SESİN MADDESEL ORTAMLARDA YAYILMASI
A Ses Dalgalarının Maddesel Ortamlarda Yayılma Nedeni:
Ses bir enerji turudur ve dalgalar halinde yayılır Ses dalgalarının yayılabilmesi icin ses dalgalarının kaynağından cıktığı ortamda maddeyi oluşturan taneciklerin (molekullerin veya atomların) olması gerekir Bu nedenle ses dalgaları katı, sıvı ve gaz gibi maddesel ortamlarda yayılabilir
Boşlukta, maddesel ortam yani tanecikler olmadığı icin ses boşlukta yayılmaz Bunun nedeni de ses kaynaklarının titreşimleri sonucu yaydıkları titreşim enerjilerinin yayılabilmesi icin taneciklere ihtiyac vardır Boşlukta tanecik olmadığı icin ses kaynağının titreşim sonucu yaydığı titreşim enerjisi taşınamaz ve ses yayılamaz
Bir kaynaktan cıkan ses dalgaları, etrafımızdaki hava molekullerinin titreşmesi sonucu kulağımıza gelir
ORNEKLER:
1 Sesin yayılması yan yana dizili madeni paralara benzetilebilir Baştaki paraya kuvvet uygulanınca bu paranın enerjisi sırasıyla diğer paralar tarafından en sondaki paraya iletilir
2 İki pet bardak ve bunları birbirine bağlayan iple sesin yayılması sağlanabilir Ses bu olayda katı ve gaz halindeki maddelerde yayılmıştır
• Ses, 1 kişinin ağzından cıkar ve hava tarafından 1 pet bardağa ulaşır
• Ses, 1 pet bardaktan ipe ve ikinci pet bardağa ulaşır
• 2 pet bardaktan havaya yayılır ve 2 kişiye ulaşır
3 Bir yuzucunun su altında cıkardığı ses, su altındaki diğer kişiler tarafından duyulabilir
4 Diyapazona lastik tokmağı ile vurulunca, tokmağın enerjisi diyapazona aktarılır Diyapazonun titreşen kolu, kendisine değen hava molekullerini titreştirir Bu hava molekulleri titreşirken (ileri – geri hareket ederken) etrafındaki diğer hava molekullerini de titreştirir ve havada gorunmez bir dalga hareketi oluşur
5 Bir hoparlorden ses yayılırken hoparlordeki kağıt (koni) ileri – geri titreşir Bu kağıt ileri (dışa) doğru hareket ettiğinde onundeki hava molekullerini iterek sıkıştırır Hoparlordeki kağıt geriye (iceri) doğru hareket ettiğinde onundeki hava molekullerinin arasını acar Bu şekilde surekli sıkışan ve ayrılan hava molekulleri ses dalgalarını oluşturur
B Ses Dalgalarının Yayılmasına Maddenin (Katı–Sıvı–Gaz) Halinin Etkisi:
Cevreden gelen ses dalgaları genellikle hava molekulleri sayesinde kulağa taşınır Sesin iletilmesinde ortamdaki molekul ve atomların arasındaki boşluk onemlidir
Katı maddeyi oluşturan molekul ve atomlar arasındaki boşluk sıvılardan, sıvı maddeyi oluşturan molekul ve atomlar arasındaki boşluk ta gazlardan daha azdır Bu nedenle katı haldeki maddeler sıvı haldeki maddelere gore, sıvı haldeki maddeler de gaz halindeki maddelere gore sesi daha iyi iletirler
Sesin yayılmasında yani iletilmesinde olduğu gibi sesin soğrulmasında ve yansımasında da katı haldeki maddeler, sıvı ve gaz halindeki maddelere gore sesi daha iyi soğururlar ve yansıtırlar
Ses dalgaları maddesel ortamla karşılaştığında maddeden gecme, madde tarafından soğrulma ve maddeden yansıma olaylarını gercekleştirebilir ve sesin madde ile etkileşim oranı maddenin cinsine bağlı olarak değişir
C Akustik ve Onemi:
Sesin ozelliklerini inceleyen ses bilimine akustik denir Akustik, gurultunun azaltılmasını, yankılanmanın onlenmesini, sesin yansıması ve soğrulması arasındaki uyumsuzluğun ortadan kaldırılmasını yani sesin kontrol altında tutulmasını sağlar Akustik biliminin kullanılabilir olması icin farklı cisimlerin sesle nasıl etkileştiğinin bilinmesi gerekir
Akustik duzenlemeler sayesinde gurultu azaltılabilir yani gurultuye neden olan ses titreşimleri kontrol altında tutulabilir (Gurultu nufus artışı sonucu ortaya cıkar ve insanları rahatsız eder Bunun icin binalar inşa edilirken akustik ozelliklerinin iyi olmasına dikkat edilir) Akustik ozelliğin olmadığı veya zayıf olduğu ortamlarda gurultu kirliliği olur ve bu da insan sağlığına zarar verir
ORNEKLER:
1 Antalya ’da ki Aspendos Antik Tiyatrosunun akustik ozelliği vardır
2 Mimar Sinan tarafından yapılan Suleymaniye Camisinin akustik ozelliği vardır
3 Sinema, tiyatro ve konser salonlarının akustik ozelliği vardır
D Ultrasonik Ses:
Saniyedeki titreşim sayısı 20000 den fazla olan ses titreşimlerine ultrasonik (ses ustu) ses denir Ultrasonik ses, gunluk hayatta ve teknolojide kullanılır Ultrasonik ses insan kulağı tarafından duyulamaz
• Ultrasonik sesler, bazı hayvanlar tarafından (kedi, kopek, yunus) duyulabilir Bu hayvanların eğitiminde ultrasonik ses cıkartan dudukler kullanılır
• Ultrasonik seslerin yan etkisi bulunmadığı icin hamile bayanların bazı hastalıklarının teşhis ve tedavisinde kullanılır (Kalp problemi, tumor, bobrek taşı, safra kesesi taşı tespitinde ve bobrek ve safra taşlarının kırılmasında kullanılır)
• Ultrasonik ses, titreşim sayısı fazla olduğu icin duyulabilen sese gore 100 bin kat daha fazla enerjiye sahiptir Bu sesler duyulabilen seslere gore daha kolay yonlendirilir ve bu nedenle de teknolojide kullanılır (Borunun kalınlığı veya catlak olup olmadığı kontrol edilebilir)
• Ultrasonik ses, dezenfekte işlemi icin kullanılır (Gozluk ve takıların temizlenmesi icin kullanılır)
• Heterojen karışımların karıştırılması icin kullanılır
• Beton blokların delinmesi icin kullanılır
• Katı maddelere şekil vermek icin kullanılır
• Anne filin cıkardığı ultrasonik ses, yavru filleri bulmak icin, erkek filin cıkardığı ultrasonik ses diğer filleri uzaklaştırmak icin kullanılır
• Karanlık ortamlarda ucabilen yarasalar ultrasonik sesler cıkartarak bu seslerin yansıması sonucu yonlerini bulurlar veya avlanırlar
• Ultrason cihazı, ultrasonik sesin uretilmesi prensibine gore calışır Ultrason cihazı sayesinde ic organlara ultrasonik sesler gonderilir ve bu ses dalgaları ic organlara tarafından yansıtılarak bilgisayarlar sayesinde goruntu halinde ekrana duşurulur
NOT:
1 Kapalı mekanlarda yankı oluşumunun engellenmesi icin sesi yalıtan yalıtım
malzemeleri kullanılmalıdır
2 Sesin yansıma ozelliğinden yararlanılarak maden yataklarının yeri belirlenebilir, deprem fayları belirlenebilir, deniz derinliği olculebilir
3 Ses dalgaları kullanarak sudaki cisimlerin yerini ve derinliğini ayrıca denizlerin derinliklerini olcmek icin kullanılan cihaza sonar denir Sonar cihazı ses dalgalarını gonderir ve ses dalgaları engele carpıp yansıyarak tekrar cihaza ulaşır Ses dalgalarının gonderildikten sonra tekrar geri gelmesi suresi hesaplanarak uzaklık olculebilir
4 İnsan kulağı saniyede 20 – 20000 titreşim arasındaki sesleri duyabilir
A Ses Dalgalarının Maddesel Ortamlarda Yayılma Nedeni:
Ses bir enerji turudur ve dalgalar halinde yayılır Ses dalgalarının yayılabilmesi icin ses dalgalarının kaynağından cıktığı ortamda maddeyi oluşturan taneciklerin (molekullerin veya atomların) olması gerekir Bu nedenle ses dalgaları katı, sıvı ve gaz gibi maddesel ortamlarda yayılabilir
Boşlukta, maddesel ortam yani tanecikler olmadığı icin ses boşlukta yayılmaz Bunun nedeni de ses kaynaklarının titreşimleri sonucu yaydıkları titreşim enerjilerinin yayılabilmesi icin taneciklere ihtiyac vardır Boşlukta tanecik olmadığı icin ses kaynağının titreşim sonucu yaydığı titreşim enerjisi taşınamaz ve ses yayılamaz
Bir kaynaktan cıkan ses dalgaları, etrafımızdaki hava molekullerinin titreşmesi sonucu kulağımıza gelir
ORNEKLER:
1 Sesin yayılması yan yana dizili madeni paralara benzetilebilir Baştaki paraya kuvvet uygulanınca bu paranın enerjisi sırasıyla diğer paralar tarafından en sondaki paraya iletilir
2 İki pet bardak ve bunları birbirine bağlayan iple sesin yayılması sağlanabilir Ses bu olayda katı ve gaz halindeki maddelerde yayılmıştır
• Ses, 1 kişinin ağzından cıkar ve hava tarafından 1 pet bardağa ulaşır
• Ses, 1 pet bardaktan ipe ve ikinci pet bardağa ulaşır
• 2 pet bardaktan havaya yayılır ve 2 kişiye ulaşır
3 Bir yuzucunun su altında cıkardığı ses, su altındaki diğer kişiler tarafından duyulabilir
4 Diyapazona lastik tokmağı ile vurulunca, tokmağın enerjisi diyapazona aktarılır Diyapazonun titreşen kolu, kendisine değen hava molekullerini titreştirir Bu hava molekulleri titreşirken (ileri – geri hareket ederken) etrafındaki diğer hava molekullerini de titreştirir ve havada gorunmez bir dalga hareketi oluşur
5 Bir hoparlorden ses yayılırken hoparlordeki kağıt (koni) ileri – geri titreşir Bu kağıt ileri (dışa) doğru hareket ettiğinde onundeki hava molekullerini iterek sıkıştırır Hoparlordeki kağıt geriye (iceri) doğru hareket ettiğinde onundeki hava molekullerinin arasını acar Bu şekilde surekli sıkışan ve ayrılan hava molekulleri ses dalgalarını oluşturur
B Ses Dalgalarının Yayılmasına Maddenin (Katı–Sıvı–Gaz) Halinin Etkisi:
Cevreden gelen ses dalgaları genellikle hava molekulleri sayesinde kulağa taşınır Sesin iletilmesinde ortamdaki molekul ve atomların arasındaki boşluk onemlidir
Katı maddeyi oluşturan molekul ve atomlar arasındaki boşluk sıvılardan, sıvı maddeyi oluşturan molekul ve atomlar arasındaki boşluk ta gazlardan daha azdır Bu nedenle katı haldeki maddeler sıvı haldeki maddelere gore, sıvı haldeki maddeler de gaz halindeki maddelere gore sesi daha iyi iletirler
Sesin yayılmasında yani iletilmesinde olduğu gibi sesin soğrulmasında ve yansımasında da katı haldeki maddeler, sıvı ve gaz halindeki maddelere gore sesi daha iyi soğururlar ve yansıtırlar
Ses dalgaları maddesel ortamla karşılaştığında maddeden gecme, madde tarafından soğrulma ve maddeden yansıma olaylarını gercekleştirebilir ve sesin madde ile etkileşim oranı maddenin cinsine bağlı olarak değişir
C Akustik ve Onemi:
Sesin ozelliklerini inceleyen ses bilimine akustik denir Akustik, gurultunun azaltılmasını, yankılanmanın onlenmesini, sesin yansıması ve soğrulması arasındaki uyumsuzluğun ortadan kaldırılmasını yani sesin kontrol altında tutulmasını sağlar Akustik biliminin kullanılabilir olması icin farklı cisimlerin sesle nasıl etkileştiğinin bilinmesi gerekir
Akustik duzenlemeler sayesinde gurultu azaltılabilir yani gurultuye neden olan ses titreşimleri kontrol altında tutulabilir (Gurultu nufus artışı sonucu ortaya cıkar ve insanları rahatsız eder Bunun icin binalar inşa edilirken akustik ozelliklerinin iyi olmasına dikkat edilir) Akustik ozelliğin olmadığı veya zayıf olduğu ortamlarda gurultu kirliliği olur ve bu da insan sağlığına zarar verir
ORNEKLER:
1 Antalya ’da ki Aspendos Antik Tiyatrosunun akustik ozelliği vardır
2 Mimar Sinan tarafından yapılan Suleymaniye Camisinin akustik ozelliği vardır
3 Sinema, tiyatro ve konser salonlarının akustik ozelliği vardır
D Ultrasonik Ses:
Saniyedeki titreşim sayısı 20000 den fazla olan ses titreşimlerine ultrasonik (ses ustu) ses denir Ultrasonik ses, gunluk hayatta ve teknolojide kullanılır Ultrasonik ses insan kulağı tarafından duyulamaz
• Ultrasonik sesler, bazı hayvanlar tarafından (kedi, kopek, yunus) duyulabilir Bu hayvanların eğitiminde ultrasonik ses cıkartan dudukler kullanılır
• Ultrasonik seslerin yan etkisi bulunmadığı icin hamile bayanların bazı hastalıklarının teşhis ve tedavisinde kullanılır (Kalp problemi, tumor, bobrek taşı, safra kesesi taşı tespitinde ve bobrek ve safra taşlarının kırılmasında kullanılır)
• Ultrasonik ses, titreşim sayısı fazla olduğu icin duyulabilen sese gore 100 bin kat daha fazla enerjiye sahiptir Bu sesler duyulabilen seslere gore daha kolay yonlendirilir ve bu nedenle de teknolojide kullanılır (Borunun kalınlığı veya catlak olup olmadığı kontrol edilebilir)
• Ultrasonik ses, dezenfekte işlemi icin kullanılır (Gozluk ve takıların temizlenmesi icin kullanılır)
• Heterojen karışımların karıştırılması icin kullanılır
• Beton blokların delinmesi icin kullanılır
• Katı maddelere şekil vermek icin kullanılır
• Anne filin cıkardığı ultrasonik ses, yavru filleri bulmak icin, erkek filin cıkardığı ultrasonik ses diğer filleri uzaklaştırmak icin kullanılır
• Karanlık ortamlarda ucabilen yarasalar ultrasonik sesler cıkartarak bu seslerin yansıması sonucu yonlerini bulurlar veya avlanırlar
• Ultrason cihazı, ultrasonik sesin uretilmesi prensibine gore calışır Ultrason cihazı sayesinde ic organlara ultrasonik sesler gonderilir ve bu ses dalgaları ic organlara tarafından yansıtılarak bilgisayarlar sayesinde goruntu halinde ekrana duşurulur
NOT:
1 Kapalı mekanlarda yankı oluşumunun engellenmesi icin sesi yalıtan yalıtım
malzemeleri kullanılmalıdır
2 Sesin yansıma ozelliğinden yararlanılarak maden yataklarının yeri belirlenebilir, deprem fayları belirlenebilir, deniz derinliği olculebilir
3 Ses dalgaları kullanarak sudaki cisimlerin yerini ve derinliğini ayrıca denizlerin derinliklerini olcmek icin kullanılan cihaza sonar denir Sonar cihazı ses dalgalarını gonderir ve ses dalgaları engele carpıp yansıyarak tekrar cihaza ulaşır Ses dalgalarının gonderildikten sonra tekrar geri gelmesi suresi hesaplanarak uzaklık olculebilir
4 İnsan kulağı saniyede 20 – 20000 titreşim arasındaki sesleri duyabilir