Periferik arter hastalığı nedir, nasıl seyreder ve sebepleri nelerdir?
Arterin Türkçe karşılığı „atar damar‟dır. Atar damarlar kalpten pompalanan kanı doku ve organlarımıza taşıyan boru sistemi olarak tanımlanabilir. Periferik arter kalp dışındaki diğer tüm doku ve organlara giden atar damarlara verilen genel isimdir. Periferik arter hastalığı sıklıkla arter duvarının tabakaları arasında kolesterol içeriği yoğun olan, damar içine doğru uzanan kabartılar sonucunda damarların daralması ve bunun sonucunda damarın beslediği bölgeye yeterince kan gidememesi durumudur. Bazen damar duvarının iltihabi hastalıkları, romatizmal hastalıklar, bağışıklık sistemini tutan hastalıklar, damar içinde pıhtılaşma, doğuştan olan hastalıklar veya başka bozukluklar sonucunda da damarlarda daralma olabilir. Periferik arter hastalığı hiçbir şikayete (asemptomatik) neden olmayabileceği gibi yürümekle kalça veya baldırda ağrı (kladikasyo) ve gangrene yol açabilir. Eğer kola giden damarlarda daralma var ise kolda ağrı, yük taşıyamama ve kollar arasında tansiyon farkına yol açabilir. Hastaların çoğunda (%50-80) hiçbir şikayete yol açmaz. Fakat hiçbir şikayete yol açmasa bile bu hastalarda kalp damar hastalığı (kalp krizi, felç vs) riski yüksektir. Bu nedenle bu hastaların çok yoğun bir şekilde tedavi edilmesi gerekmektedir.
Periferik anjiyoplasti nedir, neden bu işlemlere gereksinim duyulur?
Periferik anjiyoplasti daralmış veya tıkanmış olan periferik arterlere balon, stent (tel kafes) veya her ikisi ile birlikte damarların genişletilip açılması işlemine verilen isimdir. Bu işlemlere ilaç tedavisine rağmen şikayetleri gerilemeyen veya ilerleyen hastalarda ihtiyaç duyulabilir. Kalça, bacak ve kollardaki damar tıkanıklıklarında özellikle egzersiz ile ortaya çıkan ağrıları gidermek amacıyla balon/stent uygulanması gerekir. Özellikle dizin altındaki damarlardaki tıkanıklıklarda bacak ampütasyonuna (iskemi) riski olan hastalarda ampütasyonu engellemek ya da daha aza indirebilmek için gerekli olmaktadır. Böbreğe giden damarlardaki daralmalarda böbrek fonksiyonlarını düzeltebilmek ve kontrol edilemeyen hipertansiyon regülasyonu için gerekli olabilmektedir. Periferik anjiyoplasti ayrıca aort damarı, aort damarından ayrılan ana damarlar, akciğere giden damarlar veya diğer organlara giden damarlara da hastadaki kliniğe göre yapılabilir. Sizin hangi damarınız için işlem yapılacağı doktorunuz tarafından açıklanacaktır.
Periferik anjiyoplasti nerede, nasıl ve kim tarafından yapılır, tahmini süresi nedir?
Periferik anjiyoplasti hastanemizin 2. katında anjiyografi (veya kateter) laboratuvarında yapılmaktadır. Bu işlemler özel eğitimli girişimsel kardiyolog hekimler, hemşireler ve teknisyenlerden oluşan bir ekip tarafından yapılmaktadır. Doktorunuzun yapacağı değerlendirmeler sonrası kasık (femoral) veya koldan (radial/brakiyal) yoldan işlem yapılabilir. Anjiyografi gibi kasık ya da koldaki atardamara girilir ve tıkalı damara girildikten sonra darlık özel teller yardımı ile geçilir ve sonra balon ile stent işlemi başlar. Damar içerisindeki darlık bölgesinde özel tasarlanmış balonun kontrollü olarak şişirilmesi ile darlıklar giderilir. Balon şişirilince, plakları arter duvarına doğru iter. Balon çıkarıldıktan sonra tıkalı bölgeden tekrar kan akımı sağlanmış olur. Eğer doktorunuz tarafından balon tedavisinin damar açıklığı için yeterli olduğu düşünülürse işlem son verilir. Ancak balon yapılan hastalara genelde stentleme işlemi de yapılmaktadır. Balon tedavisinde karşılaşılan bazı zorlukları gidermek ve açılan damarda daha iyi bir kan akımı sağlamak için stentler geliştirilmiştir.
(çelik tel kafes), koroner damarlarda balon tedavisinden sonra veya bazen balon yapılmadan direkt damar iç duvarına monte edilen sistemdir. Daralmış bölgenin uzunluğuna göre bir veya daha fazla stent gerekebilir. Haftalar içinde bu stentlerin üzeri endotel tabakası ile kaplanır ve stent damar duvarında yaşam boyu kalır. Stent içinde daralma olması durumunda tekrar balon veya stent ya da cerrahi seçenekleri uygulanabilmektedir. Balon ya da stent takma işlemi sonrası hastanın durumuna göre koroner yoğun bakım ünitesine alınabilir. Bu işlemin toplam süresi hastadan hastaya değişmekle birlikte ortalama 30-90 dakika kadar sürer.
Periferik anjiyoplasti ile ilişkili istenmeyen olaylar (komplikasyonlar) söz konusu olabilir mi, işlemin riski nedir?
Periferik arter hastalığının girişimsel (balon ve stent ile) tedavisi uygulamaları küçük ölçekli bir cerrahi işlemdir. Dolayısıyla uygulama sırasında komplikasyon dediğimiz bazı istenmeyen durumlar ortaya çıkabilir. Ancak bu işlemlerde komplikasyon riski oldukça düşüktür ve çoğu kez hayati önem taşımaz. Damar duvarından parça veya pıhtı kopup diğer damar bölgelerine giderek o bölgeyi tıkayabilir, bu olaya „emboli‟ denir. Emboli sonucu organ hasarı eğer kol veya bacakta ise acil ameliyat gerekebilir, nadiren kangren ve organ kesilmesi gerekebilir. Damarda yırtılma veya delinme, çok nadir görülür, darlık bölgesinden geçirilen tel ve damarı genişletmek için kullanılan cihazlara bağlı olarak gelişebilir. Görülme oranı yaklaşık bin hastada birdir. Acil olarak cerrahi girişim (ameliyat) gereksinimi olabilir. Damar katmanlarının ayrılması (diseksiyon) işlem sırasında görülebilir, sıklıkla stent kullanılarak veya balonun uzun süre şişirilmesi ile hemen o anda tedavi edilebilir. Çok nadiren acil ameliyat gerekebilir. Damarda spazm (kasılma, büzülme) işlem sırasında oluşabilir ağrı ve bazen damarın beslediği organda hasara yol açabilir. Spazm önleyici ilaçların doğrudan damara verilmesi ile sıklıkla düzelir; hasar oluşturması çok nadirdir. Nadiren açılmaya çalışılan damar tamamen tıkanabilir, bu durumda damarın beslediği organda hasar oluşabilir, acil ameliyat gerekebilir. İşlem sırasında damar genişletilirken veya verilen ilaçlara bağlı olarak kalp hızı ve kan basıncı (tansiyon) düşebilir; ama bu durum sıklıkla bir sorun oluşturmadan düzeltilir. Atar damara girilen bölgede damarda balonlaşma (anevrizma), yırtılma, tıkanma nadiren görülebilir ve ameliyat gerektirebilir. Nadiren, işlem sırasında kullanılan ilaçlara bağlı olarak işlem bölgesinden çok farklı bir bölgede veya işlem bölgesinde ya da atar damara girilen bölgede kanama olabilir. Atar damara girilen bölgede kanamaya bağlı şişlik olabilir, bu şişlik sıklıkla 3-4 haftada geçmektedir. İşlem sırasında kullanılan ilaçlara, özellikle de iyotlu kontrast maddeye bağlı olarak böbrek yetersizliği gelişebilir. Böbrek yetersizliği gelişen hastaların çoğunda yetersizlik düzelmekle beraber nadiren hastaların daha sonraki hayatlarında diyaliz tedavisi almaları gerekebilir. İlaçlara bağlı olarak her türlü alerji gelişebilir; ama bunlar verilen diğer ilaçlarla sıklıkla kontrol altına alınabilir.
Periferik anjiyoplasti gerekli olmasına rağmen yapılmaması durumunda ne tür sorunlarla karşılaşılabilir ve yaptırmaya karar verdiğimizde nasıl bir yol izlenmelidir?
Periferik anjiyoplasti gerekli olmasına rağmen yaptırmayan hastalarda şikayetler daha da ilerleyerek bacak kangrenine kadar gidebilir. Bu da bacağın kaybedilmesine (amputasyon) 4
hatta ölüme yol açabilir. Yine kol veya diğer damarlarda da balon/stent yapılmaması organ hasarlarına yol açabilir. Böbrek damarının açılmaması da böbrek fonksiyon bozukluklarına, hipertansiyonun kontrol edilememesine ve diyaliz ihtiyacına yol açabilir. Eğer sonradan periferik anjiyoplasti yaptırmaya karar verilirse kardiyoloji servisine gelerek randevu tarihi alarak anjiyografinizi verilen tarihte yaptırabilirsiniz.
Periferik anjiyoplasti yerini tutabilecek alternatif tetkik yöntemleri mevcut mudur?
Periferik anjiyoplastinin yerini tutabilecek bir diğer tedavi seçeneği cerrahidir fakat cerrahinin de bazı komplikasyonları olabilecektir. Ayrıca cerrahi yapılan damarlarda da tekrar daralma riskleri vardır.
Yapılması gereken yaşam tarzı değişiklikleri nelerdir?
Periferik anjiyoplastiden önce ve sonra bazı ilaçlar kullanılmalıdır. Bu ilaçlar kan sulandırıcı ilaçlar, kolesterol düşürücü ilaçlar ve varsa diğer hastalıkların (diyabet, hipertansiyon ) ilaçlarıdır. Bu ilaçların bazıları işlemden önce ağız yoluyla verilip işlem sonrasında da uzun süre hatta ömür boyu kullanılabilir. Yine işlem sırasında da doğrudan damar içine pıhtılaşmayı önleyici veya pıhtı eritici ilaçlar, ayrıca damar genişletici ilaçlar uygulanabilir. Bu işlemin yapıldığı hastaların ilaçlarını doktorunun tarif ettiği gibi kullanması gerekmektedir. Mutlaka sigara bırakılmalıdır. Her gün yürüyüş yapması ve diyetisyen eşliğinde kolesterol ve yağdan arındırılmış, tuzsuz yiyecekler tercih etmesi zorunludur.