SESİN SOMUT ORTAMLARDA YAYILMASI
A Ses Dalgalarının Fiziki Ortamlarda Yayılma Nedeni:
Ses bir enerji türüdür ve dalgalar halinde yayılır Ses dalgalarının yayılabilmesi için ses dalgalarının kaynağından çıktığı ortamda maddeyi oluşturan taneciklerin (moleküllerin ya da atomların) olması gerekir bu nedenle ses dalgaları katı, akıcı ve gaz gibi somut ortamlarda yayılabilir
Boşlukta, somut ortam yani tanecikler olmadığı için ses boşlukta yayılmaz Bunun nedeni de ses kaynaklarının titreşimleri sonucu yaydıkları titreşim enerjilerinin yayılabilmesi için taneciklere gereklilik vardır Boşlukta tanecik olmadığı için ses kaynağının titreşim sonucu yaydığı titreme enerjisi taşınamaz ve ses yayılamaz
Bir kaynaktan meydana çıkan ses dalgaları, etrafımızdaki hava moleküllerinin titreşmesi sonucu kulağımıza kazanç
ÖRNEKLER:
1 Sesin yayılması bağlı yanlamasına sıralı madeni paralara benzetilebilir Baştaki paraya kuvvet uygulanınca bu paranın enerjisi sırasıyla diğer paralar göre en sondaki paraya iletilir
2 İki pet kadeh ve bunları birbirine bağlayan iple sesin yayılması sağlanabilir Ses bu olayda katı ve gaz halindeki maddelerde yayılmıştır
• Ses, 1 kişinin ağzından çıkar ve hava kadar 1 pet bardağa ulaşır
• Ses, 1 pet bardaktan ipe ve ikinci pet bardağa ulaşır
• 2 pet bardaktan havaya yayılır ve 2 kişiye ulaşır
3 Bir yüzücünün su aşağı çıkardığı ses, su altındaki diğer kişiler kadar duyulabilir
4 Diyapazona lastik tokmağı ile vurulunca, tokmağın enerjisi diyapazona aktarılır Diyapazonun titreşen kolu, kendisine değen hava moleküllerini titreştirir Bu hava molekülleri titreşirken (ileri – geri hareket ederken) etrafındaki öteki hava moleküllerini de titreştirir ve havada görünmez bir dalga hareketi oluşur
5 Bir hoparlörden ses yayılırken hoparlördeki kağıt (koni) ileri – geri titreşir Bu kağıt ileri (dışa) içten hareket ettiğinde önündeki hava moleküllerini iterek sıkıştırır Hoparlördeki kağıt geriye (içeri) içten hareket ettiğinde önündeki hava moleküllerinin arasını açar Bu şekilde sürekli sıkışan ve ayrılan hava molekülleri ses dalgalarını oluşturur
B Ses Dalgalarının Yayılmasına Maddenin (Katı–Sıvı–Gaz) Halinin Etkisi:
Çevreden gelen ses dalgaları çoğunlukla hava molekülleri baştan sona kulağa taşınır Sesin iletilmesinde ortamdaki molekül ve atomların arasındaki boşluk önemlidir
Katı maddeyi yaratıcı molekül ve atomlar arasındaki avarelik sıvılardan, değişken maddeyi oluşturan molekül ve atomlar arasındaki başıboşluk ta gazlardan daha azdır böylece katı haldeki maddeler akışkan haldeki maddelere göre, akışkan haldeki maddeler de gaz halindeki maddelere tarafından sesi daha iyi iletirler
Sesin yayılmasında yani iletilmesinde olduğu gibi sesin soğrulmasında ve yansımasında da katı haldeki maddeler, sıvı ve gaz halindeki maddelere göre sesi daha iyi soğururlar ve yansıtırlar
Ses dalgaları bedensel ortamla karşılaştığında maddeden geçme, madde göre soğrulma ve maddeden yansıma olaylarını gerçekleştirebilir ve sesin madde ile etkileşim oranı maddenin cinsine bağlı olarak değişir
C Yankı ve Önemi:
Sesin özelliklerini inceleyen ses bilimine akustik denir Yankı, gürültünün azaltılmasını, yankılanmanın önlenmesini, sesin yansıması ve soğrulması arasındaki uyumsuzluğun ortadan kaldırılmasını yani sesin denetleme aşağı tutulmasını sağlar Yankı biliminin kullanılabilir olması için bambaşka cisimlerin sesle nasıl etkileştiğinin bilinmesi gerekir
Akustik düzenlemeler bir uçtan bir uca şamata azaltılabilir yani gürültüye neden olan ses titreşimleri kontrol aşağıda tutulabilir (Şamata nüfus artışı sonucu ortaya çıkar ve insanları rahatsız eder Bunun için binalar inşa edilirken akustik özelliklerinin iyi olmasına uyarı edilir) Akustik özelliğin olmadığı ya da çelimsiz olduğu ortamlarda şamata kirliliği olur ve bu da insan sağlığına hasar verir
ÖRNEKLER:
1 Antalya ’da oysa Aspendos Antik Tiyatrosunun akustik özelliği vardır
2 Mimar Sinan tarafından yapılan Süleymaniye Camisinin yankı özelliği vardır
3 Sinema, tiyatro ve konser salonlarının yankı özelliği vardır
D Ultrasonik Ses:
Saniyedeki titreşim sayısı 20000 den fazla olan ses titreşimlerine ultrasonik (ses üstü) ses denir Ultrasonik ses, jurnal hayatta ve teknolojide kullanılır Ultrasonik ses insan kulağı kadar duyulamaz
• Ultrasonik sesler, bir takım hayvanlar tarafından (kedi, köpek, yunus) duyulabilir Bu hayvanların eğitiminde ultrasonik ses çıkartan düdükler kullanılır
• Ultrasonik seslerin tabi etkisi bulunmadığı için hamile bayanların bazı hastalıklarının tanı ve tedavisinde kullanılır (Yürek problemi, tümör, böbrek taşı, safra kesesi taşı tespitinde ve böbrek ve safra taşlarının kırılmasında kullanılır)
• Ultrasonik ses, titreşim sayısı artı olduğu için duyulabilen sese göre 100 bin kat daha fazla enerjiye sahiptir Bu sesler duyulabilen seslere göre daha kolay yönlendirilir ve bu nedenle de teknolojide kullanılır (Borunun kalınlığı veya çatlak olup olmadığı kontrol edilebilir)
• Ultrasonik ses, dezenfekte işlemi için kullanılır (Gözlük ve takıların temizlenmesi için kullanılır)
• Heterojen karışımların karıştırılması için kullanılır
• Beton blokların delinmesi için kullanılır
• Katı maddelere şekillendirmek için kullanılır
• Anne filin çıkardığı ultrasonik ses, yavru filleri bulmak için, erkek filin çıkardığı ultrasonik ses öteki filleri uzaklaştırmak için kullanılır
• Karanlık ortamlarda uçabilen yarasalar ultrasonik sesler çıkartarak bu seslerin yansıması sonucu yönlerini bulurlar veya avlanırlar
• Ultrason cihazı, ultrasonik sesin üretilmesi prensibine göre çalışır Ultrason cihazı doğruca iç organlara ultrasonik sesler gönderilir ve bu ses dalgaları iç organlara kadar yansıtılarak bilgisayarlar bir uçtan bir uca bakış halinde ekrana düşürülür
ANEKDOT:
1 Kapalı mekânlarda yankı oluşumunun engellenmesi için sesi yalıtan yalıtım
malzemeleri kullanılmalıdır
2 Sesin yansıma özelliğinden yararlanılarak maden yataklarının yeri belirlenebilir, yer sarsıntısı fayları belirlenebilir, deniz derinliği ölçülebilir
3 Ses dalgaları kullanarak sudaki cisimlerin yerini ve derinliğini keza denizlerin derinliklerini değerlendirmek için kullanılan cihaza sonar denir Sonar cihazı ses dalgalarını gönderir ve ses dalgaları engele çarpıp yansıyarak yeniden cihaza ulaşır Ses dalgalarının gönderildikten daha sonra bitmiş geri gelmesi süresi hesaplanarak mesafe ölçülebilir
4 İnsan kulağı saniyede 20 – 20000 titreme arasındaki sesleri duyabilir *
A Ses Dalgalarının Fiziki Ortamlarda Yayılma Nedeni:
Ses bir enerji türüdür ve dalgalar halinde yayılır Ses dalgalarının yayılabilmesi için ses dalgalarının kaynağından çıktığı ortamda maddeyi oluşturan taneciklerin (moleküllerin ya da atomların) olması gerekir bu nedenle ses dalgaları katı, akıcı ve gaz gibi somut ortamlarda yayılabilir
Boşlukta, somut ortam yani tanecikler olmadığı için ses boşlukta yayılmaz Bunun nedeni de ses kaynaklarının titreşimleri sonucu yaydıkları titreşim enerjilerinin yayılabilmesi için taneciklere gereklilik vardır Boşlukta tanecik olmadığı için ses kaynağının titreşim sonucu yaydığı titreme enerjisi taşınamaz ve ses yayılamaz
Bir kaynaktan meydana çıkan ses dalgaları, etrafımızdaki hava moleküllerinin titreşmesi sonucu kulağımıza kazanç
ÖRNEKLER:
1 Sesin yayılması bağlı yanlamasına sıralı madeni paralara benzetilebilir Baştaki paraya kuvvet uygulanınca bu paranın enerjisi sırasıyla diğer paralar göre en sondaki paraya iletilir
2 İki pet kadeh ve bunları birbirine bağlayan iple sesin yayılması sağlanabilir Ses bu olayda katı ve gaz halindeki maddelerde yayılmıştır
• Ses, 1 kişinin ağzından çıkar ve hava kadar 1 pet bardağa ulaşır
• Ses, 1 pet bardaktan ipe ve ikinci pet bardağa ulaşır
• 2 pet bardaktan havaya yayılır ve 2 kişiye ulaşır
3 Bir yüzücünün su aşağı çıkardığı ses, su altındaki diğer kişiler kadar duyulabilir
4 Diyapazona lastik tokmağı ile vurulunca, tokmağın enerjisi diyapazona aktarılır Diyapazonun titreşen kolu, kendisine değen hava moleküllerini titreştirir Bu hava molekülleri titreşirken (ileri – geri hareket ederken) etrafındaki öteki hava moleküllerini de titreştirir ve havada görünmez bir dalga hareketi oluşur
5 Bir hoparlörden ses yayılırken hoparlördeki kağıt (koni) ileri – geri titreşir Bu kağıt ileri (dışa) içten hareket ettiğinde önündeki hava moleküllerini iterek sıkıştırır Hoparlördeki kağıt geriye (içeri) içten hareket ettiğinde önündeki hava moleküllerinin arasını açar Bu şekilde sürekli sıkışan ve ayrılan hava molekülleri ses dalgalarını oluşturur
B Ses Dalgalarının Yayılmasına Maddenin (Katı–Sıvı–Gaz) Halinin Etkisi:
Çevreden gelen ses dalgaları çoğunlukla hava molekülleri baştan sona kulağa taşınır Sesin iletilmesinde ortamdaki molekül ve atomların arasındaki boşluk önemlidir
Katı maddeyi yaratıcı molekül ve atomlar arasındaki avarelik sıvılardan, değişken maddeyi oluşturan molekül ve atomlar arasındaki başıboşluk ta gazlardan daha azdır böylece katı haldeki maddeler akışkan haldeki maddelere göre, akışkan haldeki maddeler de gaz halindeki maddelere tarafından sesi daha iyi iletirler
Sesin yayılmasında yani iletilmesinde olduğu gibi sesin soğrulmasında ve yansımasında da katı haldeki maddeler, sıvı ve gaz halindeki maddelere göre sesi daha iyi soğururlar ve yansıtırlar
Ses dalgaları bedensel ortamla karşılaştığında maddeden geçme, madde göre soğrulma ve maddeden yansıma olaylarını gerçekleştirebilir ve sesin madde ile etkileşim oranı maddenin cinsine bağlı olarak değişir
C Yankı ve Önemi:
Sesin özelliklerini inceleyen ses bilimine akustik denir Yankı, gürültünün azaltılmasını, yankılanmanın önlenmesini, sesin yansıması ve soğrulması arasındaki uyumsuzluğun ortadan kaldırılmasını yani sesin denetleme aşağı tutulmasını sağlar Yankı biliminin kullanılabilir olması için bambaşka cisimlerin sesle nasıl etkileştiğinin bilinmesi gerekir
Akustik düzenlemeler bir uçtan bir uca şamata azaltılabilir yani gürültüye neden olan ses titreşimleri kontrol aşağıda tutulabilir (Şamata nüfus artışı sonucu ortaya çıkar ve insanları rahatsız eder Bunun için binalar inşa edilirken akustik özelliklerinin iyi olmasına uyarı edilir) Akustik özelliğin olmadığı ya da çelimsiz olduğu ortamlarda şamata kirliliği olur ve bu da insan sağlığına hasar verir
ÖRNEKLER:
1 Antalya ’da oysa Aspendos Antik Tiyatrosunun akustik özelliği vardır
2 Mimar Sinan tarafından yapılan Süleymaniye Camisinin yankı özelliği vardır
3 Sinema, tiyatro ve konser salonlarının yankı özelliği vardır
D Ultrasonik Ses:
Saniyedeki titreşim sayısı 20000 den fazla olan ses titreşimlerine ultrasonik (ses üstü) ses denir Ultrasonik ses, jurnal hayatta ve teknolojide kullanılır Ultrasonik ses insan kulağı kadar duyulamaz
• Ultrasonik sesler, bir takım hayvanlar tarafından (kedi, köpek, yunus) duyulabilir Bu hayvanların eğitiminde ultrasonik ses çıkartan düdükler kullanılır
• Ultrasonik seslerin tabi etkisi bulunmadığı için hamile bayanların bazı hastalıklarının tanı ve tedavisinde kullanılır (Yürek problemi, tümör, böbrek taşı, safra kesesi taşı tespitinde ve böbrek ve safra taşlarının kırılmasında kullanılır)
• Ultrasonik ses, titreşim sayısı artı olduğu için duyulabilen sese göre 100 bin kat daha fazla enerjiye sahiptir Bu sesler duyulabilen seslere göre daha kolay yönlendirilir ve bu nedenle de teknolojide kullanılır (Borunun kalınlığı veya çatlak olup olmadığı kontrol edilebilir)
• Ultrasonik ses, dezenfekte işlemi için kullanılır (Gözlük ve takıların temizlenmesi için kullanılır)
• Heterojen karışımların karıştırılması için kullanılır
• Beton blokların delinmesi için kullanılır
• Katı maddelere şekillendirmek için kullanılır
• Anne filin çıkardığı ultrasonik ses, yavru filleri bulmak için, erkek filin çıkardığı ultrasonik ses öteki filleri uzaklaştırmak için kullanılır
• Karanlık ortamlarda uçabilen yarasalar ultrasonik sesler çıkartarak bu seslerin yansıması sonucu yönlerini bulurlar veya avlanırlar
• Ultrason cihazı, ultrasonik sesin üretilmesi prensibine göre çalışır Ultrason cihazı doğruca iç organlara ultrasonik sesler gönderilir ve bu ses dalgaları iç organlara kadar yansıtılarak bilgisayarlar bir uçtan bir uca bakış halinde ekrana düşürülür
ANEKDOT:
1 Kapalı mekânlarda yankı oluşumunun engellenmesi için sesi yalıtan yalıtım
malzemeleri kullanılmalıdır
2 Sesin yansıma özelliğinden yararlanılarak maden yataklarının yeri belirlenebilir, yer sarsıntısı fayları belirlenebilir, deniz derinliği ölçülebilir
3 Ses dalgaları kullanarak sudaki cisimlerin yerini ve derinliğini keza denizlerin derinliklerini değerlendirmek için kullanılan cihaza sonar denir Sonar cihazı ses dalgalarını gönderir ve ses dalgaları engele çarpıp yansıyarak yeniden cihaza ulaşır Ses dalgalarının gönderildikten daha sonra bitmiş geri gelmesi süresi hesaplanarak mesafe ölçülebilir
4 İnsan kulağı saniyede 20 – 20000 titreme arasındaki sesleri duyabilir *