Satranç oyununda 6 adet farklı taş (şah, vezir, kale, fil, at, piyon) vardır Bu taşların hareket etme şekilleri birbirinden farklıdır
Hiç bir taş aynı renktebaşka bir taşın bulunduğu bir kareye gidemez Bir taş rakip taşınolduğu kareye giderse, rakip taş alınmış olur ve tahta dışına çıkarılır
Taşların Hareket Etme Şekilleri
ŞAH VEZİR KALE FİL AT PİYON
ŞAH
Şahın iki türlü hareketi vardır
1 Rakip taşlar tarafından tehdit edilmemesi şartıyla birer kare olmak üzere her yöne hareket edebilir Yani sağa, sola, aşağı, yukarı, çapraz karelere gidebilir
v Şah, bitişik karedeki rakip taşı alabilir
v Şah, 8 yönde de hamle yapabilir (Şekil 1a)
v Şah, açılış pozisyonunda hareketsizdir Çünkü kendi taşlarının üzerinden atlayamaz
v İki şah asla yan yana gelemez
v Şah, Rakip taşların gidebileceği karelerde duramaz veya oraya gidemez
2 Rokyaparak hareket eder Rok, şahla aynı sırada bulunan aynı renkli kalelerden birinin ortak hareketidir Bu iki taşın hareketi tek bir hamle sayılır; şah bulunduğu kareden kaleye doğru iki kare ilerler ve ardından kale şahın üstünden atlayarak bir kare yanına (komşu kareye) konarak yapılır (Şekil 1b)
Ç YUKARI
Şekil 1a
Şekil 1b
VEZİR
Vezir, bulunduğu karenin yatay, dikey ve çaprazlarında herhangi bir kareye gidebilir Vezir hem Kale gibi (yukarı, aşağı, sağa ve sola); hem de Fil gibi (çapraz karelerde) hareket edebilir
Vezir, tahtadaki en güçlü taştır Tahtanın merkezindeyken 27 kareye hareket edebilir (Şekil 2)
Vezirin önünde aynı renkten bir taş varsa o taşın üzerinden geçemez Yani o yöne doğru hareket etmek isterse sadece o taşın olduğu yere kadar gidebilir Rakip taşları ise hareket ettiği yönde alır ve aldığı taşın yerine oturur
Vezir, açılış pozisyonunda hareketsizdirÇünkü kendi taşlarının üzerinden atlayamaz
ÇYUKARI
Şekil 2
KALE
Kale, bulunduğu karenin dikey ve yataylarında ileri, geri ,sağa ve sola istediği miktarda ilerleyerek herhangi bir kareye gidebilir
Eğer yolu üzerinde karşı tarafın taşı varsa onu alabilir ve o taşın yerine oturur
Kalenin yolu üzerinde kendi taşlarından biri varsa o taş kalenin yolunu keser ve üzerinden atlayamaz Bu durumda en fazla yolunu kesen taşın bir önündeki kareye kadar ilerleyebilir Rakip taşları ise hareket ettiği yönde alır ve aldığı taşın yerine oturur
Kale, tahtanın merkezinde 13 kareye hareket edebilir (Şekil 3)
Kale, açılış pozisyonunda hareketsizdir Çünkü kendi taşlarının üzerinden atlayamaz
Ç YUKARI
Şekil 3
FİL
Fil, bulunduğu karenin çaprazlarında (diyagonal) hareket ederek herhangi bir kareye gidebilir
Bir oyuncunun iki Fili vardır Bunlardan biri sadece beyaz çapraz karelerde, diğeri ise sadece siyah çapraz karelerde hareket edebilir Bu, oyun sonuna kadar böyle devam eder Bir oyuncunun aynı renkli karelerde iki Fili varsa hata yapmıştır
Filin önünde aynı renkten bir taş varsa fil o taşın üzerinden geçemez Yani o yöne doğru hareket etmek isterse sadece o taşın olduğu yere kadar gidebilir Rakip taşları ise hareket ettiği yönde alır ve aldığı taşın yerine oturur
Fil, tahtanın merkezindeyse 13 kareye hareket edebilir(Şekil 4)
Fil, açılış pozisyonunda hareketsizdir
Ç YUKARI
Şekil 4
AT
At Lharfine benzer şekilde hareket eder Bu, iki kare yukarı veya aşağı, sonrada bir kare sağa veya sola; ya da iki kare sağa veya sola, sonrada bir kare yukarı veya aşağı hareketleriyle yapılır
At, beyaz bir karedeyse siyah bir kareye, siyah bir karedeyse de beyaz bir kareye gitmelidir
At, kendi ve rakip taşların üzerinden atlayabilen tek taştır
At, tahtanın merkezindeyse 8 kareye hareket edebilir(Şekil 5)
At, taş alırken sıçradığı karede bulunan rakip taşı alır ve o taşın yerine oturur
Ç YUKARI
Şekil 5
PİYON
Piyon, diğer taşlardan farklı olarak hareket eder ve taş alma şekli farklıdır
Piyon, 4 türlü hareket edebilir:
1) Bulunduğu dikeyde önündeki boş kareye doğru bir kare ilerler, yada
2) İlk hareketinde, bulunduğu dikeyde önündeki iki karenin boş olması şartıyla iki kare ilerleyebilir, ya da
3) Yan dikeylerde bir önünde bulunan (ön çaprazda) rakip taşı alarak bu kareye gidebilir
Bir piyon eğer daha önce hareket etmişse oyun sonuna kadar sadece birer kare ilerleyebilir
Geri hareket edemeyen tek taş piyondur
Bazı oyuncular piyonun pek işe yaramadığını düşünebilir Ama hiç de öyle değildir Piyonun çok özel bir hareketi vardır Eğer piyon tahtanın en uç noktasına kadar ilerlerse terfi ederek Vezir, Kale, Fil, At gibi taşlardan birine dönüşür Bu durumda piyonu bulunduğu yerden kaldırarak yerine bu taşlardan istediğimiz birini koyabiliriz 8 piyon da vezir yapılabilir
4) Bir piyon ilk hareketinde iki kare ilerleyip rakip piyonla yan yana gelirse, rakip piyon bu piyonu sanki bir kare ilerlemiş gibi kabul ederek alabilir Bu hak sadece ilk defasında yani iki kare çıkışı yapılır yapılmaz geçerlidir, bu harekete ‘geçerken alma’ (en passant) denir (Şekil 6b)
Yandaki şekilde koyu renkli piyon ilk hareketinde iki kare çıkmıştır Beyaz piyon bu piyonu sanki bir kare ilerlemiş gibi kabul ederek alabilir ve (X) harfiyle gösterilen kareye yerleşir
Bu hak ilk fırsatta kullanmazsa daha sonra kullanamaz
Geçerken Almakuralı şekil 6c de film olarak gösterilmiştir
Hiç bir taş aynı renktebaşka bir taşın bulunduğu bir kareye gidemez Bir taş rakip taşınolduğu kareye giderse, rakip taş alınmış olur ve tahta dışına çıkarılır
Taşların Hareket Etme Şekilleri
ŞAH VEZİR KALE FİL AT PİYON
ŞAH
Şahın iki türlü hareketi vardır
1 Rakip taşlar tarafından tehdit edilmemesi şartıyla birer kare olmak üzere her yöne hareket edebilir Yani sağa, sola, aşağı, yukarı, çapraz karelere gidebilir
v Şah, bitişik karedeki rakip taşı alabilir
v Şah, 8 yönde de hamle yapabilir (Şekil 1a)
v Şah, açılış pozisyonunda hareketsizdir Çünkü kendi taşlarının üzerinden atlayamaz
v İki şah asla yan yana gelemez
v Şah, Rakip taşların gidebileceği karelerde duramaz veya oraya gidemez
2 Rokyaparak hareket eder Rok, şahla aynı sırada bulunan aynı renkli kalelerden birinin ortak hareketidir Bu iki taşın hareketi tek bir hamle sayılır; şah bulunduğu kareden kaleye doğru iki kare ilerler ve ardından kale şahın üstünden atlayarak bir kare yanına (komşu kareye) konarak yapılır (Şekil 1b)
Ç YUKARI
Şekil 1a
Şekil 1b
VEZİR
Vezir, bulunduğu karenin yatay, dikey ve çaprazlarında herhangi bir kareye gidebilir Vezir hem Kale gibi (yukarı, aşağı, sağa ve sola); hem de Fil gibi (çapraz karelerde) hareket edebilir
Vezir, tahtadaki en güçlü taştır Tahtanın merkezindeyken 27 kareye hareket edebilir (Şekil 2)
Vezirin önünde aynı renkten bir taş varsa o taşın üzerinden geçemez Yani o yöne doğru hareket etmek isterse sadece o taşın olduğu yere kadar gidebilir Rakip taşları ise hareket ettiği yönde alır ve aldığı taşın yerine oturur
Vezir, açılış pozisyonunda hareketsizdirÇünkü kendi taşlarının üzerinden atlayamaz
ÇYUKARI
Şekil 2
KALE
Kale, bulunduğu karenin dikey ve yataylarında ileri, geri ,sağa ve sola istediği miktarda ilerleyerek herhangi bir kareye gidebilir
Eğer yolu üzerinde karşı tarafın taşı varsa onu alabilir ve o taşın yerine oturur
Kalenin yolu üzerinde kendi taşlarından biri varsa o taş kalenin yolunu keser ve üzerinden atlayamaz Bu durumda en fazla yolunu kesen taşın bir önündeki kareye kadar ilerleyebilir Rakip taşları ise hareket ettiği yönde alır ve aldığı taşın yerine oturur
Kale, tahtanın merkezinde 13 kareye hareket edebilir (Şekil 3)
Kale, açılış pozisyonunda hareketsizdir Çünkü kendi taşlarının üzerinden atlayamaz
Ç YUKARI
Şekil 3
FİL
Fil, bulunduğu karenin çaprazlarında (diyagonal) hareket ederek herhangi bir kareye gidebilir
Bir oyuncunun iki Fili vardır Bunlardan biri sadece beyaz çapraz karelerde, diğeri ise sadece siyah çapraz karelerde hareket edebilir Bu, oyun sonuna kadar böyle devam eder Bir oyuncunun aynı renkli karelerde iki Fili varsa hata yapmıştır
Filin önünde aynı renkten bir taş varsa fil o taşın üzerinden geçemez Yani o yöne doğru hareket etmek isterse sadece o taşın olduğu yere kadar gidebilir Rakip taşları ise hareket ettiği yönde alır ve aldığı taşın yerine oturur
Fil, tahtanın merkezindeyse 13 kareye hareket edebilir(Şekil 4)
Fil, açılış pozisyonunda hareketsizdir
Ç YUKARI
Şekil 4
AT
At Lharfine benzer şekilde hareket eder Bu, iki kare yukarı veya aşağı, sonrada bir kare sağa veya sola; ya da iki kare sağa veya sola, sonrada bir kare yukarı veya aşağı hareketleriyle yapılır
At, beyaz bir karedeyse siyah bir kareye, siyah bir karedeyse de beyaz bir kareye gitmelidir
At, kendi ve rakip taşların üzerinden atlayabilen tek taştır
At, tahtanın merkezindeyse 8 kareye hareket edebilir(Şekil 5)
At, taş alırken sıçradığı karede bulunan rakip taşı alır ve o taşın yerine oturur
Ç YUKARI
Şekil 5
PİYON
Piyon, diğer taşlardan farklı olarak hareket eder ve taş alma şekli farklıdır
Piyon, 4 türlü hareket edebilir:
1) Bulunduğu dikeyde önündeki boş kareye doğru bir kare ilerler, yada
2) İlk hareketinde, bulunduğu dikeyde önündeki iki karenin boş olması şartıyla iki kare ilerleyebilir, ya da
3) Yan dikeylerde bir önünde bulunan (ön çaprazda) rakip taşı alarak bu kareye gidebilir
Bir piyon eğer daha önce hareket etmişse oyun sonuna kadar sadece birer kare ilerleyebilir
Geri hareket edemeyen tek taş piyondur
Bazı oyuncular piyonun pek işe yaramadığını düşünebilir Ama hiç de öyle değildir Piyonun çok özel bir hareketi vardır Eğer piyon tahtanın en uç noktasına kadar ilerlerse terfi ederek Vezir, Kale, Fil, At gibi taşlardan birine dönüşür Bu durumda piyonu bulunduğu yerden kaldırarak yerine bu taşlardan istediğimiz birini koyabiliriz 8 piyon da vezir yapılabilir
4) Bir piyon ilk hareketinde iki kare ilerleyip rakip piyonla yan yana gelirse, rakip piyon bu piyonu sanki bir kare ilerlemiş gibi kabul ederek alabilir Bu hak sadece ilk defasında yani iki kare çıkışı yapılır yapılmaz geçerlidir, bu harekete ‘geçerken alma’ (en passant) denir (Şekil 6b)
Yandaki şekilde koyu renkli piyon ilk hareketinde iki kare çıkmıştır Beyaz piyon bu piyonu sanki bir kare ilerlemiş gibi kabul ederek alabilir ve (X) harfiyle gösterilen kareye yerleşir
Bu hak ilk fırsatta kullanmazsa daha sonra kullanamaz
Geçerken Almakuralı şekil 6c de film olarak gösterilmiştir