Depremleri ve şiddetini kaydeden, merkezden uzaklığını gösteren alettir Deprem sırasında sarkacın ucundaki yuvarlak ağır topuz, süredurum kanununa uyarak, hareketsiz kalır Sarkacın ucundaki kalem, altında depremin etkisiyle hareket eden kağıda titreşimleri çizer Bu basit esas üzerine yapılan sismograflar, sonradan geliştirildi ve çok hassaslan yapıldı Günümüzde rasathanelerde bir depremi gereği gibi kaydedebilmek için üç ayrı (biri dikey, ikisi yatay) sismograf kullanılır
Sismograf umumiyetle zelzelenin, yer ve şiddetini, saatini, süresini kaydederse de; toprağın jeolojik yapılarını, petrol ve maden yataklarının bulunmasını, deniz dalgaları ve fırtınaların meydana getirdiği mikrosismik hareketlerin tespitini, volkanik ve nükleer patlama titreşimlerini, çevre gürültüsünü ölçen türleri de vardır deprem dalgaları başladığı yerden her yöne dağılarak geçtiği yol üzerinde fiziki değişiklikler yapar Bu dalgaları tespit eden Sismografın jeofizik ilmine sağladığı fayda; mikroskopun biyoloji ilmine, teleskopun astronomi ilmine sağladığı faydadan az değildir
Sismografın çalışması sarkaç esasına dayanır Yer sarsıldığı halde sarkaç ucundaki ağırlık sabit kalır Ağırlık ucuna bağlı olan kalem, yere bağlı kağıt üzerine hareket yönü doğrultusunda zelzele dalgalarının şeklini çizer Zelzele dalgaları dikey ve yatay doğrultuda olduğu için, bütün dalgaları kaydedebilmek için biri dikey, ikisi de yatay hareketleri çizen üç sismografa ihtiyaç vardır Zelzele olduğu vakit sismik kaynaktan çevreye yayılan dalgalar iki türlüdür
Birinci tür dalgalar yerküresinin derinliklerine doğru hareket ederler İkinci tür dalgalarsa yerkabuğu boyunca hareket ederler Bu dalgalara yüzey dalgaları da denir Derinliğe doğru giden kütle dalgaları da birbirine dik iki düzlemde birbirinden belli bir faz farkı ile hareket eden iki dalganın birleşimidir Yüksek süratlı sıkıştırma özellikli primer dalgalar veya pdalgalarının geçtiği yerde parçalar yayılma yönünde hareket ederler P dalga düzlemine dik düzlemde hareket eden Sekonder dalgalar veya s dalgaları ise daha yavaş ve geçtiği yerdeki parçaları yayılma yönünün aksine hareket ettirirler
Her zelzelede P dalgalarını S dalgaları takip eder İki dalganın hız farkından sismik kaynak yerinin sismografın bulunduğu yerden mesafesi hesaplanabilir P ve S dalgalarının yer içlerindeki katlardan geçerken yansımalarından dolayı meydana gelen ayrıca başka dalgalar da vardır P dalgalarının hızı saniyede 6 km ile 10 km arasındadır S dalgalarının hızı saniyede 3,4 km ile 7,2 km arasında değişir Zelzelelerde yer kabuğu boyunca meydana gelen dalgalar da çeşitlidir En çok kendisini hissettiren türleri yatay yönde hareket eden Love dalgaları ile dikey yönde hareket eden Raylaigh dalgalarıdır
Sismografın görevi gerek kütle dalgaları gerekse yüzey dalgalarının hassas bir şekilde tespitidir Sismograflar genel olarak pandüllü (sarkaçlı) ve kristal gerilmeli olmak üzere iki türlüdür Sarkaçlı sismograflarda sarkaç büyük bir ağırlık ihtiva eder ve toprağa bir yayla tutturulmuştur Her yönde rahatça hareket edebilen sarkacın demirden uç kısmı elektromıknatıs bobinler içindedir Sarsıntı olduğu vakit bobin içindeki sarkaç uzantısı manyetik alanı değiştirince bobindeki akım değişir Bu akım değişikliği yazıcı kaleme hareket verir
Sarkaç ağırlığı arttıkça ve mıknatıs bobinin hassasiyeti arttırıldıkça titreşimlerin genliğin büyütülme ve küçük sürelerdeki tespiti mümkün olur Diğer bir sismograf türü de kristal elemanlı olanlardır Bu sismografın çalışma prensibi piezoelektrik olayına dayanır Zelzele dalgası geçerken yere bağlı iki mesnet arasında meydana getirdiği yatay veya dikey hareketler, bu iki mesnet arasında yüzer vaziyetteki kristali sıkıştırıp gevşetir Bu kristalden üreyen elektrik akımı büyütülerek sismik dalga olarak kaydedilir
Sismograf hareketleri büyütüldükten sonra kağıt üzerine kaydedilir Büyütme alanını arttırmak ve kolay kayıt yapabilmek için optik büyütmeli fotoğraf kayıtlı sismograflar yapılmıştır Bu tür sismograflarda büyütme oranı 2000 ile 1000000 arasında değişir Vasat bir sismograf için büyütme oranı 50000 ve daha az olur Sismik dalgaların ölçülebilen en düşük peryodları 0,2 saniyedir
Sismograf umumiyetle zelzelenin, yer ve şiddetini, saatini, süresini kaydederse de; toprağın jeolojik yapılarını, petrol ve maden yataklarının bulunmasını, deniz dalgaları ve fırtınaların meydana getirdiği mikrosismik hareketlerin tespitini, volkanik ve nükleer patlama titreşimlerini, çevre gürültüsünü ölçen türleri de vardır deprem dalgaları başladığı yerden her yöne dağılarak geçtiği yol üzerinde fiziki değişiklikler yapar Bu dalgaları tespit eden Sismografın jeofizik ilmine sağladığı fayda; mikroskopun biyoloji ilmine, teleskopun astronomi ilmine sağladığı faydadan az değildir
Sismografın çalışması sarkaç esasına dayanır Yer sarsıldığı halde sarkaç ucundaki ağırlık sabit kalır Ağırlık ucuna bağlı olan kalem, yere bağlı kağıt üzerine hareket yönü doğrultusunda zelzele dalgalarının şeklini çizer Zelzele dalgaları dikey ve yatay doğrultuda olduğu için, bütün dalgaları kaydedebilmek için biri dikey, ikisi de yatay hareketleri çizen üç sismografa ihtiyaç vardır Zelzele olduğu vakit sismik kaynaktan çevreye yayılan dalgalar iki türlüdür
Birinci tür dalgalar yerküresinin derinliklerine doğru hareket ederler İkinci tür dalgalarsa yerkabuğu boyunca hareket ederler Bu dalgalara yüzey dalgaları da denir Derinliğe doğru giden kütle dalgaları da birbirine dik iki düzlemde birbirinden belli bir faz farkı ile hareket eden iki dalganın birleşimidir Yüksek süratlı sıkıştırma özellikli primer dalgalar veya pdalgalarının geçtiği yerde parçalar yayılma yönünde hareket ederler P dalga düzlemine dik düzlemde hareket eden Sekonder dalgalar veya s dalgaları ise daha yavaş ve geçtiği yerdeki parçaları yayılma yönünün aksine hareket ettirirler
Her zelzelede P dalgalarını S dalgaları takip eder İki dalganın hız farkından sismik kaynak yerinin sismografın bulunduğu yerden mesafesi hesaplanabilir P ve S dalgalarının yer içlerindeki katlardan geçerken yansımalarından dolayı meydana gelen ayrıca başka dalgalar da vardır P dalgalarının hızı saniyede 6 km ile 10 km arasındadır S dalgalarının hızı saniyede 3,4 km ile 7,2 km arasında değişir Zelzelelerde yer kabuğu boyunca meydana gelen dalgalar da çeşitlidir En çok kendisini hissettiren türleri yatay yönde hareket eden Love dalgaları ile dikey yönde hareket eden Raylaigh dalgalarıdır
Sismografın görevi gerek kütle dalgaları gerekse yüzey dalgalarının hassas bir şekilde tespitidir Sismograflar genel olarak pandüllü (sarkaçlı) ve kristal gerilmeli olmak üzere iki türlüdür Sarkaçlı sismograflarda sarkaç büyük bir ağırlık ihtiva eder ve toprağa bir yayla tutturulmuştur Her yönde rahatça hareket edebilen sarkacın demirden uç kısmı elektromıknatıs bobinler içindedir Sarsıntı olduğu vakit bobin içindeki sarkaç uzantısı manyetik alanı değiştirince bobindeki akım değişir Bu akım değişikliği yazıcı kaleme hareket verir
Sarkaç ağırlığı arttıkça ve mıknatıs bobinin hassasiyeti arttırıldıkça titreşimlerin genliğin büyütülme ve küçük sürelerdeki tespiti mümkün olur Diğer bir sismograf türü de kristal elemanlı olanlardır Bu sismografın çalışma prensibi piezoelektrik olayına dayanır Zelzele dalgası geçerken yere bağlı iki mesnet arasında meydana getirdiği yatay veya dikey hareketler, bu iki mesnet arasında yüzer vaziyetteki kristali sıkıştırıp gevşetir Bu kristalden üreyen elektrik akımı büyütülerek sismik dalga olarak kaydedilir
Sismograf hareketleri büyütüldükten sonra kağıt üzerine kaydedilir Büyütme alanını arttırmak ve kolay kayıt yapabilmek için optik büyütmeli fotoğraf kayıtlı sismograflar yapılmıştır Bu tür sismograflarda büyütme oranı 2000 ile 1000000 arasında değişir Vasat bir sismograf için büyütme oranı 50000 ve daha az olur Sismik dalgaların ölçülebilen en düşük peryodları 0,2 saniyedir
