Ses Olayları,
Ses Olayı Nedir? : Kelimelerde zamana ve sahaya bağlı olarak surekli değişmelerin, gelişmelerin olması dilin canlılığının bir gostergesidir Dil durağan değil, dinamik bir yapıya sahiptir Dilin soz varlığını oluşturan kelimelerdeki sesler, heceleri ve kelimeleri oluştururken tarihi surec icerisinde duşerler, yer değiştirirler, turerler, başka seslere benzerler İşte butun bunlar, ses bilgisi başlığı altında incelenir Dilde ses olayları, ceşitli sebeplerden kaynaklanır
Ses olaylarının sebepleri
A) Dilin ses ozellikleri: Turkcede kelime sonunda b, c, d, g sesleri olmadığı icin Arapca kitab kelimesi Turkceye kitap şeklinde gecmiştir Uzun unlu olmadığı icin de a unlusu kısalarak normal a’ya donuşmuştur
B) Başka seslerin etkisi: Bazı sesler, yanlarındaki diğer seslere etki ederek onları kendilerine benzetirler, değiştirirler Mesela, anbar kelimesindeki b sesi, yanındaki n’ye etki ederek onu, kendisi gibi dudak unsuzu olan (m) yapmıştır Boylece kelime, ambar şekline donuşmuştur
Yaşıl kelimesinin yeşil’e donuşmesinin sebebi, y ve ş seslerinin inceltici etkisidir
C) Vurgu: Turkcede orta hece vurgusu genellikle zayıf olduğu icin bu hecedeki unluler bazen daralır bazen de duşerler: Tasarıla tasarla, besileme besleme, yalınız yalnız vb gibi
D) Zayıf sesler: ğ, h, ı, l, n, r, y, z sesleri zayıf sesler olduğu icin bazı ses olaylarına sebep olurlar: ağabey abi, hastahane hastane, pek iyi peki, bir daha bi daha, soğan soan, uğur uur, ınanmak inanmak
E) Soyleyiş gucluğu ve kakofoni: Bazı seslerin yan yana gelmesi soyleyiş gucluğune veya kakofoniye sebep olur Bu durumda bazı ses olayları olur: buyukcek buyucek, kucukcuk kucucuk, ufakcık ufacık
Ses olaylarının sebebini, dildeki en az emek yasasına bağlamak mumkundur
DİLİMİZDEKİ BAZI SES OLAYLARI
Daha once gorduğumuz yumuşama ve sertleşme ses olaylarındandır Bunlardan başka şu ses olayları vardır:
1 Kaynaşma
Unluyle biten bir sozcuğe unluyle başlayan bir ek getirilince, araya bir unsuz girer Bu ses olayına kaynaşma, araya giren seslere de kaynaştırma harfleri denir Kaynaştırma harfleri dort tanedir: y s ş n (Kolaylık: Yaşasın)
Ornek: Bahcenin, ikişer, kapısı, odaya
2 Hece (ses) (unlu) Duşmesi
İki heceli bazı kelimeler, unlu ile başlayan bir ek aldıklarında, ikinci hecedeki dar unlulerini yitirirler Bu olaya unlu duşmesi denir
Ornek: Burun burunu burnu (Duşen ses u)
Emir emiri emri (Duşen ses i)
Fikir fikiri fikri (Duşen ses i)
İceri icerisi icersi (Duşen ses i)
Ne + icin nicin (Duşen ses e)
Ne + asıl nasıl (Duşen ses e)
Nerede nerde (Duşen ses e)
3 Ses Turemesi
Bazı kelimeler bir ek veya yardımcı fiille birleşirken yeni bir ses turetirler
Ornek: Azcık azıcık (Tureyen ses ı)
Zanetmek zannetmek (Tureyen ses n)
Opcuk opucuk (Tureyen ses u)
4 Ses Değişmesi
Bazen bir ses başka bir sese donuşebilir
Ornek: İyiidi iyiydi (i y oldu)
Saygıile saygıyla (i y oldu)
Kayıpoldu kayboldu (p b oldu, ayrıca ses duşmesi var)
Ses Olayı Nedir? : Kelimelerde zamana ve sahaya bağlı olarak surekli değişmelerin, gelişmelerin olması dilin canlılığının bir gostergesidir Dil durağan değil, dinamik bir yapıya sahiptir Dilin soz varlığını oluşturan kelimelerdeki sesler, heceleri ve kelimeleri oluştururken tarihi surec icerisinde duşerler, yer değiştirirler, turerler, başka seslere benzerler İşte butun bunlar, ses bilgisi başlığı altında incelenir Dilde ses olayları, ceşitli sebeplerden kaynaklanır
Ses olaylarının sebepleri
A) Dilin ses ozellikleri: Turkcede kelime sonunda b, c, d, g sesleri olmadığı icin Arapca kitab kelimesi Turkceye kitap şeklinde gecmiştir Uzun unlu olmadığı icin de a unlusu kısalarak normal a’ya donuşmuştur
B) Başka seslerin etkisi: Bazı sesler, yanlarındaki diğer seslere etki ederek onları kendilerine benzetirler, değiştirirler Mesela, anbar kelimesindeki b sesi, yanındaki n’ye etki ederek onu, kendisi gibi dudak unsuzu olan (m) yapmıştır Boylece kelime, ambar şekline donuşmuştur
Yaşıl kelimesinin yeşil’e donuşmesinin sebebi, y ve ş seslerinin inceltici etkisidir
C) Vurgu: Turkcede orta hece vurgusu genellikle zayıf olduğu icin bu hecedeki unluler bazen daralır bazen de duşerler: Tasarıla tasarla, besileme besleme, yalınız yalnız vb gibi
D) Zayıf sesler: ğ, h, ı, l, n, r, y, z sesleri zayıf sesler olduğu icin bazı ses olaylarına sebep olurlar: ağabey abi, hastahane hastane, pek iyi peki, bir daha bi daha, soğan soan, uğur uur, ınanmak inanmak
E) Soyleyiş gucluğu ve kakofoni: Bazı seslerin yan yana gelmesi soyleyiş gucluğune veya kakofoniye sebep olur Bu durumda bazı ses olayları olur: buyukcek buyucek, kucukcuk kucucuk, ufakcık ufacık
Ses olaylarının sebebini, dildeki en az emek yasasına bağlamak mumkundur
DİLİMİZDEKİ BAZI SES OLAYLARI
Daha once gorduğumuz yumuşama ve sertleşme ses olaylarındandır Bunlardan başka şu ses olayları vardır:
1 Kaynaşma
Unluyle biten bir sozcuğe unluyle başlayan bir ek getirilince, araya bir unsuz girer Bu ses olayına kaynaşma, araya giren seslere de kaynaştırma harfleri denir Kaynaştırma harfleri dort tanedir: y s ş n (Kolaylık: Yaşasın)
Ornek: Bahcenin, ikişer, kapısı, odaya
2 Hece (ses) (unlu) Duşmesi
İki heceli bazı kelimeler, unlu ile başlayan bir ek aldıklarında, ikinci hecedeki dar unlulerini yitirirler Bu olaya unlu duşmesi denir
Ornek: Burun burunu burnu (Duşen ses u)
Emir emiri emri (Duşen ses i)
Fikir fikiri fikri (Duşen ses i)
İceri icerisi icersi (Duşen ses i)
Ne + icin nicin (Duşen ses e)
Ne + asıl nasıl (Duşen ses e)
Nerede nerde (Duşen ses e)
3 Ses Turemesi
Bazı kelimeler bir ek veya yardımcı fiille birleşirken yeni bir ses turetirler
Ornek: Azcık azıcık (Tureyen ses ı)
Zanetmek zannetmek (Tureyen ses n)
Opcuk opucuk (Tureyen ses u)
4 Ses Değişmesi
Bazen bir ses başka bir sese donuşebilir
Ornek: İyiidi iyiydi (i y oldu)
Saygıile saygıyla (i y oldu)
Kayıpoldu kayboldu (p b oldu, ayrıca ses duşmesi var)