişmiş topraktan yapılmışlar. Erken Bizans devrinde birinci Hristiyanlık şehitlerinin olduğu hac merkezleri bulunuyor. Bu bölgelere gidip, kutsal kaynaktaki suyu içine koyup boyunlarına asıyorlar. Bu yüzden memleketler arası literatürde hacı şişesi olarak geçiyor. Erken Bizans devrine yani milattan sonra 4'üncü, 5'inci yüzyıla ilişkin olduğunu kestirim ediyoruz. Bir yüzünde İslamiyet’te sahabe olarak kabul edilen ve Danyal olarak bilinen Aziz Daniel'in yer aldığı bir sahne yer alıyor. Milattan evvel 6'ncı yüzyılda yaşamış, Asur Hükümdarı'na karşı çaba etmiş, cezalandırılmak için aslanlarla dolu bir çukura atılmış lakin inanışa nazaran tek allaha inandığı için aslanlar ona saldırmamış. Bu yüzden kutsal bir kişi olarak kabul ediliyor. Bu öykü Tevrat'ta ve İncil'de yer alıyor.
'İyi durumda korunmuş'
Arka tarafında da Batılıların 'Saint George' ismini verdiği, Anadolu Rumlarının 'Aya Yorgi' olarak bildikleri sevgilinin ejderhalarla gayreti yer alıyor. Bu da tekrar İncil'den bilinen kıssalardan bir tanesi. O periyotta sanatın temel konusunu Hristiyanlık ile ilgili kıssalar oluşturuyor. Bütün ikonografiyi din belirliyor. Bu ‘ampulla'nın bulunmuş olması, Pergamon halkının Hristiyan olmasından sonraki periyoda ışık tutması bakımından değerli. Zira Anadolu'daki birinci Hristiyan cemaatlerden birinin Pergamon'da yer aldığını hatta en erken Hristiyan şehidinin Pergamon'da verildiğini biliyoruz fakat bunlar ekseriyetle yazılı kaynaklardan biliniyor. Artık o periyoda ışık tutan arkeolojik bir gereçle müsabakamız bizim için büyük değer taşıyor. Bilhassa yeterli durumda korunmuş olması ve her iki yüzünde öykülere yer verilmiş olması bu ‘ampulla'yı değerli bir buluntu yapıyor.