Dünya tarihini incelediğimiz vakit karşımıza önderlerin kullandığı pek çok farklı unvan çıkar. Şah, şehinşah, padişah, kral, prens ve daha pek çok unvan ile tarihteki farklı devletlerde karşılaşabiliriz lakin sultan unvanı, Türk ve Müslüman devletlere özel bir unvandır. İslamiyeti kabul ettikten sonra Türk devlet önderleri ortasında yaygın olarak kullanılan sultan unvanının birinci sahibi ise tarihin en başarılı devlet adamlarından biri olarak kabul edilen Gazneli Mahmut’tur.
Gazneli Mahmut, pek çok hükümdara nazaran epey kısa bir ömür sürmüştür. Lakin tahtta kaldığı mühlet boyunca yaptığı seferler nedeniyle tarihin en değerli devlet adamlarından ve kumandanlarından biri olarak kabul edilir. Bilhassa hayatının son yıllarına kadar arka arda yaptığı Hindistan seferleri, onun ismini tam manasıyla tarihe kazımıştır. Gelin sultan unvanını birinci kullanan Türk hükümdarı Gazneli Mahmut kimdir, biraz daha yakından tanıyalım.
Sultan unvanını birinci kullanan Türk hükümdarı kimdir? Gazneli Mahmut’u tanıyalım:
Mahmud Gaznevi ve Yemin el-Devlet Abdülkasım Mahmut ibn Sebük Tigin üzere isimlerle de anılan Gazneli Mahmut, 971 yılında bugün Özbekistan sonları içinde bulunan Buhara kentinde dünyaya gelmiştir. Babası Sebük Tigin Türk asıllı bir Memlük kumandanı, annesi ise Fars hanedanından gelen bir prensesti. Mahmud-ı Zâbulî lakabı da annesinden gelir.
Gazneli Mahmut, birinci gençlik yıllarından itibaren devlet işlerine hayli meraklı biriydi. Bu merakı boşuna değildi zira kendisi bu mevzuda epeyce başarılıydı. Genç yaşta Horasan genel valisi olarak misyon yapmaya başladı. Vali olarak misyon yaptığı müddet boyunca pek çok isyanın bastırılmasında ve kamu nizamı sağlanmasında kıymetli roller oynadı.
Sebük Tigin’in önder ve Gazneli Mahmut’un şimdi bir vali olduğu periyotta, bölgedeki Türkler ortasında İslamiyet yavaş yavaş yayılıyor lakin bu nedenle pek çok çatışma da yaşanıyordu. Bölgede küçüklü büyüklü pek çok devlet ve şimdi devlet olmayan lakin gücü elinde tutan topluluklar vardı. Yani Gazneli Mahmut’un tahta çıkacağı atmosfer pek de iç açıcı değildi.
Tahta çıkan Gazneli Mahmut’a sultan unvanını kim vermiştir?
Babası Sebük Tigin öldüğü vakit tahta Mahmut’un kardeşi İsmail’in geçmesini ister. İsmail tahta çıkar fakat Mahmut bunu kabul etmez ve sadık ordusu ile Gazne’ye saldırarak İsmali’i tahttan indirir. Sonunda Gazneli Mahmut, 998 yılında Gazne Devleti’nin başına geçer. Yapılacak çok iş vardır, zira ortalık hayli karışıktır.
Gazneli Mahmut tahta çıktığı üzere etrafında bulunan komşu devletlerle gayrete girişir. Önce Karahanlılar, sonra Seferiler ve son olarak da Samanoğulları ile büyük savaşlar verir. Bu savaşların elbette temel emeli kendi devletinin gücüne güç katmak ve muhtemel tehditleri önlemektir. Savaşların başka bir maksadı ise şimdi Türkler ortasında yeni yeni yayılmaya başlayan İslamiyeti güçlendirmektir.
En sonunda tam manasıyla bağımsız bir devlet kuran Gazneli Mahmut, Abbasi Halifesi Ahmed el-Kâdir bi’l-Lâh’a elçiler göndererek durumu bildirir. Halife, Gazneli Mahmut’a bir hil'at, taç, bayrak ve en kıymetlisi bir Menşûr gönderir. Menşûr ile birlikte artık Gazneli Mahmut, imparator manasına gelen sultan unvanını kazanmış ve Gazneli Sultan Mahmut olmuştur.
Gazneli Sultan Mahmut, gözünü Hindistan’a dikiyor:
Çevresinde tehlike yaratan komşu devletleri bertaraf ederek kuzey sonunu teminat altına alan Gazneli Sultan Mahmut gözünü daha uzağa, Hindistan’a dikmiştir. O periyot Hindistan’da Müslüman sayısı hiç yok denecek kadar azdı. İslamiyet inancına nazaran Hintliler puta tapıyorlardı ve onlarla çaba edilmesi gerekiyordu. İslam sultanı, bunu görmezden gelemezdi.
Gazneli Sultan Mahmut, birinci Hint seferini 1001 yılında başlattı. Karşısında epey büyük bir ordu vardı. Daha da berbatı, karşısındaki orduda yüzlerce fil vardı. Gazneli Mahmut, Türklerin eşsiz savaş taktiği olan turan ya da başka ismiyle hilal taktiğini uyguluyordu. Adım adım Hindistan içinde ilerliyordu lakin koca yer bir günde fethedilemezdi.
1001 ve 1027 yılları ortasında farklı büyüklüklerde birliklerle Hindistan üzerine tam 17 sefer düzenlendi. Bazı seferden eli boş dönse de Gazneli Sultan Mahmut hiçbir vakit yılmadı ve çabayı sürdürdü. Birçok bölgeyi ele geçiren Gazneli Mahmut, bu süreçte bir de gazi unvanı aldı ve Gazneli Gazi Sultan Mahmut olarak anılmaya başladı. Fakat yorgun düşmüştü.
Gazneli Gazi Sultan Mahmut’un vefatı:
Gazneli Mahmut, tahta çıktığı andan itibaren bir an olsun boş durmamış ve hayatının büyük bir kısmını savaş meydanlarında geçirmiştir. Doktorların hiçbir tavsiyesini dinlemediği için sonunda yorgun düşmüş ve hastalanmıştır. 1030 yılında, şimdi 58 yaşındayken hayatını kaybetmiştir. Tarihçilere nazaran Gazneli Sultan Mahmut, verem nedeniyle ölmüştür.
Her büyük hükümdar sonrası yaşanan olaylar, Gazneli Gazi Sultan Mahmut’un mevti sonrası da yaşanmış yani tarih tekerrür etmiştir. 1040 yılında Selçuklu Devleti ile yaşanan Dandanakan Muharebesi ile birlikte Gazne Devleti güç kaybetmeye başlamış ve sonunda 1187 yılında Afgan yerlisi bir küme olan Gurlular tarafından Gazne Devleti ortadan kaldırılmıştır.
Gazneli Mahmut neler yapmıştır?
Gazneli Mahmut, tarihin gördüğü en değerli devlet adamlarından ve kumandanlardan biri olarak kabul edilir. Vali olarak misyon yaptığı sırada ve tahta çıktıktan sonra yaptıkları sayesinde tarihte değerli bir yer edinmiştir. Kendisi de bir şair olan Gazneli Mahmut, sarayında bilim beşerlerine ve sanatkarlara büyük kıymet vermiştir. Hatta Firdevsi tarafından kaleme alınan Şehname isimli eser, birinci kere Gazneli Mahmut’a sunulmuştur.
Gazneli Mahmut’un ismini gerçek manada tarihe altın harflerle kazıyarak ona sultan ve gazi unvanını veren icraatları ise İslam ismine yaptığı çabalardır. Pek çok tarihçiye nazaran Gazneli Gazi Sultan Mahmut olmasa, Türkler ortasında İslamiyet bu türlü başarılı bir formda yayılmazdı. Bugün Hindistan’da yaşayan milyonlarca Müslüman, İslamiyetle tanışmalarını Gazneli Mahmut’a borçludur.
Gazneli Gazi Sultan Mahmut periyodunda, bölgedeki küçüklü büyüklü Türk devletleri tek bir inanç çatısı altında toplanmışlardır. Dış siyasete olduğu kadar iç siyasete de kıymet veren Gazneli Mahmut, halkın refahını her vakit ön planda tutmuş ve yaptığı sayısız savaş sırasında bile halkın mağdur olmasının önüne geçmiştir. Yani Gazneli Mahmut unvanının hakkını vererek gerçek bir sultan üzere hükmetmiştir.
Sultan unvanını kullanan birinci Türk hükümdar Gazneli Mahmut kimdir sorusunu yanıtladık ve Gazneli Mahmut’un hayatı hakkında bilmeniz gereken ayrıntılardan bahsettik. Tarihteki olayları bugüne nazaran değil, yaşandığı periyoda nazaran pahalandırmak gerekiyor. Gazneli Mahmut hakkındaki fikirlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.