Son günlerde şeker fiyatlarındaki artışlarda yalnızca piyasada oluşan özel ve kamu üretimindeki ikilik nedeniyle oluştuğu belirtilirken, bakanlık da bahisle ilgili soruşturma başlatarak özel bölüm tarafını denetlemeye başlamıştı.
Çiftçinin kelamlarına kulak verdiğinizde ise bu mevzunun daha farklı kontrollere muhtaç olduğunu ve tedbirlerin alınmaması halinde üretimin biterek fiyatların uçacağını rahatlıkla görebiliyorsunuz.
Son günlerde yaşanan fiyat artışları sonrasında Ticaret Bakanlığı, şeker fabrikalarında inceleme başlatıldığını duyurmuş ve tüm önlemlerin alınacağını belirtmişti.
Tarım ve Orman Bakanlığı'nın 'şeker üreticisi firmalara gerekli ihtarları yapıldığını' ve sonucunda özel bölümdeki kimi firmalarının şeker fiyatlarını 800 TL'den 575 TL'ye indirdiğini belirtti.
2021-2022 devrinde üretilen toplam 2,5 milyon ton şekerin 1 milyon tonu kamu fabrikaları, 1,6 milyon tonu da özel bölüm tarafından üretilirken, özel şirketlere ile Türkşeker'e ilişkin kamu fabrikaları şeker fiyatları ortasındaki önemli fark bugünkü krizin ismi olurken, 'ikili fiyat sistemi' özel kesimin çok daha yüksek fiyatı belirlemesi ile krize dönüştü.
Özel kesim şekeri çok daha yüksek fiyatla satıyor
BBC Türkçe'den Fundanur Öztürk haberine göre, Şeker İş Sendikası Örgütlenme Uzmanı Sefer Kahraman Türkşeker'in ve özel fabrikaların şeker pancarını birebir fiyata aldıklarını am özel bölümün çok daha yüksek fiyatla satış yaptığını açıklarken, şunları söyledi:
Pancarın çiftçiden alım fiyatı 420 TL'ydi. Sene başında Türkşeker şekerin torbasını 265 TL'ye satarken, Çorum Şeker'de 480, bir diğer özel fabrikada ise 520 liraya satılıyordu. Özel dalda fiyatlar giderek arttı ve 50 kiloluk şeker çuvalı 700-800 lirayı buldu.
Kahraman, özelleştirmelerin ikili fiyat sistemine sebep olacağı ve halka uygun fiyatla şeker ulaşmasının engelleneceğinin 'zaten bilindiğini' de belirtiyor.
2018 yılında başladı son dört yılda 11 şeker fabrikası özelleştirildi
Çiftçiler ve uzmanlara nazaran özel fabrikalar yalnızca yüksek fiyatlandırma değil, şeker pancarı çiftçilerinin de üretimden uzaklaşmasına sebep oluyor.
Ailesinin Yozgat'ın Yerköy ilçesinde 60 yıldır şeker pancarı üretimi yaptığını söyleyen Osman Arslan, şeker fabrikalarının özelleştirilmesi sonrası ilçedeki pek çok çiftçi üzere pancar üretimini bitirdiğini söylüyor.
Yerköy çiftçisi 1960'lardan bu yana yıllık 150-200 bin ton üzere yüksek kapasite ile şeker pancarı üreterek Çorum Şeker Fabrikası'na satarken, Arslan, 'Fabrika özelleştikten sonra üretimimiz her geçen gün azalmaya başladı. Geçtiğimiz yıl fabrikaya taahhüt ettiğimden 440 ton eksiğim kalmış, bu yıl da yalnızca 440 tonluk taahhüt verdim. Benim yılda 3 bin 500 ton şeker pancarı üretebilecek kapasitem var lakin bu üretimi yapmak bana artık aptallık üzere geliyor. Ben de şeker üretiminden vazgeçtim' diyor.
Sembolik üretim yapıyorlar
Çorum'da 15 yıldır şeker pancarı eken çiftçi Sefa Ceylan, ailesinin 1956 yılında Çorum'a şeker pancarı eken birinci ailelerden olduğunu artık sembolik bir üretim dışında kimsenin devam etmediğini kendisinin de fabrika özelleştirilene kadar her yıl ortalama 100 dekar şeker pancarı üretimi yaparken bu yıl 16 dekara kadar düştüğünü söyleyerek, 'Bu dönem şeker fabrikasından benim üzere birçok çiftçiyi 'Pancar ekin' diye aradılar. Zira artık pancar ekecek çiftçi bulunamıyor' dedi.
Bu yıl şeker pancarı alım fiyatı, evvelki yıllara nazaran 9 ay erken açıklanarak ton fiyatı %90,5 oranında artışla 875 TL olarak belirlendi.
Alpullu Şeker Fabrikası üzere birtakım özel şeker fabrikalar bu fiyatından da üzerine çıkarak taban fiyatı 1.000 TL olarak belirledi.
Çiftçilere nazaran pancar üretiminde yaşanan krizin yetkililer yeni farkına vararak, üretime teşvik için taban fiyatı hasat periyodundan evvel açıkladılar. Peki, şeker pancarı çiftçisini üretimden uzaklaştıran sebepler ne?
Çiftçiler giderek artan üretim maliyetlerinde şu hesabı kullanıyor:
'Her 10 ton pancarın 6 tonu maliyet, 4 tonu kar'
Şeker pancarı tarladan çıkarak çabucak işlenmek üzere fabrikaya gönderilen bir eser olduğundan çiftçiler hasat periyodunun akabinde belirlenen fiyata itiraz edemiyor.
Arslan, geçen dönem 420 TL'den tonunu sattıkları hasatta bu yıl ekim için çok zorlandıklarını söyledi
Arslan, 'Alış fiyatı 2021 Ağustos ayında 420 TL olarak açıkladığında enflasyon şimdiki üzere değildi. Çabucak akabinde yaşanan enflasyonla bu dönemin üretimine başlamak, büyük bir risk almak' dedi.
Ceylan ise 2017-2018'den bu yana üretim maliyetlerinin süratle arttığını lakin alış fiyatlarının tıpkı biçimde artmadığını, enflasyonun bu seneye nazaran nispeten düşük olduğu geçen dönemde bile güç üretim yaptıklarını anlattı.
Üreticilerin tek sorunu, yüksek maliyetler değil, çiftçiler fabrikaya pancarları teslim edince önce toprak üzere yabancı unsurlar ayrılıyor, akabinde kalan şeker oranına nazaran çiftçiye ödeme yapılıyor.
'Fabrika devletteyken topraklar bir yere satılmıyordu'
Özelleştirmelerden sonra fabrikalara teslim edilen şeker pancarlarının şeker oranları daha düşük çıkıyor. Kahraman, 'Çorum Şeker Fabrikası kamudayken fire oranları yüzde 10'u geçmezdi. Özelleştirildikten sonra fire kesintileri yüzde 13-17'den başladı. 30 ton pancarın 3 tonu fire parasına gidiyor' derken, Ceylan da 'Fabrika özelleştikten sonra toprak vb. münasebetlerle eserlerde belirlenen fire oranları yükseldi, şeker oranları düştü. Devletteyken bu türlü değildi' diyor.
Fabrikanın pancardan ayıklanan toprak üzere unsurları satarak da para kazandığını fakat bunun çiftçiye yansıtmadığını belirtirken, 'Aslında sadece bu yüzden fire oranlarımızı eskiye nazaran düşürmesi lazımdı zira fabrika devletteyken topraklar bir yere satılmıyordu. Bu satışın bize de olumlu bir yansıması gerekirken, tersine bizim fiyatımızdan kesiliyor.' dedi.
Arslan fabrikanın piyasaya çok yüksek kârlılıkla satış yaptığını da şöyle anlatıyor:
Bizden 400 TL maliyetle aldıkları 16 polarlı bir ton şeker pancarından, 160 kilo şeker üretiyorlar. 50 kiloluk bir şeker torbasını ise 700 TL'ye satıyorlar, yani kilo fiyatı 14 TL. Benim bir ton pancarımdan ürettikleri 160 kilo şekeri, kilosu 14 TL'den sattıklarında 2 bin 240 TL kazanıyorlar. Yani bizden 400 liraya satın aldıkları pancarı piyasaya 2 bin 240 liraya satıyorlar. Tabii bir ton şeker pancarı salt 160 kilo şeker üretmiyor. Bunun küspesini, alkolünü de satıyorlar. Yan gelirleriyle birlikte bu sayı 3.000 TL'nin altına düşmüyor.
Çiftçiler, Çorum Şeker Fabrikası'nın özelleştikten sonra yıllık şeker pancarı üretimi taahhüdünü zorlayıcı sebeplerle yerine getiremeyen çiftçilere önemli bir "ceza politikası" uygulandığını söylüyor
Fabrikanın taahhüdünü dolduramayan çiftçilere uyguladığı ceza ve maliyetlerdeki artışlar üzere etkenlerle çiftçi pancardan uzaklaşırken, hava kurak gitse bile çiftçiye ceza kesilince çiftçi küsüyor.
Arslan, Çorum Şeker Fabrikası'nın çiftçilere avans olarak sağladığı tohum ve gübrede bile kâr gayesi güttüğünü de belirtiyor.
Yazılı açıklama yapan Çorum Şeker Fabrikası ise özelleştirmeden bu yana her yıl şeker üretim kotasını doldurduklarını ve gereksinim duyulan hammaddenin temini konusunda hiçbir sorun yaşanmadığını belirterek, 'Pancarın gelişimi ve şeker varlığı açısından en uygun içerikteki gübrelerin' piyasa fiyatlarının altında çiftçiye sunulduğunu tabir etti.
Çiftçilerin eserlerindeki fire oranlarının özelleştirme öncesine nazaran yüksek, şeker oranlarının ise düşük çıktığı sözleri için fabrika ne diyor?
Fire tahlili evresinde yapılan süreçler fabrikamızın sunduğu online izlenebilir kayıt sistemiyle tüm üreticilerimizin erişimine açıktır. Şirket, talep edilmesi halinde fire tespiti sırasında üreticileri temsilen gözlemci bulundurulmasına muvafakat eder. Analiz yapılarak tespit edilen fireye, üretici tarafından itiraz edilmesi halinde, ikinci bir numune alınır, tekrar itiraz edilmesi halinde üçüncü numune alınarak oluşacak ortalama fire bedeli mukavelenin tarafları için kesin ve bağlayıcıdır. Pancardaki bedele temel polar şeker varlığının, tespiti asılları Şeker Tahlili Metotları Memleketler arası Kurulu (ICUMSA) tarafından belirlenmiş tahlil metoduna nazaran münhasıran şirketçe belirlenir ve masraflar şirket tarafından karşılanır.
Fabrika ayrıyeten yüksek kar oranıyla satış yaparak piyasadaki şeker fiyatlarını artırıcı bir tesire sahip oldukları değerlendirmesini reddediyor. Üretim taahhüdünü yerine getiremeyen çiftçilere uygulanan ceza siyaseti ile ilgili olarak ise şunlar kaydediliyor:
Türkiye'de üretim yapan bütün şeker fabrikaları oluşan piyasa şartlarında birbirine çok yakın fiyatlarda satış yapmaktadır. Çorum Şeker Fabrikası olarak Türkiye şeker üretiminin yüzde 3,5'lik hissesini üretmekteyiz. Münasebetiyle piyasada şeker fiyatlarını artırıcı bir tesire sahip olmamız kelam konusu bile değildir. Mücbir sebep dışında, taahhüt edilen A kotasının yüzde 90'ının altında pancar teslim eden üretici noksan pancar teslim etmiş sayılır. Lakin, 2022 döneminde üretimin devamlılığını teşvik etmek gayesiyle, yine üretim taahhüdünde bulunan üreticilerimize cezai müeyyide uygulanmamaktadır.
Türkiye'de şeker pancarının çiftçiden alış fiyatı 2020 yılında ton başına 336 TL, 2021 yılında 420 TL ve bu yıl için 875-1000 TL olarak belirlendi.
Çiftçiler, taban fiyatlarının 'ekecek çiftçi bulunamadığı' için yükseltildiğini lakin bu fiyatların tekrar de kâfi üretim maliyetlerini karşılamak için kâfi olmadığını söylerken, gübre ve mazot fiyatları karşısında da bu yıl şeker pancarı ton fiyatlarının en az 1300-1500 TL olması gerektiğini savunuyorlar.
Eğer özel şeker fabrikalarına müdahale edilmezse, önümüzdeki hasat döneminde Türkiye'ye çok daha yüksek şeker fiyatlarının beklediğini kıymetlendiren Kahraman kelamlarını şöyle sonlandırıyor:
420 TL'den taban fiyatla aldığı şekerin torbasını bugün prestijiyle 700-800 TL'ye satan bir zihniyet, 1000 TL taban fiyatıyla alacağı şekerin torbasını en az 1200 TL'ye satacaktır. Eğer müdahale edilmezse ve özel şeker fabrikaları bu türlü hür bırakılırsa, 2022'nin 9. ayından itibaren, şeker fiyatlarının fecî bir sayıya ulaşacağı iddia ediliyor.