SAHİH BİR DUADA YER ALMASI GEREKEN UNSURLAR
A Asgari Unsurlar
Duamız öncelikli olarak tevhidi değerler taşımalı Duada tevhid ilkesine uygun hareket etmek ise, duayı sadece Allah'a yöneltmekle olur İstiâne ve imdat dilerken de, kulluğun bir nişanesi olarak hiçbir sıkıntıyla karşılaşmadığımız geniş zamanlarda da duayı sadece Allah'a has kılmak gerekir
Sınırlı ve sonlu bir varlık olan insanoğlunun kurtuluşu, sonsuz kudret sahibi Allah karşısındaki aczini kabul ederek O'na yönelip sadece O'ndan yardım dilemesiyle mümkündür Bu da geniş anlamda dua ile, hayatımıza duanın temsil ettiği değerleri hakim kılarak olabilir Allah'ın icabetini hak edebilecek bir dua, asgari olarak tevhidin açılımı anlamına gelen şu unsurları barındırmalıdır: İstiâze ve besmele, istiâne ve tevekkül
Allah'a sığınmak anlamında istiâze, O'nun adına uygunluk anlamında besmele, O'ndan başkasından yardım dilememek anlamında istiâne, işin başınısonunu, başarısınıbaşarısızlığını nihai anlamda Allah'a bırakmak anlamında tevekkül34 bir duanın taşıması gereken asgarî unsurlardır Bu unsurları barındırmayan bir duanın Kur'an'a uygunluğundan bahsetmek mümkün değildir Şimdi bu dört esası kısaca izah etmeye çalışalım35
1 İstiâze ve Besmele
Dua, Allah'ın adı ile başlamalıdır Bunun gereği olarak Allah'a tevekkül edilmeli, şeytani değerlerden Yaratıcı'ya sığınış amacı taşıyan söz ve fiillerle desteklenmelidir Yaratıcı'yı birlemenin bir tezahürü olarak O'nu öven, yücelten, O'na teslimiyetin ifadesi olan yakarışlar takdim edilmelidir Dua, tevazu amaçlı ifadeler taşımalıdır
İnsanın aczini itiraf ederek içtenlik ve samimiyetle Allah yolundan yoksun kalmamayı dilemesi gerekir En güzel isimlerin sahibi olan Rabbimize en güzel ifadelerle yakarmak gerekir
Bilindiği gibi çokça unutkan olan biz insanlar için bir şeyin bıktırmayacak aralıkta ve bezdirmeyecek estetik biçimde tekrar edilmesine ihtiyaç vardır Bu hikmete binaen olsa gerek Rabbimiz, biz müminlere her gün belli aralıklarla kıldığımız namazlarda aynı ayetleri defalarca okumamızı emretmektedir ve Kur'an'da çok fazla tekrar vardır Bu tekrarların hikmeti, hayata çekidüzen vermek için indirilen ilahi vahyin insan karakterini dikkate alıyor olmasıdır Hatta en çok okumak zorunda bulunduğumuz Fatiha Suresi, defalarca özeleştiri imkanı bahşeden bir mesaja sahiptir Papağan gibi değil de, tahkik ve zikir ehli bir mümin gibi okuduğumuzda, bu sureden meşale gibi önümüzü aydınlatan dersler çıkarabiliriz36
2 İstiâneSadece Allah'tan Yardım Dilemek
İstiâne ilkesi de bu meşalelerden biridir Her gün Rabbimize Fatiha Suresi dördüncü ayette defalarca şöyle seslenmekteyiz: Yalnız sana ibadet eder, yalnız senden yardım dileriz
Allah'ın hoşnutluğunu kazanamamış hiçbir güçten, daha sonra özgürlüğümüzü ipotek altına alacak hiçbir yardım istememeliyiz Fakat maalesef bugün İslam dünyasında kurulu düzenlerin hemen hemen hepsi, yeryüzünü fesada boğan tağutlardan icazetliolarak, onlardan yardım dilenerekoluşturulmuştur Namazda, Fatiha Suresini okuduğu halde Allah'ın razı olmadığı şekilde tağutlardan yardım dilenmek, imana zulüm karıştırmakla, giderek şirke bulaşmakla sonuçlanabilir
İstiâne konusunda iki tür hata yapılmaktadır: Birincisi, tağutlardan istiâneyardım dilenmek; ikincisi, istiânede vesile ittihaz etmek37
a) Tağutlardan Yardım Dilenmek
İzah etmeye çalıştığımız gibi, tağutlarla velayet ilişkisine girecek kadar yakınlaşıp İslam ümmetinin geleceğini ve özgürlüğünü ipotek altına sokacak anlaşmalar yapmak, Allah'ın haram kıldığı, tevhid akidesine uygun olmayan bir davranıştır38
Dünya hayatında verdiğimiz sınavda zorluklarla karşılaşmak mukadderdir Fakat tıkanan sorunları çözmek, düğümleri açmak için, düşman olduğu kesin olan bir yapı ile yardımlaşıp dayanışmaktansa, sabretmek ve tevekkül ile Allah'tan imdad dilemek Kur'an akidesine uygun olan tavırdır İtikadımıza zulüm karıştırmamakla yükümlü olduğumuzu unutmamak, ilkelerimize bağlılığı elden bırakmadan hareket etmek görece başarısızlıklarla da bizi yüz yüze bırakabilir Fakat unutulmamalıdır ki, büyük başarıAllah'ın rızasını kazanmaktır
Firavun gibi güçlü bir iktidarın ifsad çağrılarına teslim olmayan Musa Peygamber ve müminler, ilahi rızadan mahrum ve nasipsiz şer güçlere yağcılık yaparak durumu maslahatavuntusu ile geçiştirmek yerine, içinde bulundukları güç durumdan kurtarması için Allah'tan imdad dilemişlerdir Peygamberimize de çeşitli yardım teklifleri gelmişti Ancak karşılığında, putlarına karşı saygılı olmasını istemişlerdi Fakat o, diğer peygamberler gibi sabrı, tahammül ederek direnmeyi, inançlarının gereğini yerine getirmede başarılı olmayı seçmiştir39
b) İstiânede Vesile İttihaz Etmek
İstiânede vesile ittihaz etmekise, genellikle dua yaparken görülen bir yanlıştır Dua yoluyla yapılan yardım çağrıları, sadece Allah'a yöneltilmelidir Allah'tan başkasına dua edilmemelidir
Aracı kişi ve kurumlarla duaya zulüm karıştırmak, insanı şirke düşürebilmektedir Fakat vesile edinmedenmüminlerin birbirlerine dua etmelerinde tevhid akidesi açısından bir sakınca yoktur
Birçok sahih hadisteki aktarımlardan anladığımıza göre Peygamberimiz somut olarak bazı müminlere, genel olarak tüm İslam ümmetine dua etmiştir Fakat duasına hiçbir şeyi ve hiçbir kimseyi aracı kılmamıştır Hatta bazı ayetlerde Rabbimiz, Peygamberimiz Muhammed (s)'den münafıkların hidayeti için ve onların etki alanında yer alan kalbi hastalıklı müminler için40 ve salih müminler için dua etmesi istenmiştir41 Ancak öldükten sonra münafıklar ve hainler için Allah'tan bağışlanma dilemek yasaktır42
Kur'an'ın sarih beyanlarından öğrendiğimize göre müminlerin müminlere dua etmesi, dua etmesini istemesi tevhid inancına uygundur Mesela, Yakup Peygamber'in kendi çocukları için Yusuf'u kaybettiklerinden dolayı Allah'tan bağışlanma dilediğini Yusuf Suresi'nin muhkem anlatımından öğrenmekteyiz43
Yine müminlerin diğer müminlerin gıyabında Allah'tan bağılanma dilemesi de, Kur'an'da teşvik edilen dua şekillerinden biridir Muhammed Suresi'nde buyurulduğu gibi:
O, kalpleri hakikati anlamaya karşı duyarsızlaşanlar son saatin ansızın gelmesini mi bekliyorlar? Şüphesiz onun geleceği şimdiden haber verilmiştir O bir kez başlarına geldikten sonra geçmiş günahlarını hatırlamalarının onlara ne faydası olacak? Bil ki Allah'tan başka ilah yoktur Ve (hâlâ vakit varken) kendi günahlarının ve öteki bütün mümin erkek ve kadınların günahlarının bağışlanmasını dile Çünkü Allah bütün geliş gidişlerinizi ve bütün kalkışlarınızı bilir44
Allah'ın salih bir kulu da olsa, kendisini gıyabında vesile ittihaz etmek doğru değildir Hele hele bu mezarında sessiz sakin yatan bir ölüden duaya icabet beklemek, selim akıl sahiplerine yakışır bir davranış değildir Hem de bu beyinsiz davranış, salih gibi gözüken bir amelin hubûtunaboşa çıkıp geçersiz olmasına, değerinin sıfırlanmasına yol açabilecek karakterdedir Ancak müminlerin müminlere gıyabında dua etmesi mümkündür, hatta teşvik edilmiştir45
c) Allah'a Ulaşmak İçin Ölülerden Yardım İsteme Zilleti
İnsanlardaki sevdiklerini aşırı yücelterek ilahlaştırma eğilimi zamanla ölülere doğrudan ya da dolaylı olarak ilahi bir rol biçmelerine yol açabilmektedir Türklerin eski dini olan Şamanizm46 bir atalara —onların ruhlarına— tapınma dinidir Buna göre ataların sürekli olarak kendi akrabalarını belli aralıklarla ziyaret ettiklerine ve onları denetlediklerine inanılır Aslında ruhların ölmediği, yaşadığı inanışı birçok eski kültürde de bulunmaktadır Bu inanışa dinler tarihi çalışmalarında animizm denilmektedir Animizm ilkel kabile dinleri arasında sayılmaktadır Fakat benzer inanışlara en çağdaş toplumlarda dahi rastlanmaktadır Ne ki ölümü bir yok oluş kabul etmeyecek şekilde yaratılmış olan insanoğlu, bu eğilimini tevhid inancı ile eğitip denetlemezse çok sefih durumlara düşebilir
Günümüzde de devam eden bir şirk çeşidi olan mezarlarda yatan ölülere dualarda aracılık rolü vermeye, tevhid ile kişiliğini tekamüle eriştirmemiş insanlarda rastlanmaktadır Allah'tan başkasına yalvarmak veya O'na ulaşmak için sevilen bir kimseyi aracı olarak kullanmak kesin olarak haram kılınmıştır:
Allah'tan başka o yalvarıp yakardıklarınıza gelince —bunların kendileri yaratılmış varlıklar olduklarına göre— hiçbir şey yaratamazlar Onlar hayat belirtisi taşımayan ölülerdir, ne zaman diriltileceklerini de bilmezler47
3 Tevhidin Tevekkülle İlişkisi
Ve toplumu ilgilendiren her konuda onlarla müşavere et Sonra bir hareket tarzında karar verince de Allah'a tevekkül etgüven Zira Allah, kendisine tevekkül ederek güven duyanları sever48
Tevhid ilkesine uygun olmayan hiçbir dua makbul değildir Duanın tevhid akidesine uygunluğunun en önemli şartlarından biri de tevekküldür Tevekkül her halükârda Allah'ı vekil ve dost olarak hatırlayıp O'na bağlanmaktır Tevekkül tembel oturup İsrailoğulları'ndan Yahudileşenler gibi bizim yapmamız gereken işi Allah'a havale etmek değildir Bedir'de, Uhud'da, Hendek'te mücadeleyi kazanacak tüm hazırlıkları tamamladıktan sonra, sonucun hayırlı gerçekleşmesi için Allah'a dua ederek bekleyen Peygamberimiz Muhammed Mustafa (s)'nın yaptığıdır, tevekkül49
B Diğer Unsurlar
Allah katında bize değer kazandıran duanın sahih bir düzlemde, doğru bir ölçü ile dillendirilmesi elzemdir Duada biçim ve muhtevanın uyumlu olması gerekir Rabbimizin rızasını, memnuniyetini, hoşnutluğunu ve takdirini elde etmenin en önemli yollarından biri olan dua eylemimizde yanılgıya düşmemek istiyorsak konuyla ilgili temel bakış açımızı Kur'an'a göre oluşturmamız gerekmektedir
Kendimize Nasıl dua etmeliyiz?diye sorduğumuzda Kur'an'dan karşımıza yolumuzu aydınlatan rehberlik edici apaçık hakikatler çıkmaktadır
Bu hakikatleri Kur'an'da geçen örnek dualardan kalkarak Allah'a ideal bir yakarışın nasıl olması gerektiğine ilişkin temel ilkelerden çıkarabiliriz Duanın taşıması gereken asgari unsurlar tevhidterimi ile özetlenebilir Tevhide bağlı olarak Rabbimize yakarışlarımızda gözetmemiz gereken diğer ilkeleri şöyle sıralayabiliriz:50
1 Doğrudan Allah'a Hitap Etmeli
Nihai gerçeğe varmak amacıyla yapılan bütün dualar, bütün çağrı ve arayışlar ancak O'na yöneltilmelidir Çünkü insanların O'nu bırakıp da yakardıkları (öteki varlıklar ve güçler) bu yakarışlarına hiçbir şekilde karşılık veremezler Öyle ki (onlara yakarıp duran kimsenin durumu) ellerini suya doğru uzatıp, suyun kendisine ulaşmasını bekleyen birinin durumuna benzer Oysa bu durumda su asla ona ulaşmayacaktır Bunun içindir ki, kafirlerin yakarması kendilerini sapıklık içinde tüketmekten başka bir sonuç getirmez51
Eğer kullarım sana Benim hakkımda sorarlarsa bilsinler ki, Ben çok yakınım Dua edenin yakarışına her zaman karşılık veririm Öyleyse onlar da Bana karşılık versinler ve Bana gönülden iman etsinler ki doğru yolu bulabilsinler52
Allah'a dolaylı olarak —araya aracılar koyarak— dua etmek de şirktir; O'nu hiçe sayıp başka güçlerin ubudiyet boyutunda yardımına başvurmak da Dini Allah'a halis kılarak başkalarına egemenlik hakkı tanımadan dua etmektevhid dini İslam'ın vazgeçilmez bir hakikatidir Bu değişmez gerçek neredeyse Kur'an'ın bütün ayetlerinde tekrarlanmıştır
Değil mi ki asla affedilmeyecek günah şirktir; öyleyse biz müminler bu konuda çok hassas davranmalı, gizliaçık bütün şirk çeşitlerinden uzak durmalıyız Duamızla Yüce Rabbimize takdimeler yollarken bu konuda dikkatli davranmalıyız
Bize şah damarından daha yakın olan Allaha çağrıda bulunmak gerektiğinde, randevu almak, araya torpilciler koymak, yetki alabilmesi mümkün olmayan din adamları ve kilise gibi kurumları vesile ittihaz edinmek doğru değildir Değil mi ki, Allah insana kendisinden daha yakındır; öyleyse O'na ulaşmak için araçlar kullanmaya ne hacet vardır?
Rabbimizin insana her zaman ulaşabileceği yakınlıkta olduğu, dolayısıyla şefaatçi ve torpilcilere ihtiyaç olmadığını Kur'an'ın apaçık beyanlarından öğrenmekteyiz:
Andolsun ki, biz insanı yarattık Ona nefsinin ne fısıldadığını da biliriz Biz ona şah damarından daha yakınız53
Onlar, yalnızca sonucun ortaya konmasını mı bekliyorlar? Sonucun geldiği gün, önceleri onu unutmuş olanlar: 'Rabbimizin elçileri gerçeği getirmişler Şimdi bize şefaat edecek bir şefaatçi var mı?54
Hem Allah her tür çağrıyı ve her tür kıpırtıyı işitebilen bir ilahtır O'nun işitmesinde hiçbir noksanlık yoktur ki, çağrımızı ve yakarışlarımızı duyurmak için aracılar edinelim55
İslam ümmeti arasından bazı kardeşlerimiz dillerinin bir alışkanlığı ile, Şefaat ya Rasulullahşefaat ey Allah'ın Elçisi!şeklinde bir yakarışı bilmeden tekrar edip durmaktadır Oysa şefaatyardım sadece Allah'tan dilenir, bu yardım yağmurla, bulutla, meleklerle ya da Peygamberimizin elçiliği ile gelse bile yine de şefaat dilenmesi gereken tek güç Allah'tır56
2 Allah'ı Tespih Eden Sıfatlarla Başlayıp Bitmeli
Dua Allah Teâlâ'dan istendiği için yakarışın konusuna göre O'nun bir ismini anmak gerekir Rahmete son derece muhtaç bir durumda şifa talep eden Eyüp Peygamber, duasında Allah'ın merhamet sıfatını gündeme getirmiştir57
Allah'ın rahmetine sığınmak, güzel bir duanın taşıması gereken öğelerdendir Duada hitap edilen makam, Allah olduğu için kuru kuruya direkt olarak isteklerin sıralanması doğru değildir Tüm hayatı kuşatan bir ibadet olan duada Allah'ın tespih, tenzih ile yüceltilip övülmesi gerekir Ancak bundan sonra taleplerin dile getirilmesiyle kulluk şuuruna uygun makbul bir dua yapılmış olunabilir Yüce Allah yeryüzünde tevazu ile yürüyen dürüst ve erdemlilik timsali kulları için çok sayıda tespih ve tenzih örneğini Kur'anı Mubin'de zikretmiştir Ali İmran Suresi'nden bir örnek okuyalım:
De ki: Ey mutlak egemenlik sahibi Allahım! Sen egemenliği dilediğine verir, dilediğinden alırsın Dilediğini yüceltir, dilediğini alçaltırsın Bütün iyilikler Senin elindedir Doğrusu Sen istediğini yapmaya kadirsin Gündüzü kısaltarak geceyi uzatır ve geceyi kısaltarak gündüzü uzatırsın Ölüden diri, diriden ölü çıkarırsın Ve dilediğine her türlü hesabın üstünde rızık bağışlarsın58
Duanın başında ve sonunda anılan Allah'ın sıfatı, kulun sadece ihtiyaçlarını Rabbine bildirmeyip, asıl amacının O'nu anmak olduğunu gösterir Çünkü istekte bulunma hakkı öncelikle Allah'ındır Değil mi ki O bir ilah, biz ise birer kuluz, emretmesi gereken Allah'tır Öyleyse O'nu duamızı gerçekleştirmekle görevli bir memur gibi tasavvur etmek zulümdür
Peygamberlerin Kur'an'da örnek olarak anılan dualarına baktığımızda sadece muhtaç durumda Allah'ın yardımının talep edilmediğini, asıl O'nu tespih etmek için içinde bulunulan ruhi şartlardan yararlanıldığı görülür Mesela Süleyman (a) duasının sonunda Allah'ın latif sıfatını anarak, Musa (a) sonsuz merhametine sığınarak, Zekeriyya (a) sonsuz işitme gücüne ve kudretine vurgu yaparak O'nu tespih etmiş, yüceltmiştir59
Duanın asıl amacı, kulun tevazu hislerini Rabbine iletmesi, bollukta da darlıkta da O'na yönelerek ibadet etmesidir Öyleyse kuru kuruya, Allah'ı yücelten ifadelerle güçlendirilmemiş peş peşe isteklerin sıralandığı bir dua, tevhid inancına da uygun değildir İsa Peygamber elbiseleri gibi yürekleri de bembeyaz olan arkadaşlarının imanda yakîne erişmek için istedikleri gök sofrası için Allah'a yakarmıştır Bu makbul duanın da başında ve sonunda Allah'ı tespihtenzih ederek yüceltmekesasına riayet edilmiştir:
Meryem'in oğlu İsa, 'Ey Allahım, ey Rabbimiz!' dedi 'Gökten bize bir sofra gönder; o bizim için —ilkimizden sonuncumuza kadar— sürekli tekrarlanan bir ziyafet ve Senden bir işaret olacaktır Ve bize rızkımızı ver, zira Sen rızık verenlerin en iyisisin!60
3 Gereken Şükür Öğelerini Taşımalı
Nankörlüğün dile getirildiği bir dua ifadesi, kulyaratıcı ilişkisinde bulunması gereken asgari unsurlardan mahrumdur Çünkü Allah bizim duamıza ve yönelişimize ihtiyaç duymaz O ganîdir, müstağnidir; kendi kendine yeter bir zenginliğe sahiptir Bu sebeple şükrün faydası dua eden içindir; Allah'a hiçbir yarar sağlamaz Lokman Suresi'nde Rabbimizin buyurduğu gibi:
Biz Lokman'a 'Allah'a şükret' diye hikmet verdik Kim şükrederse ancak kendi faydası için şükreder Kim de nankörlük ederse şüphe yok ki, Allah ganîdirhiç kimseye muhtaç olmayacak derecede zengindir ve hamîdirövülmeye en layık olandır61
Hayatın her anında sözlü ve fiilî dua ile Yaratıcı'ya şükretmeyi alışkanlık haline getirmek sorumlu bir müminin ihmal etmemesi gereken temel görevlerindendir Hayatın bir imtihan olduğunu unutarak bizi uyarmak ya da sınamak maksadıyla, Rabbimizin başımıza sardığı belalara karşı sabırsız davranıp aceleyle def edilmesini istemek bir tür bencilliktir ve dolayısıyla şükür bilincine aykırıdır Şükür bilincine erişmiş sorumlu bir mümin, başa gelen sıkıntıları da iyilikleri de bir ilahi sınama biçimi olarak görmelidir Bu yüzden hemen sızlanıp Rabbimize nankörlüğün tezahürü olarak dile gelmiş sözlerden sakınmak gerekir
Kur'an'da Rabbimizin övgüsünü kazanmış müminler daimi şükür halinde yaşayanlardır İyilik bulunca sevinen, başına bir imtihan belası ilişince de yerinip dövünen bir tepkisellikle olayları karşılayanların duaları ilahi övgüden nasipsiz kalmaya mahkumdur
Fussilet Suresi'nde buyurulduğu gibi dua ve şükür her halükârda yapılması gereken temel kulluk görevlerimizdendir:
İnsan iyiliği istemekten usanmaz Ona bir bela isabet ettiği zaman hemen ümitsizliğe düşer; boynunu büker62
Şükrün bir başka ifadesi de kibirden arınmak, daima Allah'a karşı sorumluluk bilinci taşımaktır Samimi bir yönelişle Rabbe açılan eller, beşeri gururu bir kenara bırakmış, tevazuu ahlak edinmiştir Duaları kabul edip etmemek tamamıyla Allah'ın elindedir Fakat böyle bir ruhla yapılan yakarışlara olumlu karşılık vermeye Rabbimiz söz vermiştir:
Bana dua edin; size cevap vereyim Bana kulluk etmekten büyüklenenler, zillet içinde cehenneme gireceklerdir63
4 Kavli ve Fiili İhlas Bulunmalı
Kafirleri ne kadar öfkelendirse de, muhlisler olarakiçten bir inançla yalnız Allah'a bağlanarak O'na dua edin!64
Her şeyi duyan Allah'ın bizi duyması için bağırıp çağırmaya gerek yoktur Kur'an ile Allah'a yakardığımızda, kavli bir dua eylemi sergilediğimizden sesimizi ne yüksek ne de alçak tutmalıyız; orta bir yol tercih etmeliyiz Sözlü bir dua şeklini tercih etmediğimiz diğer zamanlarda ise, sessizce, gizli gizli, duyarlılığın ürünü olan ve tüm bedeni saran bir ürperti ile, boyun bükerek samimi bir tevazu ile Rabbe yükselmeli yakarışlarımız
Kavli ve fiili dualarımızı ister gizli ister açık olsun içtenlikle ta derinlerden gelen, gönülden gelen arzularla ifade etmeliyiz Sesimiz soluğumuz ve eylemlerimiz birlikte soluk soluk ulaşırken göklere doğru O'na takdim ettiğimiz serzenişler bile bir hediye heyecanını taşımalıdır Sesimiz sözümüz, vücut dilimiz ve gönül dilimiz birbiriyle örtüşmelidir Kime el açtığımızı tüm hücrelerimizde hissetmeden, kiminle konuştuğumuzu bütün benliğimizde duyumsamadan lalettayin bir sesle, öylesine dudaklardan dökülmüş sözlerle dua olmaz; çünkü bütün kemal sıfatlarını kendisinde toplayan Yüce Allah en güzel yakarışlara layıktır ve biz kullar için bunun farkında olduğumuzu göstermenin tek yolu da duadır
İster sözlü, ister sözsüz olarak kalpten, isterse fiili bir şekilde olsun dualarımızda ihlas, olmazsa olmaz şarttır İhlassız bir yakarışın şuurdan nasibi yoktur Bu nedenle kime söylendiği, niçin söylendiği belirsizdir Yeryüzünde samimi bir şekilde iyilik için çırpınan bir mümin, fiili duasını tamamlamış demektir; sıra kavli duaya geldiğinde ise nasıl bir ruh hali içinde olunması gerektiğini Rabbimizin beyanlarından öğrenelim:
Rabbinize yalvara yakara, gizlice dua edin O sınırı aşanları sevmez Yeryüzünde ıslah edildikten sonra bozgunculuk yapmayın Allah'a korku ve ümit ile dua edin Allah'ın rahmeti iyi kimselere yakındır65
a) İhlasın Göstergesi Salih Ameller
Belli bir bütünlük ve amaç taşımalı dualarımız Öylesine, lalettayin, bilinçsiz bir şekilde dizilmiş sözler tekamül etmiş bir duaya yakışmaz Dualarımızın değerli bir gayesinin olması gerekir Tarihin o anında yaşanan tevhidşirk mücadelesinin izlerini taşımalı dua Zaten söz nedir ki? Söze dönüştürdüklerimiz O'nun bildiklerinin sadece bir kısmını beyandan ibarettir, o kadar
Samimiyetin bir ifadesi olarak vücut dili de önemlidir Elleri göğe kaldırarak, iki yana açarak, elleri birbirine kavuşturarak, ayakta, oturarak veya yürürken çeşitli hallerde yapılabilecek yakarışlarda biçim ve öz birliğine dikkat etmeliyiz Samimi olduğumuzu vücut dili ile de takviye etmeliyiz Peygamberimizin dua ederkenki halini tasvir eden bazı hadislerde onun koltuk altı gözükünceye kadar ellerini kaldırdığı66 ifade edilmiştir Bu pozisyon tabii ki bir örnektir, her zaman bu halde dua etmenin makbul olduğu anlamına gelmez Burada önemli olan, samimiyetin vücut dili, söz ve eylem birliği içinde kalpten gelen yakarışlarla birbirine uyumlu bir şekilde göğe yükseltilmesidir
Tamamıyla afaki ve bencil isteklerin ifadesi olan dua tabii ki makbul olamaz Hayatın, tevhid dininin değerleri tarafında yeniden inşa edilmesi, şirk düzenlerinin devrilmesi talep edilmelidir Kur'an'da anılan makbul dualar samimi ve bilinçli bir şekilde yapılmıştır:
Ve Rableri onların dualarını şöyle cevaplar: İster erkek, ister kadın olsun Benim yolumda cihad edenlerden hiç kimsenin çabasını boşa çıkarmayacağım Çünkü hepiniz birbirinizin soyundan gelirsiniz Zulüm ve kötülük diyarından hicret edenlere, yurtlarından sürülenlere, Benim yolumda eziyet çekenlere ve bu yolda savaşıp öldürülenlere gelince, onların kötülüklerini mutlaka sileceğim ve onları Allah'tan bir mükafat olarak içinde ırmaklar akan has cennetlere sokacağım Zira mükafatların en güzeli Allah katında olanıdır67
Yüce Allah gönülden boyun eğen akıl sahiplerinin sefihlik içermeyen dualarını kabul eder Rabbimizin kadınerkek ayrımı gözetmeyen dualara icabeti yapılan samimi amellerle takviye edildiğinde kolaylaşmaktadır Mesela cihad, hicret, O'nun yolunda işkenceye uğramak, can vererek şehadet şerbetini içmek gibi salih ameller duaların kabulünü takviye edeceği gibi, geçmiş günahların da affedilmesini sağlayacak değerde eylemlerdir Salih amellerle desteklenmiş dualarımız özden gelen samimi yakarışlarla Allah'a doğru yükseldiğinde kabul edilmemesi için hiçbir neden kalmamış demektir A'raf Suresi'nde buyurulduğu gibi:
Rabbinize alçak gönüllüce ve yüreğinizin ta derininden seslenin Doğrusu O, çizgiyi aşanları sevmez68
b) Musa Peygamberin İhlaslı Yakarışı
Musa Peygamber utanmadan, çekinmeden, tüm kişisel zaaflarını, eksiklerini ve kusurlarını dahi samimi olarak Allah'a itiraf etmiştir Zaten her şeyi bildiği halde, o bir ihlas ifadesi olarak Allah'a tüm sıkıntılarını açmıştır69 Aynı samimiyetle Musa Peygamber kardeşini risalet görevine yardımcı olması için Allah'tan peygamber yapmasını istemiştir; bu duası kabul edilmiştir70 Zalimlerin elinden kurtulmayı dilemiştir, kurtulmuştur71 Allah'ın ayetleriyle arınmaya yanaşmayan Firavun ve çevresinin helak edilmesini istemiş, bu yakarışı da makbul dualar arasında yer almıştır72
c) Fiili Dua ile Birlikte Yapılan Makbul Dualar
Fiili dua —ani sorumlulukların yerine getirilmesi— bir samimiyet göstergesidir İhlasın fiili şahidi olan tüm peygamberler gibi Şuayb Peygamber de ellerini göğe doğru uzatırken Allah'a karşı sorumluluklarını yerine getirmiş salih bir kulun ruh yapısına sahipti O, fiili uyarılarına rağmen yine adaleti ikame etmeye yanaşmayan Medyen halkını —üstüne üstlük onu ve arkadaşlarını sürme kararı almışlardır— Allah'a şikâyet etmiştir Kendisiyle birlikte iman eden müminler bu fiili durum karşısında sığınılması gereken en güvenli kaynak olan Allah'a bir dua ile sığınmışlardır Şuayb Peygamber ve arkadaşlarının toplu halde yaptıkları tevekkül duası, müminler hariç tüm toplumun racfe depremi ile helak edilmesişeklinde karşılık bulmuştur:
Ey Rabbimiz! Bizimle halkımız arasında hak neyse ortaya çıkar Çünkü hakkı ortaya çıkaranların en hayırlısı Sensin Ne var ki, kavimleri arasından kafir olanların ele başları (Şuayb'ın yandaşlarına): 'Doğrusu eğer Şuayb'a uyarsanız, bilin ki kaybedenlerden olacaksınız' dediler Derken bir deprem onların işini bitirdi: kendi evlerinde cansız olarak yere serildiler73
5 Sabır ve Salat ile Takviye Edilmeli
Ey iman edenler! Sabır ve salat ile Allah'tan yardım dileyin Şüphesiz Allah sabredenlerle beraberdir74 Allah'tan yardım istemeyi hak etmek gerekir Bunun için Rabbe duanın kuru kuruya değil, namaz ve ibadetlerle süslenmesi, takviye edilmesi şarttır Duada sabırsızca hemen gerçekleşecek bir sonuç istemek de doğru değildir75 Bir işin başında yapılan dua, destek almak içindir; fakat sonuç isteyen dualar, yapılacak hiçbir şey kalmadığında, elden gelen bütün gayretler sarf edildiğinde, bütün imkanlar tüketildiğinde tekamüle erişebilir
Sabır; özünde bıkmamak, usanmamak, sebat göstermek, inançlarımızın asli eksenini, eylemlerimizin sıhhatini bozmamak, acele etmemek gibi unsurlar taşımaktadır Aceleden yaratılmış olan insanoğlu maalesef bir işin hemen oluvermesini istemektedir76 Her şeyi bir ölçüye göre yaratan Allah ise, dualarımıza da belli bir ölçü çerçevesinde cevap verecektir Duamızın sonucunu beklerken acele ermemek ve kesin netice ummamak da gerekir; çünkü neyin nihai anlamda iyi neyin kötü olduğunu mutlak manada sadece Allah bilebilir77 Ayrıca Allah'ın duaya icabeti geciktirmesi imtihan için de olabilir78
Biz müminlere yaraşan doğru tavır; arzu ettiklerimiz olmuş olmamış, şartlar lehimize dönmüş dönmemiş; ihlasla, vefa hisleriyle ara vermeden Rabbimize bağlılığımızın, sadakatimizin ve samimiyetimizin en önemli göstergesi olan duadan kopmamaktır
Sabır meleklerle de dosttur, öyle ki eğer üzerimize sağanak sağanak rahmet yağmasını istiyorsak ayaklarımızı hak olan yolda sabit kılmak zorundayız Rabbimiz, gaybi yardımlara elçilik yapan meleklerin taşıdığı rahmete mazhar olabilmenin şartını sabırsebat göstermekolarak beyan ermiştir:
Rabbimiz Allah'tır, diyen ve sebatla doğru yolu izleyenlere gelince, onların üzerine sık sık melekler iner ve şöyle derler: Korkmayın ve üzülmeyin, işte alın size vaad edilmiş olan cennet müjdesini79
Kur'an'da geçen makbul dualar sabırla ve ibadetle birlikte yapılmışlardır Mesela, Yakup (a)'un Yusuf'a kavuşmak için yaptığı dualar yıllar sonra sabrın meyvesi olarak makbul olmuştur Yusuf (a)'un sabırla ve fiili dua ile zindanda yaptığı dualar kabul edilmiştir80 Eyüp Peygamber şeytanın telkinlerine açık hale gelecek derecede hastalıklarla imtihan edilmiştir Öyle ki vücudunun her yanı yaralarla berelerle dolmuştur O yine de Allah'a asi olmamıştır; sonunda sabrının meyvesini yemiş tüm hastalıklarından şifa bulmuştur81
Kısaca Yakup (a)'un Yusuf'una kavuşması, Yusuf'un zindandan kurtularak geçmişi temizlenmiş bir vaziyette güç ve iktidara ulaşması, Eyüp Peygamberin ölümcül hastalıkların pençesinden kurtulması; hep dua ile eğitilmiş, olgunlaşmış salih kulları, ihlaslı, direngen müminler oluşları dolayısıyladır
Dua kulluk görevimizin bir parçasıdır Yoksa bakalım kabul ediyor mu? diye Allah'ı denemeye kalkma aracı değildir Bu nedenle duanın, mutlaka kabul edilmesini beklemek, tevhid inancına aykırıdır; Allah bizim hizmetimizde değildir Biz Allah'ın hizmetindeyiz; ibadet ermek zorunda olan biziz82
6 Zaman ve Mekan Unsurlarına Dikkat Edilmeli
a) Sadece Sıkıntıya Düşünce Değil, Her Halükârda Dua Edilmeli
Zaten, insanın başına bir sıkıntı gelince yan yatarken de, oturup kalkarken de, Bize yalvarıp yakarır; ama ne zaman ki sıkıntısını gideririz, başına gelen sıkıntıdan kendisini kurtaralım diye sanki Bize hiç yalvarıp yakarmamış gibi, (nankörce) davranmaya devam eder! Kendi güçlerini boşa harcayan (budala)lara, yapıp ettikleri işte böyle güzel görünür83
Dua bollukta da darlıkta da, zenginlikte de fakirlikte de daima O'na yönelişin bir ifadesi olmalıdır Dua bir hayat tarzıdır İnsanın ayakta, otururken, yan yatarken Allah'ı anarak dua etmesi gerekir:
Namazınızı bitirdiğinizde Allah'ı anın —ayakta iken, otururken, uzanmış halde— ve yeniden güvenliğinizi sağladığınızda namazlarınızı eksiksiz eda edin Namaz bütün müminler için günün belli zamanları ile kayıtlı bir yükümlülüktür84
Dua, zamanında yapılmalı Allah'a sadece darlıkta yalvarıp bollukta yüz çevirmek makbul bir tarz değildir Müminlerin duası her şeyden önce tüm hayatı kuşatan bir yaşam biçimidir Hayat dua, dua hayattır Dua darlıkta da bollukta da aynı duyarlılıkta yapılması gereken bir şahadet, Allah'ı yaşadıklarımıza ve yaşayamadıklarımıza, tüm tavır alışlarımıza şahit olmaya çağırmaktır
Hem bollukta hem de darlıkta Allah'ı çeşitli şekillerde zikretmek sorumluluk bilincine sahip olan dürüst ve erdemli insanların davranış tarzıdır Allah ile olan sahih bir münasebet, sadece zora düşünce değil, her halükarda olmalıdır Çünkü ihtiyacı giderilince yüz çevirenler, dürüst değil, bencildir Zor zamanda dua ile Allah'a yönelmek her insanın fıtratındaki baskıya boyun eğmesinden ibarettir Her zaman dua etmek ise, iradesiyle hareket eden bilinçli, akıllı insanların davranış biçimidir
Dalgalarla kuşatılmış bir gemide katıksız bağlı gibi davranıp, sahile çıkınca Allah'ı unutarak büyük bir aldanış içinde duyarsızca yaşamak kınanmıştır:
Denizde bir tehlikeyle karşılaştığınız zaman O'ndan başka bütün o yalvarıp yakardığınız şeyler sizi yüzüstü bırakır; ama ne zamanki, sizi sağ salim karaya çıkarır, hemen yüz çevirip (unutuverirsiniz O'nu) Çünkü, insanoğlu gerçekten çok nankördür! 85
b) Duyarlılığı Yükselten Zaman ve Mekanlar Tercih Edilmeli
Dua şüphesiz her zaman yapılabilir; ancak yine de zaman ve mekan unsurları samimiyet ve duyarlılığa katkı sağlayabilecek öğelerdir Yürekten Allah'a bağlı olanlar, servetlerini inançlarının hakimiyeti için feda edenler, zorluklara karşı direnişi bir yol bilen müminler, seher vakitlerinde tüyleri diken diken eden bir duyarlılıkla tâ derinden Rablerine yakarırlar Seher vaktinin dua ve yakarış için önemli bir vakit olduğunu bizzat Rabbimizin beyanlarından öğrenmekteyiz86İnsanın duyarlılığını yükselten, içinde Kadir gecesini barındıran Ramazan ayı, hac ayları, Kabe ve çevresi {Arafat, Meşar, Mina, SafaMerve) gibi mekanlar şüphesiz hikmetinin idrakinde olanlar için çeşitli bereketler ve fırsatlarla doludur87
Hangi mekanda yapıldığı duanın sonucunu mutlak anlamda belirleyecek önemde değildir Çünkü tüm yeryüzü —bütün doğular, bütün batılar— Allah'ındır; bizim mescidimizdir Gizliyi de aşikarı da bilen Allah'a yerde ve gökte olan hiçbir şey gizli kalmaz O tüm mekanların üzerinde hepsini kuşatan bir makam sahibidir88
Öte yandan dua ile nefsin arındırılmasında gece eğitiminin de ayrı bir önemi vardır Rabbani övgüyü hak etmiş müminlerin gecelerini secdede ağlayarak geçirdikleri, yalvarıp yakardıkları beyan edilmiştir Yüce Allah, Peygamberimizin gece kalkıp namaz ve dua ile Allah'a yaklaşma çabasının, üstün bir makama erişmeyi sağlayacak değerde olduğunu beyan etmiştir89
Gecenin çok azında uyuyan, bağışlanmak için kalplerinin derinliğinden gelen bir yakarışla Allah'a yönelenler, Kur'an'da övgüye değer insanlar arasında anılmıştır:
(Ama Allah'tan sakınan, O'na karşı sorumluluk bilinci taşıyan muttakiler) gecenin az bir kısmında uyurlardı Bağışlanmak için kalplerinin derinliğinden gelerek yalvarırlardı Ve sahip oldukları her şeyden, yardım isteyenlere ve sıkıntı içinde bulunanlara bir pay ayırırlardı90
7 Ye's Anında Yapılmamalı
a) Dua Öncelikle Dünyada Yapılmalı
Dünyada yapılması gereken kulluğu ahirete ertelemek de insanların yaptığı temel yanlışlardandır Firavun'un ölüm anında ye's tövbesidenilen yakarışı Allah katında makbul olmamıştır Çünkü o, yerini gördükten sonra kendi özgür iradesiyle değil, korkularına yenik düştüğü için tövbe etmiştir; böyle zamanda yapılan duayı Yüce Allah kabul buyurmayacağını beyan etmektedir91
Firavun ve Nemrut gibi büyüklenerek kendilerini yeryüzünde ölümsüz ve güç yetirilmez bir iktidara malik olduklarını zannedenler ve onların zavallı yardakçıları olan kitleler davetlerini ve davalarını Allah'ın adı ile yürütmezler Hevalarının buyruğuna göre yaşayan insanlığın zalim yöneticileri de onlara bel bağlayan duyarsız kitleler de ilahi azap ile karşılaştıklarında itiraf ve yalvarmalarla Biz gerçekten zalimlermişiz92diye af dileyeceklerdir Fakat ne çare iş işten geçmiştir artık Asgari tevazu şartlarını taşıyan bir yakarış ahirette değil de dünyada Allah katında kabul görecektir Ahirette sadece müminlerin duaları kabul görecektir;93kafirlerin hiçbir duasına olumlu yanıt gelmeyecektir Kafirlerin son nefeste ölüm esnasında, öldükten sonra dünyaya yeni bir şans için geri dönüş istekleri ve cehennemden kurtuluş talepleri dua formunda bile olsa Allah tarafından kabul edilmeyecektir94
b) Duhan Duasının Makbul Olmayacağı Ye's Anı
Kıyamet sahnesinde acı duman azabından korunmak için Allah'a yapılan bağlılık yakarışı makbul olmayacaktır Çünkü artık iş işten geçmiştir Hüküm gerçekleşmek üzeredir; bütün alametler belirmiş, nihai helakin süreci başlamıştır Azabı apaçık gördükten sonra ilahi kudreti itiraf edip O'na sığınmak bir maharet değildir Önemli olan Allah'a görmeden, kalbin sağladığı imkanlarla iman edebilmektir95
Zaten ilahi azabı apaçık karinelerle gördükten sonra, iman etmeyen kalmayacaktır Bu nedenle ölüm anında —ki bir hadiste küçük bir kıyamet olarak nitelendirilmiştir— ya da büyük kıyamet sahnesinde iman etmek Firavun'un dahi kaçamayacağı bir şey olduğundan dolayı bir değer ifade etmez Öyleyse duhan (acı duman azabından muhafaza) duası kıyamet sahnesinde değil, çok daha önce, belirtileri ortaya çıkmadan, normal zamanda yapılmalıdır96
c) Korku ve Ümit Arasındaki Bir Psikoloji ile Yapılmalı
(Asla büyüklük taslamayan o muttakiler) yataklarından (geceleri) kalkarak, korku ve ümit içinde Rablerine yalvaranlardır ve kendilerine geçinmeleri için verdiklerimizden başkalarına harcayanlardır97
Bu ayetin rehberliğine göre, dua ederken korku ile ümit arasında bir ruh hali taşımalıyız; hem endişe içinde olmalıyız hem de ümitlerle dolu olmalıyız: Korkmalıyız, çünkü Allah'ın gazabı da vardır Ümitli olmalıyız, çünkü O'nun rahmeti her şeyi kuşatır98
Günah işlemiş olmak dünya sınavı devam ettiği müddetçe kişiyi ümitsizliğe düşürmemelidir Allah'ın tövbe kapılarında sonsuz merhametinin nişanelerini hissetmek mümkündür Ayrıca korku da taşımak gerekir; çünkü kimse cenneti garantilemiş değildir99Allah azabından korkulması gereken, sevildiği için gücendirilmemesi gereken bir ilahtır, bu da günahlardan uzak durmak suretiyle gerçekleşir Korku ile ümit arasında olma hali, bir samimiyet ifadesidir; samimi dualar da makbuldür100
8 Dünyayı Değil Ahireti Öncelemeli
Allah, dünyayı isteyenlere dünyayı verir; ancak bu kısa ömürlü alemde yaşanacak üç kuruşluk mutluluk için ebedi mutluluk heba edilmiş olur101Bu nedenle salihsahih bir duanın daima ebedi nimetler yurduna öncelik vermesi şarttır Dualarımızda her zaman ahiret öncelikli olmalıdır Fakat güzel, temiz, dolayısıyla helal olan dünya nimetlerini istemek haram değildir Bakara Suresi'nde buyurulduğu gibi:
İbadetlerinizi bitirdiğinizde (haccın şiarlarından Meş'arMüzdelife, Mina mevkiinde) atalarınızı hatırladığınız gibi, hatta daha güçlü bir hatırlayışla Allah'ı anın Çünkü öyle insanlar var ki; sadece 'Ey Rabbimiz! Bize dünyada ver' diye dua ederler Böyleleri ahiretin nimetlerinden nasip alamayacaklardır Ama içlerinde öyleleri de vardır ki: 'Ey Rabbimiz! Bize bu dünyada da iyilik ver, ahirette de ve bizi ateşin azabından koru' diye dua ederler102
9 Ahit Tazelemek Amacıyla Yapılmalı
Toplumsal bir suç olan şirk zulmünün affedilebilmesi için tüm halkın Allah'a verdiği iman ahdini yenilemesi gerekir Aksi halde helak ihtimali belirir Bu ihtimalden olsa gerek, Musa Peygamber içimizdeki sefihler yüzünden bizi de helak etme!103 diye Allah'a yalvarmıştır Bu toplumsal zulme engel olan, daha sonra da affetmesi için yakaran yetmiş iki inanmış adamın duası kabul edilmiştir Çünkü Allah ile olan ahdin —O'na ortak koşmama sözünün— yenilenmesi söz konusudur104
Musa Peygamberin halkın içinden seçtiği yetmiş adamla birlikte, Samiri'nin yaptığı buzağıya taparak Allah'a ortak koşan halkını helak etmemesi için Allah'a yakarışları şöyle olmuştur:
Ey Rabbim! Eğer dikseydin daha önce de onları yok ederdin ve (onlarla beraber) beni de İçimizden birtakım dar kafalı sefihlerin yaptıklarından ötürü bizi helak edecek misin (şimdi)? Bütün bunlar Senin bir sınamandan başka bir şey değil Ki onunla dilediğinin sapmasına fırsat verir, dilediğini de doğru yola sokarsın Bizim velimiz yakınımız Sensin Öyleyse bizi bağışla, bize acı Çünkü bağışlayanların en hayırlısı Sensin105
10 İ'sar 106 İlkesine Uygun Olarak Yapılmalı
Bencilce kişisel arzuları dillendirmek dürüst ve erdemli müminlere yakışmaz Bu nedenle Kur'an'daki örnek dualarda benzamirinden çok bizzamiri daha yoğundur Mesela Fatiha Suresi'nden her gün beş vakit namazda defalarca tekrarladığımız şu yakarış: Yalnız Sana ibadet eder, yalnız Senden yardım dileriz Bizi dosdoğru yola ilet107
Tabii ki bu durum şahsi dua yapamayacağımız anlamına gelmez Fakat duamız da ahlakımıza uygun olmalıdır Bilindiği gibi Kur'an ahlakının en temel ilkelerinden biri i'sardır İ'sar; kendimizi Müslüman kardeşlerimizin yerine koyarak düşünmek ve onların çıkarlarını kendi çıkarımıza tercih etmektir Sadece şahsi çıkarları ön plana çıkararak, duayı bencil isteklerin aracı kılmak doğru değildir108
İşte i'sar'ın duaya yansıyan diğergâm ifadeleri:
Ey Rabbimiz! Bizi ve bizden önce iman eden kardeşlerimizi bağışla ve müminlerden hiçbirine karşı kalplerimizde kin —nefret, yersiz düşünce ve duygulara— yer bırakma Ey Rabbimiz! Sen sonsuz şefkat sahibisin ve sınırsız rahmet kaynağısın109
Sözün Özü
Yüce Allah'ın Kur'an'da beyan ettiklerine bakarak içeriğini on başlıkta özetlemeye çalıştığımız bu halleri taşımayan dua, makbul olmayacaktır Bu yüzden biz müminler, boşa zaman kaybetmemek, boşuna ümitlenmemek, hepsinden önemlisi Rabbimize yaraşır bir kulluk yapabilmek için bu şartlara dikkat etmek zorundayız Aksi takdirde içine rahmet dolması için açarız ellerimizi de boşu boşuna bekler dururuz Yarattığı her şeyi belli bir ölçüye göre var eden Rabbimiz, rahmetinin kapılarını aralamayı da belli kaidelere bağlamıştır Öyleyse Allah katında bizi değerli kılan tek geçer akçemiz olan yakarışlarımızda da bu ilahi ölçülere riayet etmek zorundayız
Gerekli şartları taşımayanların durumları su için avucunu açmış bekleyen ama hiçbir zaman suya kavuşamayacak adamın durumuna benzetilmiştir Kulun tevazusunun bir ürünü olarak aşağıdan yukarıya doğru Yaratıcı'ya yapılan çağrılar doğrudan doğruya aracısız bir şekilde yapılması gerekir Ra'd Suresi'nde buyurulduğu gibi:
Gerçek dua, yalnızca O'nadır O'ndan başka dua ettikleri, kendilerine hiçbir cevap veremezler Durumları suyun ağzına gelmesi için avuçlarını ona açmış bekleyen adama benzer Hiçbir zaman suya kavuşamaz İşte kafirlerin duası sapıklıktan başka bir şey değildir110
34 Her salih amel gibi duanın da başında tevekkül bulunmalıdır; bkz Ali İmran: 3159
35 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 3536
36 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 36
37 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 3637
38 Allah'tan başka yalvarılanların hepsi bir araya toplansalar bir sineği dahi yaratamazlarHacc: 2273 Dua yardımda bulunma makamında ve kudretinde bulunabilene yapılır, sanal ve geçici olan iktidar sahiplerinden yardım dilemek bu yüzden şirktir; bkz Araf: 7197; Yasin: 367175; Mülk: 671; Tin: 958
39 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 37
40 Nisa: 4105106
41 Yüce Allah, Peygamberimize müminler için bağışlanma dilemesini istemiştir, o halde müminlerin müminlere dua etmesi gerekir; bkz Muhammed: 471819
42Tevbe: 98485
43“'Ey babamız!' dediler, 'Bizim için Allah'tan günahlarımızı bağışlamasını dile, çünkü biz gerçekten günahkar kimseler olmuştuk' 'Rabbimden sizi bağışlamasını dileyeceğim Çünkü çok acıyıp esirgeyen gerçek bağışlayıcı O'dur'Yusuf: 129798
44 Muhammed: 471819
45 Gıyaben yapılan dualar için bkz İbrahim: 1441; Haşr: 5910 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 3739
46İlkel kabilelerde dini ayin ve törenlerle meşgul olan rahipler ve sihirbaz hekimler vardır Bunlardan başka çoğu zaman kendinden gerçek ruhlar alemine aracılık yapmaya yetenekli sayılan kimseler de bulunur Bunlara Şaman denilir Şaman'ı vecd halinde ata ruhlarından bilgiler aldığı kabul edilirTümer Günay, Dinler Tarihi, Ocak Yayınları, Ankara, 1988, s 45
47 Nahl: 162021 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 39
48 Ali İmran: 3159
49 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 40
50 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 40
51 Ra'd: 1314 Benzer ayetler için bkz A'raf: 729,197; Hacc: 2273; Mümin: 4014, 65; Ahkaf: 466
52 Bakara: 2186
53 Kaf: 5016
54 Araf: 753 Şefaat ilahi bir yardım anlamında ahirete ait bir kavramdır ve Kur'an'da bu yetkiyi alabilmiş hiçbir insanın ismi geçmemektedir O halde duada Allah'tan başkasından şefaat istenemez, hiç kimsenin şefaat için aracılığına başvurulamaz İnsanın dua edebileceği, aracılığına başvurarak haksız kazanç elde edebileceği hiçbir şefaatçinin olmadığına ilişkin ayetlerden bazıları: De ki: Şefaat (hakkını verme yetkisi) yalnız Allah'a aittir Gökler ve yer üzerindeki hakimiyet yalnız O'nundur ve sonunda O'na döneceksinizZümer: 3944
Siz ey iman edenler! Pazarlığın, dostluğun ve şefaatin geçerli olmayacağı bir gün gelmeden önce size rızık olarak bağışladığımız şeylerden harcayın Ve bilin ki, kafirler zalimlerin ta kendileridir Allah —O'ndan başka ilah yoktur— her zaman diridir Bütün varlıkların kendi kendine yeterli yegane kaynağıdır Ne uyuklama tutar O'nu ne de uyku Yeryüzünde ve göklerde ne varsa O'nundur O'nun izni olmaksızın nezdinde şefaat edebilecek olan kimdir?Bakara: 254255
55 Allah yeryüzünde bulunan her şeyi işitir; bir yaprağın kıpırtısından, evrenin eşsiz bucaksız her bir köşesindeki en küçük hareketi dahi görür, duyar Bkz Ali İmran: 33536
56 Şefaat etme hakkı bütünüyle Allah'a aittir; Zümer: 3944 Ancak Yüce Rabbimiz yardımlarını çeşitli elçiler kullanarak yapabilir; bu anlamda yaratılan her şey ilahi bir lütuf olmasının yanında bir yardım aracıdır da Ancak biz tevhid inancına sahip müminler olarak hiçbir zaman yardımı, eşyanın kendisinden dilemeyiz, direk Allah'tan dileriz Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 4142
57 Ve Eyyub'u da an ki o, 'Ey Rabbim! Dert beni buldu, ama Sen merhametlilerin en merhametlisisin' diye yakarmıştı Bunun üzerine onun bu yakarışına olumlu karşılık verdik ve onu çektiği dertten kurtardık Ayrıca ona katımızdan bir rahmet ve Bize kulluk edenlere bir ders olmak üzere sayılarını bir kat artırarak yeni bir zürriyet verdikEnbiya: 218384
58 Ali İmran: 32627
59 Süleyman, Musa ve Zekeriyya peygamberlerin duaları için bkz Sad: 3835; A'raf: 7151; Alİ İmran: 338
60 Maide: 5114 Hz İsa'nın bu duası Allah tarafından kabul edilmiştir; Maide: 5115 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 4244
61 Lokman: 3112
62 Fussilet: 41 49 İnsanın bencilce çıkarlarının peşine düşmesi, bollukta şükredip darlıkta Yaratıcı'ya karşı nankörlük ermesine yol açabilmektedir; bu zaafın bilinip aşılmaya çalışılması duanın tekamül etmiş bir vaziyette yücelere yükselmesi için şarttır; benzer ayetler için bkz Fussilet: 415054
63 Mümin: 4060 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 4445
64 Mümin: 4014 Samimi bir yönelişle, kibirden arınarak el açanların duasını kabul etmeye Allah söz vermiştir; benzer ayetler için bkz Bakara: 2152,186
65 A'raf: 75556 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 4546
66 Buhari, Da'avât, 23; Tirmizi, Da'avât, 11; elMu'cemü'1Müfehres li Elfâzi'lHadîsi'nNebevi, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1986, c II, Dav maddesi
67 Ali İmran: 3195 İbrahim (a)'ın ölümden sonra dirilişin dünyada bir numunesini görmek amacıyla, samimi bir niyetle yaptığı yakine ulaşma duası kabul edilmiştir Bakara: 2260 Zekeriyya Peygamberin karısının da çocuk doğuramayacak halde olduğu halde, salih bir evlat içinyaptığı samimi ve içten yakarışı kabul edilmiştir: Meryem: 197; Enbiya, 2190
68 A'raf: 755 Manevi bir atmosfer oluşturarak, yapmacıklıktan uzak, için için, yalvara yakara, sessizce yapılan dualar ihlaslı oluşun bir teminatıdır: A'raf: 7205206 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 4648
69 Kasas: 281617
70 Kasas: 2835
71 Kasas: 282225
72 Yunus: 108889 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 48
73 A'raf: 78992 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 4849
74 Bakara: 2153 Duanın sabır ve namazla yapılması gerektiği Kur'an'ın başka ayetlerinde de yinelenmektedir; bkz Bakara: 245; Mümin: 4055
75 Allah her şeyi bir süreye bağlamıştır, o süre gelmeden hiçbir şey olmaz; bu yüzden rahmetin de gazabın da hemen gerçekleşmesini beklemek doğru değildir; Yunus: 1011; Enbiya: 2137
76 İnsanoğlu aceleden yaratılmıştır, bkz Enbiya: 2137
77 Bakara: 2216
78 İsra: 1711
79Fussilet: 4130
80 Yusuf: 1233, 34, 39, 51, 54, 56
81 Sâd: 3844
82 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 4950
83 Yunus: 1012
84 Nisa, 4103 Dua, namazdan farklı olarak insanın bütün hareketlerini içine alan bir kapsamlılıktadır: Ayaktayken, otururken, yatarken Bkz Ali İmran: 3191
85 İsra: 1767 İnsanın sıkıntı esnasında Allah'ı hatırlayıp ihtiyaçları giderilince yüz çevirmesi yaygın ama kınanan bir davranış tarzıdır Benzer ayetler için bkz Yunus: 102223; Fussilet: 414951 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 5152
86 Allah'a yapılacak yakarışlarda seher vakitlerinin seçilmesi gerektiğine ilişkin Rabbimizin tavsiye için bkz Ali İmran: 317
Rabbimiz! Sana iman ediyoruz, bizi affet, günahlarımızı bağışla Bizi ateşin azabından emin kıl!Ali İmran: 326
Ey Rabbimiz! Biz sana iman ettik Öyleyse bizim günahlarımızı bağışla ve bize acı Çünkü gerçek acıyanımız, esirgeyenimiz SensinMüminûn: 23109
87 Özel ibadet vakitleri olmasının yanında beş vakit namaz ve diğer nafile namazlar, Ramazan ayı, hac ayları dua etmek için önemli fırsatlar sunmaktadır, bkz Bakara: 2125, 158, 198204; Cuma: 62910; Kadir: 9715
88 Ey Rabbimiz! Şüphesiz gizlediğimizi de açığa vurduğumuzu da bilen Sensin Çünkü yerde ve gökte olan hiçbir şey Allah'tan gizli kalmazİbrahim: 1438
89 Peygamberimizin kendine has ve sürekli olarak yerine getirdiği gece ibadeti için bkz İsra: 1779
90 Zariyat: 511719 Benzer ayetler için ayrıca bkz Furkan: 2564; Kaf: 5040; Müzemmil: 7367, 20 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 5253
91 Firavun'un ümitsizlik anı olan ölüm halinde yaptığı yakarış kabul edilmemiştir; Yunus: 109092
92 A'raf: 75 İstiğfar mutlaka kişinin kendi ölümünden önce ve tüm insanlığın toplu helaki ile neticelenecek olan kıyametten önce gerçekleşmelidir; ilgili ayetler için bkz Muhammed: 471819
93 Müminlerin cennetin kapısında yapacakları dua: Ey Rabbimiz! Cennetteki ışığımızı ebediyen parlat ve günahlarımızı bağışla; çünkü sen her şeye kadirsinTahrim: 668
94 Kafirlerin ölüm döşeğinde ve öldükten sonra yaptıkları hiçbir dua kabul edilmeyecektir; İbrahim: 144347; Müminûn: 2399107; Ahkaf: 4634 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 5354
95 Evet, ama o bütün kalpleriyle inanıp bağlanmaktan uzak duranlar yalnızca kendi şüpheleriyle oyalanıp duruyorlar Öyleyse gökyüzünde (kıyametin başladığını) haber veren bir duman tabakasının belireceği günü bekle Bütün insanlığı sarıp kuşatan (ve günahkârları) 'Bu azap ne acı!' (diye feryat ettiren ve 'Ey Rabbimiz! Bizi azaptan uzak tut, çünkü biz (artık Sana) inanıyoruz' dedirten Ama bu hatırlatma (kıyamet sahnesindeki ümitsizlik anında) onlara ne fayda sağlar ki? Çünkü onlara daha önce hakikati apaçık ortaya koyan bir elçi gelmişti Ama yüz çevirip uzaklaşmışlar, ve 'O (başkaları tarafından) öğretilmiş biridir, bir delidir!' demişlerdiDuhan: 44914
96 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 5455
97 Secde: 3216
98 Allah'ın rahmeti her şeyi kuşatır: Araf: 7156; Allah merhametlilerin en merhametlisidir: Enbiya: 2183 Affedicidir, affetmeyi sever; Nisa: 4110
99Peygamberimize nispet edilen bir hadise göre o, kabul olmayacak duadan Allah'a sığınmıştır, bkz Tirmizi, Da'avât, 69; Nesâî, isti'âze, 13; elMu'cemü'lMüfehres li Elfâzi'lHadisi'nNebevi, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1986, c II, Dav maddesi
100 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 55
101 İnsanı özgür iradeli olarak yaratan Allah, adil sınama sözü gereğince isteyenlere dünyayı verir, fakat onların ahiretten bir nasibi olmayacaktır; bkz İsra: 171819
102 Bakara: 2200201 Bu dünyanın keyfi ve rahatlığı kısa ömürlüdür; asıl kalıcı olan ahiret yurdudur: Nisa: 477 Dualarda daima ahirete öncelik verilmelidir: Bakara: 2201; Tahrim: 6611 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 5556
103 Araf: 7155
104 Bir hadiste istiğfar; insanın Allah ile olan münasebetinde yeniden barış anlaşması yapmaya benzetilmiştir; Müslim, Birr, 14; elMu'cemü'lMüfehres li Elfâzi'lHadîsi'nNebevi, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1986, c II, Brr maddesi
105A'raf: 7155 Bu yakarış kabul edilmiştir: Azabıma dilediğim kimseyi uğratabilirim Ama rahmetim her şeyi kuşatır Bunun içindir ki, onu (rahmetimi) Bana karşı sorumluluk bilincine sahip olan muttaki, arınmak için verilmesi gerekeni (zekatı) veren ve ayetlerimize inanan kimselere pay olarak ayıracağımAraf: 7156 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 5657
106 İ'sar, mümin kardeşlerimizi öz nefislerimize tercih edecek ahlaki duyarlılıktır; bkz Haşr: 599
107 Fatiha: 156 “Bize yardım et Bakara: 2286; “Kalplerimizi hidayetten kaydırma Ali İmran: 38; “Bizi Allah'a ve Elçisi'ne iman edenlerle beraber şahit olarak yaz Ali İmran: 353
108 Aişe validemizden gelen bir rivayete göre Peygamberimizin dualarının ortak temaları şunlardır: Fitnenin önlenmesi, birlik beraberlik isteği, insanın kalbini çürüten tembellik, cimrilik vb hastalıklardan kurtulmayı dilemek vd Müslim, Zikr, 73; Nesai, İsti'âze, 12, 56; elMu'cemü'tMüfehres li Elfâzi'lHadîsi'nNebevi, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1986
109 Ensar'ın Muhacir'e yaptığı bu evrensel İslami dayanışma duası, gelmiş geçmiş ve de gelecek tüm Müslüman kuşaklar için dua ile kıpır kıpır bir İmani duyarlılığın ideal ifadeleridir Haşr: 5910 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 57
110 Ra'd: 1314 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 58
A Asgari Unsurlar
Duamız öncelikli olarak tevhidi değerler taşımalı Duada tevhid ilkesine uygun hareket etmek ise, duayı sadece Allah'a yöneltmekle olur İstiâne ve imdat dilerken de, kulluğun bir nişanesi olarak hiçbir sıkıntıyla karşılaşmadığımız geniş zamanlarda da duayı sadece Allah'a has kılmak gerekir
Sınırlı ve sonlu bir varlık olan insanoğlunun kurtuluşu, sonsuz kudret sahibi Allah karşısındaki aczini kabul ederek O'na yönelip sadece O'ndan yardım dilemesiyle mümkündür Bu da geniş anlamda dua ile, hayatımıza duanın temsil ettiği değerleri hakim kılarak olabilir Allah'ın icabetini hak edebilecek bir dua, asgari olarak tevhidin açılımı anlamına gelen şu unsurları barındırmalıdır: İstiâze ve besmele, istiâne ve tevekkül
Allah'a sığınmak anlamında istiâze, O'nun adına uygunluk anlamında besmele, O'ndan başkasından yardım dilememek anlamında istiâne, işin başınısonunu, başarısınıbaşarısızlığını nihai anlamda Allah'a bırakmak anlamında tevekkül34 bir duanın taşıması gereken asgarî unsurlardır Bu unsurları barındırmayan bir duanın Kur'an'a uygunluğundan bahsetmek mümkün değildir Şimdi bu dört esası kısaca izah etmeye çalışalım35
1 İstiâze ve Besmele
Dua, Allah'ın adı ile başlamalıdır Bunun gereği olarak Allah'a tevekkül edilmeli, şeytani değerlerden Yaratıcı'ya sığınış amacı taşıyan söz ve fiillerle desteklenmelidir Yaratıcı'yı birlemenin bir tezahürü olarak O'nu öven, yücelten, O'na teslimiyetin ifadesi olan yakarışlar takdim edilmelidir Dua, tevazu amaçlı ifadeler taşımalıdır
İnsanın aczini itiraf ederek içtenlik ve samimiyetle Allah yolundan yoksun kalmamayı dilemesi gerekir En güzel isimlerin sahibi olan Rabbimize en güzel ifadelerle yakarmak gerekir
Bilindiği gibi çokça unutkan olan biz insanlar için bir şeyin bıktırmayacak aralıkta ve bezdirmeyecek estetik biçimde tekrar edilmesine ihtiyaç vardır Bu hikmete binaen olsa gerek Rabbimiz, biz müminlere her gün belli aralıklarla kıldığımız namazlarda aynı ayetleri defalarca okumamızı emretmektedir ve Kur'an'da çok fazla tekrar vardır Bu tekrarların hikmeti, hayata çekidüzen vermek için indirilen ilahi vahyin insan karakterini dikkate alıyor olmasıdır Hatta en çok okumak zorunda bulunduğumuz Fatiha Suresi, defalarca özeleştiri imkanı bahşeden bir mesaja sahiptir Papağan gibi değil de, tahkik ve zikir ehli bir mümin gibi okuduğumuzda, bu sureden meşale gibi önümüzü aydınlatan dersler çıkarabiliriz36
2 İstiâneSadece Allah'tan Yardım Dilemek
İstiâne ilkesi de bu meşalelerden biridir Her gün Rabbimize Fatiha Suresi dördüncü ayette defalarca şöyle seslenmekteyiz: Yalnız sana ibadet eder, yalnız senden yardım dileriz
Allah'ın hoşnutluğunu kazanamamış hiçbir güçten, daha sonra özgürlüğümüzü ipotek altına alacak hiçbir yardım istememeliyiz Fakat maalesef bugün İslam dünyasında kurulu düzenlerin hemen hemen hepsi, yeryüzünü fesada boğan tağutlardan icazetliolarak, onlardan yardım dilenerekoluşturulmuştur Namazda, Fatiha Suresini okuduğu halde Allah'ın razı olmadığı şekilde tağutlardan yardım dilenmek, imana zulüm karıştırmakla, giderek şirke bulaşmakla sonuçlanabilir
İstiâne konusunda iki tür hata yapılmaktadır: Birincisi, tağutlardan istiâneyardım dilenmek; ikincisi, istiânede vesile ittihaz etmek37
a) Tağutlardan Yardım Dilenmek
İzah etmeye çalıştığımız gibi, tağutlarla velayet ilişkisine girecek kadar yakınlaşıp İslam ümmetinin geleceğini ve özgürlüğünü ipotek altına sokacak anlaşmalar yapmak, Allah'ın haram kıldığı, tevhid akidesine uygun olmayan bir davranıştır38
Dünya hayatında verdiğimiz sınavda zorluklarla karşılaşmak mukadderdir Fakat tıkanan sorunları çözmek, düğümleri açmak için, düşman olduğu kesin olan bir yapı ile yardımlaşıp dayanışmaktansa, sabretmek ve tevekkül ile Allah'tan imdad dilemek Kur'an akidesine uygun olan tavırdır İtikadımıza zulüm karıştırmamakla yükümlü olduğumuzu unutmamak, ilkelerimize bağlılığı elden bırakmadan hareket etmek görece başarısızlıklarla da bizi yüz yüze bırakabilir Fakat unutulmamalıdır ki, büyük başarıAllah'ın rızasını kazanmaktır
Firavun gibi güçlü bir iktidarın ifsad çağrılarına teslim olmayan Musa Peygamber ve müminler, ilahi rızadan mahrum ve nasipsiz şer güçlere yağcılık yaparak durumu maslahatavuntusu ile geçiştirmek yerine, içinde bulundukları güç durumdan kurtarması için Allah'tan imdad dilemişlerdir Peygamberimize de çeşitli yardım teklifleri gelmişti Ancak karşılığında, putlarına karşı saygılı olmasını istemişlerdi Fakat o, diğer peygamberler gibi sabrı, tahammül ederek direnmeyi, inançlarının gereğini yerine getirmede başarılı olmayı seçmiştir39
b) İstiânede Vesile İttihaz Etmek
İstiânede vesile ittihaz etmekise, genellikle dua yaparken görülen bir yanlıştır Dua yoluyla yapılan yardım çağrıları, sadece Allah'a yöneltilmelidir Allah'tan başkasına dua edilmemelidir
Aracı kişi ve kurumlarla duaya zulüm karıştırmak, insanı şirke düşürebilmektedir Fakat vesile edinmedenmüminlerin birbirlerine dua etmelerinde tevhid akidesi açısından bir sakınca yoktur
Birçok sahih hadisteki aktarımlardan anladığımıza göre Peygamberimiz somut olarak bazı müminlere, genel olarak tüm İslam ümmetine dua etmiştir Fakat duasına hiçbir şeyi ve hiçbir kimseyi aracı kılmamıştır Hatta bazı ayetlerde Rabbimiz, Peygamberimiz Muhammed (s)'den münafıkların hidayeti için ve onların etki alanında yer alan kalbi hastalıklı müminler için40 ve salih müminler için dua etmesi istenmiştir41 Ancak öldükten sonra münafıklar ve hainler için Allah'tan bağışlanma dilemek yasaktır42
Kur'an'ın sarih beyanlarından öğrendiğimize göre müminlerin müminlere dua etmesi, dua etmesini istemesi tevhid inancına uygundur Mesela, Yakup Peygamber'in kendi çocukları için Yusuf'u kaybettiklerinden dolayı Allah'tan bağışlanma dilediğini Yusuf Suresi'nin muhkem anlatımından öğrenmekteyiz43
Yine müminlerin diğer müminlerin gıyabında Allah'tan bağılanma dilemesi de, Kur'an'da teşvik edilen dua şekillerinden biridir Muhammed Suresi'nde buyurulduğu gibi:
O, kalpleri hakikati anlamaya karşı duyarsızlaşanlar son saatin ansızın gelmesini mi bekliyorlar? Şüphesiz onun geleceği şimdiden haber verilmiştir O bir kez başlarına geldikten sonra geçmiş günahlarını hatırlamalarının onlara ne faydası olacak? Bil ki Allah'tan başka ilah yoktur Ve (hâlâ vakit varken) kendi günahlarının ve öteki bütün mümin erkek ve kadınların günahlarının bağışlanmasını dile Çünkü Allah bütün geliş gidişlerinizi ve bütün kalkışlarınızı bilir44
Allah'ın salih bir kulu da olsa, kendisini gıyabında vesile ittihaz etmek doğru değildir Hele hele bu mezarında sessiz sakin yatan bir ölüden duaya icabet beklemek, selim akıl sahiplerine yakışır bir davranış değildir Hem de bu beyinsiz davranış, salih gibi gözüken bir amelin hubûtunaboşa çıkıp geçersiz olmasına, değerinin sıfırlanmasına yol açabilecek karakterdedir Ancak müminlerin müminlere gıyabında dua etmesi mümkündür, hatta teşvik edilmiştir45
c) Allah'a Ulaşmak İçin Ölülerden Yardım İsteme Zilleti
İnsanlardaki sevdiklerini aşırı yücelterek ilahlaştırma eğilimi zamanla ölülere doğrudan ya da dolaylı olarak ilahi bir rol biçmelerine yol açabilmektedir Türklerin eski dini olan Şamanizm46 bir atalara —onların ruhlarına— tapınma dinidir Buna göre ataların sürekli olarak kendi akrabalarını belli aralıklarla ziyaret ettiklerine ve onları denetlediklerine inanılır Aslında ruhların ölmediği, yaşadığı inanışı birçok eski kültürde de bulunmaktadır Bu inanışa dinler tarihi çalışmalarında animizm denilmektedir Animizm ilkel kabile dinleri arasında sayılmaktadır Fakat benzer inanışlara en çağdaş toplumlarda dahi rastlanmaktadır Ne ki ölümü bir yok oluş kabul etmeyecek şekilde yaratılmış olan insanoğlu, bu eğilimini tevhid inancı ile eğitip denetlemezse çok sefih durumlara düşebilir
Günümüzde de devam eden bir şirk çeşidi olan mezarlarda yatan ölülere dualarda aracılık rolü vermeye, tevhid ile kişiliğini tekamüle eriştirmemiş insanlarda rastlanmaktadır Allah'tan başkasına yalvarmak veya O'na ulaşmak için sevilen bir kimseyi aracı olarak kullanmak kesin olarak haram kılınmıştır:
Allah'tan başka o yalvarıp yakardıklarınıza gelince —bunların kendileri yaratılmış varlıklar olduklarına göre— hiçbir şey yaratamazlar Onlar hayat belirtisi taşımayan ölülerdir, ne zaman diriltileceklerini de bilmezler47
3 Tevhidin Tevekkülle İlişkisi
Ve toplumu ilgilendiren her konuda onlarla müşavere et Sonra bir hareket tarzında karar verince de Allah'a tevekkül etgüven Zira Allah, kendisine tevekkül ederek güven duyanları sever48
Tevhid ilkesine uygun olmayan hiçbir dua makbul değildir Duanın tevhid akidesine uygunluğunun en önemli şartlarından biri de tevekküldür Tevekkül her halükârda Allah'ı vekil ve dost olarak hatırlayıp O'na bağlanmaktır Tevekkül tembel oturup İsrailoğulları'ndan Yahudileşenler gibi bizim yapmamız gereken işi Allah'a havale etmek değildir Bedir'de, Uhud'da, Hendek'te mücadeleyi kazanacak tüm hazırlıkları tamamladıktan sonra, sonucun hayırlı gerçekleşmesi için Allah'a dua ederek bekleyen Peygamberimiz Muhammed Mustafa (s)'nın yaptığıdır, tevekkül49
B Diğer Unsurlar
Allah katında bize değer kazandıran duanın sahih bir düzlemde, doğru bir ölçü ile dillendirilmesi elzemdir Duada biçim ve muhtevanın uyumlu olması gerekir Rabbimizin rızasını, memnuniyetini, hoşnutluğunu ve takdirini elde etmenin en önemli yollarından biri olan dua eylemimizde yanılgıya düşmemek istiyorsak konuyla ilgili temel bakış açımızı Kur'an'a göre oluşturmamız gerekmektedir
Kendimize Nasıl dua etmeliyiz?diye sorduğumuzda Kur'an'dan karşımıza yolumuzu aydınlatan rehberlik edici apaçık hakikatler çıkmaktadır
Bu hakikatleri Kur'an'da geçen örnek dualardan kalkarak Allah'a ideal bir yakarışın nasıl olması gerektiğine ilişkin temel ilkelerden çıkarabiliriz Duanın taşıması gereken asgari unsurlar tevhidterimi ile özetlenebilir Tevhide bağlı olarak Rabbimize yakarışlarımızda gözetmemiz gereken diğer ilkeleri şöyle sıralayabiliriz:50
1 Doğrudan Allah'a Hitap Etmeli
Nihai gerçeğe varmak amacıyla yapılan bütün dualar, bütün çağrı ve arayışlar ancak O'na yöneltilmelidir Çünkü insanların O'nu bırakıp da yakardıkları (öteki varlıklar ve güçler) bu yakarışlarına hiçbir şekilde karşılık veremezler Öyle ki (onlara yakarıp duran kimsenin durumu) ellerini suya doğru uzatıp, suyun kendisine ulaşmasını bekleyen birinin durumuna benzer Oysa bu durumda su asla ona ulaşmayacaktır Bunun içindir ki, kafirlerin yakarması kendilerini sapıklık içinde tüketmekten başka bir sonuç getirmez51
Eğer kullarım sana Benim hakkımda sorarlarsa bilsinler ki, Ben çok yakınım Dua edenin yakarışına her zaman karşılık veririm Öyleyse onlar da Bana karşılık versinler ve Bana gönülden iman etsinler ki doğru yolu bulabilsinler52
Allah'a dolaylı olarak —araya aracılar koyarak— dua etmek de şirktir; O'nu hiçe sayıp başka güçlerin ubudiyet boyutunda yardımına başvurmak da Dini Allah'a halis kılarak başkalarına egemenlik hakkı tanımadan dua etmektevhid dini İslam'ın vazgeçilmez bir hakikatidir Bu değişmez gerçek neredeyse Kur'an'ın bütün ayetlerinde tekrarlanmıştır
Değil mi ki asla affedilmeyecek günah şirktir; öyleyse biz müminler bu konuda çok hassas davranmalı, gizliaçık bütün şirk çeşitlerinden uzak durmalıyız Duamızla Yüce Rabbimize takdimeler yollarken bu konuda dikkatli davranmalıyız
Bize şah damarından daha yakın olan Allaha çağrıda bulunmak gerektiğinde, randevu almak, araya torpilciler koymak, yetki alabilmesi mümkün olmayan din adamları ve kilise gibi kurumları vesile ittihaz edinmek doğru değildir Değil mi ki, Allah insana kendisinden daha yakındır; öyleyse O'na ulaşmak için araçlar kullanmaya ne hacet vardır?
Rabbimizin insana her zaman ulaşabileceği yakınlıkta olduğu, dolayısıyla şefaatçi ve torpilcilere ihtiyaç olmadığını Kur'an'ın apaçık beyanlarından öğrenmekteyiz:
Andolsun ki, biz insanı yarattık Ona nefsinin ne fısıldadığını da biliriz Biz ona şah damarından daha yakınız53
Onlar, yalnızca sonucun ortaya konmasını mı bekliyorlar? Sonucun geldiği gün, önceleri onu unutmuş olanlar: 'Rabbimizin elçileri gerçeği getirmişler Şimdi bize şefaat edecek bir şefaatçi var mı?54
Hem Allah her tür çağrıyı ve her tür kıpırtıyı işitebilen bir ilahtır O'nun işitmesinde hiçbir noksanlık yoktur ki, çağrımızı ve yakarışlarımızı duyurmak için aracılar edinelim55
İslam ümmeti arasından bazı kardeşlerimiz dillerinin bir alışkanlığı ile, Şefaat ya Rasulullahşefaat ey Allah'ın Elçisi!şeklinde bir yakarışı bilmeden tekrar edip durmaktadır Oysa şefaatyardım sadece Allah'tan dilenir, bu yardım yağmurla, bulutla, meleklerle ya da Peygamberimizin elçiliği ile gelse bile yine de şefaat dilenmesi gereken tek güç Allah'tır56
2 Allah'ı Tespih Eden Sıfatlarla Başlayıp Bitmeli
Dua Allah Teâlâ'dan istendiği için yakarışın konusuna göre O'nun bir ismini anmak gerekir Rahmete son derece muhtaç bir durumda şifa talep eden Eyüp Peygamber, duasında Allah'ın merhamet sıfatını gündeme getirmiştir57
Allah'ın rahmetine sığınmak, güzel bir duanın taşıması gereken öğelerdendir Duada hitap edilen makam, Allah olduğu için kuru kuruya direkt olarak isteklerin sıralanması doğru değildir Tüm hayatı kuşatan bir ibadet olan duada Allah'ın tespih, tenzih ile yüceltilip övülmesi gerekir Ancak bundan sonra taleplerin dile getirilmesiyle kulluk şuuruna uygun makbul bir dua yapılmış olunabilir Yüce Allah yeryüzünde tevazu ile yürüyen dürüst ve erdemlilik timsali kulları için çok sayıda tespih ve tenzih örneğini Kur'anı Mubin'de zikretmiştir Ali İmran Suresi'nden bir örnek okuyalım:
De ki: Ey mutlak egemenlik sahibi Allahım! Sen egemenliği dilediğine verir, dilediğinden alırsın Dilediğini yüceltir, dilediğini alçaltırsın Bütün iyilikler Senin elindedir Doğrusu Sen istediğini yapmaya kadirsin Gündüzü kısaltarak geceyi uzatır ve geceyi kısaltarak gündüzü uzatırsın Ölüden diri, diriden ölü çıkarırsın Ve dilediğine her türlü hesabın üstünde rızık bağışlarsın58
Duanın başında ve sonunda anılan Allah'ın sıfatı, kulun sadece ihtiyaçlarını Rabbine bildirmeyip, asıl amacının O'nu anmak olduğunu gösterir Çünkü istekte bulunma hakkı öncelikle Allah'ındır Değil mi ki O bir ilah, biz ise birer kuluz, emretmesi gereken Allah'tır Öyleyse O'nu duamızı gerçekleştirmekle görevli bir memur gibi tasavvur etmek zulümdür
Peygamberlerin Kur'an'da örnek olarak anılan dualarına baktığımızda sadece muhtaç durumda Allah'ın yardımının talep edilmediğini, asıl O'nu tespih etmek için içinde bulunulan ruhi şartlardan yararlanıldığı görülür Mesela Süleyman (a) duasının sonunda Allah'ın latif sıfatını anarak, Musa (a) sonsuz merhametine sığınarak, Zekeriyya (a) sonsuz işitme gücüne ve kudretine vurgu yaparak O'nu tespih etmiş, yüceltmiştir59
Duanın asıl amacı, kulun tevazu hislerini Rabbine iletmesi, bollukta da darlıkta da O'na yönelerek ibadet etmesidir Öyleyse kuru kuruya, Allah'ı yücelten ifadelerle güçlendirilmemiş peş peşe isteklerin sıralandığı bir dua, tevhid inancına da uygun değildir İsa Peygamber elbiseleri gibi yürekleri de bembeyaz olan arkadaşlarının imanda yakîne erişmek için istedikleri gök sofrası için Allah'a yakarmıştır Bu makbul duanın da başında ve sonunda Allah'ı tespihtenzih ederek yüceltmekesasına riayet edilmiştir:
Meryem'in oğlu İsa, 'Ey Allahım, ey Rabbimiz!' dedi 'Gökten bize bir sofra gönder; o bizim için —ilkimizden sonuncumuza kadar— sürekli tekrarlanan bir ziyafet ve Senden bir işaret olacaktır Ve bize rızkımızı ver, zira Sen rızık verenlerin en iyisisin!60
3 Gereken Şükür Öğelerini Taşımalı
Nankörlüğün dile getirildiği bir dua ifadesi, kulyaratıcı ilişkisinde bulunması gereken asgari unsurlardan mahrumdur Çünkü Allah bizim duamıza ve yönelişimize ihtiyaç duymaz O ganîdir, müstağnidir; kendi kendine yeter bir zenginliğe sahiptir Bu sebeple şükrün faydası dua eden içindir; Allah'a hiçbir yarar sağlamaz Lokman Suresi'nde Rabbimizin buyurduğu gibi:
Biz Lokman'a 'Allah'a şükret' diye hikmet verdik Kim şükrederse ancak kendi faydası için şükreder Kim de nankörlük ederse şüphe yok ki, Allah ganîdirhiç kimseye muhtaç olmayacak derecede zengindir ve hamîdirövülmeye en layık olandır61
Hayatın her anında sözlü ve fiilî dua ile Yaratıcı'ya şükretmeyi alışkanlık haline getirmek sorumlu bir müminin ihmal etmemesi gereken temel görevlerindendir Hayatın bir imtihan olduğunu unutarak bizi uyarmak ya da sınamak maksadıyla, Rabbimizin başımıza sardığı belalara karşı sabırsız davranıp aceleyle def edilmesini istemek bir tür bencilliktir ve dolayısıyla şükür bilincine aykırıdır Şükür bilincine erişmiş sorumlu bir mümin, başa gelen sıkıntıları da iyilikleri de bir ilahi sınama biçimi olarak görmelidir Bu yüzden hemen sızlanıp Rabbimize nankörlüğün tezahürü olarak dile gelmiş sözlerden sakınmak gerekir
Kur'an'da Rabbimizin övgüsünü kazanmış müminler daimi şükür halinde yaşayanlardır İyilik bulunca sevinen, başına bir imtihan belası ilişince de yerinip dövünen bir tepkisellikle olayları karşılayanların duaları ilahi övgüden nasipsiz kalmaya mahkumdur
Fussilet Suresi'nde buyurulduğu gibi dua ve şükür her halükârda yapılması gereken temel kulluk görevlerimizdendir:
İnsan iyiliği istemekten usanmaz Ona bir bela isabet ettiği zaman hemen ümitsizliğe düşer; boynunu büker62
Şükrün bir başka ifadesi de kibirden arınmak, daima Allah'a karşı sorumluluk bilinci taşımaktır Samimi bir yönelişle Rabbe açılan eller, beşeri gururu bir kenara bırakmış, tevazuu ahlak edinmiştir Duaları kabul edip etmemek tamamıyla Allah'ın elindedir Fakat böyle bir ruhla yapılan yakarışlara olumlu karşılık vermeye Rabbimiz söz vermiştir:
Bana dua edin; size cevap vereyim Bana kulluk etmekten büyüklenenler, zillet içinde cehenneme gireceklerdir63
4 Kavli ve Fiili İhlas Bulunmalı
Kafirleri ne kadar öfkelendirse de, muhlisler olarakiçten bir inançla yalnız Allah'a bağlanarak O'na dua edin!64
Her şeyi duyan Allah'ın bizi duyması için bağırıp çağırmaya gerek yoktur Kur'an ile Allah'a yakardığımızda, kavli bir dua eylemi sergilediğimizden sesimizi ne yüksek ne de alçak tutmalıyız; orta bir yol tercih etmeliyiz Sözlü bir dua şeklini tercih etmediğimiz diğer zamanlarda ise, sessizce, gizli gizli, duyarlılığın ürünü olan ve tüm bedeni saran bir ürperti ile, boyun bükerek samimi bir tevazu ile Rabbe yükselmeli yakarışlarımız
Kavli ve fiili dualarımızı ister gizli ister açık olsun içtenlikle ta derinlerden gelen, gönülden gelen arzularla ifade etmeliyiz Sesimiz soluğumuz ve eylemlerimiz birlikte soluk soluk ulaşırken göklere doğru O'na takdim ettiğimiz serzenişler bile bir hediye heyecanını taşımalıdır Sesimiz sözümüz, vücut dilimiz ve gönül dilimiz birbiriyle örtüşmelidir Kime el açtığımızı tüm hücrelerimizde hissetmeden, kiminle konuştuğumuzu bütün benliğimizde duyumsamadan lalettayin bir sesle, öylesine dudaklardan dökülmüş sözlerle dua olmaz; çünkü bütün kemal sıfatlarını kendisinde toplayan Yüce Allah en güzel yakarışlara layıktır ve biz kullar için bunun farkında olduğumuzu göstermenin tek yolu da duadır
İster sözlü, ister sözsüz olarak kalpten, isterse fiili bir şekilde olsun dualarımızda ihlas, olmazsa olmaz şarttır İhlassız bir yakarışın şuurdan nasibi yoktur Bu nedenle kime söylendiği, niçin söylendiği belirsizdir Yeryüzünde samimi bir şekilde iyilik için çırpınan bir mümin, fiili duasını tamamlamış demektir; sıra kavli duaya geldiğinde ise nasıl bir ruh hali içinde olunması gerektiğini Rabbimizin beyanlarından öğrenelim:
Rabbinize yalvara yakara, gizlice dua edin O sınırı aşanları sevmez Yeryüzünde ıslah edildikten sonra bozgunculuk yapmayın Allah'a korku ve ümit ile dua edin Allah'ın rahmeti iyi kimselere yakındır65
a) İhlasın Göstergesi Salih Ameller
Belli bir bütünlük ve amaç taşımalı dualarımız Öylesine, lalettayin, bilinçsiz bir şekilde dizilmiş sözler tekamül etmiş bir duaya yakışmaz Dualarımızın değerli bir gayesinin olması gerekir Tarihin o anında yaşanan tevhidşirk mücadelesinin izlerini taşımalı dua Zaten söz nedir ki? Söze dönüştürdüklerimiz O'nun bildiklerinin sadece bir kısmını beyandan ibarettir, o kadar
Samimiyetin bir ifadesi olarak vücut dili de önemlidir Elleri göğe kaldırarak, iki yana açarak, elleri birbirine kavuşturarak, ayakta, oturarak veya yürürken çeşitli hallerde yapılabilecek yakarışlarda biçim ve öz birliğine dikkat etmeliyiz Samimi olduğumuzu vücut dili ile de takviye etmeliyiz Peygamberimizin dua ederkenki halini tasvir eden bazı hadislerde onun koltuk altı gözükünceye kadar ellerini kaldırdığı66 ifade edilmiştir Bu pozisyon tabii ki bir örnektir, her zaman bu halde dua etmenin makbul olduğu anlamına gelmez Burada önemli olan, samimiyetin vücut dili, söz ve eylem birliği içinde kalpten gelen yakarışlarla birbirine uyumlu bir şekilde göğe yükseltilmesidir
Tamamıyla afaki ve bencil isteklerin ifadesi olan dua tabii ki makbul olamaz Hayatın, tevhid dininin değerleri tarafında yeniden inşa edilmesi, şirk düzenlerinin devrilmesi talep edilmelidir Kur'an'da anılan makbul dualar samimi ve bilinçli bir şekilde yapılmıştır:
Ve Rableri onların dualarını şöyle cevaplar: İster erkek, ister kadın olsun Benim yolumda cihad edenlerden hiç kimsenin çabasını boşa çıkarmayacağım Çünkü hepiniz birbirinizin soyundan gelirsiniz Zulüm ve kötülük diyarından hicret edenlere, yurtlarından sürülenlere, Benim yolumda eziyet çekenlere ve bu yolda savaşıp öldürülenlere gelince, onların kötülüklerini mutlaka sileceğim ve onları Allah'tan bir mükafat olarak içinde ırmaklar akan has cennetlere sokacağım Zira mükafatların en güzeli Allah katında olanıdır67
Yüce Allah gönülden boyun eğen akıl sahiplerinin sefihlik içermeyen dualarını kabul eder Rabbimizin kadınerkek ayrımı gözetmeyen dualara icabeti yapılan samimi amellerle takviye edildiğinde kolaylaşmaktadır Mesela cihad, hicret, O'nun yolunda işkenceye uğramak, can vererek şehadet şerbetini içmek gibi salih ameller duaların kabulünü takviye edeceği gibi, geçmiş günahların da affedilmesini sağlayacak değerde eylemlerdir Salih amellerle desteklenmiş dualarımız özden gelen samimi yakarışlarla Allah'a doğru yükseldiğinde kabul edilmemesi için hiçbir neden kalmamış demektir A'raf Suresi'nde buyurulduğu gibi:
Rabbinize alçak gönüllüce ve yüreğinizin ta derininden seslenin Doğrusu O, çizgiyi aşanları sevmez68
b) Musa Peygamberin İhlaslı Yakarışı
Musa Peygamber utanmadan, çekinmeden, tüm kişisel zaaflarını, eksiklerini ve kusurlarını dahi samimi olarak Allah'a itiraf etmiştir Zaten her şeyi bildiği halde, o bir ihlas ifadesi olarak Allah'a tüm sıkıntılarını açmıştır69 Aynı samimiyetle Musa Peygamber kardeşini risalet görevine yardımcı olması için Allah'tan peygamber yapmasını istemiştir; bu duası kabul edilmiştir70 Zalimlerin elinden kurtulmayı dilemiştir, kurtulmuştur71 Allah'ın ayetleriyle arınmaya yanaşmayan Firavun ve çevresinin helak edilmesini istemiş, bu yakarışı da makbul dualar arasında yer almıştır72
c) Fiili Dua ile Birlikte Yapılan Makbul Dualar
Fiili dua —ani sorumlulukların yerine getirilmesi— bir samimiyet göstergesidir İhlasın fiili şahidi olan tüm peygamberler gibi Şuayb Peygamber de ellerini göğe doğru uzatırken Allah'a karşı sorumluluklarını yerine getirmiş salih bir kulun ruh yapısına sahipti O, fiili uyarılarına rağmen yine adaleti ikame etmeye yanaşmayan Medyen halkını —üstüne üstlük onu ve arkadaşlarını sürme kararı almışlardır— Allah'a şikâyet etmiştir Kendisiyle birlikte iman eden müminler bu fiili durum karşısında sığınılması gereken en güvenli kaynak olan Allah'a bir dua ile sığınmışlardır Şuayb Peygamber ve arkadaşlarının toplu halde yaptıkları tevekkül duası, müminler hariç tüm toplumun racfe depremi ile helak edilmesişeklinde karşılık bulmuştur:
Ey Rabbimiz! Bizimle halkımız arasında hak neyse ortaya çıkar Çünkü hakkı ortaya çıkaranların en hayırlısı Sensin Ne var ki, kavimleri arasından kafir olanların ele başları (Şuayb'ın yandaşlarına): 'Doğrusu eğer Şuayb'a uyarsanız, bilin ki kaybedenlerden olacaksınız' dediler Derken bir deprem onların işini bitirdi: kendi evlerinde cansız olarak yere serildiler73
5 Sabır ve Salat ile Takviye Edilmeli
Ey iman edenler! Sabır ve salat ile Allah'tan yardım dileyin Şüphesiz Allah sabredenlerle beraberdir74 Allah'tan yardım istemeyi hak etmek gerekir Bunun için Rabbe duanın kuru kuruya değil, namaz ve ibadetlerle süslenmesi, takviye edilmesi şarttır Duada sabırsızca hemen gerçekleşecek bir sonuç istemek de doğru değildir75 Bir işin başında yapılan dua, destek almak içindir; fakat sonuç isteyen dualar, yapılacak hiçbir şey kalmadığında, elden gelen bütün gayretler sarf edildiğinde, bütün imkanlar tüketildiğinde tekamüle erişebilir
Sabır; özünde bıkmamak, usanmamak, sebat göstermek, inançlarımızın asli eksenini, eylemlerimizin sıhhatini bozmamak, acele etmemek gibi unsurlar taşımaktadır Aceleden yaratılmış olan insanoğlu maalesef bir işin hemen oluvermesini istemektedir76 Her şeyi bir ölçüye göre yaratan Allah ise, dualarımıza da belli bir ölçü çerçevesinde cevap verecektir Duamızın sonucunu beklerken acele ermemek ve kesin netice ummamak da gerekir; çünkü neyin nihai anlamda iyi neyin kötü olduğunu mutlak manada sadece Allah bilebilir77 Ayrıca Allah'ın duaya icabeti geciktirmesi imtihan için de olabilir78
Biz müminlere yaraşan doğru tavır; arzu ettiklerimiz olmuş olmamış, şartlar lehimize dönmüş dönmemiş; ihlasla, vefa hisleriyle ara vermeden Rabbimize bağlılığımızın, sadakatimizin ve samimiyetimizin en önemli göstergesi olan duadan kopmamaktır
Sabır meleklerle de dosttur, öyle ki eğer üzerimize sağanak sağanak rahmet yağmasını istiyorsak ayaklarımızı hak olan yolda sabit kılmak zorundayız Rabbimiz, gaybi yardımlara elçilik yapan meleklerin taşıdığı rahmete mazhar olabilmenin şartını sabırsebat göstermekolarak beyan ermiştir:
Rabbimiz Allah'tır, diyen ve sebatla doğru yolu izleyenlere gelince, onların üzerine sık sık melekler iner ve şöyle derler: Korkmayın ve üzülmeyin, işte alın size vaad edilmiş olan cennet müjdesini79
Kur'an'da geçen makbul dualar sabırla ve ibadetle birlikte yapılmışlardır Mesela, Yakup (a)'un Yusuf'a kavuşmak için yaptığı dualar yıllar sonra sabrın meyvesi olarak makbul olmuştur Yusuf (a)'un sabırla ve fiili dua ile zindanda yaptığı dualar kabul edilmiştir80 Eyüp Peygamber şeytanın telkinlerine açık hale gelecek derecede hastalıklarla imtihan edilmiştir Öyle ki vücudunun her yanı yaralarla berelerle dolmuştur O yine de Allah'a asi olmamıştır; sonunda sabrının meyvesini yemiş tüm hastalıklarından şifa bulmuştur81
Kısaca Yakup (a)'un Yusuf'una kavuşması, Yusuf'un zindandan kurtularak geçmişi temizlenmiş bir vaziyette güç ve iktidara ulaşması, Eyüp Peygamberin ölümcül hastalıkların pençesinden kurtulması; hep dua ile eğitilmiş, olgunlaşmış salih kulları, ihlaslı, direngen müminler oluşları dolayısıyladır
Dua kulluk görevimizin bir parçasıdır Yoksa bakalım kabul ediyor mu? diye Allah'ı denemeye kalkma aracı değildir Bu nedenle duanın, mutlaka kabul edilmesini beklemek, tevhid inancına aykırıdır; Allah bizim hizmetimizde değildir Biz Allah'ın hizmetindeyiz; ibadet ermek zorunda olan biziz82
6 Zaman ve Mekan Unsurlarına Dikkat Edilmeli
a) Sadece Sıkıntıya Düşünce Değil, Her Halükârda Dua Edilmeli
Zaten, insanın başına bir sıkıntı gelince yan yatarken de, oturup kalkarken de, Bize yalvarıp yakarır; ama ne zaman ki sıkıntısını gideririz, başına gelen sıkıntıdan kendisini kurtaralım diye sanki Bize hiç yalvarıp yakarmamış gibi, (nankörce) davranmaya devam eder! Kendi güçlerini boşa harcayan (budala)lara, yapıp ettikleri işte böyle güzel görünür83
Dua bollukta da darlıkta da, zenginlikte de fakirlikte de daima O'na yönelişin bir ifadesi olmalıdır Dua bir hayat tarzıdır İnsanın ayakta, otururken, yan yatarken Allah'ı anarak dua etmesi gerekir:
Namazınızı bitirdiğinizde Allah'ı anın —ayakta iken, otururken, uzanmış halde— ve yeniden güvenliğinizi sağladığınızda namazlarınızı eksiksiz eda edin Namaz bütün müminler için günün belli zamanları ile kayıtlı bir yükümlülüktür84
Dua, zamanında yapılmalı Allah'a sadece darlıkta yalvarıp bollukta yüz çevirmek makbul bir tarz değildir Müminlerin duası her şeyden önce tüm hayatı kuşatan bir yaşam biçimidir Hayat dua, dua hayattır Dua darlıkta da bollukta da aynı duyarlılıkta yapılması gereken bir şahadet, Allah'ı yaşadıklarımıza ve yaşayamadıklarımıza, tüm tavır alışlarımıza şahit olmaya çağırmaktır
Hem bollukta hem de darlıkta Allah'ı çeşitli şekillerde zikretmek sorumluluk bilincine sahip olan dürüst ve erdemli insanların davranış tarzıdır Allah ile olan sahih bir münasebet, sadece zora düşünce değil, her halükarda olmalıdır Çünkü ihtiyacı giderilince yüz çevirenler, dürüst değil, bencildir Zor zamanda dua ile Allah'a yönelmek her insanın fıtratındaki baskıya boyun eğmesinden ibarettir Her zaman dua etmek ise, iradesiyle hareket eden bilinçli, akıllı insanların davranış biçimidir
Dalgalarla kuşatılmış bir gemide katıksız bağlı gibi davranıp, sahile çıkınca Allah'ı unutarak büyük bir aldanış içinde duyarsızca yaşamak kınanmıştır:
Denizde bir tehlikeyle karşılaştığınız zaman O'ndan başka bütün o yalvarıp yakardığınız şeyler sizi yüzüstü bırakır; ama ne zamanki, sizi sağ salim karaya çıkarır, hemen yüz çevirip (unutuverirsiniz O'nu) Çünkü, insanoğlu gerçekten çok nankördür! 85
b) Duyarlılığı Yükselten Zaman ve Mekanlar Tercih Edilmeli
Dua şüphesiz her zaman yapılabilir; ancak yine de zaman ve mekan unsurları samimiyet ve duyarlılığa katkı sağlayabilecek öğelerdir Yürekten Allah'a bağlı olanlar, servetlerini inançlarının hakimiyeti için feda edenler, zorluklara karşı direnişi bir yol bilen müminler, seher vakitlerinde tüyleri diken diken eden bir duyarlılıkla tâ derinden Rablerine yakarırlar Seher vaktinin dua ve yakarış için önemli bir vakit olduğunu bizzat Rabbimizin beyanlarından öğrenmekteyiz86İnsanın duyarlılığını yükselten, içinde Kadir gecesini barındıran Ramazan ayı, hac ayları, Kabe ve çevresi {Arafat, Meşar, Mina, SafaMerve) gibi mekanlar şüphesiz hikmetinin idrakinde olanlar için çeşitli bereketler ve fırsatlarla doludur87
Hangi mekanda yapıldığı duanın sonucunu mutlak anlamda belirleyecek önemde değildir Çünkü tüm yeryüzü —bütün doğular, bütün batılar— Allah'ındır; bizim mescidimizdir Gizliyi de aşikarı da bilen Allah'a yerde ve gökte olan hiçbir şey gizli kalmaz O tüm mekanların üzerinde hepsini kuşatan bir makam sahibidir88
Öte yandan dua ile nefsin arındırılmasında gece eğitiminin de ayrı bir önemi vardır Rabbani övgüyü hak etmiş müminlerin gecelerini secdede ağlayarak geçirdikleri, yalvarıp yakardıkları beyan edilmiştir Yüce Allah, Peygamberimizin gece kalkıp namaz ve dua ile Allah'a yaklaşma çabasının, üstün bir makama erişmeyi sağlayacak değerde olduğunu beyan etmiştir89
Gecenin çok azında uyuyan, bağışlanmak için kalplerinin derinliğinden gelen bir yakarışla Allah'a yönelenler, Kur'an'da övgüye değer insanlar arasında anılmıştır:
(Ama Allah'tan sakınan, O'na karşı sorumluluk bilinci taşıyan muttakiler) gecenin az bir kısmında uyurlardı Bağışlanmak için kalplerinin derinliğinden gelerek yalvarırlardı Ve sahip oldukları her şeyden, yardım isteyenlere ve sıkıntı içinde bulunanlara bir pay ayırırlardı90
7 Ye's Anında Yapılmamalı
a) Dua Öncelikle Dünyada Yapılmalı
Dünyada yapılması gereken kulluğu ahirete ertelemek de insanların yaptığı temel yanlışlardandır Firavun'un ölüm anında ye's tövbesidenilen yakarışı Allah katında makbul olmamıştır Çünkü o, yerini gördükten sonra kendi özgür iradesiyle değil, korkularına yenik düştüğü için tövbe etmiştir; böyle zamanda yapılan duayı Yüce Allah kabul buyurmayacağını beyan etmektedir91
Firavun ve Nemrut gibi büyüklenerek kendilerini yeryüzünde ölümsüz ve güç yetirilmez bir iktidara malik olduklarını zannedenler ve onların zavallı yardakçıları olan kitleler davetlerini ve davalarını Allah'ın adı ile yürütmezler Hevalarının buyruğuna göre yaşayan insanlığın zalim yöneticileri de onlara bel bağlayan duyarsız kitleler de ilahi azap ile karşılaştıklarında itiraf ve yalvarmalarla Biz gerçekten zalimlermişiz92diye af dileyeceklerdir Fakat ne çare iş işten geçmiştir artık Asgari tevazu şartlarını taşıyan bir yakarış ahirette değil de dünyada Allah katında kabul görecektir Ahirette sadece müminlerin duaları kabul görecektir;93kafirlerin hiçbir duasına olumlu yanıt gelmeyecektir Kafirlerin son nefeste ölüm esnasında, öldükten sonra dünyaya yeni bir şans için geri dönüş istekleri ve cehennemden kurtuluş talepleri dua formunda bile olsa Allah tarafından kabul edilmeyecektir94
b) Duhan Duasının Makbul Olmayacağı Ye's Anı
Kıyamet sahnesinde acı duman azabından korunmak için Allah'a yapılan bağlılık yakarışı makbul olmayacaktır Çünkü artık iş işten geçmiştir Hüküm gerçekleşmek üzeredir; bütün alametler belirmiş, nihai helakin süreci başlamıştır Azabı apaçık gördükten sonra ilahi kudreti itiraf edip O'na sığınmak bir maharet değildir Önemli olan Allah'a görmeden, kalbin sağladığı imkanlarla iman edebilmektir95
Zaten ilahi azabı apaçık karinelerle gördükten sonra, iman etmeyen kalmayacaktır Bu nedenle ölüm anında —ki bir hadiste küçük bir kıyamet olarak nitelendirilmiştir— ya da büyük kıyamet sahnesinde iman etmek Firavun'un dahi kaçamayacağı bir şey olduğundan dolayı bir değer ifade etmez Öyleyse duhan (acı duman azabından muhafaza) duası kıyamet sahnesinde değil, çok daha önce, belirtileri ortaya çıkmadan, normal zamanda yapılmalıdır96
c) Korku ve Ümit Arasındaki Bir Psikoloji ile Yapılmalı
(Asla büyüklük taslamayan o muttakiler) yataklarından (geceleri) kalkarak, korku ve ümit içinde Rablerine yalvaranlardır ve kendilerine geçinmeleri için verdiklerimizden başkalarına harcayanlardır97
Bu ayetin rehberliğine göre, dua ederken korku ile ümit arasında bir ruh hali taşımalıyız; hem endişe içinde olmalıyız hem de ümitlerle dolu olmalıyız: Korkmalıyız, çünkü Allah'ın gazabı da vardır Ümitli olmalıyız, çünkü O'nun rahmeti her şeyi kuşatır98
Günah işlemiş olmak dünya sınavı devam ettiği müddetçe kişiyi ümitsizliğe düşürmemelidir Allah'ın tövbe kapılarında sonsuz merhametinin nişanelerini hissetmek mümkündür Ayrıca korku da taşımak gerekir; çünkü kimse cenneti garantilemiş değildir99Allah azabından korkulması gereken, sevildiği için gücendirilmemesi gereken bir ilahtır, bu da günahlardan uzak durmak suretiyle gerçekleşir Korku ile ümit arasında olma hali, bir samimiyet ifadesidir; samimi dualar da makbuldür100
8 Dünyayı Değil Ahireti Öncelemeli
Allah, dünyayı isteyenlere dünyayı verir; ancak bu kısa ömürlü alemde yaşanacak üç kuruşluk mutluluk için ebedi mutluluk heba edilmiş olur101Bu nedenle salihsahih bir duanın daima ebedi nimetler yurduna öncelik vermesi şarttır Dualarımızda her zaman ahiret öncelikli olmalıdır Fakat güzel, temiz, dolayısıyla helal olan dünya nimetlerini istemek haram değildir Bakara Suresi'nde buyurulduğu gibi:
İbadetlerinizi bitirdiğinizde (haccın şiarlarından Meş'arMüzdelife, Mina mevkiinde) atalarınızı hatırladığınız gibi, hatta daha güçlü bir hatırlayışla Allah'ı anın Çünkü öyle insanlar var ki; sadece 'Ey Rabbimiz! Bize dünyada ver' diye dua ederler Böyleleri ahiretin nimetlerinden nasip alamayacaklardır Ama içlerinde öyleleri de vardır ki: 'Ey Rabbimiz! Bize bu dünyada da iyilik ver, ahirette de ve bizi ateşin azabından koru' diye dua ederler102
9 Ahit Tazelemek Amacıyla Yapılmalı
Toplumsal bir suç olan şirk zulmünün affedilebilmesi için tüm halkın Allah'a verdiği iman ahdini yenilemesi gerekir Aksi halde helak ihtimali belirir Bu ihtimalden olsa gerek, Musa Peygamber içimizdeki sefihler yüzünden bizi de helak etme!103 diye Allah'a yalvarmıştır Bu toplumsal zulme engel olan, daha sonra da affetmesi için yakaran yetmiş iki inanmış adamın duası kabul edilmiştir Çünkü Allah ile olan ahdin —O'na ortak koşmama sözünün— yenilenmesi söz konusudur104
Musa Peygamberin halkın içinden seçtiği yetmiş adamla birlikte, Samiri'nin yaptığı buzağıya taparak Allah'a ortak koşan halkını helak etmemesi için Allah'a yakarışları şöyle olmuştur:
Ey Rabbim! Eğer dikseydin daha önce de onları yok ederdin ve (onlarla beraber) beni de İçimizden birtakım dar kafalı sefihlerin yaptıklarından ötürü bizi helak edecek misin (şimdi)? Bütün bunlar Senin bir sınamandan başka bir şey değil Ki onunla dilediğinin sapmasına fırsat verir, dilediğini de doğru yola sokarsın Bizim velimiz yakınımız Sensin Öyleyse bizi bağışla, bize acı Çünkü bağışlayanların en hayırlısı Sensin105
10 İ'sar 106 İlkesine Uygun Olarak Yapılmalı
Bencilce kişisel arzuları dillendirmek dürüst ve erdemli müminlere yakışmaz Bu nedenle Kur'an'daki örnek dualarda benzamirinden çok bizzamiri daha yoğundur Mesela Fatiha Suresi'nden her gün beş vakit namazda defalarca tekrarladığımız şu yakarış: Yalnız Sana ibadet eder, yalnız Senden yardım dileriz Bizi dosdoğru yola ilet107
Tabii ki bu durum şahsi dua yapamayacağımız anlamına gelmez Fakat duamız da ahlakımıza uygun olmalıdır Bilindiği gibi Kur'an ahlakının en temel ilkelerinden biri i'sardır İ'sar; kendimizi Müslüman kardeşlerimizin yerine koyarak düşünmek ve onların çıkarlarını kendi çıkarımıza tercih etmektir Sadece şahsi çıkarları ön plana çıkararak, duayı bencil isteklerin aracı kılmak doğru değildir108
İşte i'sar'ın duaya yansıyan diğergâm ifadeleri:
Ey Rabbimiz! Bizi ve bizden önce iman eden kardeşlerimizi bağışla ve müminlerden hiçbirine karşı kalplerimizde kin —nefret, yersiz düşünce ve duygulara— yer bırakma Ey Rabbimiz! Sen sonsuz şefkat sahibisin ve sınırsız rahmet kaynağısın109
Sözün Özü
Yüce Allah'ın Kur'an'da beyan ettiklerine bakarak içeriğini on başlıkta özetlemeye çalıştığımız bu halleri taşımayan dua, makbul olmayacaktır Bu yüzden biz müminler, boşa zaman kaybetmemek, boşuna ümitlenmemek, hepsinden önemlisi Rabbimize yaraşır bir kulluk yapabilmek için bu şartlara dikkat etmek zorundayız Aksi takdirde içine rahmet dolması için açarız ellerimizi de boşu boşuna bekler dururuz Yarattığı her şeyi belli bir ölçüye göre var eden Rabbimiz, rahmetinin kapılarını aralamayı da belli kaidelere bağlamıştır Öyleyse Allah katında bizi değerli kılan tek geçer akçemiz olan yakarışlarımızda da bu ilahi ölçülere riayet etmek zorundayız
Gerekli şartları taşımayanların durumları su için avucunu açmış bekleyen ama hiçbir zaman suya kavuşamayacak adamın durumuna benzetilmiştir Kulun tevazusunun bir ürünü olarak aşağıdan yukarıya doğru Yaratıcı'ya yapılan çağrılar doğrudan doğruya aracısız bir şekilde yapılması gerekir Ra'd Suresi'nde buyurulduğu gibi:
Gerçek dua, yalnızca O'nadır O'ndan başka dua ettikleri, kendilerine hiçbir cevap veremezler Durumları suyun ağzına gelmesi için avuçlarını ona açmış bekleyen adama benzer Hiçbir zaman suya kavuşamaz İşte kafirlerin duası sapıklıktan başka bir şey değildir110
34 Her salih amel gibi duanın da başında tevekkül bulunmalıdır; bkz Ali İmran: 3159
35 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 3536
36 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 36
37 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 3637
38 Allah'tan başka yalvarılanların hepsi bir araya toplansalar bir sineği dahi yaratamazlarHacc: 2273 Dua yardımda bulunma makamında ve kudretinde bulunabilene yapılır, sanal ve geçici olan iktidar sahiplerinden yardım dilemek bu yüzden şirktir; bkz Araf: 7197; Yasin: 367175; Mülk: 671; Tin: 958
39 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 37
40 Nisa: 4105106
41 Yüce Allah, Peygamberimize müminler için bağışlanma dilemesini istemiştir, o halde müminlerin müminlere dua etmesi gerekir; bkz Muhammed: 471819
42Tevbe: 98485
43“'Ey babamız!' dediler, 'Bizim için Allah'tan günahlarımızı bağışlamasını dile, çünkü biz gerçekten günahkar kimseler olmuştuk' 'Rabbimden sizi bağışlamasını dileyeceğim Çünkü çok acıyıp esirgeyen gerçek bağışlayıcı O'dur'Yusuf: 129798
44 Muhammed: 471819
45 Gıyaben yapılan dualar için bkz İbrahim: 1441; Haşr: 5910 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 3739
46İlkel kabilelerde dini ayin ve törenlerle meşgul olan rahipler ve sihirbaz hekimler vardır Bunlardan başka çoğu zaman kendinden gerçek ruhlar alemine aracılık yapmaya yetenekli sayılan kimseler de bulunur Bunlara Şaman denilir Şaman'ı vecd halinde ata ruhlarından bilgiler aldığı kabul edilirTümer Günay, Dinler Tarihi, Ocak Yayınları, Ankara, 1988, s 45
47 Nahl: 162021 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 39
48 Ali İmran: 3159
49 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 40
50 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 40
51 Ra'd: 1314 Benzer ayetler için bkz A'raf: 729,197; Hacc: 2273; Mümin: 4014, 65; Ahkaf: 466
52 Bakara: 2186
53 Kaf: 5016
54 Araf: 753 Şefaat ilahi bir yardım anlamında ahirete ait bir kavramdır ve Kur'an'da bu yetkiyi alabilmiş hiçbir insanın ismi geçmemektedir O halde duada Allah'tan başkasından şefaat istenemez, hiç kimsenin şefaat için aracılığına başvurulamaz İnsanın dua edebileceği, aracılığına başvurarak haksız kazanç elde edebileceği hiçbir şefaatçinin olmadığına ilişkin ayetlerden bazıları: De ki: Şefaat (hakkını verme yetkisi) yalnız Allah'a aittir Gökler ve yer üzerindeki hakimiyet yalnız O'nundur ve sonunda O'na döneceksinizZümer: 3944
Siz ey iman edenler! Pazarlığın, dostluğun ve şefaatin geçerli olmayacağı bir gün gelmeden önce size rızık olarak bağışladığımız şeylerden harcayın Ve bilin ki, kafirler zalimlerin ta kendileridir Allah —O'ndan başka ilah yoktur— her zaman diridir Bütün varlıkların kendi kendine yeterli yegane kaynağıdır Ne uyuklama tutar O'nu ne de uyku Yeryüzünde ve göklerde ne varsa O'nundur O'nun izni olmaksızın nezdinde şefaat edebilecek olan kimdir?Bakara: 254255
55 Allah yeryüzünde bulunan her şeyi işitir; bir yaprağın kıpırtısından, evrenin eşsiz bucaksız her bir köşesindeki en küçük hareketi dahi görür, duyar Bkz Ali İmran: 33536
56 Şefaat etme hakkı bütünüyle Allah'a aittir; Zümer: 3944 Ancak Yüce Rabbimiz yardımlarını çeşitli elçiler kullanarak yapabilir; bu anlamda yaratılan her şey ilahi bir lütuf olmasının yanında bir yardım aracıdır da Ancak biz tevhid inancına sahip müminler olarak hiçbir zaman yardımı, eşyanın kendisinden dilemeyiz, direk Allah'tan dileriz Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 4142
57 Ve Eyyub'u da an ki o, 'Ey Rabbim! Dert beni buldu, ama Sen merhametlilerin en merhametlisisin' diye yakarmıştı Bunun üzerine onun bu yakarışına olumlu karşılık verdik ve onu çektiği dertten kurtardık Ayrıca ona katımızdan bir rahmet ve Bize kulluk edenlere bir ders olmak üzere sayılarını bir kat artırarak yeni bir zürriyet verdikEnbiya: 218384
58 Ali İmran: 32627
59 Süleyman, Musa ve Zekeriyya peygamberlerin duaları için bkz Sad: 3835; A'raf: 7151; Alİ İmran: 338
60 Maide: 5114 Hz İsa'nın bu duası Allah tarafından kabul edilmiştir; Maide: 5115 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 4244
61 Lokman: 3112
62 Fussilet: 41 49 İnsanın bencilce çıkarlarının peşine düşmesi, bollukta şükredip darlıkta Yaratıcı'ya karşı nankörlük ermesine yol açabilmektedir; bu zaafın bilinip aşılmaya çalışılması duanın tekamül etmiş bir vaziyette yücelere yükselmesi için şarttır; benzer ayetler için bkz Fussilet: 415054
63 Mümin: 4060 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 4445
64 Mümin: 4014 Samimi bir yönelişle, kibirden arınarak el açanların duasını kabul etmeye Allah söz vermiştir; benzer ayetler için bkz Bakara: 2152,186
65 A'raf: 75556 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 4546
66 Buhari, Da'avât, 23; Tirmizi, Da'avât, 11; elMu'cemü'1Müfehres li Elfâzi'lHadîsi'nNebevi, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1986, c II, Dav maddesi
67 Ali İmran: 3195 İbrahim (a)'ın ölümden sonra dirilişin dünyada bir numunesini görmek amacıyla, samimi bir niyetle yaptığı yakine ulaşma duası kabul edilmiştir Bakara: 2260 Zekeriyya Peygamberin karısının da çocuk doğuramayacak halde olduğu halde, salih bir evlat içinyaptığı samimi ve içten yakarışı kabul edilmiştir: Meryem: 197; Enbiya, 2190
68 A'raf: 755 Manevi bir atmosfer oluşturarak, yapmacıklıktan uzak, için için, yalvara yakara, sessizce yapılan dualar ihlaslı oluşun bir teminatıdır: A'raf: 7205206 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 4648
69 Kasas: 281617
70 Kasas: 2835
71 Kasas: 282225
72 Yunus: 108889 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 48
73 A'raf: 78992 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 4849
74 Bakara: 2153 Duanın sabır ve namazla yapılması gerektiği Kur'an'ın başka ayetlerinde de yinelenmektedir; bkz Bakara: 245; Mümin: 4055
75 Allah her şeyi bir süreye bağlamıştır, o süre gelmeden hiçbir şey olmaz; bu yüzden rahmetin de gazabın da hemen gerçekleşmesini beklemek doğru değildir; Yunus: 1011; Enbiya: 2137
76 İnsanoğlu aceleden yaratılmıştır, bkz Enbiya: 2137
77 Bakara: 2216
78 İsra: 1711
79Fussilet: 4130
80 Yusuf: 1233, 34, 39, 51, 54, 56
81 Sâd: 3844
82 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 4950
83 Yunus: 1012
84 Nisa, 4103 Dua, namazdan farklı olarak insanın bütün hareketlerini içine alan bir kapsamlılıktadır: Ayaktayken, otururken, yatarken Bkz Ali İmran: 3191
85 İsra: 1767 İnsanın sıkıntı esnasında Allah'ı hatırlayıp ihtiyaçları giderilince yüz çevirmesi yaygın ama kınanan bir davranış tarzıdır Benzer ayetler için bkz Yunus: 102223; Fussilet: 414951 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 5152
86 Allah'a yapılacak yakarışlarda seher vakitlerinin seçilmesi gerektiğine ilişkin Rabbimizin tavsiye için bkz Ali İmran: 317
Rabbimiz! Sana iman ediyoruz, bizi affet, günahlarımızı bağışla Bizi ateşin azabından emin kıl!Ali İmran: 326
Ey Rabbimiz! Biz sana iman ettik Öyleyse bizim günahlarımızı bağışla ve bize acı Çünkü gerçek acıyanımız, esirgeyenimiz SensinMüminûn: 23109
87 Özel ibadet vakitleri olmasının yanında beş vakit namaz ve diğer nafile namazlar, Ramazan ayı, hac ayları dua etmek için önemli fırsatlar sunmaktadır, bkz Bakara: 2125, 158, 198204; Cuma: 62910; Kadir: 9715
88 Ey Rabbimiz! Şüphesiz gizlediğimizi de açığa vurduğumuzu da bilen Sensin Çünkü yerde ve gökte olan hiçbir şey Allah'tan gizli kalmazİbrahim: 1438
89 Peygamberimizin kendine has ve sürekli olarak yerine getirdiği gece ibadeti için bkz İsra: 1779
90 Zariyat: 511719 Benzer ayetler için ayrıca bkz Furkan: 2564; Kaf: 5040; Müzemmil: 7367, 20 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 5253
91 Firavun'un ümitsizlik anı olan ölüm halinde yaptığı yakarış kabul edilmemiştir; Yunus: 109092
92 A'raf: 75 İstiğfar mutlaka kişinin kendi ölümünden önce ve tüm insanlığın toplu helaki ile neticelenecek olan kıyametten önce gerçekleşmelidir; ilgili ayetler için bkz Muhammed: 471819
93 Müminlerin cennetin kapısında yapacakları dua: Ey Rabbimiz! Cennetteki ışığımızı ebediyen parlat ve günahlarımızı bağışla; çünkü sen her şeye kadirsinTahrim: 668
94 Kafirlerin ölüm döşeğinde ve öldükten sonra yaptıkları hiçbir dua kabul edilmeyecektir; İbrahim: 144347; Müminûn: 2399107; Ahkaf: 4634 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 5354
95 Evet, ama o bütün kalpleriyle inanıp bağlanmaktan uzak duranlar yalnızca kendi şüpheleriyle oyalanıp duruyorlar Öyleyse gökyüzünde (kıyametin başladığını) haber veren bir duman tabakasının belireceği günü bekle Bütün insanlığı sarıp kuşatan (ve günahkârları) 'Bu azap ne acı!' (diye feryat ettiren ve 'Ey Rabbimiz! Bizi azaptan uzak tut, çünkü biz (artık Sana) inanıyoruz' dedirten Ama bu hatırlatma (kıyamet sahnesindeki ümitsizlik anında) onlara ne fayda sağlar ki? Çünkü onlara daha önce hakikati apaçık ortaya koyan bir elçi gelmişti Ama yüz çevirip uzaklaşmışlar, ve 'O (başkaları tarafından) öğretilmiş biridir, bir delidir!' demişlerdiDuhan: 44914
96 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 5455
97 Secde: 3216
98 Allah'ın rahmeti her şeyi kuşatır: Araf: 7156; Allah merhametlilerin en merhametlisidir: Enbiya: 2183 Affedicidir, affetmeyi sever; Nisa: 4110
99Peygamberimize nispet edilen bir hadise göre o, kabul olmayacak duadan Allah'a sığınmıştır, bkz Tirmizi, Da'avât, 69; Nesâî, isti'âze, 13; elMu'cemü'lMüfehres li Elfâzi'lHadisi'nNebevi, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1986, c II, Dav maddesi
100 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 55
101 İnsanı özgür iradeli olarak yaratan Allah, adil sınama sözü gereğince isteyenlere dünyayı verir, fakat onların ahiretten bir nasibi olmayacaktır; bkz İsra: 171819
102 Bakara: 2200201 Bu dünyanın keyfi ve rahatlığı kısa ömürlüdür; asıl kalıcı olan ahiret yurdudur: Nisa: 477 Dualarda daima ahirete öncelik verilmelidir: Bakara: 2201; Tahrim: 6611 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 5556
103 Araf: 7155
104 Bir hadiste istiğfar; insanın Allah ile olan münasebetinde yeniden barış anlaşması yapmaya benzetilmiştir; Müslim, Birr, 14; elMu'cemü'lMüfehres li Elfâzi'lHadîsi'nNebevi, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1986, c II, Brr maddesi
105A'raf: 7155 Bu yakarış kabul edilmiştir: Azabıma dilediğim kimseyi uğratabilirim Ama rahmetim her şeyi kuşatır Bunun içindir ki, onu (rahmetimi) Bana karşı sorumluluk bilincine sahip olan muttaki, arınmak için verilmesi gerekeni (zekatı) veren ve ayetlerimize inanan kimselere pay olarak ayıracağımAraf: 7156 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 5657
106 İ'sar, mümin kardeşlerimizi öz nefislerimize tercih edecek ahlaki duyarlılıktır; bkz Haşr: 599
107 Fatiha: 156 “Bize yardım et Bakara: 2286; “Kalplerimizi hidayetten kaydırma Ali İmran: 38; “Bizi Allah'a ve Elçisi'ne iman edenlerle beraber şahit olarak yaz Ali İmran: 353
108 Aişe validemizden gelen bir rivayete göre Peygamberimizin dualarının ortak temaları şunlardır: Fitnenin önlenmesi, birlik beraberlik isteği, insanın kalbini çürüten tembellik, cimrilik vb hastalıklardan kurtulmayı dilemek vd Müslim, Zikr, 73; Nesai, İsti'âze, 12, 56; elMu'cemü'tMüfehres li Elfâzi'lHadîsi'nNebevi, Çağrı Yayınları, İstanbul, 1986
109 Ensar'ın Muhacir'e yaptığı bu evrensel İslami dayanışma duası, gelmiş geçmiş ve de gelecek tüm Müslüman kuşaklar için dua ile kıpır kıpır bir İmani duyarlılığın ideal ifadeleridir Haşr: 5910 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 57
110 Ra'd: 1314 Fevzi Zülaloğlu, Kur’an’da Dua ve Rasullerin Dua Örnekleri, Ekin Yayınları, İstanbul, 2005: 58