1.Koronovirüsler nedir? Neden değerlidir?
İnsanlık var olduğu sürece virüslerin enfeksiyon yapmaları riski vardır. SARS-CoV-2 virüsünün insan üretimi bir virüs olduğunu ileri süren komplo teorileri ortalıkta dolaşmakta. Bunun hakikat olmadığı , genom diziliminin doğal olduğu ve insan eliyle yapılamayacak seviyede yeterli dizayn edilmiş bir virüs olduğu ispatlanmıştır. Bu çeşit komplo teorileri hastalıkla gayret gücünü, disiplinini azaltmaktadır. Tarihte viral pandemi yapan pek çok salgın görülmüştür. 1918-1920 yılları ortasındaki İspanyol gribinde 50 milyon insan ölmüştür.
Koronavirüsler, hayvanlarda yahut insanlarda hastalığa neden olabilecek büyük bir virüs ailesidir. Bu aileden olan SAR-CoV-2 virüsü Yeni Koronavirüs Hastalığına (COVID 19) neden olur. Yeni Koronavirüs Hastalığı (COVID-19), birinci olarak Çin’in Vuhan Eyaleti’nde 2019 yılı Aralık ayının sonlarında teneffüs yolu belirtileri (ateş, öksürük, nefes darlığı) gelişen bir küme hastada görüldü. Birinci olarak 13 Ocak 2020’de tanımlandı. Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ), 11 Mart 2020'de, yeni koronavirüs salgınını (COVID 19) PANDEMİ olarak tanımlanmıştır. İnsanlarda bir viral salgının pandemi olarak tanımlanabilmesi için kabaca 3 ölçüt olmalı: 1.yeni bir virüs olmalı, 2.insandan beşere kolay ve daima bir formda bulaşmalı, 3.çok sayıda ülkeyi etkilemeli. Bu tariflere uyduğu için PANDEMİ olarak tanımlanmıştır.
Türkiye'deki birinci tespit edilen COVID-19 olayı Sıhhat Bakanlığı tarafından 11 Mart 2020 tarihinde açıklandı. Bu tarih, tıpkı vakitte DSÖ tarafından pandemi ilan edilen tarih oldu.
1 Mart 2021 tarihi prestiji ile tüm dünyada 114 milyon COVID 19 hastası ve 2,53 milyon mevt olmuştur. Ülkemizde: 2,69 milyon COVID 19 hastası ve 28,5 bin vefat olmuştur.
2. COVID-19 enfeksiyonu nasıl seyretmektedir?
Hastalık, çoklukla 60 yaş ve üzerindeki şahısları daha fazla etkilemektedir. Çocuklarda hastalık ender ve hafif görülmektedir. Çocuklarda şimdiye kadar mevt görülmemiştir. Lakin her yaş kümesinde görülüp ölümcül sonuçlara neden olmaktadır.
- Hadiselerin yüzde 80'i hastalığı hafif geçirmektedir.
- Hadiselerin %20’si hastane şartlarında tedavi edilmektedir.
- Vefat oranı %2 dir.
3. Hastalıktan En Çok Etkilenen Şahıslar kimlerdir?
- Sıhhat çalışanları : en yüksek riskli küme, ülkemizde PCR olumluluğu %30 lara ulaşmış durumda
- 60 yaş üstü olanlar
- Önemli ek kronik tıbbi rahatsızlıkları olan beşerler: Kalp hastalığı, Hipertansiyon , Diyabet, Obezite, Kronik Teneffüs yolu hastalığı , Kanser , böbrek hastalığı
-Toplu yerde yaşayanalar: okullar, kışlalar, cezaevleri , bakım yurtları
4.Hastalığın yayılmasının önlenmesi için neler yapılmalı?-Kişisel önlemler: maske, uzaklık, hijyen
-Toplumsal: aşılama
5. Aşı Nedir, Nasıl Tesir Eder?
İnsan ve hayvanlarda hastalık yapma yeteneğinde olan virüs, bakteri vb. mikropların hastalık yapma özelliklerinden arındırılarak, zayıflatılarak ya da kimi mikropların salgıladığı toksinlerin tesirleri ortadan kaldırılarak geliştirilen biyolojik eserlere aşı denir. Aşı, sağlam ve risk altındaki bireylere uygulanır. Beden bu formu ile kendisine ziyan vermeyen mikrop ya da toksinleri tanır ve onlara karşı bir savunma geliştirir. Böylelikle daha sonra gerçek mikropla karşılaştığında; evvelce geliştirilmiş savunma sistemi ile savaşır ve kişi hastalığa yakalanmaz. Bu kişi artık o hastalığa karşı bağışıktır. Aşı ;sağlıklı bireyde hastalık YAPMAZ.Bu nedenle hastalıktan korunmada en değerli silahımız aşıdır.
6.Kaç çeşit COVID 19 aşısı vardır?
3 sistemle üretilen aşılar mevcuttur:
1.İnaktif aşı: Aşı formülüne virüsün zayıflatılmış, tesiri azaltılmış bir versiyonu konuluyor. Virüsün zayıf haliyle karşılaşan bedenin bağışıklık sağlayacak savunmaları geliştirmesini amaçlayan bu tipten aşılara "inaktif aşı" ismi veriliyor.
2. mRNA aşıları: RNA üzere genetik yapı taşları içeren aşı formülleri geliştiriliyor. Bu aşılar virüsten alınmış genetik bileşenlerle bağışıklığa yardımcı kimi enzimleri harekete geçirmeyi ve hücre seviyesinde bağışıklık yansılarını uyandırmayı amaçlıyor.
3. Vektör aşılar:virüs çeşitlerinden amaç virüse genetik bileşenler ekleniyor. Virüs vektörleri, diğer bir virüsün zayıflatılmış ve kendini çoğaltmayan versiyonuna aktarılan virüs bileşenleri aracılığıyla bedende bağışıklık reaksiyonu yaratmayı hedefliyor.
Aşı olanlar burun mukozasında hastalığı taşıyabilirler. Bu nedenle maske, uzaklık üzere mevzulara dikkat etmesi gerekir. Aksi halde kendisi hasta olmadan yakınlarına bulaştırırlar.
7.COVID-19 Aşısı Sonrası Yan Tesirler nelerdir?
Bugüne kadar COVID-19 aşılarına yönelik gerek yürütülen klinik çalışmalarda gerekse mevcut aşı uygulamalarında önemli yan tesirlere rastlanmamıştır. Aşılama sonrasında görülen yan tesirler sıklıkla hafiftir. Bunlar; yorgunluk, baş ağrısı, ateş, titreme, kas/eklem ağrısı, kusma, ishal, aşı uygulanan bölgede ağrı, kızarıklık, şişlik üzere hafif yan tesirlerdir. Lakin ender de olsa alerjik tepkilerin olabilmektedir.
Yan Tesirlerle Karşılaşıldığında Yapılacaklar:
•Aşı uygulanan bölgede ağrı/şişlik/kızarıklıkta : soğuk uygulama ve parasetamol tablet kullanılabilir
• Yorgunluk:İstirahat ve gereğince sıvı alımı
• Hafif ateş, titreme : İstirahat , kâfi sıvı alımı, parasetamol tablet
• Baş ağrısı , kas-eklem ağrıları: parasetamol
• Kusma, ishal : Bol sıvı desteği gerekirse serum verilebilir.
8.Covid 19 aşısı nerelerde yapılıyor?
Aile Sıhhati Merkezleri , kamu ve üniversite hastaneleri ve özel hastanelerde oluşturulan Covid-19 aşı uygulama ünitelerince yapılmaktadır. Aşısı yapılan her vatandaşımız muhtemel yan tesirlerin gözlenmesi için aşı yapıldıktan sonra en az 30 dk kadar bekletilmektedir.
2. Aşı: birinci aşıdan 30 gün sonra yapılmaktadır.
9.COVID-19 Aşısı Ulusal Uygulama Stratejisi nedir?
Sıhhat bakanlığı aşı uygulanacak vatandaşlarımızı öncelik sırasına nazaran kümelere ayırarak 4 evrede aşılama planlaması yapmıştır
Aşılama sırasında aşağıdaki sıralamaya nazaran sırası ile aşılama yapılmaktadır.
1.Aşama:
A.sağlık çalışanları
B.Yaşlı, müdafaa konutlarında kalanlar ve çalışanları
C.65 yaş üstü bireyler (sırayla 90 y üstünden başlamak üzere 5 er yaş düşerek azalıyor)
2.Aşama:
A.Hizmetin sürdürülebilmesi için öncelikli bölümler (MSB, içişleri bakanlığı, kritik vazifelerdeki işçi, zabıta-özel güvenlik, Adalet bakanlığı, cezaevleri, Öğretmenler ve öğretim üyeleri, besin dalı çalışanları, nakliyecilik kesimi çalışanları
B. 50-64 yaş ortası vatandaşlarımız
3.Aşama:
A.kronik hastalığı olanlar (A1:40-49 yaş, A2:30-39 yaş,A3:18-29 yaş)
B.Diğer kümeler (B1:40-49 yaş, B2:30-39 yaş, B3:18-29 yaş)
4.Aşama:
Aşılama sırası geldiğinde yaptırmayanlar
10.Kimlere Covıd 19 aşısı yapılmaz?
* Aşının içeriğinde bulunan rastgele bir unsura karşı alerji/anafilaksi hikayesi bulunması durumunda aşı uygulanması önerilmemektedir.
*yüksek ateş (38ºC ve üzerinde), tablosu netleşmemiş hastalık ve kronik hastalıkların atakları sırasında aşının uygulanmasının bir mühlet (15 gün kadar) ertelenmesi önerilmektedir.
* Grip ve/veya zatürre aşısı olduktan en az 2 hafta sonra aşı yapılabilir
*Öncesinde COVID-19 geçirmiş ve sistemde olumlu PCR testi olan şahıslarda; hastalığı geçirdikten 6 ay sonra aşı uygulanabilecektir. Sıhhat çalışanları yüksek risk kümesinde olduğundan ötürü bu kuraldan muaf tutulmuşlardır.
* Emzirme periyodunda inaktif COVID-19 aşısının uygulanmasına ait bilgi bulunmamaktadır. COVID-19’u ağır geçirme riski yüksek olan emziren bayanlara kendi istekleri halinde aşı uygulanabilir.
* Sıhhat Bakanlığı Koronavirüs Bilim Konseyi tarafından belirlenmiş öncelikli risk kümesinde 18 yaş altındaki bireyler yer almadığından şu an için çocuklara COVID-19 aşısı uygulanmamaktadır.
* Temaslı bireyler karantina sürecini tamamladıktan sonra öncelikli risk kümeleri içinde yer alıyorsa aşı olabilirler.
*Türkiye’de çocukluk aşıları dâhil, aşı uygulaması mecburî değildir. Aşı olmak, kişinin topluma karşı sorumluluğudur.
