Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Ukrayna'nın doğusundaki Donetsk ve Luhansk'ın 'bağımsız ülkeler olarak tanınma' talebini kabul ettiklerini açıkladı. Peki Putin'in bağımsızlığını tanıdığı Donetsk ve Luhansk Halk Cumhuriyeti ile ilgili neler biliyoruz?
Halka sesleniş konuşması yapan Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Luhansk Halk Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını tanıma kararlarını imzaladı.
Putin, Rusya Parlamentosunun alt kanadı Devlet Duması'nın Donbas'taki ayrılıkçıların yönetimlerinin tanınmasıyla ilgili çağrısına cevap vermek için güvenlik konseyi toplantısından bir süre sonra televizyondan halka hitap etti.
Putin yaptığı konuşmada, Kiev yönetiminin 'Donbas'ta askeri karar dışında hiç bir kararı tanımadığını' belirterek, 'Bu bağlamda, Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Luhansk Halk Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını bir an önce tanımak için çok geç kalınmış bir kararı almayı gerekli görüyorum' dedi.
Sorunun temel sebebi ne?
Donbas'taki Rusya destekli ayrıkçılarla Ukrayna askerleri arasındaki çatışmalar, ateşkes anlaşmasına rağmen 2014 yılından bu yana devam ediyor.
Rusya, kendilerini bağımsız devletler olarak ilan eden Donetsk ve Luhansk'ı şimdiye kadar resmi bir şekilde tanımamıştı.
Rusya ile Ukrayna arasında yaşanan gerilimlerin tarihçesi aslında Orta Çağa’a kadar gidiyor. Kriz dolu ancak ortak geçmiş nedeniyle Putin iki ülkeyi sık sık “tek halk” olarak nitelendiriyor.
1991 yılında Sovyet Birliği ardından Rusya, Ukrayna ve Belarus Bağımsız Devletler Topluluğu’nu kurdu. Rusya’nın bu birlik ile amacı hem nufüzunu devam ettirmek hem de ucuz doğal gaz arzı yoluyla ülkeleri yeniden kendisine bağlayabilmekti. Fakat Belarus, Moskova ile yakın bir ittifak kurarken, Ukrayna yönünü giderek Batı’ya doğru çevirdi.
İki ülke arasında “soğuk” ilişki 2014 yılında kritik eşiğe geldi. Ukrayna’da yaşanan otorite boşluğundan yararlanan Rusya Mart 2014’te Kırım’ı ilhak etti. Ukrayna’nın doğusundaki, Rusya sınırındaki Donetsk’te de Rusya’dan destek alan Rus yanlısı ayrılıkçılarla Ukrayna ordusu arasında da çatışmalar yaşandı. Konumu Avrupa ile Rusya arasında olan Ukrayna’da yaşayan vatandaşlar da Rus ve Batı yanlıları olarak kutuplara bölündü.
Putin'in kameralar karşısında 'bağımsız ülkeler' olarak tanınma taleplerini kabul ettiği Donetsk Halk Cumhuriyeti ve Luhansk Halk Cumhuriyeti ile ilgili neler biliyoruz?
Ukrayna yönetimini sivilleri katletmek ve savaş suçu işlemekle itham eden Donetsk Halk Cumhuriyeti, Donbass Savaşı'nda "Ukrayna'dan ayrılarak kurulan bir devlet."
Kiev yönetimi Donetsk Halk Cumhuriyeti'nin Rusya'dan destek aldığını iddia ederken, Rusya bu iddiaları reddediyor.
Don Kazaklarının yoğun olarak yaşadığı bölge 19. yüzyılda Yekaterinoslav eyaleti olarak adlandırıldı.
Serfliğin (toprak köleliği) kaldırılmasından sonra 19. yüzyılın ikinci yarısında sanayi devrimi ile sanayide ve kömür üretiminde gelişme gösterdi. Demir yolu ağının kurulmasıyla bölge hızla gelişti.
Donbas, 1920 yılında Sovyetler Birliği'nin büyük sanayi merkezlerinin kurulduğu bir yer oldu. Bölgede birçok kömür madeni işletmeye açıldı fakat bunlar II. Dünya Savaşı'nda Almanlar tarafından yıkıldı.
2 Temmuz 1932'de yeni bir idari birim oluşturuldu. Artemovsk ili ayrı bir merkez kabul edildi. 3 Haziran 1938'de Stalin'in önerisiyle Voroşilovgrad şehri Donetsk bölgesinin idari merkezi yapıldı ve kararname Yüksek Sovyet Prezidyumu tarafından onaylandı. O dönemde 1.837.000 nüfus ile bölge dört şehir ve 28 ilçeden oluşan bir idari teşkilatlanma haline getirildi.
Donetsk Halk Cumhuriyeti'nin bağımsızlık süreci
2014 yılının başlarında Ukrayna'da Avrupa Birliği ile ortaklık anlaşması ve cumhurbaşkanlığı krizinin yaşanması iç savaş tehlikesi yarattı. Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç'in AB'nin şartlarına rest çekerek ülkeyi Rusya'ya yakınlaştırması muhalefette tepkiye yol açtı.
AB yanlılarının Kiev'de başlattığı darbe hareketiyle Yanukoviç istifa etti ve 25 Mayıs 2014'te yapılmak üzere erken seçim kararı alındı. Ancak geçici olarak iktidarı devralan hükûmet, Rus nüfusun yoğun olarak yaşadığı doğu bölgelerine seçimsiz gayri meşru valiler atadı. Bu durum doğu eyaletlerinde protesto gösterilerinin başlamasına sebep oldu.
Protestolar gittikçe büyüdü ve göstericiler 6 Nisan 2014'te Donetsk valiliğini basarak binayı ele geçirdi. 7 Nisan'da Donetsk Halk Cumhuriyeti Egemenlik Deklarasyonu'nu ve bağımsızlık ilanını kabul eden Halk Konseyi kuruldu.
Donbass neden önemli?
Geniş kömür rezervlerine sahip Donbas Havzası hem Ukrayna hem de Rusya açısından önemli.
Ukrayna bölgeden ekonomik gelir elde ederken, Rusya da tarihi bağlarından dolayı burayı önemsiyor.
Ukrayna'nın doğusundaki Donetsk kentinin girişinde 'Donbas Ukrayna'nın kalbidir' diye yazıyor. Donbas, yani diğer adıyla Donets Havzası'na ekonomik açıdan bakıldığında bu sözün ne denli yerinde kullanıldığı da ortaya çıkıyor. Burası Rusya sınırına kadar dayanan geniş kömür rezervleriyle Avrupa'nın dördüncü büyük maden bölgesi.
Daha önce pek kimsenin ilgisini uyandırmayan Ukrayna'nın bu doğu bölgesi, Rusya ile yaşanan kriz nedeniyle şu sıralarda dünyanın ilgi odağı haline geldi.
Luhansk Halk Cumhuriyeti
Luhansk Halk Cumhuriyeti, Doğu Avrupa'da bir 'de facto' devlet. Donbass Savaşı sırasında 28 Nisan 2014'te Ukrayna'da özerk, egemen bir cumhuriyet olarak kuruldu.
11 Mayıs'ta bağımsızlık referandumu yapıldı ve bağımsızlığı halk tarafından onaylandı. 12 Mayıs'ta resmen bağımsızlığını ilan etti. Kurucuları 24 Mayıs 2014'te ise Donetsk Halk Cumhuriyeti ile konfederasyon imzaladı.
11 Mayıs 2014'te %96,2 oyla kabul edilen bağımsızlık referandumundan sonra yeni hükûmet 11 Haziran'da Rusya ve 13 diğer devlete bağımsızlığının tanınması çağrısında bulundu.
Bağımsızlığı Donetsk Halk Cumhuriyeti ve 2008'de Gürcistan'dan ayrılarak bağımsız olan Güney Osetya tarafından tanındı.
Tarihi, referandum ve bağımsızlık ilanı
Mart 2014'te Kiev yönetimine karşı protesto eylemleri başladı. Protestocular darbeyle gelen yeni Kiev yönetimini tanımadıklarını ve Ukrayna'nın federal bir devlet olması gerektiğini ifade ettiler.
30 Mart'ta Rusya milli bayrağı ve Kızıl Bayraklarla AB'yi reddeden, Rusya-Ukrayna dostluğunu ifade eden pankartlarla büyük bir protesto gösterisi düzenlendi. Protestocular darbeyle gelen hükümetin düzenliği erken seçimlerin doğuda çok düşük katılım olduğu için geçersiz olduğunu, bölge milletvekillerini ve Kiev'in atamasıyla göreve gelen gayri meşru Luhansk valisini tanımadıklarını belirttiler. Ayrıca Kiev yönetimi tarafından hapse atılan Arsene Klicheva ve Aleksandr Kharitonov'un serbest bırakılması çağrısı yaptılar.
6 Nisan 2014'te 1.000'i aşkın protestocu SBU (Ukrayna Güvenlik Servisi) Luhansk şube binasını bastı. Eylemciler ertesi gün Luhansk bölge meclisi önünde barikatlar kurarak polisin binaya ulaşmasını engelledi. Pek çok kişiyi esir alarak, Luhansk Savunucuları lideri Aleksandr Kharitonov ve Arsen Klinchaeva'nın serbest bırakılmasını, tutuklanan darbe öncesi milletvekilleri için af çıkarılmasını ve Luhansk bölgesindeki tüm siyasi tutukluların serbest bırakılmasını talep ettiler. İsteklerinin karşılanmaması durumunda Luhansk Cumhuriyeti parlamentosunun kurulacağını belirttiler.
11 Nisan'da yerel olarak örgütlenen Güneydoğu Bağımsızlık Ordusu, Luhansk bölge konseyine ültimatom vererek milletvekillerine şu kararları kabul etmek zorunda olduklarını bildirdi: Luhansk Halk Cumhuriyeti ilan edilecek.
10 gün içinde iki soruluk bir referandum düzenlenecek;
1. Luhansk Halk Cumhuriyeti Rusya'ya bağlı bir özerk cumhuriyet mi olmalı?
2. Luhansk Halk Cumhuriyeti Ukrayna'ya bağlı bir özerk cumhuriyet mi olmalı?
14 Nisan'da eylemciler Luhansk Bölge İdaresi önünde bir miting düzenledi. Daha önceki mitinglerde tutuklanan eylemcilerin serbest bırakılması ve Kiev'in atadığı yetkililerin görevden alınması çağrısında bulundular. 21 Nisan'da Halk Meclisi Valeriy Bolotov'u bölge valisi olarak seçti.
28 Nisan'da Luhansk Halk Cumhuriyeti resmen ilan edildi. 29 Nisan'da 2.500 kişi valilik binası ve bölge savcılık binasını ele geçirdi. Rusların yoğunlukta olduğu bölge emniyeti olup bitenlere karşı direnmedi ve isyancıların faaliyetlerine müsamaha gösterdi.
24 Mayıs 2014'te Donetsk ve Luhansk Halk Cumhuriyetleri'nin Novorossiya Federal Devleti (Yeni Rusya) adıyla birleştirildiğine dair belge imzalandı.
2 Haziran Pazartesi günü saat 15.00'da Ukrayna Hava Kuvvetleri Luhansk'a saldırı başlattı. Ukrayna ordusunun Luhansk İdare Binası'na düzenlediği roketli saldırıda 3'ü erkek 5'i kadın olmak üzere 8 kişi hayatını kaybetti. Ölenler arasında LHC Sağlık Bakanı Natalya Arkipova ve Luhansk Yurtsever Askeri Birlik Kaskad (Rusça: Каскад) başkanı Aleksandr Gizay da bulunmaktaydı. Saldırının gerçekleştiği bölgeye yakın bir parkta da 28 sivil vatandaş hayatını kaybetti.
11 Mayıs 2014'te düzenlenen referandumda halka Luhansk Halk Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını kabul ediyor musunuz sorusu yöneltildi ve %96,2 oranında ezici çoğunluk evet oyu kullandı. Referanduma katılım %75 oldu ve hayır oyu verenler ise %3,8'de kaldı.
12 Mayıs 2014'te referandum sonuçlarına göre Luhansk Halk Cumhuriyeti yetkilileri Ukrayna'dan bağımsız olduklarını resmen ilan etti.
Kaynaklar: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7