Halk ortasında ışın tedavisi olarak da bilinen radyoterapi, kanser hücrelerinin öldürülmesi için iyonize radyasyonun kullanıldığı lokal bir tedavi biçimidir. İyonize radyasyon bilhassa süratle çoğalan tümör hücrelerini öldürür yahut bölünerek çoğalmasını pürüzler. Radyoterapinin temel gayesi etraftaki olağan dokuları koruyarak tümör hücrelerinin yok edilmesini sağlamaktır. Günümüzde maksada yönelik tedavi olarak da isimlendirilen bu prosedür özel aygıtlar kullanlarak uygulanır. Radyoterapi 2 halde uygulanabilir dışarıdan (eksternal) yahut içeriden (internal) uygulanabilir. Eksternal (dıştan) radyoterapi; en sık olarak kullanılan tedavi biçimidir. Günümüzde radyoterapi planları bireye özel bir biçimde, tedavi öncesi çekilen planlama tomografilerine hastaya ilişkin görüntülemelerin de yardımıyla amaç hacim ve riskli organların tanımlanması ile hazırlanır. Bu planlar planlama bilgisayarlarında sıhhat fizikçileri tarafından tabibin isteği doğrultusunda hazırlanır. Bilgisayar denetimli aygıtlar tarafından hastanın ışınlanacak bölgesine radyasyon ışınları yönlendirilir, aygıt hasta ile temas etmez ve tedavi sırasında rastgele bir acı yahut ağrı hissetmez. Işınlama müddeti kısadır fakat doz ve kaç gün ışın verileceğine hastanın hekimi karar verir. Radyoterapi programı sırasında hasta ayaktan tedaviye gidip gelebilir.
Tüm kanser hastalarının dörtte üçünde tedavinin rastgele bir kademesinde radyoterapi muhtaçlığı duyulabilir. Radyoterapi birtakım tümörlerin tedavisinde küratif (primer) tedavi seçeneği iken birtakım tümörlerde operasyon öncesi tümörü küçültmek hedefiyle yahut operasyon sonrası tümörün o bölgede tekrarlamasını tedbire gayesiyle uygulanabilir. Tümörün patolojik tipi, evresi, yerleşimi, hastanın yaşı, genel durumu, semptomu ve fizik muayenesi göz önünde bulundurularak farklı radyoterapi seçeneklerine karar verilir.
Sıkça Sorulan Sorular
1.Radyoterapi sırasında acı, ağrı hissedilir mi?
Radyoterapi sırasında rastgele bir ağrı ya da acı hissedilmez. Birçoğumuz daha evvelce tomografi çektirmişizdir. Işın tedavisinde de tomografi çekimi üzere aygıttan çıkan ışınlar gözle görülmez ve bedene giriş yahut çıkışı hissedilmez.
2.Işın tedavisi alırken konuttaki insanlara ziyan verir miyim?
Radyoterapi tedavisi sırasında ışın hastanın bedeninde gaye organa yönlendirilir ve bedenden dışarı çıkar, rastgele bir birikim yapmaz. Bu nedenle tedavi alan kişinin etrafındaki kimselere (aile bireylerine, çocuk, hamile vb.) ziyan vermesi yahut bulaştırması kelam konusu değildir.
3.Işın tedavisi ne kadar sürer?
Işın tedavisi mühleti tümörün histolojik tipine, yerleşimine, ışınlanacak bölgenin boyutu vb. birçok faktöre bağlı olarak radyasyon onkoloğu tarafından belirlenir. Işın tedavisi konvansiyonel olarak hafta içi her gün uygulanan tedavi biçimidir. Işın sırasında kişinin aygıtta kalma müddeti tedavi formuna nazaran 5-20 dakika ortasında değişebilir. Konvansiyonel radyoterapi uygulamalarında ışınlama mühleti (20-39 fraksiyon) 4-7 hafta ortasında değişmektedir. Kimi durumlarda hekiminiz tümör ve hastanın uygunluğuna daha kısa şemalar uygulayabilir. SRS/SBRT üzere teknikler kullanıldığında ise çoklukla kısa fraksiyonlu (1-8) tedaviler gün çok yahut aralıklı uygulanmaktadır.
4.Radyoterapinin yan tesiri var mıdır?
Işınlama sırasında bir şey hissedilmese de ışınlanan bölgeye nazaran tedavinin ilerleyen vakitlerinde etraf dokularda ı etkilenme görülebilir. Işınlanan bölgeye nazaran ağızda yara, deride kızarık/koyulaşma, ishal, yutma zahmeti, bulantı-kusma, kan sayımında düşme üzere yan tesirler görülebilir. Yeni tedavi teknikleri ve aygıtlarla yan tesirler çoklukla daha az seviyede görülmektedir.
5.Işın tedavisinde saçlarım dökülür mü?
Işın tedavisinin yan tesirleri yalnızca ışınlanan bölgenin etrafındaki dokuları tesirler. Beyin tümörleri ve baş-boyun bölgesi dışındaki alana radyoterapi alan bireylerde saç dökülmesi beklenmez.
6. Işın tedavisi cinsel işlevleri ve doğurganlığı tesirler mi?
Özelliklerde bayanlarda alt batın ışınlamaları yumurtalık ve rahim işlevleri etkileyebilir. Adet görmeyi ve hamile kalmayı engelleyebilir. Bu nedenle ışın öncesi hekiminizle görüşüp yumurta dondurma, embriyo saklama üzere metotları değerlendirebilirsiniz. Jinekolojik kanserlerde alt batın ışınlaması sırasında cinsel bağlantı önerilmez. Erkeklerde ise pelvik bölge ışınlamalarında sperm sayısında azalma yahut ereksiyon sıkıntıları olabilir. Bu nedenle ışın tedavisi öncesi sperm dondurma sürecini hekiminizle görüşebilirsiniz. Işın tedavisi sırasında sperm kalitesi düşeceğinden bu periyotta çocuk yapılması önerilmez.
RADYOCERRAHİ UYGULAMALARI
Stereotaktik Radyocerrahi (SRS):
Yüksek doz İyonize radyasyon kullanılarak özel aygıt ve tekniklerle yapılan cerrahi uygulamalarına radyocerrahi denir. Tümör dokusu üç boyutlu olarak koordinatlanır ve tek seansta büsbütün yok edilmesi amaçlanır. Tedavinin IGRT (görüntüleme klavuzluğunda radyoterapi) ile uygulanması tümör dokusunun seçiciliğini arttırıp olağan doku hasarını azaltır. Bilhassa küçük volümlü beyin tümörlerin tedavisinde kullanılır. Beyin dışı beden dokularının radyocerrahisine ise stereotaktik vücut radyoterapisi (SBRT) denir. Akciğer, prostat üzere tümörlerin primer tedavisinde yahut metastatik lezyonların tedavisinde kullanılabilir. SRS yahut SBRT çoklukla küçük tümörlerde uygulanabilmektedir.
Stereotaktik Radyoterapi (SRT):
Stereotaktik radyocerrahi uygulamasının daha düşük radyasyon dozlarında, birden fazla seansta (genellikle 3-8 seans) uygulanmasına steraotaktik radyoterapi denir.
AKCİĞER KANSER RADYOTERAPİSİ
Akciğer kanseri en sık teşhis konulan ve kanser bağlı ölümlerde birinci sıralarda yer almaktadır. Sigara esas risk faktörüdür. Akciğer Kanseri; KHDAK (küçük hücreli dışı akciğer kanseri) ve KHAK (Küçük hücreli akciğer kanseri) olmak üzere iki kümeye ayrılır. Yeni teşhis alan hastaların % 80-85’i KHDAK, %15-20’si KHAK kanseri tanısı alır. Erken periyotta teşhis ile hastalığın tedavi bahtı artmaktadır. Hastaların öksürük, balgam, nefes darlığı, hemoptizi (balgamla kan gelmesi), kilo kaybı, halsizlik, yorgunluk, ses kısıklığı, yutma zahmeti, göğüs ağrısı üzere şikayetleri olabilir.
KHDAK’i nde (küçük hücreli dışı akciğer kanseri) Radyoterapi
KHDAK ‘inde hastanın yaşı, genel durumu, tümörün evresi, patolojisi ve mediastinel lenfatik alanın durumuna nazaran tek başına radyoterapi ile yahut radyoterapiye kemoterapi eklenerek küratif tedavi olarak radyoterapi uygulanabilir. Bir başka kullanım alanları ise cerrahi öncesi tümörü küçülmek, cerrahi çıkarılabilirliği kolaylaştırmak maksadıyla ameliyat öncesi devirde preoperatif radyoterapi olarak yahut cerrahi operasyon sonrası tekrarlama mümkünlüğünü azaltmak emeliyle operasyon sonrası periyotta postoperatif radyoterapi olarak uygulanabilir. Bilhassa 4 santimetrenin altındaki tümörlerde SBRT (stereotaktik vücut radyoterapisi) cerrahiye eş bedel lokal denetim sağlayan primer tedavi formudur.
KHAK (Küçük Hücreli Akciğer Kanseri) nde Radyoterapi
KHAK nde radyoterapinin yerinin belirlenmesinde en kıymetli faktör hastalığın bedendeki yayılımı yani evresidir. Tümör yalnızca akciğer dokusunda ise radyoterapiye kemoterapi eklenerek tümör dokusunun yok edilmesi sağlanabilmektedir. Tıpkı vakitte bu hastalarda tümörün beyefendisine yayılmasını azaltmak hedefiyle profilaktik (koruyucu) radyoterapi uygulanması da gerekmektedir. Tümör akciğer dokusu dışında bedenin diğer bir organ yahut dokusuna yayılmış (metastaz) ise hastaların şikayetlerinin azaltılmasına yönelik palyatif radyoterapi seçenekleri gündeme gelmektedir. Palyatif tedavi en sık yayılım riski olan beyefendisine ve bedenin öbür bir bölgesine (kemik, omurilik, böbrek üstü bezi vb.)uygulanabilir. Bu hasta kümesinde son yılarda kemoterapi sonrası güzel karşılık alınması durumunda radyoterapinin akciğerlere yönelik uygulanması da önerilmektedir.
PROSTAT KANSERİ RADYOTERAPİSİ
Prostat kanseri erkeklerde en sık görülen kanser çeşididir. Kansere bağlı ölümlerde ikinci sıradadır. Mesanenin (idrar torbası) altında yerleşmiş üreme için çeşitli salgılar üreten bir organdır. Prostat kanserinde en değerli risk faktörü yaş ve aile hikayesidir. Ekseriyetle 65 yaş üstünde görülür bu nedenle 50 yaş üstü erkeklerde PSA ölçümü ile prostat kanseri taraması önerilir. Hastalarda başlangıç evresinde hiçbir semptom olmayabilirken; ileri evrelerde tümörün idrar kanalına bası yapmasıyla idrar yapmada zorlanma, sık sık idrara çıkma, idrar yaparken yanma, kanama ve ağrı üzere şikayetler görülebilir. Prostat kanserinde tümörün evresi, PSA seviyesi, tümörün bedendeki başka dokulara yayılımı, hastanın yaşı ve genel durumu göz önünde bulundurularak primer (küratif) radyoterapi, operasyon sonrası (postoperatif) radyoterapi ve palyatif radyoterapi üzere tedavi seçenekleri gündeme gelebilir. Yalnızca prostat ve/veya etraftaki lenfatik alana hudutlu lokalize hastalıkta cerrahiye eş bedel bir sistem olarak radyoterapi ile birlikte hormonoterapi ile küratif tedavi sağlanabilir. Uzak organlara yayılmış (metastatik) hastalarda palyatif (ağrı üzere şikayetlere yönelik) yahut tümör yükünü azaltma emelli radyoterapi uygulanabilir.
KEMİK VE YUMUŞAK DOKU TÜMÖRLERİNDE RADYOTERAPİ
Bedenimizde kemik, eklem, kıkırdak, kas, damar, hudut ve yağ dokusundan kaynaklanan tümörlere denir. Bu tümör kümesinin genel isimlendirilmesi sarkomdur. Bedenin rastgele bir yerinde şişlik, kızarıklık, kitle, ağrı hissi yahut kemik kırığı ile ortaya çıkabilirler. Ekseriyetle çocuk ve genç erişkinlerde görülen tümörler olmasına karşın her yaş kümesinde da görülebilirler. Sarkomlarında tedavi kararında tesirli faktörler: sarkomun tipi, yerleşim yeri, histolojik derecesi, çoğalma suratı ve hastaya bağlı öteki faktörlerdir. Birçok sarkom tipinde primer tedavi cerrahi olmasına karşın radyoterapi cerrahi sonrası tümörün tekrarlamasını önlemek emeliyle yahut operasyon öncesi tümörü küçültmek ve ameliyatla tümörün çıkarılmasını sağlamak gayesiyle da kullanılabilen tedavi seçeneğidir. Bedene yayılmış (metastaz) tümörlerde ağrı, kanama, kemik kırığı yahut hudut basısını önlemek için palyatif radyoterapi uygulanabilir. Ayrıyeten kimi durumlarda akciğer metastazlarına SBRT uygulanabilmektedir.
GÖĞÜS KANSERİNDE RADYOTERAPİ
Göğüs kanseri bayanlar ortasında en sık görülen akciğer kanserinden sonra en sık mevte neden olan kanser çeşididir. Her 8 bayandan birinin hayatı boyunca göğüs kanserine yakalanma ihtimali vardır. Bu nedenle 20 yaşından sonra her bayanın adet sonrası birinci haftada elle göğüs muayene yapması; 40 ila 69 yaş ortasında ise her yıl mamografi ile denetim olması önerilmektedir. Risk faktörler: bayan cinsiyet, 50-70 yaş ortası menopoz sonrası periyot, ailede kanser hikayesi, erken adet başlaması geç menopoz, uzun vadeli hormon tedavisi, sigara, şişmanlık, hiç doğurmamak, emzirmemiş olmaktır. Belirtileri: göğüste ele gelen sertlik yahut kitle, göğüs başı çekilmesi, karşı göğse nazaran asimetri, ciltte kızarıklık yahut kabuklanma, ağrı, pembe kırmızı renkli göğüs başı akıntısı, koltuk altında ele gelen şişlik yahut kitledir. Tedavi muvaffakiyetindeki en kıymetli faktör hastalığın evresidir bu nedenle erken teşhis ile sağ kalım oranları arttırılabilir. Bedenden tümörün uzaklaştırılmasını sağlayan temel tedavi usulü cerrahidir. Tümörün tekrarlamasını (nüks) yahut bedende öteki organlara yayılımını (metastaz) engellemek emeliyle radyoterapi ve kemoterapi tedavileri eklenebilir. Operasyon sonrası çıkarılan tümörün patolojisine, histolojik derecesine, tümör boyutuna, koltuk altı lenf nodlarına hastalığın yayılımına nazaran radyoterapi kararı verilir. Göğüs esirgeyici cerrahi sonrası tümör tekrarlamasını önlemek gayesiyle kalan göğüs dokusuna yahut mastektomi sonrası göğüs duvarı bölgesine radyoterapi uygulanabilir. Koltuk altı lenf dokusuna yayılmış hasta kümesinde koltuk altı bölgesi ışın alanına dahil edilmelidir.