Şeyh Bedrettin İsyanı nedir
Şeyh Bedrettin İsyanı sonuçları
osmanlıda Şeyh Bedrettin İsyanı
Şeyh Bedrettin İsyanı hangi osmanlı sultanı zamanında çıkmıştır
IÇ ISYANLAR ve SIMAVNA KADISI OGLU SEYH BEDREDDIN MAHMUD'UN ISYANI
Çelebi Sultan Mehmed devrinin en kayda değer hâdiselerinden birisi, Seyh Bedreddin Mahmud ve taraftarlarinin çikardiklari isyandir Seyh Bedreddin, gerek memleket içinde, gerekse Kahire, Sam, Haleb gibi Islâm âleminin en namli kültür merkezlerinde uzun zaman dolasip; ciddi ve aydınlık bir tahsilden sonradan Hüseyin b Ahlatî isminde bir zata intisâb ederek seyhlik sifati almis olmasina ragmen, memleketin siyasî ve sosyal bünyesine vurmayi tasarladigi darbeyi vurabilecek yikici bir zekaya sahipti O, ilim ve irfan üstadlarinin egitim ve terbiye nimazlarini kirarak, yerlesmis ve saglam sistemleri ezip geçecek dek sakat bir yol seçmisti Data bakimindan zamaninin ileri gelenlerindendi Onun bu özelligi daha önce bağlantı edildigi gibi hayatini kurtarmis ve kendisine sürgün uygun bile maas baglanmasina sebep olmustu Sahiden Seyh Bedreddin Mahmud, hem zahirî, hem de batinî ilimlerdeki vukuf ve ihatasiyla mümtaz ve müstesna bir mevki isgal etmisti Islâm hukukunda zamaninin imami durumunda idi Bu hususta Câmiu'lFusûleynadli eseri, onun degerini ortaya yatırma bakimindan yeterlidir Bu eserinden önce fikha dair Letâifu'lîsârâtisimli eserini yazmisti Seyh Bedreddin'in, Kitâbu'tTeshilalışılagelmiş ile kaleme aldigi eseri, Letâifu'lîsârâtin serhidir Seyh Bedreddin bu eserini Edirne'de kadiasker iken yazmaya baslamis, 818 Cemaziyelâhir'in yirmi yedinci sali günü (3 Eylül 1415) Iznik'te ikamet ederken bitirmisti Bedreddin'in bu eserleri ulemaca muteber kabul edilmislerdir Seyh Bedreddin'in tasavvuf sahasindaki görüslerini ortaya koyan eseri, Vâridat adini tasimaktadir Seyh Bedreddin'in bunlardan baska eserleri de vardir
Ülkeye tek basina hâkim oldugu günden beri Seyh Bedreddin'in hareketlerini dikkatle takib eden Çelebi Sultan Mehmed, seyhin baslattigi dinî, siyasî ve ictimaî mahiyetteki ayaklanmayi bastirmaya muvaffak oldu
Seyh Bedreddin, Misir dönüsü Haleb, Konya ve Tire'de dolasmaya basladi sonra Edirne'ye gidip asıl ve babasina kavustu Burada, iki seneden daha artı bir zaman, Osmanli tahtini kardesleri ile paylasarak saltanat sürmekte olan Musa Çelebi'nin takdirlerini kazanarak kadiaskerlige tahsis edildi Fakat Çelebi Sultan Mehmed'in kardeslerine şampiyon gelmesi üstüne mevkiini kayb ederek Iznik'e gönderildi Göz hapsinde bulunmasina ragmen Seyh Bedreddin burada rahat durmuyor, çaktırmadan adamlarini yetistiriyordu Bu dönemde Bedreddin'e, hareketlerinin sorumlulugunu yüklenecek ve kendisine yol açacak bir âlet lazimdi Bu niyet ile Bedreddin, Izmir körfezinin güney ucunda ve Sakiz adasinin karsisinda Karaburun'da (Çesme) (o zamanki sıradan ile Stylaryus dagi) üzerinde dogmus, asagi tabakadan birini seçti Bedreddin bu adamda, kendi görüslerini açiklayabilecek enerji ve heyecani buldugundan onu kendine kethuda, vekil ve dinî temsilci olarak seçti Börklüce Mustafa denilen bu hizli fanatik, derhal kendini baba ve ruhanî reis ilân etti Bundan dolayi da taraftarlari ona Dede Sultan adini verdiler Bedreddin'e Torlak Kemal denilen bir yahudi de yardim etti Bu yahudi, o zamanlarda Bedreddin'in görüslerini yaymaya çalisan dervislerin basina geçti Onun görüslerinin temeli, esitlik ve fakr gibi insana cazip gelen sloganlara dayaniyordu Buna göre kadinlar hariç almak üzere her seyde ortaklik vardi Bu meczuplar söyle diyorlardi:
Ben, senin evinde kendi evim gibi otururum Sen de benim elbiselerimi giyer, silahlarimi, arabalarini kullanirsin Sadece kadinlar müstesnadir
Bu safhada Börklüce Mustafa, Aydin, Yahudi Torlak Kemal de Manisa taraflarinda Rafizî Bâtinî bir Sia'nin tehlikeli hüriyeti ile faaliyetlerine basladilar Bunlar, Seriat çerçevesi içine alinmis ahlâk degerlerini hiçe sayarak beser zaaflarina genis müsaadeler tanimak, bir taraftan da ferdî mülkiyeti, din farkini ve izaç müessesesi gibi kanunun teminati altina alinmis sosyal barajlari da asip cemiyete yeni bir nizam tanimak yoluna koyuldular
Aydin ve Karaburun'da etrafina binlerce insan toplayan Börklüce Mustafa'nin muvaffakiyetleri, seyhin Iznik'te kalmasini güvenli olmayan bir duruma sokmustu Bunun için ailesini Iznik'te birakarak Sinop'taki Isfendiyar Beyi'nin yanina kaçti Gayesi, oradan Tatar iline geçmekti Isfendiyar Bey, Çelebi Mehmed'den çekindigi için seyhe müsaade etmedi Bunun üstüne Seyh Bedreddin, çaktırmadan bir gemiye binerek Rumeli yakasina geçip Zagra'ya gider Seyhin, nüfuz dairesi burada gitgide genislemeye baslar Seyh, bir müddet sonradan Zagra'dan Silistre'ye, oradan da Dobruca'ya geçer Sonra da halkinin çogunlugu Siî olan Deliorman'a yerlesir Deliorman'dan her tarafa mektup ve adamlar göndererek büyük bir propaganda faaliyetine girisir Asikpasazâde'nin ifadesine göre o söyle diyordu: Bundan sonradan padisahlik benimdir Bayrak isteyen gelsin, subasilik isteyen gelsin velhasil her arzusu olan gelsin Ben, halifeyim Mustafa (Börklüce) da benim hizmetkârimdir
Bedreddin ile sirdaslarinin gizli amaçlari, Avrupa ve Asya'da bir hükümet koymak oldugundan Hiristiyanlari ve özellikle Rumlari elde etmek istiyorlardi Bu gayelerine erismek için de dervislerin görüsüne göre Hiristiyanlarin, Allah'a ibadet ettiklerini inkâr edenlerin kâfir olduklarini ilân ve kendilerine katilmak için gelen Hiristiyanlari gökten inen melekler gibi verimli kabul ediyorlardi Gerçekten de Börklüce, Dukas'in da dedigi gibi gayri müslimi bol olan Karaburun (Çesme) havalisinde Türklerden ziyade Hiristiyan ve Yahudilere taviz vererek o suretle bu cemaatleri basina toplayabilmisti
Islâm tarihindeki, Batinî Hasan Sabbah hareketinin bir benzeri olarak karsimiza çikan bu hadise, devletin temelini kökten sarsmaya yönelik bir hadise idi Karaburun, Aydin ve Manisa çevresinde baslayan bu fesad hareketinden haberdar olan Çelebi Sultan Mehmed, gerekli tedbirleri almakta gecikmedi Ama, baslangiçta bütün boyutlari ile büyüklügünün farkina varilamayan bu durum, Müslüman Türk kanina hayli pahaliya mülk oldu
Siî karekterli olan bu isyani bastirmak üzere harekete geçen Osmanli hükümdari, önce alan beylerini bunlarin üstüne gönderecektir Ama bunlarin artı bir varlik gösterememesi ve hatta maktul düsmeleri üzerine daha önemli tedbirlerin alinmasi gerektigine kanaat getirip Börklüce Mustafa ve Torlak Kemal ile târaftarlarini ortadan kaldiracaktir
Anadolu'nun bu bölgesinde büyük bir tehlike olarak ortaya çikan bu isyani bastirmak üzere harekete geçen yeni Aydin Beyi Süleyman (Aleksandr) Bey'in maglub ve maktul düsmesi üstüne, Manisa Bayrak Beyi Kara Timurtas Ali Bey, asilerin üzerine yürümüs ise de muvaffak olamamisti Bunun üzerine Amasya sancak beyi ve hemen şimdi on iki yasinda bulunan Sehzade Murad ile lalasi Bâyezid Pasa, âsileri büyük bir bozguna ugratip Yahudi Torlak Kemal ile Börklüce Mustafa'yi öldürmüslerdi Öbür taraftan etrafina o kadar fazla Hiristiyan ve Yahudiyi toplayan Seyh Bedreddin, üstüne gönderilen kuvvetlere mukavemet edemeyerek teslim olmus ve Serez'de bulunan Çelebi Sultan Mehmed'in yanina götürülmüstü Mehmed Çelebi'nin emri ile kurulan bir ulema aninda durumu tesbit edilip toplum nizamini bozmakla suçlanan Seyh Bedreddin Mahmud, gayet âdilane cereyan eden bu muhakemede, Türk Islâm birligine karsi giristigi bozguncu hareketin zararini kabul etti Devrin en seçkin âlimlerinden mütesekkil bir mahkemenin karsisinda suçunu kabul eden Seyh Bedreddin için, Saadeddin Teftazanî'nin talebelerinden olan Heratli Mevlânâ Haydar Acemî'nin verdigi Finansal haram, kani helâlfetvasi üstüne 1420 yilinda Serez pazarinda idam edilmisti
Dinî vecibelerin kalkmasi, kanunlarin bozulmasi, haramlarin helal kilinmasi, bazi kimseler için göz boyayan hos müsaadelerdi Fakat bunlarin hepsinden cazip olani süphesiz ki memleketin muayyen bir zümre arasinda taksim edildi
Aslında, sayilari binleri bulan, mürid ve dervisler üstünde seyhin nüfuzu o derece kuvvetli idi fakat, bu adamlar, Allah birdir dedikten sonradan peygamberligi yalnızca seyhlerine lâyik görüyorlardi Seyhe ve halifelerine uyanlar arasinda Türklerden fazla Yahudi ve Hiristiyanlar görülüyordu oysa, bu da onlarin bol huzur ve kolayca servet temini gibi vaadleri çok cazib bulmalarindan ileri geliyordu Börklüce Mustafa ve Torlak Kemal gibi propagandacilar, seyhten aldiklari ilham ve hizla, kisa bir zamanda binlerce kisiyi ayaklandirmaya muvaffak olmuslardi Tarihî seyri ve neticesi ne olursa olsun, her kaynasma ve ayaklanmada mühim olan birer figüran rolündeki yiginlarin çikardigi gürültü degil, bu yiginlarin sıcacık ya da asikâr arzu, izdirap ve zaaflarini sezip bunlari sahis ve zümre menfaatleri adina kullanmasini bilen anarsi merkezlerinin gayesidir Bu belirli ihtiraslar etrafinda merkezlesen gayeler ise, sosyal sartlarin ve siyasî buhranlarin ırk için sikintilar ortaya çikardigi devirlerde meydana gelen hosnudsuz ruh haletinden faydalanirlar Nasil ama, Babaî isyanlari Selçuklu inkirazinin ortaya çikardigi sosyal bir çalkantinin sonucu ise, Bedreddin Mahmud da sahne olarak ayni cografya parçasini seçip on yildan artı süren sehzadeler mücadelesinin dogurdugu siyasî ve ictimaî huzursuzluktan faydalanmasini bilmistir
Büyük bir çaba ve gayret sonucu, iç yaralari sarip memleket bünyesinin sagligini iade eden Çelebi Sultan Mehmed'in bu vatana en büyük hediyesi, Ikinci Sultan Murad gibi hükümdar namzedi bir sehzade yetistirip birakmasidir
seçme parça net *
Şeyh Bedrettin İsyanı sonuçları
osmanlıda Şeyh Bedrettin İsyanı
Şeyh Bedrettin İsyanı hangi osmanlı sultanı zamanında çıkmıştır
IÇ ISYANLAR ve SIMAVNA KADISI OGLU SEYH BEDREDDIN MAHMUD'UN ISYANI
Çelebi Sultan Mehmed devrinin en kayda değer hâdiselerinden birisi, Seyh Bedreddin Mahmud ve taraftarlarinin çikardiklari isyandir Seyh Bedreddin, gerek memleket içinde, gerekse Kahire, Sam, Haleb gibi Islâm âleminin en namli kültür merkezlerinde uzun zaman dolasip; ciddi ve aydınlık bir tahsilden sonradan Hüseyin b Ahlatî isminde bir zata intisâb ederek seyhlik sifati almis olmasina ragmen, memleketin siyasî ve sosyal bünyesine vurmayi tasarladigi darbeyi vurabilecek yikici bir zekaya sahipti O, ilim ve irfan üstadlarinin egitim ve terbiye nimazlarini kirarak, yerlesmis ve saglam sistemleri ezip geçecek dek sakat bir yol seçmisti Data bakimindan zamaninin ileri gelenlerindendi Onun bu özelligi daha önce bağlantı edildigi gibi hayatini kurtarmis ve kendisine sürgün uygun bile maas baglanmasina sebep olmustu Sahiden Seyh Bedreddin Mahmud, hem zahirî, hem de batinî ilimlerdeki vukuf ve ihatasiyla mümtaz ve müstesna bir mevki isgal etmisti Islâm hukukunda zamaninin imami durumunda idi Bu hususta Câmiu'lFusûleynadli eseri, onun degerini ortaya yatırma bakimindan yeterlidir Bu eserinden önce fikha dair Letâifu'lîsârâtisimli eserini yazmisti Seyh Bedreddin'in, Kitâbu'tTeshilalışılagelmiş ile kaleme aldigi eseri, Letâifu'lîsârâtin serhidir Seyh Bedreddin bu eserini Edirne'de kadiasker iken yazmaya baslamis, 818 Cemaziyelâhir'in yirmi yedinci sali günü (3 Eylül 1415) Iznik'te ikamet ederken bitirmisti Bedreddin'in bu eserleri ulemaca muteber kabul edilmislerdir Seyh Bedreddin'in tasavvuf sahasindaki görüslerini ortaya koyan eseri, Vâridat adini tasimaktadir Seyh Bedreddin'in bunlardan baska eserleri de vardir
Ülkeye tek basina hâkim oldugu günden beri Seyh Bedreddin'in hareketlerini dikkatle takib eden Çelebi Sultan Mehmed, seyhin baslattigi dinî, siyasî ve ictimaî mahiyetteki ayaklanmayi bastirmaya muvaffak oldu
Seyh Bedreddin, Misir dönüsü Haleb, Konya ve Tire'de dolasmaya basladi sonra Edirne'ye gidip asıl ve babasina kavustu Burada, iki seneden daha artı bir zaman, Osmanli tahtini kardesleri ile paylasarak saltanat sürmekte olan Musa Çelebi'nin takdirlerini kazanarak kadiaskerlige tahsis edildi Fakat Çelebi Sultan Mehmed'in kardeslerine şampiyon gelmesi üstüne mevkiini kayb ederek Iznik'e gönderildi Göz hapsinde bulunmasina ragmen Seyh Bedreddin burada rahat durmuyor, çaktırmadan adamlarini yetistiriyordu Bu dönemde Bedreddin'e, hareketlerinin sorumlulugunu yüklenecek ve kendisine yol açacak bir âlet lazimdi Bu niyet ile Bedreddin, Izmir körfezinin güney ucunda ve Sakiz adasinin karsisinda Karaburun'da (Çesme) (o zamanki sıradan ile Stylaryus dagi) üzerinde dogmus, asagi tabakadan birini seçti Bedreddin bu adamda, kendi görüslerini açiklayabilecek enerji ve heyecani buldugundan onu kendine kethuda, vekil ve dinî temsilci olarak seçti Börklüce Mustafa denilen bu hizli fanatik, derhal kendini baba ve ruhanî reis ilân etti Bundan dolayi da taraftarlari ona Dede Sultan adini verdiler Bedreddin'e Torlak Kemal denilen bir yahudi de yardim etti Bu yahudi, o zamanlarda Bedreddin'in görüslerini yaymaya çalisan dervislerin basina geçti Onun görüslerinin temeli, esitlik ve fakr gibi insana cazip gelen sloganlara dayaniyordu Buna göre kadinlar hariç almak üzere her seyde ortaklik vardi Bu meczuplar söyle diyorlardi:
Ben, senin evinde kendi evim gibi otururum Sen de benim elbiselerimi giyer, silahlarimi, arabalarini kullanirsin Sadece kadinlar müstesnadir
Bu safhada Börklüce Mustafa, Aydin, Yahudi Torlak Kemal de Manisa taraflarinda Rafizî Bâtinî bir Sia'nin tehlikeli hüriyeti ile faaliyetlerine basladilar Bunlar, Seriat çerçevesi içine alinmis ahlâk degerlerini hiçe sayarak beser zaaflarina genis müsaadeler tanimak, bir taraftan da ferdî mülkiyeti, din farkini ve izaç müessesesi gibi kanunun teminati altina alinmis sosyal barajlari da asip cemiyete yeni bir nizam tanimak yoluna koyuldular
Aydin ve Karaburun'da etrafina binlerce insan toplayan Börklüce Mustafa'nin muvaffakiyetleri, seyhin Iznik'te kalmasini güvenli olmayan bir duruma sokmustu Bunun için ailesini Iznik'te birakarak Sinop'taki Isfendiyar Beyi'nin yanina kaçti Gayesi, oradan Tatar iline geçmekti Isfendiyar Bey, Çelebi Mehmed'den çekindigi için seyhe müsaade etmedi Bunun üstüne Seyh Bedreddin, çaktırmadan bir gemiye binerek Rumeli yakasina geçip Zagra'ya gider Seyhin, nüfuz dairesi burada gitgide genislemeye baslar Seyh, bir müddet sonradan Zagra'dan Silistre'ye, oradan da Dobruca'ya geçer Sonra da halkinin çogunlugu Siî olan Deliorman'a yerlesir Deliorman'dan her tarafa mektup ve adamlar göndererek büyük bir propaganda faaliyetine girisir Asikpasazâde'nin ifadesine göre o söyle diyordu: Bundan sonradan padisahlik benimdir Bayrak isteyen gelsin, subasilik isteyen gelsin velhasil her arzusu olan gelsin Ben, halifeyim Mustafa (Börklüce) da benim hizmetkârimdir
Bedreddin ile sirdaslarinin gizli amaçlari, Avrupa ve Asya'da bir hükümet koymak oldugundan Hiristiyanlari ve özellikle Rumlari elde etmek istiyorlardi Bu gayelerine erismek için de dervislerin görüsüne göre Hiristiyanlarin, Allah'a ibadet ettiklerini inkâr edenlerin kâfir olduklarini ilân ve kendilerine katilmak için gelen Hiristiyanlari gökten inen melekler gibi verimli kabul ediyorlardi Gerçekten de Börklüce, Dukas'in da dedigi gibi gayri müslimi bol olan Karaburun (Çesme) havalisinde Türklerden ziyade Hiristiyan ve Yahudilere taviz vererek o suretle bu cemaatleri basina toplayabilmisti
Islâm tarihindeki, Batinî Hasan Sabbah hareketinin bir benzeri olarak karsimiza çikan bu hadise, devletin temelini kökten sarsmaya yönelik bir hadise idi Karaburun, Aydin ve Manisa çevresinde baslayan bu fesad hareketinden haberdar olan Çelebi Sultan Mehmed, gerekli tedbirleri almakta gecikmedi Ama, baslangiçta bütün boyutlari ile büyüklügünün farkina varilamayan bu durum, Müslüman Türk kanina hayli pahaliya mülk oldu
Siî karekterli olan bu isyani bastirmak üzere harekete geçen Osmanli hükümdari, önce alan beylerini bunlarin üstüne gönderecektir Ama bunlarin artı bir varlik gösterememesi ve hatta maktul düsmeleri üzerine daha önemli tedbirlerin alinmasi gerektigine kanaat getirip Börklüce Mustafa ve Torlak Kemal ile târaftarlarini ortadan kaldiracaktir
Anadolu'nun bu bölgesinde büyük bir tehlike olarak ortaya çikan bu isyani bastirmak üzere harekete geçen yeni Aydin Beyi Süleyman (Aleksandr) Bey'in maglub ve maktul düsmesi üstüne, Manisa Bayrak Beyi Kara Timurtas Ali Bey, asilerin üzerine yürümüs ise de muvaffak olamamisti Bunun üzerine Amasya sancak beyi ve hemen şimdi on iki yasinda bulunan Sehzade Murad ile lalasi Bâyezid Pasa, âsileri büyük bir bozguna ugratip Yahudi Torlak Kemal ile Börklüce Mustafa'yi öldürmüslerdi Öbür taraftan etrafina o kadar fazla Hiristiyan ve Yahudiyi toplayan Seyh Bedreddin, üstüne gönderilen kuvvetlere mukavemet edemeyerek teslim olmus ve Serez'de bulunan Çelebi Sultan Mehmed'in yanina götürülmüstü Mehmed Çelebi'nin emri ile kurulan bir ulema aninda durumu tesbit edilip toplum nizamini bozmakla suçlanan Seyh Bedreddin Mahmud, gayet âdilane cereyan eden bu muhakemede, Türk Islâm birligine karsi giristigi bozguncu hareketin zararini kabul etti Devrin en seçkin âlimlerinden mütesekkil bir mahkemenin karsisinda suçunu kabul eden Seyh Bedreddin için, Saadeddin Teftazanî'nin talebelerinden olan Heratli Mevlânâ Haydar Acemî'nin verdigi Finansal haram, kani helâlfetvasi üstüne 1420 yilinda Serez pazarinda idam edilmisti
Dinî vecibelerin kalkmasi, kanunlarin bozulmasi, haramlarin helal kilinmasi, bazi kimseler için göz boyayan hos müsaadelerdi Fakat bunlarin hepsinden cazip olani süphesiz ki memleketin muayyen bir zümre arasinda taksim edildi
Aslında, sayilari binleri bulan, mürid ve dervisler üstünde seyhin nüfuzu o derece kuvvetli idi fakat, bu adamlar, Allah birdir dedikten sonradan peygamberligi yalnızca seyhlerine lâyik görüyorlardi Seyhe ve halifelerine uyanlar arasinda Türklerden fazla Yahudi ve Hiristiyanlar görülüyordu oysa, bu da onlarin bol huzur ve kolayca servet temini gibi vaadleri çok cazib bulmalarindan ileri geliyordu Börklüce Mustafa ve Torlak Kemal gibi propagandacilar, seyhten aldiklari ilham ve hizla, kisa bir zamanda binlerce kisiyi ayaklandirmaya muvaffak olmuslardi Tarihî seyri ve neticesi ne olursa olsun, her kaynasma ve ayaklanmada mühim olan birer figüran rolündeki yiginlarin çikardigi gürültü degil, bu yiginlarin sıcacık ya da asikâr arzu, izdirap ve zaaflarini sezip bunlari sahis ve zümre menfaatleri adina kullanmasini bilen anarsi merkezlerinin gayesidir Bu belirli ihtiraslar etrafinda merkezlesen gayeler ise, sosyal sartlarin ve siyasî buhranlarin ırk için sikintilar ortaya çikardigi devirlerde meydana gelen hosnudsuz ruh haletinden faydalanirlar Nasil ama, Babaî isyanlari Selçuklu inkirazinin ortaya çikardigi sosyal bir çalkantinin sonucu ise, Bedreddin Mahmud da sahne olarak ayni cografya parçasini seçip on yildan artı süren sehzadeler mücadelesinin dogurdugu siyasî ve ictimaî huzursuzluktan faydalanmasini bilmistir
Büyük bir çaba ve gayret sonucu, iç yaralari sarip memleket bünyesinin sagligini iade eden Çelebi Sultan Mehmed'in bu vatana en büyük hediyesi, Ikinci Sultan Murad gibi hükümdar namzedi bir sehzade yetistirip birakmasidir
seçme parça net *