Q Klavye Sorunu
Bilgisayarda Turkce Karakterler
imagesqklavyesorunuvebilgisayarlardaturkcekarakterler5add5f19ab905
Kişisel bilgisayarların yaygınlaşmasıyla birlikte başlangıcta dikkati cekmeyen ve ilgili kuruluşlarca uzerinde durulmayan Q klavye sorunu, aslında en acık bicimiyle dilde yaşadığımız yabancılaşmanın bir başka boyutudur
İlk bakışta Turkiye’nin gundeminde onemli sorunların bulunduğu bir donemde F – Q klavye tartışmasını anlamsız, hatta fantezi gorulebilir Ama, Turkiye’ye Q klavyenin girişiyle, daha doğru bir soyleyişle Q klavye dayatmasıyla dilde gorulen yabancılaşma arasında bir farklılık yok Mutfağımızdan muziğimize, alışveriş alışkanlıklarımıza kadar hayatın hemen her alanında yaşanan Anglosakson kulturunun yoğun etkisinin bir parcasıdır Q klavye
Turkceye en uygun klavye olan F klavye (Pek coğunun dediği gibi Ef klavye değil, harflerin Turkce okunuş bicimine gore Fe klavye) uzun calışmalardan sonra daktilolarda en kolay, en hızlı ve hatasız yazmak amacıyla uretilmişti
Daktiloların kullanılmaya başlandığı donemde, sık kullanılan harflerin yan yana bulunması, hızlı yazma sırasında harf cubuklarının birbirine takılmasına yol acıyordu Bu olumsuzluğa cozum bulmak amacıyla harflerin klavyenin değişik yerlerine serpiştirilmesi uygulamasına gidildi Sık kullanılan harflerin klavyede dağıtılmasına rağmen bugun cok hızlı daktilo yazanların, zaman zaman harf cubuklarının birbirine girmesine sebep oldukları gorulur
Dunyada klavyelerin oluşturulması konusunda bir standart bulunmamakta, değişik diller icin değişik klavyeler uretilebilmektedir Fransa icin uretilen klavyeler A harfi ile başlıyordu Bu klavyelerin ilk sırasındaki soldan altı harf AZERTY şeklindedir İngilizcenin ana dili olduğu ulkelerde ise klavyenin birinci sırasında soldan ilk altı harf QWERTY’dir İlk harfi dolayısıyla bu klavye de Q klavye olarak adlandırılır Turkiye icin uretilen klavyede ise ilk sırada FGGIOD harfleri bulunmaktadır F harfiyle başladığı icin F klavye olarak adlandırılmaktadır
Turkce sozlerde cok sık kullanılan seslerin karşılığı olan harfler bu klavyede en kolay ulaşılabilecek yerlere serpiştirilmişti Turkcedeki harflerin kullanılma oranlan, unluunsuz ses ilişkileri, hece ve soz yapısı, parmakların kuvvet, yetenek ve işleklikleri goz onunde bulundurularak uretilen F klavye, bu ozellikleri bakımından Turkceye cok uygundu Yaklaşık 30000 Turkce sozun olcu alındığı bir değerlendirmede a harfi 26323, e harfi 16308, k harfi 13542, i harfi 13384, m harfi 11263, l harfi 10496, t harfi 9669, r harfi 8698 kez gecmekteydi Bu oran goz onunde bulundurularak soz konusu harfler, F klavyede en uygun yerlere yerleştirilmişti Q klavyede ise en cok kullanılan harfler tabir caizse klavyenin en ucra koşelerine dağıtılmış durumdadır Buna karşılık, Turkcede 30000 sozde sadece 125 defa gecen ve en az kullanılan harf olan j harfi, Q klavyede en uygun yere konulmuştur F klavyede bu harfin yerinde Turkcede en fazla kullanılan unsuz olan k harfi bulunmaktadır
Ulkemizde Bakanlıklar Arası Standardizasyon Komitesi 20 Ekim 1955 gunu F klavyenin bu ozelliğini resmen kabul etmiş, daha sonra Turk Standartları Enstitusu ile Devlet Malzeme Ofisi de bu kararı benimsemiştir Gumrukler Yasasına da standartlara uymayan klavyelerin ithalini yasaklayan bir madde eklenmiştir Butun bunların sadece daktilolar icin gecerli olduğu gibi yanlış bir duşunceyle bilgisayar klavyelerine bu kuralların uygulanması ne yazık ki ihmal edilmiştir Oysa işletim sistemlerinde F klavyeyi etken hale getirmek son derece kolaydır Son kullanıcının bilgisayarı alırken F Turkce klavye istemesi yeterlidir Ulkemizde bilincli tuketiciliğin yaygın olduğunu soylemek zor Bilgisayar satıcıları, son kullanıcıyı ‘Turkce Q klavye diyerek yanıltmaktadır Son kullanıcıların buyuk bir bolumu de ‘Turkce klavye’ sozune aldanarak Q klavye mağdurları arasına katılır Bilgisayarını kurar, karşısına gecer ama bir de bakar ki daktilolarda alışık olduğu sistemin aksine harfler ilgisiz yerlerde bulunmaktadır Hele bir de işletim siteminde Turkce secilmemişse uzun sure bocalar durur klavye mağduru Tuketici caresizdir Bu durumda tuketicinin hakkını oncelikle ilgili bakanlıkların, kurumların ve kuruluşların koruması gerekiyor Sanayi ve Ticaret Bakanlığının, Gumruk Musteşarlığının, Turk Standartları Enstitusunun uretilen ve ithal edilen bilgisayarların F klavyeli olma şartını işletmesi gerekmektedir
Kişisel bilgisayarlarda cozum bu kadar kolay İsteyen daha sonra bile F klavye alarak iki tuş yardımıyla bilgisayarını kolayca F klavyeye cevirebilir Ancak, bu durum benim gibi dizustu bilgisayar kullanıcıları icin ne yazık ki o kadar kolay değil Uretilen veya ithal edilen dizustu bilgisayarların neredeyse tamamı Q klavye Dizustu bilgisayara bir başka klavye takmak da uygun bir cozum değil Ya kutusundan yeni cıkmış el değmemiş bilgisayarınızda tuşları yerinden cıkararak kendi klavyenizi oluşturacaksınız ya da Q klavyeyi sineye cekeceksiniz
Durum avucici bilgisayarlarda ise daha vahim Avucici bilgisayarlarda yer alan cizgi klavyelerin coğunda ş, ı, ğ gibi Turkce karakterler yok Turkcedeki c, o, u gibi harfleri yazmak icin ise bir diğer karakter setine gecmek gerekiyor Bu durum, yazmayı yavaşlatıyor Avucici bilgisayarlarda el yazısında ise c, ğ, ı, ş, o, u harfleri hic tanınmıyor Turkiye’ye her gun yuzlerce ithal edilen avucici bilgisayarları kullanmak istediğinizde Turk yazısına ozgu harfler yerine Latin alfabesindeki benzer harfleri kullanmak zorunda kalıyorsunuz Avucici bilgisayarlarda aşağı sozu asagi, aşık sozu asık biciminde yazılabiliyor
F klavyenin yaygınlaşması icin hem bilgisayar kullanıcılarının hem bilgisayar satıcılarının bilincli davranması ve Turkceye en uygun olan F klavyeyi istemeleri, bunda ısrar etmeleri gerekmektedir İlgili bakanlıkların ve kuruluşların da bu konudaki mevzuatı uygulaması esastır
Tasarımcılar, geleceğin bilgisayarının klavyesiz olacağını soyluyorlar Konuşmayı yazıya ceviren aygıt uzerinde calışmalar epeydir suruyor ve bu yolda cok mesafe alındı Bu bilgisayarlarda insan sesini yazıya ceviren bir duzenek bulunacak Boylece bilgisayarda parmaklarımızla yazmak yerine konuşarak yazacağız Dactylographe sozundeki daktylos ‘parmak’ anlamındadır Eski Yunan’da parmaklarını ustalıkla kullanan mitolojik varlıklara da Daktyloi deniliyordu Konuşmayı yazıya cevirecek duzeneğe biz şimdiden sesyazar sozunu oneriyoruz Ancak, sesyazarın sesleri Turk alfabesine ceviren bir duzeneğe sahip olması icin şimdiden calışmaların başlaması gerekiyor Dillerde seslerin coğu ortaktır ama bu seslerin yazıdaki karşılıkları farklı olabilir Soz gelişi Turkcedeki c sesinin harf karşılığı Turkce yazısında c, İngiliz alfabesinde ise ch’dir ğ sesinin karşılığı olan harf ise Turk yazısına ozgudur Gelecekte daha fazla karmaşa yaşanılmaması icin ulkemizde de bu konudaki calışmaların ilgili kurumlarca desteklenmesi ve onlemlerin alınması gerekmektedir Turkceye ozgu harfler ve Latin1 karakter kodları F klavyenin yeniden yaygınlaştırılmasının yanı sıra bir başka konuya da dikkatleri cekmek gerekiyor Alfabemizdeki Turkceye ozgu C, c, G, ğ, ı, İ, O, o, Ş, §, U, u harflerinin bilgisayarlardaki Latin1 karakter kodlan icerisinde yer almaması, başta eposta iletişiminde olmak uzere ceşitli bilgisayar yazılımlarında sorunlara yol acmaktadır Gonderilen epostalarda Turkce karakterlerin yerinde kimi zaman kargacık burgacık şekillerin cıkması bu yuzdendir Turk alfabesindeki ş harfi yerine p, ı harfi yerine y, ğ yerine de O şekillerinin gorunduğu iletilerin dilini Turkce (ISO) haline getirerek duzeltebilirsiniz Bunun icin biraz uğraşmanız gerekiyor Ama Turkce karakter kodlarının eşleşmediği durumlarda Turkce karakterin yerine tek bir şekil değil de uc, dort, hatta beş karakterin bir araya gelerek karma karışık gorunumdeki iletileri okumak, en zor bilmeceyi cozmekten daha da zor olmaktadır
Ceşitli kuruluşlarca uretilen yazılımlarda bu karakterler icin değişik cozum yollarına başvurulmakta, bu da bilgisayarlar ve yazılımlar arasında uyumsuzluğa yol acmaktadır Bu durumda bilgisayar kullanıcıları soz konusu karakterleri kullanmak yerine Latin yazısındaki temel karakterleri tercih etmektedirler Eposta iletilerinde de benzer uygulamaya başvurulması, giderek Turkceye ozgu harflerin bilgisayar ortamında kullanılmaması gibi bir tehlikeyi gundeme getirmektedir Bilişim teknolojilerinin giderek geliştiği ve hayatın pek cok alanını etkilediği goz onune alınacak olursa, dilimiz acısından son derece onemli olan bu soruna da bir cozum bulmak gerekmektedir
Ote yandan Turk dunyasında ortak alfabe kullanılması duşuncesi de, Turkce karakterlerin Latin1 karakter kodları icerisinde yer almaması yuzunden gucluklerle karşı karşıyadır Bu yuzden, bazı Turk cumhuriyetlerinde, r sesi icin sb, c sesi icin eh harf grupları kabul edilmiş, o ve u sesleri de o’ ve u biciminde karşılanmaya başlanmıştır
Hem ulkemizde yazı birliğinin korunması hem de Turk dunyasında ortak alfabe kullanılmasının sağlanması bakımından, her turlu bilgisayar yazılımında ve donanımında Turkce karakter zorunluluğu ile ilgili duzenlemenin bir an once yapılması ve gerek ulkemizde uretilen, gerek ithal edilen her turlu yazılımda, donanımda Turkce karakter setinin yer alması zorunluluğunun getirilmesi ve standart olarak kabul edilen Latin1 karakter kodlarına Turkce karakterlerin yerleştirilmesi icin gerekli girişimlerde bulunulması gereklilik haline gelmiştir
Bu konuda yetkililer Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Turk Standartları Enstitusu Başkanlığı gibi kuruluşlardır Turk Dil Kurumu, yetkili kuruluşlara başvuruda bulunarak gerekli onlemlerin alınması ve calışmaların başlatılması dileğini iletmiştir Klavye sorununda olduğu gibi bu konuda da tuketicilerin bilincli davranmaları, sorunun cozumunu daha da kolaylaştıracaktır
Prof Dr Şukru Haluk Akalın
Turk Dili Dergisi
Bilgisayarda Turkce Karakterler
imagesqklavyesorunuvebilgisayarlardaturkcekarakterler5add5f19ab905
Kişisel bilgisayarların yaygınlaşmasıyla birlikte başlangıcta dikkati cekmeyen ve ilgili kuruluşlarca uzerinde durulmayan Q klavye sorunu, aslında en acık bicimiyle dilde yaşadığımız yabancılaşmanın bir başka boyutudur
İlk bakışta Turkiye’nin gundeminde onemli sorunların bulunduğu bir donemde F – Q klavye tartışmasını anlamsız, hatta fantezi gorulebilir Ama, Turkiye’ye Q klavyenin girişiyle, daha doğru bir soyleyişle Q klavye dayatmasıyla dilde gorulen yabancılaşma arasında bir farklılık yok Mutfağımızdan muziğimize, alışveriş alışkanlıklarımıza kadar hayatın hemen her alanında yaşanan Anglosakson kulturunun yoğun etkisinin bir parcasıdır Q klavye
Turkceye en uygun klavye olan F klavye (Pek coğunun dediği gibi Ef klavye değil, harflerin Turkce okunuş bicimine gore Fe klavye) uzun calışmalardan sonra daktilolarda en kolay, en hızlı ve hatasız yazmak amacıyla uretilmişti
Daktiloların kullanılmaya başlandığı donemde, sık kullanılan harflerin yan yana bulunması, hızlı yazma sırasında harf cubuklarının birbirine takılmasına yol acıyordu Bu olumsuzluğa cozum bulmak amacıyla harflerin klavyenin değişik yerlerine serpiştirilmesi uygulamasına gidildi Sık kullanılan harflerin klavyede dağıtılmasına rağmen bugun cok hızlı daktilo yazanların, zaman zaman harf cubuklarının birbirine girmesine sebep oldukları gorulur
Dunyada klavyelerin oluşturulması konusunda bir standart bulunmamakta, değişik diller icin değişik klavyeler uretilebilmektedir Fransa icin uretilen klavyeler A harfi ile başlıyordu Bu klavyelerin ilk sırasındaki soldan altı harf AZERTY şeklindedir İngilizcenin ana dili olduğu ulkelerde ise klavyenin birinci sırasında soldan ilk altı harf QWERTY’dir İlk harfi dolayısıyla bu klavye de Q klavye olarak adlandırılır Turkiye icin uretilen klavyede ise ilk sırada FGGIOD harfleri bulunmaktadır F harfiyle başladığı icin F klavye olarak adlandırılmaktadır
Turkce sozlerde cok sık kullanılan seslerin karşılığı olan harfler bu klavyede en kolay ulaşılabilecek yerlere serpiştirilmişti Turkcedeki harflerin kullanılma oranlan, unluunsuz ses ilişkileri, hece ve soz yapısı, parmakların kuvvet, yetenek ve işleklikleri goz onunde bulundurularak uretilen F klavye, bu ozellikleri bakımından Turkceye cok uygundu Yaklaşık 30000 Turkce sozun olcu alındığı bir değerlendirmede a harfi 26323, e harfi 16308, k harfi 13542, i harfi 13384, m harfi 11263, l harfi 10496, t harfi 9669, r harfi 8698 kez gecmekteydi Bu oran goz onunde bulundurularak soz konusu harfler, F klavyede en uygun yerlere yerleştirilmişti Q klavyede ise en cok kullanılan harfler tabir caizse klavyenin en ucra koşelerine dağıtılmış durumdadır Buna karşılık, Turkcede 30000 sozde sadece 125 defa gecen ve en az kullanılan harf olan j harfi, Q klavyede en uygun yere konulmuştur F klavyede bu harfin yerinde Turkcede en fazla kullanılan unsuz olan k harfi bulunmaktadır
Ulkemizde Bakanlıklar Arası Standardizasyon Komitesi 20 Ekim 1955 gunu F klavyenin bu ozelliğini resmen kabul etmiş, daha sonra Turk Standartları Enstitusu ile Devlet Malzeme Ofisi de bu kararı benimsemiştir Gumrukler Yasasına da standartlara uymayan klavyelerin ithalini yasaklayan bir madde eklenmiştir Butun bunların sadece daktilolar icin gecerli olduğu gibi yanlış bir duşunceyle bilgisayar klavyelerine bu kuralların uygulanması ne yazık ki ihmal edilmiştir Oysa işletim sistemlerinde F klavyeyi etken hale getirmek son derece kolaydır Son kullanıcının bilgisayarı alırken F Turkce klavye istemesi yeterlidir Ulkemizde bilincli tuketiciliğin yaygın olduğunu soylemek zor Bilgisayar satıcıları, son kullanıcıyı ‘Turkce Q klavye diyerek yanıltmaktadır Son kullanıcıların buyuk bir bolumu de ‘Turkce klavye’ sozune aldanarak Q klavye mağdurları arasına katılır Bilgisayarını kurar, karşısına gecer ama bir de bakar ki daktilolarda alışık olduğu sistemin aksine harfler ilgisiz yerlerde bulunmaktadır Hele bir de işletim siteminde Turkce secilmemişse uzun sure bocalar durur klavye mağduru Tuketici caresizdir Bu durumda tuketicinin hakkını oncelikle ilgili bakanlıkların, kurumların ve kuruluşların koruması gerekiyor Sanayi ve Ticaret Bakanlığının, Gumruk Musteşarlığının, Turk Standartları Enstitusunun uretilen ve ithal edilen bilgisayarların F klavyeli olma şartını işletmesi gerekmektedir
Kişisel bilgisayarlarda cozum bu kadar kolay İsteyen daha sonra bile F klavye alarak iki tuş yardımıyla bilgisayarını kolayca F klavyeye cevirebilir Ancak, bu durum benim gibi dizustu bilgisayar kullanıcıları icin ne yazık ki o kadar kolay değil Uretilen veya ithal edilen dizustu bilgisayarların neredeyse tamamı Q klavye Dizustu bilgisayara bir başka klavye takmak da uygun bir cozum değil Ya kutusundan yeni cıkmış el değmemiş bilgisayarınızda tuşları yerinden cıkararak kendi klavyenizi oluşturacaksınız ya da Q klavyeyi sineye cekeceksiniz
Durum avucici bilgisayarlarda ise daha vahim Avucici bilgisayarlarda yer alan cizgi klavyelerin coğunda ş, ı, ğ gibi Turkce karakterler yok Turkcedeki c, o, u gibi harfleri yazmak icin ise bir diğer karakter setine gecmek gerekiyor Bu durum, yazmayı yavaşlatıyor Avucici bilgisayarlarda el yazısında ise c, ğ, ı, ş, o, u harfleri hic tanınmıyor Turkiye’ye her gun yuzlerce ithal edilen avucici bilgisayarları kullanmak istediğinizde Turk yazısına ozgu harfler yerine Latin alfabesindeki benzer harfleri kullanmak zorunda kalıyorsunuz Avucici bilgisayarlarda aşağı sozu asagi, aşık sozu asık biciminde yazılabiliyor
F klavyenin yaygınlaşması icin hem bilgisayar kullanıcılarının hem bilgisayar satıcılarının bilincli davranması ve Turkceye en uygun olan F klavyeyi istemeleri, bunda ısrar etmeleri gerekmektedir İlgili bakanlıkların ve kuruluşların da bu konudaki mevzuatı uygulaması esastır
Tasarımcılar, geleceğin bilgisayarının klavyesiz olacağını soyluyorlar Konuşmayı yazıya ceviren aygıt uzerinde calışmalar epeydir suruyor ve bu yolda cok mesafe alındı Bu bilgisayarlarda insan sesini yazıya ceviren bir duzenek bulunacak Boylece bilgisayarda parmaklarımızla yazmak yerine konuşarak yazacağız Dactylographe sozundeki daktylos ‘parmak’ anlamındadır Eski Yunan’da parmaklarını ustalıkla kullanan mitolojik varlıklara da Daktyloi deniliyordu Konuşmayı yazıya cevirecek duzeneğe biz şimdiden sesyazar sozunu oneriyoruz Ancak, sesyazarın sesleri Turk alfabesine ceviren bir duzeneğe sahip olması icin şimdiden calışmaların başlaması gerekiyor Dillerde seslerin coğu ortaktır ama bu seslerin yazıdaki karşılıkları farklı olabilir Soz gelişi Turkcedeki c sesinin harf karşılığı Turkce yazısında c, İngiliz alfabesinde ise ch’dir ğ sesinin karşılığı olan harf ise Turk yazısına ozgudur Gelecekte daha fazla karmaşa yaşanılmaması icin ulkemizde de bu konudaki calışmaların ilgili kurumlarca desteklenmesi ve onlemlerin alınması gerekmektedir Turkceye ozgu harfler ve Latin1 karakter kodları F klavyenin yeniden yaygınlaştırılmasının yanı sıra bir başka konuya da dikkatleri cekmek gerekiyor Alfabemizdeki Turkceye ozgu C, c, G, ğ, ı, İ, O, o, Ş, §, U, u harflerinin bilgisayarlardaki Latin1 karakter kodlan icerisinde yer almaması, başta eposta iletişiminde olmak uzere ceşitli bilgisayar yazılımlarında sorunlara yol acmaktadır Gonderilen epostalarda Turkce karakterlerin yerinde kimi zaman kargacık burgacık şekillerin cıkması bu yuzdendir Turk alfabesindeki ş harfi yerine p, ı harfi yerine y, ğ yerine de O şekillerinin gorunduğu iletilerin dilini Turkce (ISO) haline getirerek duzeltebilirsiniz Bunun icin biraz uğraşmanız gerekiyor Ama Turkce karakter kodlarının eşleşmediği durumlarda Turkce karakterin yerine tek bir şekil değil de uc, dort, hatta beş karakterin bir araya gelerek karma karışık gorunumdeki iletileri okumak, en zor bilmeceyi cozmekten daha da zor olmaktadır
Ceşitli kuruluşlarca uretilen yazılımlarda bu karakterler icin değişik cozum yollarına başvurulmakta, bu da bilgisayarlar ve yazılımlar arasında uyumsuzluğa yol acmaktadır Bu durumda bilgisayar kullanıcıları soz konusu karakterleri kullanmak yerine Latin yazısındaki temel karakterleri tercih etmektedirler Eposta iletilerinde de benzer uygulamaya başvurulması, giderek Turkceye ozgu harflerin bilgisayar ortamında kullanılmaması gibi bir tehlikeyi gundeme getirmektedir Bilişim teknolojilerinin giderek geliştiği ve hayatın pek cok alanını etkilediği goz onune alınacak olursa, dilimiz acısından son derece onemli olan bu soruna da bir cozum bulmak gerekmektedir
Ote yandan Turk dunyasında ortak alfabe kullanılması duşuncesi de, Turkce karakterlerin Latin1 karakter kodları icerisinde yer almaması yuzunden gucluklerle karşı karşıyadır Bu yuzden, bazı Turk cumhuriyetlerinde, r sesi icin sb, c sesi icin eh harf grupları kabul edilmiş, o ve u sesleri de o’ ve u biciminde karşılanmaya başlanmıştır
Hem ulkemizde yazı birliğinin korunması hem de Turk dunyasında ortak alfabe kullanılmasının sağlanması bakımından, her turlu bilgisayar yazılımında ve donanımında Turkce karakter zorunluluğu ile ilgili duzenlemenin bir an once yapılması ve gerek ulkemizde uretilen, gerek ithal edilen her turlu yazılımda, donanımda Turkce karakter setinin yer alması zorunluluğunun getirilmesi ve standart olarak kabul edilen Latin1 karakter kodlarına Turkce karakterlerin yerleştirilmesi icin gerekli girişimlerde bulunulması gereklilik haline gelmiştir
Bu konuda yetkililer Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Turk Standartları Enstitusu Başkanlığı gibi kuruluşlardır Turk Dil Kurumu, yetkili kuruluşlara başvuruda bulunarak gerekli onlemlerin alınması ve calışmaların başlatılması dileğini iletmiştir Klavye sorununda olduğu gibi bu konuda da tuketicilerin bilincli davranmaları, sorunun cozumunu daha da kolaylaştıracaktır
Prof Dr Şukru Haluk Akalın
Turk Dili Dergisi