Şanzıman (Vites Kutusu) Nedir? Nasıl Çalışır? Çeşitleri Nelerdir?

Bu yazımızda araçlarımızda hareketi faal eden parçalardan biri olan şanzımandan bahsedeceğiz Anlatacağımız parça manâlı olduğu gibi araç kalkışlarının da temelidir diyebiliriz Yüzyıllar önce buluş edilen arabalar, mantığında değişim yapılması çok baskı olan temeller üstüne kurulmuştur Ancak gelinen noktada özellikle motor ve motora alt parçalar olağanüstü geliştirilmiştir Ünitelerde silindirin 2 adet olduğu dönemlerden geçip, aynı parçanın 16 tane olduğu bir süre diliminde yaşıyoruz Benzer şekilde şanzıman yani vites kutusu dediğimiz parça da sayı ve teknoloji bakımından inanılması kuvvet şekle getirilmiştir Otomobillerimize bindiğimizde gidiş işlemlerine dair ilk olarak marş motorunu aktif ederek motora zorunlu emri veririz Yalnızca bir anahtar çevrilmesiyle onlarca kombin alıştırma hareketlerini de başlatmış oluruz Piston ve Biyel Kolu Nedir? Çeşitleri ve Tarihçesi Aracımıza hareketi verebilmek için de debriyaj sistemini sıraya alarak vites kutusunu zorunlu pozisyona getiririz İşte her gün belki yüzlerce defa kullanmış olduğumuz şanzımanın içeriğinde neler oluyor bilemeyiz Biz de şu anda sizlere, bu denli siklet arz eden parçanın nasıl çalıştığından bahsedeceğiz Şanzıman (Vites Kutusu) Nedir? img Şanzıman Vites Kutusu Nedirsrc http:bilgilihocamcominternaldatassanzimanviteskutusunedirnasilcalisircesitlerinelerdir5c30d7ceaaa66alt Şanzıman Vites Kutusu Nedir 1200 600Motor kısmında oluşan gücün aktarıldığı, bir tork ve sürat değiştirici olarak çalışan sisteme şanzıman denilmektedir Aktarma organlarının başında gelen şanzıman, zorlama nal ile aldığı hareketi istenilen değerlerde şafta aktaran parçadır Manuel alıcı vites kutusu debriyaj balatası ile birlikte çalışır Yani durur vaziyetteki bir araba birinci vitese takılır ve döndürme momentini temin etmek için debriyaja basılır Ayağımızı debriyajdan çektiğimiz anda hareket sağlanmış olur Şanzıman, yaradılış olarak öbür çoğu sistematik parçadan oluşmaktadır Alüminyum bir muhafazaya sahip vites kutusunda tork konvertörü, hidrolik sistem, solenoid (akışkanları kontrol eden valfler), süpap ve servo parçalarını içinde bulundurur Motor ünitelerin dinç ve emin aralıklarda kullanılması gerçekten vites kutusuna bağlıdır Kokpit içerisindeki gösterge panellerinde hız ibaresini gösteren ekranla beraber, devri gösteren ibre vardır Vites kutusunu ilk kalkış pozisyona getirdiğimiz anda aracın gaz tepkimelerini ayarlarız Onu da sesle birlikte ödev göstergesinden peşine düşüp takip ederiz Ve şanzıman aracın alacağı hıza tarafından dişli geçişi ister Daha yalın bir şekilde anlatacak olursak; hızımız arttıkça sınır olan görev bandında vites kutusunu 2 konuma alırız Şanzımanın vasıta içerisinde gösterilen kısmı olan vites topuzunda, bindiğimiz aracın kaç adet dişliye sahip olduğunu anlarız Yani hızımız ne değin yüksek olursa değişim yapacağımız vites sayısı da büyür Çünkü şanzıman motor ile tekerlekler arasında oluşan dengenin dişli oran ayarlamasını yapmaktadır Bu bahsettiğimiz en yaygın ve en ilk önce kullanılan manuel şanzımanlar içindi Sonradan sisteme katılan otomatik ve benzeri otomatik vitesleri aşağı sizlere anlatacağız Konumuza geri döndüğümüzde; araçlarımızdan ne kadar fazla çabukluk istiyorsak bunu yapmak fiilen şanzımana bağlıdır Benzer şekilde yavaşlama durumuna geçtiğimizde de yine bahsettiğimiz parça gereklidir Çünkü yavaşlama esnasında vitesimiz yüksek konumda olursa, motor devri sınırın aşağısında olacağı için stop etme durumuyla karşılaşırız Manuel şanzıman kutusunda belirtilen sayılar haricinde “N ve “R ibareleri vardır N konum, manuellerde harf olarak belirtilmese de vites topuzunun tam ortada durmasıdır Manâsız vites olarak da adlandırılır Bu kısmı bazı mekanik parçaların ayrılması olarak görebiliriz Yani motor ile transfer organları arasındaki bağlantıları kesmedir Manâsız vites pozisyonunda debriyaj sistemine basmaya gerek yoktur Aldığımız boş vites konumunda tartı bindirme olayı ortadan kalkarak, motorun rölanti çalışması gerçekleşir Şanzımanımız 1 vites konumundayken motordan alınacak tork azami seviyededir O yüzden birincil hareket 1 dişli halinde yapılmaktadır Eğer oysa kalkışlarımızı 3 vites konumunda yaparsak araç stop eder Dizel motorlu araçlarda üretilecek tork fazla olduğundan yüksek vitesle hareket daha sıcacık olsa da hemen olan üretilmeyen güçle beraberinde büyük vites konumu şanzımana zarar verebilir! Şanzıman Nasıl Çalışır? img Şanzıman Nasıl Çalışırsrc http:bilgilihocamcominternaldatassanzimanviteskutusunedirnasilcalisircesitlerinelerdir5c30d7cf9720dalt Şanzıman Nasıl Çalışır 1200 600Şanzıman mekanizmasından esas olarak yukarıda bahsettik Bilinmesi gereken esas unsur; vites kutusu tork ve hız değiştiricidir! Durum otomatik vitese geçildiğinde azıcık daha farklılaşmaktadır Ama gerçi temel parçalar aynıdır Sizlere, Şanzıman Nasıl Çalışır? başlığımız hakkında vereceğimiz bilgileri birazcık daha açarak onu yaratıcı parçaları maddeler halinde vermenin daha iyi olacağını düşündük… h3Prizdirek Milih3 Pirez kutup mili, şanzımanın orta kısmına konumlu, asıl kışkırtma dişlisini üstünde içeren malzemedir Görevi kavramadan aldığı hareketi üzerindeki dişli grubu vasıtasıyla iştirak dişlisine aktarmaktır Motorun hareket eylemine geçmesini vites kutusuna aktaran parça prizdirekdir h3Grup Milih3 Bazı mekanizmalarda olan “dingil parçası vites kutusunun da esas parçaları arasında bulunmaktadır Grup milinin görevi üzerinde dişlileri tutmaktır Yukarıda anlattığımız prizdirek milinin dönmesiyle benzer anda harekete geçen mildir Çalışmaları karşılıklı ve aynı zamanda olmaktadır Grup mili bütün olan tek parçadan oluşan bir parçadır h3Başlıca Mil (Tahrik Mili – Çıkış Mili)h3 Şanzımanın bu parçasında vites dişlileri ve senkromeçler bulunur Belli Başlı dingil üzerindeki düzende, vites dişlilerinin her biri grup dişli düzenine geçmiş durumdadır Motordan gelen hareket başlangıcıyla grup dişlisi, vites dişlilerine iletilmektedir Yalnız belli başlı diş mili üzerindeki dişliler sadece senkromeçle irtibata geçtiğinde serbest hareket edemezler h3Senkromeçh3 Seri Halinde düzeneğin içerisindeki yük talep eden parçalardan birisi de senkromeçlerdir iyice görevi; dönüş hızları öbür olan vites dişlisi ve çıkış millerinin hız dengesini ayarlamaktadır Senkromeçle eşitlenen sürat sürecinden sonradan hareket, faal olan vites dişlisinden çıkış miline aktarılarak tekerleklere iletilmiş olur h3Geri Vites Mekanizmasıh3 Geri “Rear olarak adlandırdığımız vites öbür bir düzeneğe sahiptir Geri viteste avare denilen ve grup mili geri vites dişlisinden aldığı hareketi ayrı bir yöne çekerek, çıkış mili geri vites dişlisine aktarılır Tekrar bu mekanizmada da iletimler ve eşitlemeler sekromeçlerle sağlanır Ve geri vites dişlileri düz dişlilerdir Ayrıca 1 ve 2 gibi bir seçeneği olmadığı için hız yapma olanağı yoktur Şanzıman Çeşitleri Nelerdir? img Şanzıman Çeşitleri Nelerdirsrc http:bilgilihocamcominternaldatassanzimanviteskutusunedirnasilcalisircesitlerinelerdir5c30d7cfad440alt Şanzıman Çeşitleri Nelerdir 1200 600Şanzıman da kendi içinde ayrılarak bambaşka alıştırma prensiplerine kavuşturulmuştur Manuel şanzıman tipi ile altında anlatacağımız otomatik ve sanki otomatik viteslerin düzeneği birbirlerinden ayrılmaktadır h3Manuel Şanzımanh3 Genel vites kutusunu oluşturan her bir dişli ile oranı aracın hız – tork farkları beraberinde ve kademeleri oluşturduğundan bahsetmiştik Günümüzde manuel şanzımanda en yüksek vites sayısı 6 dır Bağlı bu sayı yüksek tonajlı araçlarda daha artı olmaktadır Manuel viteste değişimler yaptığınız vites kolu hareketleriyle beraber çelik tel ve çubuk milleri yoluyla başlıca kumanda merkezine iletilir Farklı vites geçişleri kumanda merkezi göre metamorfoz çubukları ve çatallarıyla senkromeç manşonlarını kaydırarak geçiş gerçekleştirilir h3Otomatik Şanzımanh3 Otomatik şanzıman, manuel viteste olan elle müdahale olaylarını gerçekten en üye indiren tiptir Sizlere acilen anlatacağımız bütün otomatik şanzıman mekanizmasıdır Dünyada başlangıçta 1958 yılında ilk DAF firmasının icat ettiği Variomatic otomatik şanzıman gösterilmektedir Olağan otomatik şanzımanda; planet dişli sistemi, elektronik ve hidrolik denetim mekanizması, tork konvertör gibi işlevsel malzemeler bahsettiğimiz vites kutusunun belli başlı parçalarını oluşturmaktadır Uzunca yıllar tercih edilmeyen ve sonradan araçların bundan böyle standart olarak ürettiği bu şanzıman, epeyce dayanaklıdır 4 ileri vites sayısına sahip bu müşteri şanzıman eskimiş olsa da geri kaçırma, motor yorma, sert geçiş vb sorunların da asgari görüldüğü vitestir h3Otomatikleştirilmiş – Sözde Otomatik Robozite Şanzımanh3 Robotize şanzımanın yaygınlaşması ve çıkarılış amacı araçların en ilk kez yakacak tüketimidir Tam otomatik şanzımanlarda tork konvektörden dolayı ihtiyaç duyduğu tork miktarı pozitif olduğu için bu durum yakıt tüketimine yansımaktadır Bunun çaresini de tork konvertörünü kaldırarak kuru yağlamalı bir elektrik motor koyulmasıyla çözümlenmiş Yani tam mantığı; sizin geçiş ihtiyacı duyduğunuz anda robot mantığında çalışan sistemin debriyaja sizin yerine basması olarak algılayabiliriz Yarı otomatik tiplerde geçişler geç olur ve ısınma sorunlarıyla karşılaşılır Ve bu yüzden şikeyetler bu müşteri şanzımanda fazla olur Otomatikleştirilmiş şanzımanı en çok kullanan firmalar aralarında Toyota vardır MM (Multi Mode) adında sunduğu şanzımanı maliyet bakımından düşük profil çizse de geçişlerde öne yığılma problemleri yapabiliyor Oysa yeniden tekrarlayacak olursak; bu tipte yakıt tüketim düşüyor ve özellikle dizel araçlarda kullanılan otomatik şanzımanların dayanıksız durumları, robozite vitesi daha akla yatkın kılıyor h3CVT Şanzımanh3 CVT şanzıman eski zamanlarda sorun çıkartan ve sağlıklı olmadığı düşünülen bir vites tipiydi Ancak günümüzde CVT ’nin mantığında yapılan değişimlerle en iyilerden birisi olarak gösterilmektedir CVT ’de tam otomatikte olduğu gibi bir tork konvertörü bulunur Ancak en büyük fark olarak CVT, dişli setlerine sahip değildir Onun yerine konik ve kayış malzemelerine başvurulmuştur Kayış, iki konik kasnak arasına gergin bir şekilde yerleştirilmiştir CVT ’nin egzersiz prensibinde gaz tepkimesi muhakkak bir sınıra kadar geldikten sonradan sabitlenir Kasnak çap oranları kesin olsa da ara oranlar olmadığından yalnızca bizim sürüş durumumuza kadar hızlanmalar gerçekleşir CVT her müşteri araçta kullanıldığı gibi bilhassa küçük hacimli, tork üretmekte zorlanan otomobillere takılmaktadır Çünkü motor devrini kayıtlı bir oranda sabitleyebildiği için sessiz bir sürüş sağlanır Audi ’nin kullandığı Multitronic şanzımanı CVT ’ye misal verebiliriz h3Çift Kavramalı Şanzımanh3 Çift kavramalı denildiği zaman akla birincil gelen VW ’nin kullandığı DSG (Dual Shift Gear Box) olur Çift kavramalılar kuru ve ıslak elde etmek üzere iki kısımda kullanılır Konumuz olan vites kutusu mantık olarak otomatikleştirilmiş şanzıman sistemini kullanmaktadır Adından da belirli olduğu üzere tek sezgi yerine çift algı düzeneği yerleştirilmiştir Bu kısmı daha iyi anlamanız için yine DSG vites üzerinden izah etmek istiyoruz Çift kavramalı DSG ’de oranlar tek ve çift rakam olarak ayrılmıştır Kavramanın birinde 1, 3, 5, 7 varken ikinci kavramada 2, 4, 6 ve geri vites vardır Mantık çok kolay! Vites dişlileri bambaşka iki algı üstünde olduğu için siz diğer bir vitese geçerken doğrusu o dişli sizin için hazırlanmış bekletilmiş oluyor Yeni ve son teknoloji olmasına karşın çift sezgi büyük sorunları da beraberinde getiriyor Yakacak ve performans değerlerinde olağanüstü işler yapabilen DSG, dizel motorlardaki dayanıksız yapısından nedeniyle çoğunlukla bozulabiliyor Yenileme ve değişimleri de fantastik pahalıdır Süspansiyon Sistemi Nedir? Nasıl Çalışır? Parçaları Nelerdir? Araba kategorimizde sizler için bu sefer alıştırma mantığı fazla merak edilen şanzıman hakkında bilgiler sunduk Motorla beraber kesintisiz iletişim ve aktif halde olan vites kutusunun aktarımlardaki önemlerinden de bahsettik Ayrı mantıkta çalışan şanzıman tiplerinde en sağlam ve güveniliri manuel ve tam otomatik vitesken teknolojik bakımdan yüksek, yakıt ekonomisi karşılayan, performans ve seri geçişler de çift kavramalıyı örnek gösterdik Robozite tipin otomatik mantığında sorunlu geçişleri olduğunu söylesek de bozulma oranları bu türde en düşüktür Ama uygulama koşulları olarak her birinin aynı olduğunu söyleyebiliriz Ayrıca nasıl ama manuel viteslerde çabuk kalkışlar yapılmaması ve gereğinden fazla dişlilere yüklenilmemesi gerekiyorsa, diğerlerinde de aynı kurallar geçerlidir sizlere bilgilihocamcom farkıyla sunulmuştur