Dairesel ya da eksenel hareketle iş yapan ya da çalıştırılan birçok makinada rulmanlar kullanılır Rulmanların ana vazifesi; verilmesi gereken hareketin muhtemel olan minimum sürtünmeyle yani güçten minimum ayrıcalık verilerek iletimini sağlamaktır
Yan resimde, bir iç halka ve bir dış halkanın iç içe geçirilmesiyle oluşturulmuş basit bir rulmanı görmektesiniz Bu halkaların birbiri içerisinde rahatça dönebilmesi içinse, ara kısıma yerleştirilmiş bir dizi makara serisi bulunur Bu makaraların hepsinin benzer boyut ve pürüzsüzlükte fazla hizalı ve düzgün şekilde yerleştirilmesi rulmanın kalitesi ve ömrü açısından yaşamsal siklet taşır Teknolojisi en yüksek fabrikalar doğal olarak en nitelikli rulmanları rahatlıkla üretebilmektedir
Rulmanlara herkesin anlayabileceği bir örnek tahsis etmek icabında, bisiklerlerin tekerlek merkezinde jantın emrindeki olduğu milin üzerinde rulman yer alır Bu rulmanlar tekerlek milinin yataklanmasıyla tekerleğin ekseni civarda rahatça dönebilmesini sağlamaktadır Bu noktada rulman ne değin nitelikli ve sürtünmesiz olursa, pedallardan bisiklete iletilen hareket de o denli kolay olacaktır Bisikletlerde kullanılan bu rulmanlar yanındaki resimdeki gibi makaralı değildir, bunlar bilyalı rulmanlardır
Rulmanların Sınıflandırılması
Yuvarlanma elemanlarının tipine göre:
•*** Bilyalı Rulmanlar
•*** Makaralı Rulmanlar
Maruz kaldıkları yüklere kadar:
•*** Radyal
•*** Eksenel
Bilyalı Rulmanlar(Radyal)
Bilyalı rulmanlar bütün rulman tipleri içerisinde en yüksek atama sayısı sınırına eşittir Bu tarz rulmanlarda bilyaların küresel yapısı sebebiyle bilyaların sadece üstteki noktası halka yataklarına bağlantı etmektedir bu nedenle makaralı rulmanlara göre daha eksik yüzey teması sağladıklarından daha az sürtünme ile daha yüksek atama sayıları elde edilebilir Radyal boşluğa ast olarak, normal egzersiz şartlarında eksen konumuna emrindeki olarak 816 dakika açı altında eğik takılabilirler Standart çabuk imalat programınlarında genel olarak temassız kapaklı, tek sıra bilyalı rulmanlar olduğu gibi temaslı contalı rulmanlarda bulunmaktadır Her iki tarafında da kapağı bulunan rulmanlar bakım gerektirmez ve 20°120° (253K293K)arası çevre koşullarında çalışmaya uygundur Çift sıra Bilyalı rulmanların radyal ağırlık nakliye kapasitesi tek art arda olanlara göre daha yüksektir ama eksenel olarak daha az ağırlık taşıyabilirler Eğik konumlara da müsait değildir
Bilyalı Rulmanlar(Eksenel)
Eksenel bilyalı rulmanlar parçalarına ayrılabilirler Bu rulmanlar ayrıca tek ayrıca çift yönde tahsis yapabilen tiplerde imal edilmektedir Tek yönlü eksenel rulmanlar dingil bileziği, mermer takımı ve beden bileziğinden meydana gelmektedir Çift yönlü eksenel rulmanların parçaları ise iki adet gövde bileziği ve iki adet mermer takımı ve ara bileziğidir Her iki rulman tipide büyük eksenel yükleri taşıyabilir
Omuzlu Bilyalı Rulmanlar
Inşa olarak tek seri halinde bilyalı rulmanlardan ayrı dış bilezikte tek omuz bulunmaktadır Eksenel yükler kısıtlı olarak portatif Misket kafesi, iç bilezik ve dış bilezik değiştirilebilir yapıdadır ve ayrı ayrı takılırlar Bu sayede her iki bilezik için sıkı yataklanma imkanı olur ve çabuk montajda büyük fayda sağlar
Eğik Bilyalı Rulmanlar
Tek seri ve çift birbirini izleyen eğik bilyalı rulmanlar olarak üretim edilmektedir
Tek seri halinde eğik Bilyalı rulmanlar: Sadece bir yönden gelen eksenel yükleri taşıyabilirler ve bunedenle ikinci bir rulmanın yanına monte edilmeleri gerekir Tek seri halinde eğik Bilyalı rulmanlar parçalarına ayrılmazlar Ağırlık açısı 40° dirEn uygun siklet dağılımı kuvvet oranları* 1 olduğu süre sağlanır(Fa Fr 1) Yüksek devirlerde çalışmaya uygundur ve karşıt rulmanlara olan mesafe kısa seçilmelidir Çünkü milin ısıya alt uzunluk değişimleri rulmandaki çalışma boşluğunu etkiler Tek sıra eğik bilyalı rulmanların iç bilezikleri iki parçalı ve yük açıları 35°olanlarına dört nokta temaslı rulmanlar denir Yüksek nakliye gücüne sahiptir ve eksenel yükleri her iki yönde karşılayabilir Hem dört nokta temaslı rulmanlar yüksek devirlerde çalışmaya uygundur En iyi egzersiz şartı kuvvetleri oranının 1,27 olduğu (Fa Fr 1,27) orandır
Çift sıra eğik bilyalı rulmanlar: Çift birbirini izleyen eğik bilyalı rulmanların standart cinsi parçalarına ayrılmaz ve ağırlık açısı 32° dir Bu rulmanların iki parçalı iç bileziği olan ayrılabilir tipleri de mevcuttur ve kuvvet açısı 45° dir Eksenel yükleri her iki yönde ve aynı derecede taşıyabilirler
Oynak Bilyalı Rulmanlar
Oynak bilyalı rulmanlar çift seri, dış bilezikteki yuvarlanma yolu içbükey küre şeklinde olan, parçalarına ayrılabilen rulmanlardır böylece açıları ayarlanabilir İç bileziği geniş oynak bilyalı rulmanlar çekme olarak üretim edilmiş millerle takılmaya uygundur İç bileziğin bir tarafında yer alan tespitleme boşluğuna takılan iç bileziğin eksen üstünde dönmesi önlenir İç bileziği geniş olan oynak bilyalı rulmanlardan iki adam başına bir yataklama için kullanılacaksa* tespitlama pimlerinin ya içe yada dışa dürüst gelecek şekilde takılması gerekir
Silindirik Makaralı Rulmanlar
Silindirik makaralı rulmanlar parçalarına ayrılabilen radyal rulmanlardır Makaralar ve yuvarlanma yolları arasındaki çizgisel bağlantı uygun şekle getirilmiş ve gerilimler bu yolla giderilmiştir Radyal siklet nakliye gücü 24 dakika arasında bir eğriliğe müsaade edilmektedir Bu rulmanlar bilyalı olanlara tarafından çok daha dayanıklıdır Çok kuvvet dağılırlar
Oynak Makaralı Rulmanlar
Oynak makaralı rulmanlar çift seri halinde, dış bilezikteki yuvarlanma yolu içbükey küre şeklinde olan ve parçalarına ayrılmaz rulmanlardır böylece rulmanların ayarlanabilir Yataklanmalarda mil hatalarından ve eksene göre 05° ’ye değin olan eksen esnemelerinden etkilenmezler Büyük rulmanlar mukavemet sınırları yakın yüklerde çalıştırıldıkları takdirde yağlama sorunları ortaya çıkabilir Genellikle dış bilezikte yer alan yağlama kanalı veya yağlama deliği soruna çözüm getirmektedir
Konik Makaralı Rulmanlar
Konik makaralı rulmanlar parçalarına ayrılabilirler Makaralar ve yuvarlanma yolları arasındaki çizgisel bağlantı en uygun şekle getirilmiştir Kenar gerilimleri bu yolla giderilmiştir Konik makaralı rulmanlar eksenel yükleri bir yönde taşıyabilirler Aleyhinde yardım olarak ikinci bir konik makaralı rulman kullanılabilir Isıya ast olarak milde meydana gelen uzunluk değişimleri rulmanın çalışması için gerekli olan rulman boşluğunu olumsuz etkiler böylece karşıt rulmana olan mesafenin ufak tutulması gereklidir Rulman boşluğu kurulum esnasında karşıt rulmana kadar ayarlanır
Yan resimde, bir iç halka ve bir dış halkanın iç içe geçirilmesiyle oluşturulmuş basit bir rulmanı görmektesiniz Bu halkaların birbiri içerisinde rahatça dönebilmesi içinse, ara kısıma yerleştirilmiş bir dizi makara serisi bulunur Bu makaraların hepsinin benzer boyut ve pürüzsüzlükte fazla hizalı ve düzgün şekilde yerleştirilmesi rulmanın kalitesi ve ömrü açısından yaşamsal siklet taşır Teknolojisi en yüksek fabrikalar doğal olarak en nitelikli rulmanları rahatlıkla üretebilmektedir
Rulmanlara herkesin anlayabileceği bir örnek tahsis etmek icabında, bisiklerlerin tekerlek merkezinde jantın emrindeki olduğu milin üzerinde rulman yer alır Bu rulmanlar tekerlek milinin yataklanmasıyla tekerleğin ekseni civarda rahatça dönebilmesini sağlamaktadır Bu noktada rulman ne değin nitelikli ve sürtünmesiz olursa, pedallardan bisiklete iletilen hareket de o denli kolay olacaktır Bisikletlerde kullanılan bu rulmanlar yanındaki resimdeki gibi makaralı değildir, bunlar bilyalı rulmanlardır
Rulmanların Sınıflandırılması
Yuvarlanma elemanlarının tipine göre:
•*** Bilyalı Rulmanlar
•*** Makaralı Rulmanlar
Maruz kaldıkları yüklere kadar:
•*** Radyal
•*** Eksenel
Bilyalı Rulmanlar(Radyal)
Bilyalı rulmanlar bütün rulman tipleri içerisinde en yüksek atama sayısı sınırına eşittir Bu tarz rulmanlarda bilyaların küresel yapısı sebebiyle bilyaların sadece üstteki noktası halka yataklarına bağlantı etmektedir bu nedenle makaralı rulmanlara göre daha eksik yüzey teması sağladıklarından daha az sürtünme ile daha yüksek atama sayıları elde edilebilir Radyal boşluğa ast olarak, normal egzersiz şartlarında eksen konumuna emrindeki olarak 816 dakika açı altında eğik takılabilirler Standart çabuk imalat programınlarında genel olarak temassız kapaklı, tek sıra bilyalı rulmanlar olduğu gibi temaslı contalı rulmanlarda bulunmaktadır Her iki tarafında da kapağı bulunan rulmanlar bakım gerektirmez ve 20°120° (253K293K)arası çevre koşullarında çalışmaya uygundur Çift sıra Bilyalı rulmanların radyal ağırlık nakliye kapasitesi tek art arda olanlara göre daha yüksektir ama eksenel olarak daha az ağırlık taşıyabilirler Eğik konumlara da müsait değildir
Bilyalı Rulmanlar(Eksenel)
Eksenel bilyalı rulmanlar parçalarına ayrılabilirler Bu rulmanlar ayrıca tek ayrıca çift yönde tahsis yapabilen tiplerde imal edilmektedir Tek yönlü eksenel rulmanlar dingil bileziği, mermer takımı ve beden bileziğinden meydana gelmektedir Çift yönlü eksenel rulmanların parçaları ise iki adet gövde bileziği ve iki adet mermer takımı ve ara bileziğidir Her iki rulman tipide büyük eksenel yükleri taşıyabilir
Omuzlu Bilyalı Rulmanlar
Inşa olarak tek seri halinde bilyalı rulmanlardan ayrı dış bilezikte tek omuz bulunmaktadır Eksenel yükler kısıtlı olarak portatif Misket kafesi, iç bilezik ve dış bilezik değiştirilebilir yapıdadır ve ayrı ayrı takılırlar Bu sayede her iki bilezik için sıkı yataklanma imkanı olur ve çabuk montajda büyük fayda sağlar
Eğik Bilyalı Rulmanlar
Tek seri ve çift birbirini izleyen eğik bilyalı rulmanlar olarak üretim edilmektedir
Tek seri halinde eğik Bilyalı rulmanlar: Sadece bir yönden gelen eksenel yükleri taşıyabilirler ve bunedenle ikinci bir rulmanın yanına monte edilmeleri gerekir Tek seri halinde eğik Bilyalı rulmanlar parçalarına ayrılmazlar Ağırlık açısı 40° dirEn uygun siklet dağılımı kuvvet oranları* 1 olduğu süre sağlanır(Fa Fr 1) Yüksek devirlerde çalışmaya uygundur ve karşıt rulmanlara olan mesafe kısa seçilmelidir Çünkü milin ısıya alt uzunluk değişimleri rulmandaki çalışma boşluğunu etkiler Tek sıra eğik bilyalı rulmanların iç bilezikleri iki parçalı ve yük açıları 35°olanlarına dört nokta temaslı rulmanlar denir Yüksek nakliye gücüne sahiptir ve eksenel yükleri her iki yönde karşılayabilir Hem dört nokta temaslı rulmanlar yüksek devirlerde çalışmaya uygundur En iyi egzersiz şartı kuvvetleri oranının 1,27 olduğu (Fa Fr 1,27) orandır
Çift sıra eğik bilyalı rulmanlar: Çift birbirini izleyen eğik bilyalı rulmanların standart cinsi parçalarına ayrılmaz ve ağırlık açısı 32° dir Bu rulmanların iki parçalı iç bileziği olan ayrılabilir tipleri de mevcuttur ve kuvvet açısı 45° dir Eksenel yükleri her iki yönde ve aynı derecede taşıyabilirler
Oynak Bilyalı Rulmanlar
Oynak bilyalı rulmanlar çift seri, dış bilezikteki yuvarlanma yolu içbükey küre şeklinde olan, parçalarına ayrılabilen rulmanlardır böylece açıları ayarlanabilir İç bileziği geniş oynak bilyalı rulmanlar çekme olarak üretim edilmiş millerle takılmaya uygundur İç bileziğin bir tarafında yer alan tespitleme boşluğuna takılan iç bileziğin eksen üstünde dönmesi önlenir İç bileziği geniş olan oynak bilyalı rulmanlardan iki adam başına bir yataklama için kullanılacaksa* tespitlama pimlerinin ya içe yada dışa dürüst gelecek şekilde takılması gerekir
Silindirik Makaralı Rulmanlar
Silindirik makaralı rulmanlar parçalarına ayrılabilen radyal rulmanlardır Makaralar ve yuvarlanma yolları arasındaki çizgisel bağlantı uygun şekle getirilmiş ve gerilimler bu yolla giderilmiştir Radyal siklet nakliye gücü 24 dakika arasında bir eğriliğe müsaade edilmektedir Bu rulmanlar bilyalı olanlara tarafından çok daha dayanıklıdır Çok kuvvet dağılırlar
Oynak Makaralı Rulmanlar
Oynak makaralı rulmanlar çift seri halinde, dış bilezikteki yuvarlanma yolu içbükey küre şeklinde olan ve parçalarına ayrılmaz rulmanlardır böylece rulmanların ayarlanabilir Yataklanmalarda mil hatalarından ve eksene göre 05° ’ye değin olan eksen esnemelerinden etkilenmezler Büyük rulmanlar mukavemet sınırları yakın yüklerde çalıştırıldıkları takdirde yağlama sorunları ortaya çıkabilir Genellikle dış bilezikte yer alan yağlama kanalı veya yağlama deliği soruna çözüm getirmektedir
Konik Makaralı Rulmanlar
Konik makaralı rulmanlar parçalarına ayrılabilirler Makaralar ve yuvarlanma yolları arasındaki çizgisel bağlantı en uygun şekle getirilmiştir Kenar gerilimleri bu yolla giderilmiştir Konik makaralı rulmanlar eksenel yükleri bir yönde taşıyabilirler Aleyhinde yardım olarak ikinci bir konik makaralı rulman kullanılabilir Isıya ast olarak milde meydana gelen uzunluk değişimleri rulmanın çalışması için gerekli olan rulman boşluğunu olumsuz etkiler böylece karşıt rulmana olan mesafenin ufak tutulması gereklidir Rulman boşluğu kurulum esnasında karşıt rulmana kadar ayarlanır