Anadolu Beylikleri
Selcuklulardan Sonra Anadoludaki Beylikleri
Anadolu Beylikleri ve Kuruldukları Yerler
Anadolu Beylikleri, Turklerin 1071deki Malazgirt Savaşından sonra Anadoluda kurdukları devletlerdir Savaşın hemen ardından, ozellikle Doğu Anadolu ve Guneydoğu Anadolu'da kurulan devletlere Birinci Donem Anadolu Beylikleri, aynı donemde; once Anadolu'nun batı ucunda İznik'i başkent edinen, sonradan da Haclı Seferleri nedeniyle başkentini Konya'ya taşıyarak Orta Anadolu merkezli olarak devam eden Anadolu Selcuklu Devletinin zayıflaması ve yıkılmasından sonra kurulan devletler ise İkinci Donem Anadolu Beylikleri olarak ifade edebilir
Alp Arslan Anadolu'yu fethetmekle gorevlendirdiği Turkmen beylerine, ele gecirdikleri yerleri yurt olarak verdi Bu beyliklerin coğu da Alp Arslan'ın ordusunda gorev almış bu Turkmen beylerince kuruldu Bu beylikler, Buyuk Selcuklu Devletine bağlıydı, ama bağımsız yonetiliyordu 13 yuzyılda Anadolu'nun buyuk bolumune egemen olan Anadolu Selcukluları bu beyliklerle zaman zaman catışmış, bircoğunun topraklarını ele gecirmiştir Birinci Donem Anadolu Beylikleri'nin kurulduğu yerler ve egemenlik sureleri tabloda gosterilmiştir Bu beyliklerden Anadolu tarihine yon veren Artuklular, Danişmendliler ve Saltuklular ayrıca aşağıda anlatılmıştır
İkinci Donem Anadolu Beylikleri
Anadolu Selcukluları, Anadolu'daki Turkmen beylerini aşiretleriyle birlikte Bizans ve Kilikya sınırlarına yerleştirmişlerdi Boylece Anadolu Selcukluları hem devletin sınırlarını guvence altına alıyor, hem de Turkmen beylerini denetim altında tutuyorlardı Ama 1243'teki Kosedağ Savaşı'nda Moğollara yenilen Anadolu Selcuklu Devletinin Turkmenler uzerindeki denetimi zayıfladı Bu savaşın ardından, Moğolların bir kolu olan İlhanlılar Anadoluda denetimi ele gecirdiler Bu surecte uc beylikleri, once İlhanlılara bağlı, sonra bağımsız devletlere donuştuler Bu beyliklerden biri olan Osmanlı Beyliği, zamanla butun obur beyliklerin topraklarını ele gecirdi ve bir imparatorluğa donuştu
Beyliklerin Yapısı ve Ordu Duzeni
Anadolu beyliklerinin kurucuları aşiretlerdi Anadolu Selcukluları bu aşiretleri ozellikle Bizans sınırına yerleştirmişler ve bu toprakları aşiret beylerine ikta (tımar) olarak vermişlerdi İkta sisteminde, Turkmen beyleri kendilerine verilen toprağın karşılığında Anadolu Selcuklu sultanına savaş zamanlarında asker gonderiyordu Toprağın mulkiyeti sultana aitti, beylerin ise bu toprağı işleme hakkına sahipti Bu beyler sonradan bağımsızlıklarını ilan ettiklerinde Anadolu Selcuklu devlet yapısını kendilerine ornek aldılar
Anadolu beyliklerinde devlet yonetimi hanedanın elindeydi Bu hanedanın en yaşlı ya da etkili kişisine ulu bey denirdi Ulu bey devlet merkezinde oturur, vilayetlerin yonetimini ise cocuklarına ya da kardeşlerine bırakırdı Devlet işleri, bir kurul ya da kurum olan anda goruşulur ve karara bağlanırdı Vilayetlerin yonetiminden ise valiler sorumluydu; ayrıca hukuk işlerini kadılar ve askerlik ile guvenlik işlerini subaşılar yuruturdu Devletin parası (sikke) ulu bey adına basılırdı
Anadolu beyliklerinde ordu, Ulu beyin atlı ve yaya hassa birlikleri, ikta verilmiş beylerin yetiştirdiği askerler ve ceri denen aşiret atlılarından oluşurdu Savaş sırasında ordu uc kola ayrılırdı Merkez kuvvetlere ulu bey, sağ ve sol kollara da oğulları ya da kardeşleri komuta ederdi Ok, yay, kılıc, kargı, hancer, balta, gurz ve mancınık orduda kullanılan başlıca silahlardı
Ekonomik ve Toplumsal Yaşam
Bunlara ikta, vakıf ve mulk denirdi Devlet bazı toprakların gelirini hizmetlerine karşılık belirli bir kişiye ya da bir vakfa bırakırdı Koyluler bu toprakları işler, vergisini de toprağı işletme hakkına sahip olan kişiye ya da vakfa verirlerdi Koyluler ekip bicmekle yukumlu olduğu toprakları bırakıp başka yere gidemezlerdi Kent ve kasabalarda mulk sahibi olanlar koylulere oranla daha ozgurduler Her zanaat dalı ayrı bir Ahi birliğine bağlanarak kendi icinde orgutlenmişti
Ekonominin temeli tarıma dayalıydı Toprak ve iklim koşullarına bağlı olarak tahıl, meyve ve pamuk gibi urenler yetiştiriliyordu Hayvancılık da hayli yaygındı Anadolu'da dokunan kilim ve halılar dış pazarda alıcı buluyordu Kutahya, Amasya ve Bayburt cevresinden cıkarılan gumuşun buyuk bolumu de dışarıya satılıyordu Anadolu beyliklerinde ticarete de gelişmişti Karadeniz kıyısındaki Sinop, Trabzon ve Samsun, Ege'deki Foca, İzmir, Selcuk ve Balat ile Akdeniz'deki Antalya ve Yumurtalık, ic ve dış ticaretin en onemli liman kentleriydi Kayseri ve Konya, kervan yollarının kavşak noktasında bulunan Sivas onemli ticaret merkezleriydi
Bilim ve Sanat
Anadolu beylikleri doneminde ozellikle Konya, Kayseri ve Kastamonu birer bilim ve sanat merkeziydi Bilimler arasında en cok tıp gelişmişti Hacı Paşa bu donemin en unlu tıp bilginlerinden biriydi Başta Yunus Emre olmak uzere Gulşehirli Şeyh Ahmed, Aşık Paşa, oğlu Ulu Arif Celebi, Bahaeddin Sultan Veled, Ahmed Eflaki, bu donmede yetişmiş başlıca şair ve yazarlardı Bunlar arasında Yunus Emre Anadoluda Turkce şiirin oncusudur Osmanlılar zamanında doruğuna ulaşan buyuk mekanlı yapıların ilk ornekleri de bu donemde ortaya cıktı Karamanoğullarının yaptırdığı Karaman'daki Hatuniye Medresesi ile Niğde'deki Ak Medrese onemli yapılardır Germiyanoğulları da Afyonkarahisar'da Kubbeli Cami ve Kutahya'daki Vacidiye (Demirkapı) Medresesini yaptırdılar Beyşehir'deki Eşrefoğlu Suleyman Bey Camisi ve Medresesi Eşrefoğullarından kalmıştır Eğirdir'deki Dundar Bey Medresesi, Hamidoğullarından kalan en onemli yapılardan biridir Safranbolu'daki Gazi Suleyman Paşa Camisi Candaroğulları mimarisinin onemli orneğini oluşturur Birgi'deki Aydınoğlu Mehmed Bey Camisi ve Medresesi ile Selcuk'ta salt mermerden yapılmış İsa Bey Camisi ve İmareti Aydınoğulları beylerince yaptırılmıştır Manisa'daki Ulucami Saruhanoğullarından ve Kayseri'deki Hatuniye Medresesi Dulkadıroğullarından gunumuze ulaşmış en onemli mimarlık ornekleridir
Vikipedi
Selcuklulardan Sonra Anadoludaki Beylikleri
Anadolu Beylikleri ve Kuruldukları Yerler
Anadolu Beylikleri, Turklerin 1071deki Malazgirt Savaşından sonra Anadoluda kurdukları devletlerdir Savaşın hemen ardından, ozellikle Doğu Anadolu ve Guneydoğu Anadolu'da kurulan devletlere Birinci Donem Anadolu Beylikleri, aynı donemde; once Anadolu'nun batı ucunda İznik'i başkent edinen, sonradan da Haclı Seferleri nedeniyle başkentini Konya'ya taşıyarak Orta Anadolu merkezli olarak devam eden Anadolu Selcuklu Devletinin zayıflaması ve yıkılmasından sonra kurulan devletler ise İkinci Donem Anadolu Beylikleri olarak ifade edebilir
Alp Arslan Anadolu'yu fethetmekle gorevlendirdiği Turkmen beylerine, ele gecirdikleri yerleri yurt olarak verdi Bu beyliklerin coğu da Alp Arslan'ın ordusunda gorev almış bu Turkmen beylerince kuruldu Bu beylikler, Buyuk Selcuklu Devletine bağlıydı, ama bağımsız yonetiliyordu 13 yuzyılda Anadolu'nun buyuk bolumune egemen olan Anadolu Selcukluları bu beyliklerle zaman zaman catışmış, bircoğunun topraklarını ele gecirmiştir Birinci Donem Anadolu Beylikleri'nin kurulduğu yerler ve egemenlik sureleri tabloda gosterilmiştir Bu beyliklerden Anadolu tarihine yon veren Artuklular, Danişmendliler ve Saltuklular ayrıca aşağıda anlatılmıştır
İkinci Donem Anadolu Beylikleri
Anadolu Selcukluları, Anadolu'daki Turkmen beylerini aşiretleriyle birlikte Bizans ve Kilikya sınırlarına yerleştirmişlerdi Boylece Anadolu Selcukluları hem devletin sınırlarını guvence altına alıyor, hem de Turkmen beylerini denetim altında tutuyorlardı Ama 1243'teki Kosedağ Savaşı'nda Moğollara yenilen Anadolu Selcuklu Devletinin Turkmenler uzerindeki denetimi zayıfladı Bu savaşın ardından, Moğolların bir kolu olan İlhanlılar Anadoluda denetimi ele gecirdiler Bu surecte uc beylikleri, once İlhanlılara bağlı, sonra bağımsız devletlere donuştuler Bu beyliklerden biri olan Osmanlı Beyliği, zamanla butun obur beyliklerin topraklarını ele gecirdi ve bir imparatorluğa donuştu
Beyliklerin Yapısı ve Ordu Duzeni
Anadolu beyliklerinin kurucuları aşiretlerdi Anadolu Selcukluları bu aşiretleri ozellikle Bizans sınırına yerleştirmişler ve bu toprakları aşiret beylerine ikta (tımar) olarak vermişlerdi İkta sisteminde, Turkmen beyleri kendilerine verilen toprağın karşılığında Anadolu Selcuklu sultanına savaş zamanlarında asker gonderiyordu Toprağın mulkiyeti sultana aitti, beylerin ise bu toprağı işleme hakkına sahipti Bu beyler sonradan bağımsızlıklarını ilan ettiklerinde Anadolu Selcuklu devlet yapısını kendilerine ornek aldılar
Anadolu beyliklerinde devlet yonetimi hanedanın elindeydi Bu hanedanın en yaşlı ya da etkili kişisine ulu bey denirdi Ulu bey devlet merkezinde oturur, vilayetlerin yonetimini ise cocuklarına ya da kardeşlerine bırakırdı Devlet işleri, bir kurul ya da kurum olan anda goruşulur ve karara bağlanırdı Vilayetlerin yonetiminden ise valiler sorumluydu; ayrıca hukuk işlerini kadılar ve askerlik ile guvenlik işlerini subaşılar yuruturdu Devletin parası (sikke) ulu bey adına basılırdı
Anadolu beyliklerinde ordu, Ulu beyin atlı ve yaya hassa birlikleri, ikta verilmiş beylerin yetiştirdiği askerler ve ceri denen aşiret atlılarından oluşurdu Savaş sırasında ordu uc kola ayrılırdı Merkez kuvvetlere ulu bey, sağ ve sol kollara da oğulları ya da kardeşleri komuta ederdi Ok, yay, kılıc, kargı, hancer, balta, gurz ve mancınık orduda kullanılan başlıca silahlardı
Ekonomik ve Toplumsal Yaşam
Bunlara ikta, vakıf ve mulk denirdi Devlet bazı toprakların gelirini hizmetlerine karşılık belirli bir kişiye ya da bir vakfa bırakırdı Koyluler bu toprakları işler, vergisini de toprağı işletme hakkına sahip olan kişiye ya da vakfa verirlerdi Koyluler ekip bicmekle yukumlu olduğu toprakları bırakıp başka yere gidemezlerdi Kent ve kasabalarda mulk sahibi olanlar koylulere oranla daha ozgurduler Her zanaat dalı ayrı bir Ahi birliğine bağlanarak kendi icinde orgutlenmişti
Ekonominin temeli tarıma dayalıydı Toprak ve iklim koşullarına bağlı olarak tahıl, meyve ve pamuk gibi urenler yetiştiriliyordu Hayvancılık da hayli yaygındı Anadolu'da dokunan kilim ve halılar dış pazarda alıcı buluyordu Kutahya, Amasya ve Bayburt cevresinden cıkarılan gumuşun buyuk bolumu de dışarıya satılıyordu Anadolu beyliklerinde ticarete de gelişmişti Karadeniz kıyısındaki Sinop, Trabzon ve Samsun, Ege'deki Foca, İzmir, Selcuk ve Balat ile Akdeniz'deki Antalya ve Yumurtalık, ic ve dış ticaretin en onemli liman kentleriydi Kayseri ve Konya, kervan yollarının kavşak noktasında bulunan Sivas onemli ticaret merkezleriydi
Bilim ve Sanat
Anadolu beylikleri doneminde ozellikle Konya, Kayseri ve Kastamonu birer bilim ve sanat merkeziydi Bilimler arasında en cok tıp gelişmişti Hacı Paşa bu donemin en unlu tıp bilginlerinden biriydi Başta Yunus Emre olmak uzere Gulşehirli Şeyh Ahmed, Aşık Paşa, oğlu Ulu Arif Celebi, Bahaeddin Sultan Veled, Ahmed Eflaki, bu donmede yetişmiş başlıca şair ve yazarlardı Bunlar arasında Yunus Emre Anadoluda Turkce şiirin oncusudur Osmanlılar zamanında doruğuna ulaşan buyuk mekanlı yapıların ilk ornekleri de bu donemde ortaya cıktı Karamanoğullarının yaptırdığı Karaman'daki Hatuniye Medresesi ile Niğde'deki Ak Medrese onemli yapılardır Germiyanoğulları da Afyonkarahisar'da Kubbeli Cami ve Kutahya'daki Vacidiye (Demirkapı) Medresesini yaptırdılar Beyşehir'deki Eşrefoğlu Suleyman Bey Camisi ve Medresesi Eşrefoğullarından kalmıştır Eğirdir'deki Dundar Bey Medresesi, Hamidoğullarından kalan en onemli yapılardan biridir Safranbolu'daki Gazi Suleyman Paşa Camisi Candaroğulları mimarisinin onemli orneğini oluşturur Birgi'deki Aydınoğlu Mehmed Bey Camisi ve Medresesi ile Selcuk'ta salt mermerden yapılmış İsa Bey Camisi ve İmareti Aydınoğulları beylerince yaptırılmıştır Manisa'daki Ulucami Saruhanoğullarından ve Kayseri'deki Hatuniye Medresesi Dulkadıroğullarından gunumuze ulaşmış en onemli mimarlık ornekleridir
Vikipedi