Rüzgar Çeşitleri nelerdir, Rüzgar Nedir, Rüzgarın hızını ölçen alet, Tropikal Siklonlar,Rüzgarın Yönünü Ölçen Alet, Rüzgar Nasıl Ölçülür,Rüzgarın Hızını Ölçmeye Yarayan Cihaz, Rüzgarın Hızı Nasıl Ölçülür?
Rüzgar Nedir
Yüksek basınçtan alçak basınca içten olan hava hareketidir Birbirine yakın iki merkezde sıcaklık farkı oluşması durumunda görülecek ilk olay rüzgarın esmeye başlamasıdır
Rüzgarın Hızında Etkili Olan Faktörler
1) Basınç merkezleri arasındaki yatay mesafe: İzobarların sık geçtiği yerde yatay uzaklık azdır Bu sebeple sürtünme ile sürat kaybı da azdır Bundan nedeniyle izobarların sık geçtiği yerde rüzgarın hızı pozitif iken , izobarların aralıklı geçtiği yerde sürat azdır
2) Yer şekilleri: Yer şekilleri rüzgara istikamet verirken , aynı zamanda hızını da etkilerler
Örnek: Zorlu bir alanda rüzgarın hızı azalır
3) Dünyanın ekseni çevresindeki hareketi: Dünyanın dönüş hızının arttığı alanlarda rüzgarın hızı daha azdır Dönüşten kaynaklanan savrulma nedeniyle
4) Basınç farkı: Basınç farkı arttıkça rüzgarın hızı ve şiddeti de artar
* Rüzgarın hızını ölçen alete anemometre denir
* Rüzgarın hızı arttıkça;
İç ısısı düşer ve soğuk rüzgar halini alır
Geçtiği yerlerin sıcaklığını düşürür
Buharlaşmayı arttırır Havanın nem açığı büyür
Erozyonu arttırır
Rüzgarın Esme Yönünü Etkileyen Faktörler:
1) Basınç merkezlerinin konumu: Rüzgarlar daima yüksek basınçtan hain basınca içten eserler
2) Yer şekilleri: Sıradağlar, boğazlar, derin ve uzun vadiler rüzgarların reel yönlerini değiştirirler Rüzgarlar genelde boğazlara, vadilere uygun eserler
Herhangi bir yerde rüzgarın yıl içinde maksimum estiği yöne etken rüzgar yönü denir Baskın rüzgar yönü ile yer şekillerinin uzanış doğrultusu aralarında bir paralellik vardır
3) Dünyanın ekseni çevresindeki hareketi: Bu hareketten dolayı rüzgarlar KYKde sağa, GYKde sola dürüst saparak eserler
RÜZGAR ÇEŞİTLERİ
1 SÜREKLI RÜZGARLAR
a) Alize Rüzgarları: 30 enlemlerindeki Devingen YB alanlarından Ekvatora Yakın AB alanına doğru olan hava hareketidirler
Doğu yönlü oldukları için Tropikal Kuşak karalarının doğusuna durmadan yağış bırakırlar
Ekvatorda yükselerek üstten 30 enlemlerine doğru esen rüzgarlara Zıt Alizeler denir Bu rüzgarlar dönenceler civarında alçalarak çöllerin oluşmasına neden olurlar
b) Batı Rüzgarları: 30 enlemlerindeki Dinamik YB alanlarından 60 enlemlerindeki Devingen AB alanlarına içten esen rüzgarlardır
Batı yönlü olduklarından Ilıman Kuşak karalarının batısına sürekli bol yağış bırakırlar
c) Direk Rüzgarları: Kutuplardaki Termik YB alanlarından 60 enlemlerindeki Dinamik AB merkezlerine içten esen rüzgarlardır
60 enlemlerinde Batı Rüzgarları ile karşılaşarak cephe oluşumuna neden olurlar
NOT: Alize ve Batı rüzgarlarının başlangıçtaki sıcaklık ve nem özellikleri birbirine benzer Araliksiz rüzgarlar tüm sene birbirine ters yönde eserler ve okyanus akıntılarına niçin olurlar
2 MEVSİMLİK RÜZGARLAR (Muson )
* Görüldüğü yerler: Hint yarımadası , Güneydoğu Asya, Meksika ve Gine Körfezi kıyılarıdır
* Birbirine komşu kıta ve okyanusların mevsimlik ısı farkından doğarlar
* Kışın karadan denize dürüst eserler Bu sebeple soğuk ve kuru olarak eserler
* Yaz mevsiminde denizden karaya dürüst estiklerinden beraberinde bolca nem getirirler ve yağış bırakırlar Dünyanın azami yağış bölge yeri Muson Asyasında Çerapunçi (Hindistanın KDoğusundadır Yıllık ortalama 12000 mm yağışalır) dir
* Etkin olduğu adalara rüzgar sürekli olarak denizler üzerinden geldiği için tüm yıl boyunca yağışlıdır
* Yön değiştirdikleri Ocak ve Temmuz aylarında dev dalgalar olur
3 YEREL RÜZGARLAR
a) Meltemler: Jurnal ısınma farkından doğarlar Tesir alanları dardır
i) Karadeniz meltemleri: Kara ve denizlerin jurnal ısınma farkı sonucu oluşurlar
Gündüzdeniz meltemi, gece kara meltemi oluşur Ege kıyılarında yazın öğleden daha sonra denizden esen İmbat rüzgarı deniz meltemine örnektir
ANEKDOT: Deniz meltemi kısa mesafelerden sıcak karaya dürüst estiği için yağış bırakmaz Yalnızca havayı serinletir
ii) Dağ ve vadi meltemi: Dağ ve vadilerin bambaşka ısınması sonucu oluşurlar Bunda güneş ışınlarını alma açısı ve nem oranlarının öbür olması etkilidir
Dağlarda nem oranı az olduğundan vadi ve ovalara tarafından daha erken ısınır, daha erken soğur Gündüz vadi meltemi, gece ise dağ meltemi olur
ANEKDOT: Muson rüzgarları ile meltem rüzgarları arasındaki benzerlik periyodik olmalarıdır
b) Sıcak Lokal Rüzgarlar:
i) Föhn Rüzgarları: Bir dağ yamacını aşarak öteki yamaçtan aşağı içten esen rüzgarın sıcaklığı artar Çevrede nem açığı oluşur Bitkilere kurutucu tesir yapan bu alıcı rüzgarlara Föhn rüzgarları denir
Bu rüzgarların oluşmasında yer şekilleri etkilidir Rüzgarlar geldikleri yerin sıcaklığını gittiği yere taşırlar Föhn rüzgarları bu genellemeye uymaz Türkiyede Kuzey Anadolu dağları ile Toroslarda etkilidir
Sirokko: Büyük Sahradan İtalyanın güneyine dürüst esen sıcak ve kuru rüzgardır Akdenizden geçerken nem aldığından İtalyanın güney kıyılarına yağış bırakır
Hamsin: Mısırdan Akdenizin doğusuna içten esen sıcak ve kuru rüzgardır
c) Soğuk yerel rüzgarlar:
Mistral: Kışın ve ilkbaharda Fransadan Akdenize dürüst esen soğuk rüzgardır
Bora: Dalmaçya kıyılarının gerisindeki dağlardan Akdenize dürüst esen soğuk rüzgardır
Krivetz: Romanyadan Karadenize dürüst esen soğuk rüzgardır
Etezyen: Ege Kıyılarına yazın kuzeyden esen soğuk rüzgardır Asor YB etkisiyle oluşur
d) Tropikal Siklonlar: Tropikal kuşakta ani basınç düşmesi ile oluşan fazla şiddetli rüzgarlardır Bu rüzgarlara Hurricane, Tornado, Fırtına,Hortum gibi isimler verilir
TÜRKİYEDE ETKILI OLAN RÜZGARLAR
Türkiyeye, kuzeybatı, kuzey ve kuzeydoğudan esen rüzgarlar enlemin etkisiyle, hava sıcaklığını düşürürler Güneybatı, güney ve güneydoğudan esen rüzgarlar ise hava sıcaklığını yükseltirler
a Soğuk Lokal Rüzgarlar:
Karayel: Balkanlardaki yüksek basınç ve Basra Körfezindeki hain basınç sonucu oluşur Kuzeybatıdan soğuk ve kuru olarak eser Kış mevsiminde Marmara Bölgesi ile Batı Karadenizde sıcaklıkları azaltarak kar yağışına neden olur
Yıldız: Kuzeyden eser Karadeniz üzerinden geldiği için soğuk ve nemlidir Karadeniz Dağlarında yağış bırakır
Poyraz: Marmara, Karadeniz ve İç bölgelerimize kuzeydoğudan esen soğuk, kuru bir rüzgardır Doğu Avrupadaki yüksek basıncın etkisi sonucunda oluşur Kışın sıcaklıkları azaltarak kar yağışına niçin olur Yaz poyrazı ise serin ve kuru olarak eser
Ege Denizinde, yazın poyraz benzeri rüzgarlar tam kuzeyden eserler Eski Yunanlılar bu rüzgarlara, ticaret rüzgarı anlamında Etesia demişlerdir Bugün de, Dünya literatüründe Ege Denizinde yazın kuzeyden esen rüzgarlara etezyen denilmektedir
b Sıcak Lokal Rüzgarlar
Lodos: Kuzey Afrikadaki yüksek basınç ve Hazar Denizindeki alçak basınç sonucu oluşur Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde etkilidir Akdenizden geldiği için ıslak ve sıcaktır İç kesimlere sokulurken yükseltinin etkisiyle soğuyarak yağışa neden olur Kış mevsiminde etkin olduğu bölgelerde, sıcaklığı arttırarak kar erimelerine neden olur
Kıble: Güneyden eser İç kesimlerimizde etkili olur Akdeniz Bölgesinde nemli ve sıcak, iç kesimlerde ise, kuru ve sıcak olarak eser
Rüzgar Ölçen Aletler
Yel, yatay veya yataya yakın yönde yer değiştiren bir hava kütlesinin hareketidir Yel vektörel bir kuvvet olup, yön ve hız elde etmek üzere iki etmen halinde ölçülür Meteorolojik amaçlı rüzgar ölçümleri aşağıdaki aletlerle yapılır
1 Değişmez Rüzgârölçer : Rüzgarın hızını ve yönünü doğrudan doğruya ölçmeye fayda
2 El Anemometresi : El Anemometresi seyyar olarak ölçülmesi istenen yel hızını veyönünü doğrudan doğruya Ölçme işinde kullanılır Makine olarak değişmez anemometreye benzemekte olup daha ufak ebadlıdır
3 Anemograf ile : Mekanik anemograf, rüzgârın yönünü, saatte sıradan hızını ve yel hızındaki dalgalanmaları, yani hamleyi yazarak ölçen bir alettir *
Rüzgar Nedir
Yüksek basınçtan alçak basınca içten olan hava hareketidir Birbirine yakın iki merkezde sıcaklık farkı oluşması durumunda görülecek ilk olay rüzgarın esmeye başlamasıdır
Rüzgarın Hızında Etkili Olan Faktörler
1) Basınç merkezleri arasındaki yatay mesafe: İzobarların sık geçtiği yerde yatay uzaklık azdır Bu sebeple sürtünme ile sürat kaybı da azdır Bundan nedeniyle izobarların sık geçtiği yerde rüzgarın hızı pozitif iken , izobarların aralıklı geçtiği yerde sürat azdır
2) Yer şekilleri: Yer şekilleri rüzgara istikamet verirken , aynı zamanda hızını da etkilerler
Örnek: Zorlu bir alanda rüzgarın hızı azalır
3) Dünyanın ekseni çevresindeki hareketi: Dünyanın dönüş hızının arttığı alanlarda rüzgarın hızı daha azdır Dönüşten kaynaklanan savrulma nedeniyle
4) Basınç farkı: Basınç farkı arttıkça rüzgarın hızı ve şiddeti de artar
* Rüzgarın hızını ölçen alete anemometre denir
* Rüzgarın hızı arttıkça;
İç ısısı düşer ve soğuk rüzgar halini alır
Geçtiği yerlerin sıcaklığını düşürür
Buharlaşmayı arttırır Havanın nem açığı büyür
Erozyonu arttırır
Rüzgarın Esme Yönünü Etkileyen Faktörler:
1) Basınç merkezlerinin konumu: Rüzgarlar daima yüksek basınçtan hain basınca içten eserler
2) Yer şekilleri: Sıradağlar, boğazlar, derin ve uzun vadiler rüzgarların reel yönlerini değiştirirler Rüzgarlar genelde boğazlara, vadilere uygun eserler
Herhangi bir yerde rüzgarın yıl içinde maksimum estiği yöne etken rüzgar yönü denir Baskın rüzgar yönü ile yer şekillerinin uzanış doğrultusu aralarında bir paralellik vardır
3) Dünyanın ekseni çevresindeki hareketi: Bu hareketten dolayı rüzgarlar KYKde sağa, GYKde sola dürüst saparak eserler
RÜZGAR ÇEŞİTLERİ
1 SÜREKLI RÜZGARLAR
a) Alize Rüzgarları: 30 enlemlerindeki Devingen YB alanlarından Ekvatora Yakın AB alanına doğru olan hava hareketidirler
Doğu yönlü oldukları için Tropikal Kuşak karalarının doğusuna durmadan yağış bırakırlar
Ekvatorda yükselerek üstten 30 enlemlerine doğru esen rüzgarlara Zıt Alizeler denir Bu rüzgarlar dönenceler civarında alçalarak çöllerin oluşmasına neden olurlar
b) Batı Rüzgarları: 30 enlemlerindeki Dinamik YB alanlarından 60 enlemlerindeki Devingen AB alanlarına içten esen rüzgarlardır
Batı yönlü olduklarından Ilıman Kuşak karalarının batısına sürekli bol yağış bırakırlar
c) Direk Rüzgarları: Kutuplardaki Termik YB alanlarından 60 enlemlerindeki Dinamik AB merkezlerine içten esen rüzgarlardır
60 enlemlerinde Batı Rüzgarları ile karşılaşarak cephe oluşumuna neden olurlar
NOT: Alize ve Batı rüzgarlarının başlangıçtaki sıcaklık ve nem özellikleri birbirine benzer Araliksiz rüzgarlar tüm sene birbirine ters yönde eserler ve okyanus akıntılarına niçin olurlar
2 MEVSİMLİK RÜZGARLAR (Muson )
* Görüldüğü yerler: Hint yarımadası , Güneydoğu Asya, Meksika ve Gine Körfezi kıyılarıdır
* Birbirine komşu kıta ve okyanusların mevsimlik ısı farkından doğarlar
* Kışın karadan denize dürüst eserler Bu sebeple soğuk ve kuru olarak eserler
* Yaz mevsiminde denizden karaya dürüst estiklerinden beraberinde bolca nem getirirler ve yağış bırakırlar Dünyanın azami yağış bölge yeri Muson Asyasında Çerapunçi (Hindistanın KDoğusundadır Yıllık ortalama 12000 mm yağışalır) dir
* Etkin olduğu adalara rüzgar sürekli olarak denizler üzerinden geldiği için tüm yıl boyunca yağışlıdır
* Yön değiştirdikleri Ocak ve Temmuz aylarında dev dalgalar olur
3 YEREL RÜZGARLAR
a) Meltemler: Jurnal ısınma farkından doğarlar Tesir alanları dardır
i) Karadeniz meltemleri: Kara ve denizlerin jurnal ısınma farkı sonucu oluşurlar
Gündüzdeniz meltemi, gece kara meltemi oluşur Ege kıyılarında yazın öğleden daha sonra denizden esen İmbat rüzgarı deniz meltemine örnektir
ANEKDOT: Deniz meltemi kısa mesafelerden sıcak karaya dürüst estiği için yağış bırakmaz Yalnızca havayı serinletir
ii) Dağ ve vadi meltemi: Dağ ve vadilerin bambaşka ısınması sonucu oluşurlar Bunda güneş ışınlarını alma açısı ve nem oranlarının öbür olması etkilidir
Dağlarda nem oranı az olduğundan vadi ve ovalara tarafından daha erken ısınır, daha erken soğur Gündüz vadi meltemi, gece ise dağ meltemi olur
ANEKDOT: Muson rüzgarları ile meltem rüzgarları arasındaki benzerlik periyodik olmalarıdır
b) Sıcak Lokal Rüzgarlar:
i) Föhn Rüzgarları: Bir dağ yamacını aşarak öteki yamaçtan aşağı içten esen rüzgarın sıcaklığı artar Çevrede nem açığı oluşur Bitkilere kurutucu tesir yapan bu alıcı rüzgarlara Föhn rüzgarları denir
Bu rüzgarların oluşmasında yer şekilleri etkilidir Rüzgarlar geldikleri yerin sıcaklığını gittiği yere taşırlar Föhn rüzgarları bu genellemeye uymaz Türkiyede Kuzey Anadolu dağları ile Toroslarda etkilidir
Sirokko: Büyük Sahradan İtalyanın güneyine dürüst esen sıcak ve kuru rüzgardır Akdenizden geçerken nem aldığından İtalyanın güney kıyılarına yağış bırakır
Hamsin: Mısırdan Akdenizin doğusuna içten esen sıcak ve kuru rüzgardır
c) Soğuk yerel rüzgarlar:
Mistral: Kışın ve ilkbaharda Fransadan Akdenize dürüst esen soğuk rüzgardır
Bora: Dalmaçya kıyılarının gerisindeki dağlardan Akdenize dürüst esen soğuk rüzgardır
Krivetz: Romanyadan Karadenize dürüst esen soğuk rüzgardır
Etezyen: Ege Kıyılarına yazın kuzeyden esen soğuk rüzgardır Asor YB etkisiyle oluşur
d) Tropikal Siklonlar: Tropikal kuşakta ani basınç düşmesi ile oluşan fazla şiddetli rüzgarlardır Bu rüzgarlara Hurricane, Tornado, Fırtına,Hortum gibi isimler verilir
TÜRKİYEDE ETKILI OLAN RÜZGARLAR
Türkiyeye, kuzeybatı, kuzey ve kuzeydoğudan esen rüzgarlar enlemin etkisiyle, hava sıcaklığını düşürürler Güneybatı, güney ve güneydoğudan esen rüzgarlar ise hava sıcaklığını yükseltirler
a Soğuk Lokal Rüzgarlar:
Karayel: Balkanlardaki yüksek basınç ve Basra Körfezindeki hain basınç sonucu oluşur Kuzeybatıdan soğuk ve kuru olarak eser Kış mevsiminde Marmara Bölgesi ile Batı Karadenizde sıcaklıkları azaltarak kar yağışına neden olur
Yıldız: Kuzeyden eser Karadeniz üzerinden geldiği için soğuk ve nemlidir Karadeniz Dağlarında yağış bırakır
Poyraz: Marmara, Karadeniz ve İç bölgelerimize kuzeydoğudan esen soğuk, kuru bir rüzgardır Doğu Avrupadaki yüksek basıncın etkisi sonucunda oluşur Kışın sıcaklıkları azaltarak kar yağışına niçin olur Yaz poyrazı ise serin ve kuru olarak eser
Ege Denizinde, yazın poyraz benzeri rüzgarlar tam kuzeyden eserler Eski Yunanlılar bu rüzgarlara, ticaret rüzgarı anlamında Etesia demişlerdir Bugün de, Dünya literatüründe Ege Denizinde yazın kuzeyden esen rüzgarlara etezyen denilmektedir
b Sıcak Lokal Rüzgarlar
Lodos: Kuzey Afrikadaki yüksek basınç ve Hazar Denizindeki alçak basınç sonucu oluşur Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde etkilidir Akdenizden geldiği için ıslak ve sıcaktır İç kesimlere sokulurken yükseltinin etkisiyle soğuyarak yağışa neden olur Kış mevsiminde etkin olduğu bölgelerde, sıcaklığı arttırarak kar erimelerine neden olur
Kıble: Güneyden eser İç kesimlerimizde etkili olur Akdeniz Bölgesinde nemli ve sıcak, iç kesimlerde ise, kuru ve sıcak olarak eser
Rüzgar Ölçen Aletler
Yel, yatay veya yataya yakın yönde yer değiştiren bir hava kütlesinin hareketidir Yel vektörel bir kuvvet olup, yön ve hız elde etmek üzere iki etmen halinde ölçülür Meteorolojik amaçlı rüzgar ölçümleri aşağıdaki aletlerle yapılır
1 Değişmez Rüzgârölçer : Rüzgarın hızını ve yönünü doğrudan doğruya ölçmeye fayda
2 El Anemometresi : El Anemometresi seyyar olarak ölçülmesi istenen yel hızını veyönünü doğrudan doğruya Ölçme işinde kullanılır Makine olarak değişmez anemometreye benzemekte olup daha ufak ebadlıdır
3 Anemograf ile : Mekanik anemograf, rüzgârın yönünü, saatte sıradan hızını ve yel hızındaki dalgalanmaları, yani hamleyi yazarak ölçen bir alettir *