Sosyal kaygı bozukluğu bilinen adıyla sosyal fobi ruhsal bozukluklar içinde en yaygın olanlardan biridir. Sosyal fobi bir ya da daha fazla sosyal durum nedeniyle yoğun bir kaygı yaşamak ve/veya kaçınmak olarak ifade edilebilir. Sıklıkla sıkıntı yaratan sosyal durumlar; Başkalarının önünde yemek yemek, dikkatin odağı olmak, buluşmak veya bir partiye gitmek gibi insanlarla etkileşime girmek, toplulukta soru sormak veya sunum yapmak, yeni insanlarla tanışmak, karşı cinsle arkadaşlık ilişkisi başlatmak, genel tuvaletleri kullanmak (özellikle erkekler için pisuar kullanma) olarak gösterilebilir.
Sosyal fobisi olanlar, davranışlarından dolayı diğer insanların kendileri hakkında olumsuz düşünceler geliştireceklerine inanırlar. Başkalarının kendilerindeki terleme, titreme, yüz kızarması gibi kaygı belirtilerini fark edeceklerinden endişe ederler. Rahatsız oldukları ortam ve durumdan kaçınmaya / uzak durmaya çalışırlar. Bunu yapamadıklarında ise son derece yoğun bir kaygı yaşarlar.
Sınıfta söz alamamak, sağlıklı arkadaşlık ilişkileri geliştirememek, sosyal eğlencelere katılamamak, iş ortamında potansiyelinin altında performans sergilemek, karşı cinsle ilişki geliştirememek sosyal fobinin yol açacağı sorunlardan bazılarıdır. Utangaçlıktan daha aşırı bir durumdur ve neden olduğu sonuçlar oldukça ciddi olabilir.
Liebowitz sosyal fobi ölçeği’nde belirlenen sosyal durumlar :
-
Toplum içinde telefonla görüşme -
Küçük bir grup etkinliğinde yer alma -
Toplum içinde yemek yeme -
Toplum içinde bir şeyler içme -
Yetkili biri ile konuşma -
Dinleyiciler önünde konuşma, rol yapma -
Partiye/ eğlenceye gitme -
Başkaları tarafından izlenirken çalışma -
Başkaları tarafından izlenirken yazma -
Çok iyi tanımadığı biriyle telefonda görüşme -
Çok iyi tanımadığı biriyle yüz yüze konuşma -
Yabancılarla karşılaşma -
Genel tuvaletleri kullanma -
Birilerinin oturduğu odaya girme -
İlgi odağı olma -
Bir toplantıda hazırlıksız konuşma yapma -
Yetenek, yeti veya bilgi testine tabi tutulma -
İyi tanımadığı birine onaylanmadığını veya aynı düşüncede olmadığını ifade etme -
Çok iyi tanımadığı birinin gözlerinin içine bakma -
Önceden hazırlanmış bir raporu bir gruba sözel olarak sunma -
Romantik veya cinsel ilişki amacıyla birini tavlamaya çalışma -
Alınan bir malı parasını geri almak üzere iade etme -
Parti / davet verme -
Israrlı bir satıcıya karşı koyma
Sosyal fobi iki şekilde görülür:
-
Yaygin; korkular bir çok toplumsal durumları kapsıyorsa -
Yaygin olmayan; bazı durumları kapsıyorsa (karşı cinsle çıkmak, konuşmayı başlatmak ve sürdürmek, üstleriyle konuşmak, eğlenmek amacıyla düzenlenen toplantılara katılmak, başkalarının önünde imza atmak, yemek yemek vb.)
Sosyal fobinin yaşam boyu görülme oranı % 2-13 arasındadır.Türkiye’de üniversite öğrencilerinde yapılan araştırmada %24’ünde bu hastalığın olduğu saptanmıştır.
Sosyal fobinin başlangıç yaşı
Sosyal fobi alt tipine göre değişmekle birlikte erken ve geç ergenlik dönemi arasında başlar (10-17 yaş). Yaygın tip daha erken yaşlarda başlayabilir.
Sosyal fobi risk etmenleri
Düşük sosyoekonomik düzey, hiç evlenmemiş, işsiz ve eğitim düzeyi yüksek olmayanlarda sık görülmektedir. Hastalığın erken dönemlerinde toplumdan uzak olmak da risk etmenleri arasındadır. Kalıtımdan daha çok çocukluktaki yetiştirilme tarzı, ailenin içe kapanık yapısı ve ebeveyn modeli önemlidir. Çocukluktan itibaren aşırı çekingen olan kişilerde de gelecekte sosyal fobi gelişme riski daha yüksektir.
Sosyal Fobinin Belirtileri
Sosyal fobide kaygı yaratan durumlarla karşılaşıldığında bazı bedensel belirtiler ortaya çıkar. Bunlar; yüzde kızarma, terleme, ağız kuruluğu, çarpıntı, nefes darlığı, mide barsak sisteminde rahatsızlıklar, kas gerginliği, titreme vb. Bu sırada aklından geçen düşünceler ise “kaygılı olduğumu belli etmemeliyim, kusursuz görünmeliyim, herkes beni beğenmeli, güçsüzlüğümü belli etmemeliyim, yetersizim, çirkinim, beğenilmiyorum, sevilmeye layık değilim, hata yapmamalıyım, mükemmel olmalıyım, rahat gözükmeliyim” şeklindedir. Bu düşünceler sonrasında oluşan kaçınma belirtileri ise kaygı yaratan ortama girmeme, korkulan ortamı terk etme, göz temasından kaçınma, ilgisiz şeyler düşünme şeklinde olabilir. Çocuklar ağlayarak, ebeveyne yapışarak veya öfke nöbetiyle de kaygılarını ifade edebilirler.
Sosyal fobide tedavi
Sosyal fobide ilaç tedavisi ve psikoterapi ( konuşmaya dayalı ruhsal tedavi) uygulanır. Hastanın durumuna göre bazen tek başına psikoterapi, bazen ilaç tedavisi uygulansa da genelde her ikisinin beraber uygulanmasında başarı oranı daha yüksektir. İlaç tedavisinde özellikle serotonin sistemi üzerinde etkili olan ilaçlar kullanılır. Tedavinin ilk günlerinde hafif bulantı, baş dönmesi, uyku bozukluğu, midede rahatsızlığı gibi geçici yan etkiler oluşabileceği, zamanla bu belirtilere vücudun alışabileceği hastaya bildirilir. Kullanılan bu ilaçlar bağımlılık yapmaz, kalıcı hasar veren yan etkileri yoktur. İlaç etkisinin ortaya çıkması için iki-üç hafta kadar beklemek gerekir. İlacın etkili olup olmadığına karar vermek için en az 10 hafta süre geçmelidir. Tedavi süresi genellikle ortalama 9-12 aydır.