Günümüzde artık oturmuş bir ticaret, kent ve hukuk sistemimiz var. Pek çok uzmana nazaran bu sistem lakin son yüzyılda tam manasıyla oluşturuldu. Lakin tarihin tozlu sayfalarını biraz karıştırdığımız vakit bildiğimiz manadaki medeniyetin aslında binlerce yıl evvel, Sümerler tarafından oluşturulduğunu görüyoruz. Sümerler, bundan binlerce yıl evvel bugün Irak olarak isimlendirilen bölgede gerçek bir medeniyet kurdular.
Sümerler tarafından kurulan medeniyet elbette son derece kolay bir hayat sisteminden oluşuyordu. Lakin birinci tüzel evrakların, kent yapılanmalarının, ticaret sisteminin ve bilimsel buluşların bugünün dünyasını şekillendirdiğini kabul etmek gerekiyor. Hatta birtakım mevzularda bizden bile ileri olduklarını söyleyebiliriz. Günümüz medeniyetinin temellerini atan Sümerler hakkında bilmeniz gereken tüm ayrıntıları anlattık.
Her şey Sami olmayan halklar ile başladı:
Sümerler medeniyeti bir günde kurulmadı. Kent yapılanması oluşmadan evvel günümüzde Irak ülke hudutları içinde kalan Fırat ve Dicle ırmakları ortasındaki bölgede Sami halkları yaşıyordu. Ubeydiler olarak da bilinen bu bölge insanları aslında temel seviyede bir yapılanma oluşturmuş hatta Sümerler medeniyetini de etkilemişlerdir. Fakat Sümerler, Sami olmayan halklar tarafından kuruldu.
Sami halkları da hesaba kattığımız vakit Sümerler medeniyetinin milattan evvel 4500 yılında oluşmaya başladığını söyleyebiliriz. Gerçek Sümerler medeniyetini oluşturan beşerler ise Anadolu’nun dört bir yanından gelmiş ve milattan evvel 3300 yılı civarında, bölgede bugün Sümerler olarak isimlendirdiğimiz medeniyeti oluşturan 12 kent devletini kurmuşlardır.
Kish, Erech, Ur, Sippar, Akshak, Larak, Nippur, Adab, Umma, Lagash, Bad-tibira ve Larsa bu 12 kent devletinin adlarıydı. Her bir kent devletinin merkezinin etrafı surlarla çevriliydi ve tarım için kullanılan alanlar bu surun dışında kalıyordu. Avrupa’da yüzyıllar sonra feodalite sistemini kuracak kalelerin birinci versiyonlarıydı diyebiliriz.
Sümerler demokrasi ile yönetiliyordu:
Elbette günümüzde bildiğimiz manadaki demokrasiden bahsetmiyoruz fakat gücün halkta olduğu kesin. Zira yaklaşık 80 - 100 bin şahıstan oluşan kent halkı, yöneticileri ile direkt irtibata geçebiliyor ve üretim gücünü ellerinde tuttukları için alınan kararlarda kelam sahibi oluyorlardı. Bu durum, kent devletlerinin birbiri ile çatışması sonucu ortadan kalktı.
Dipdibe biçimde, birbirine hayli yakın bir alanda kurulmuş olan, yöneticileri ve hatta rableri bile farklı olan bu kent devletleri vakit içinde birtakım çatışmalar yaşamaya başladılar. Savaş sırasında ister istemez güçlü bir öndere muhtaçlık duyulur ve bu durum krallık sistemini doğurur. Kayıtlara nazaran Büyük Tufan öncesi Sümerler medeniyetinde yaklaşık 8 kral karar sürmüştür.
Büyük Tufan sonrası milattan evvel 2800 - 2300 yılları ortasında kimi hükümdarlar kent devletlerini birer ikişer birleştirmeye başlamıştı. Bu hükümdarlardan en değerlisi olarak bilinen Sargon, yaklaşık yüz yıl boyunca tüm kent devletlerini tek idare altında birleştirmiştir. Daha sonra bu durum değişse de o devir için tüm Ortadoğu bölgesine örnek olan bir idare sistemi sunmuştur.
Sargon ölünce Sümerler medeniyetinin de sonu geliyor:
Uygun olan her şey biter. Kral Sargon’un hanedanlık periyodu bittiği vakit tüm tek öndere bağlı idare sistemlerinde olduğu üzere devlet güç kaybetmeye başlamıştır. Güçsüz bir devlet olduğunu gören etraftaki şimdi uygarlaşmamış toplumlar bu bölgeye saldırmaya başladılar. Sümerler medeniyeti de bu formda tarih sahnesinden silindi.
Sümerler medeniyeti yıkıldıktan sonra bu bölge milattan evvel 1900 yılından başlayarak Amoritler ve Babilliler başta olmak üzere pek çok farklı toplum ve öteki Sami halkları tarafından ele geçirildi. Kültürel olarak Sami halkları öne geçmeye başladı. O denli ki kısa bir vakit içinde Sümerler medeniyetinin burada bulunduğuna dair neredeyse hiçbir iz kalmamıştı. Ta ki 19. yüzyıl başlarına kadar.
Kayıp kesim tamamlanıyor: Sümerler medeniyetinin keşfedilmesi
Milattan sonra 1900 yılında başlayan ele geçirilme süreci sonunda Sümerler medeniyeti süratle yok olmaya başladı. Geride en lisanları ne de kültürleri kalmıştı. O denli ki binlerce yıl boyunca beşerler, Sümerler hakkında hiçbir şey bilmiyorlardı. Sümerler medeniyetinin keşfedilmesi 19. yüzyılında başlarında yapılan çalışmalarla gerçekleşti.
Mezopotamya bölgesinde eski Asur kalıntılarını araştıran İngiliz ve Fransız arkeologlar, Irak çöllerinin ıssız bölgelerinde Asurluların kalıntılarına benzemeyen birtakım eserler buldular. Araştırmalar derinleştikçe ortaya o güne kadar gizemli bir medeniyet olan Sümerler çıktı. Sümer yazıları deşifre edildi, eserler incelendi ve sonunda Mezopotamya tarihinin eksik kesimi da tamamlanmış oldu.
Sümerler neyi buldu, neden bu kadar kıymetliler?
En kolay tarifiyle Sümerler, o güne kadar oradan oraya göçerek yaşayan insan topluluklarının bir ortaya gelerek kent devletleri oluşturdukları birinci sistemdir. Bu sistem ile birlikte dünya tarihinin birinci idare kuralları, birinci hukuk kuralları ve birinci toplumsal yapı sistemleri oluşturulmuştur.
Bu kadar insan bir ortaya gelince elbette bilim ve sanat çalışmaları da sürat kazanır. Sümerler, bugün bile hala kullandığımız 60 saniye ve 60 dakikadan oluşan saat sistemini bulmuşlardır. Altmışlık bir sayı sistemleri olsa da çağdaş matematikte kullanılan ondalık sayı sistemi de yeniden bu medeniyet tarafından kullanılmaktaydı.
360 derecelik açıyı ve inç ölçüm sistemini de bulan Sümerler, tıpkı vakitte astronomi konusunda da son derece gelişmiş bir toplumdu. Tüm bunların yanı sıra Sümerler tekerlekli otomobiller kullanıyor, çivi yazısı ile kil tabletler dolduruyor; metal, dokuma ve deri personelliği yapıyor, çömlekçilikle uğraşıyor ve bu tüm bunlar üzerinde dini motifler kullanarak dünyanın birinci sanat yapıtlarını ortaya koyuyorlardı. Daha ne olsun?
Kısaca Sümerler medeniyeti:
- Sümer kent devletlerinin nüfusu 80 ile 100 bin kişi ortasında değişmekteydi.
- Hafriyatlarda bulunan bir Kral Listesi’ne nazaran Sümer hükümdarlarından biri bir bayandı.
- Sümer kent devletleri sık sık birbirleri ortasında savaşırlardı.
- Sümerler arpa bazlı bir mayalama sistemi ile bira yapmışlar ve ağır bir biçimde tüketmişlerdir. Hatta Ninkasi isimli bir bira tanrıçaları vardır.
- Sümer çivi yazısı sistemi 3 bin yıldan uzun müddet kullanılmıştır.
- Sümerler ticaret konusunda da değerli adımlar atmış ve neredeyse tüm toplumlarla ticaret yapmışlardır.
- Gılgamış Destanı’nda anlatılan halk Sümerler’dir.
- İncil’de geçen Babil Kulesi’nin Eridu kentinde bulunan ziggurat olduğu kestirim ediliyor.
- Kent devletlerinde bulunan meskenler tarihte birinci kere kullanılan tuğlalarla yapılmıştır.
Bonus: