"Sultan Gelin" 1974 imali bir Halit Refiğ sineması. Sineması herhalde izlemeyen çok az insan vardır. Türk sinemasının en başarılı sinemalarından biri olduğunu kabul etmekle birlikte periyoduna ve bayan sıkıntısına ışık tutması tarafından de pek tenkide açık durmayan sineması, sizlerin huzurunda biraz boklamak istiyorum. Sen kim köpeksin de Halit Refiğ sineması boklarsın diyeceksiniz, biliyorum.
1. Sinema Sultan'ın ana babasının Sultan'ı açık arttırma ile satması ile başlıyor.
Adeta bir süzme üzere duran Sultan, hali ve bakışlarıyla gerçek bir itaatkar üzere duruyor sahne boyunca. En ufak bir itirazda bulunmuyor. Kabullenilmişin kalesi adeta.
2. Sultan'nın evleneceği Osman kalp hastası. Tabip gidici bu diyor lakin babası "aslan üzere oğlum" deyip oğlanın ciğerlerini ağzından döküyor. Erkek adam hasta olmaz.
Osman da öbür bir edilgen alan. Hiçbir şeye itiraz etmiyor. Tam Sultan'a nazaran koca.
3. Düğün günü kalp hastası adamı hırpaladıkları kadar hırpalıyor köyün tüm ileri gelen ayıları.
Adamı yok halaydı, yok gerdeğe girişti derken haşata çeviriyorlar.
4. Gerdeğe giren haşat koca kötüleşince, Sultan tam bir anne üzere onu yatağına yatırıyor, dinlenmesi için.
Adam öldü ölecek. Zira bir bayan her daim anne üzere olmalıdır.
5. Sabah kapıda bekleyen vampir kılıklı bekaret timine de kanı kolundan kesip veriyor. Sahnede Sultan bunu kendi için değil kocasının onuru için yapıyor.
Her şey öbürleri için.
6. Kanlı çarşafı kutlamak için kurşun sıkan babanın silah sesinden korkan Osman'ın ödü kopar ve ölür. Tebrikler
Akşam yatmadan "sana da yazık ettik" diyen, öncesinde Sultan'ı o hasta haliyle hırpalamayı da ihmal etmeyen Osman'ı da böylelikle kaybetmiş oluyoruz.
7. Başlık parası yanmasın diye, damadın kardeşi olan, bu pikaçu kılıklı oğlan Sultan'ın yeni kocası olacaktır.
Pikaçumuz Sultana "abba" yani "abla" demektedir. Kayın baba bu Pikaçu'yu Sultan'ın eline "al keyfine nazaran büyüt" diye verir. Sultan'da tekrar tık yok. Az bağır, itiraz et Sultan, ne biçim yazgı bu de! Demez, neredeyse haline şükredecek.
8. Ulan çok acıklı! Sultan bütün hayatını bu ibişe adamaya başlar. Yeniden sıfır isyan!
Sultan'daki kabulleniş gerçek dışıdır! Gözünü kaldırıp öteki bir erkeğe göz ucuyla bile bakmaz. Kendi kendine diğer bir hayali kurarken bile görmeyiz onu.
9. Gelecekteki kocasına çiçek üzere bakar, anası olmuştur.
Bakar, yıkar, yedirir, hastalanınca başında bekler. Kaynanası ve köydeki öteki bayanların keyifleri yerindedir. Orta ara kocasına laf geçiremeyen kaynanası bile halinden epeyce mutludur, zira kocası ve çocukları vardır. Kocası ve çocukları olmayan bayan, en beter haldeki bayandır. Sinema bunu bağırır.
10. Bak bak gitmiş silah bulmuş oynuyor, ailece geri zekalı bunlar. Kendini vuracak.
Bir erkek çocuğu ve silahla oynamak, çocuk da olsa erkek o diyor öykü bize.
11. Biz çocuk kendini vuracak derken, oyun sırasında gidip Sultan'ı vurur. Olan tekrar Sultan'a olur.
Sultan o da yetmezmiş üzere kurşun yarasıyla silahı ben aldım diye hatası üstüne alır. Kayın babasından dayak yer. Erkeğini, çocuğunu, efendisini her şeyden üstün meblağ. Bir de senle mi uğraşacağım diye kendi kendine içlenmez bile! İnsan değil Sultan robot!
12. Sultan bu ortada hiç işten kaçmaz. Köle üzere çalışır, beyni alınmış üzere çalışır.
O da yetmez masraf kaynanasının elinden iş alır. "Sen yorulma ana, ben yaparım." der. Zira yorulmaz, zira hiç dinlenme muhtaçlığı yoktur.
13. Yıllar geçer ve Pikaçumuz kocaman bir delikanlı olur.
Hala abla diyor Sultan'a.
14. Sultan hizmet etmenin bokunu çıkarır. Babası Pikaçu'yu tarlaya iş yapmaya gönderir. Sultan gidip onun da işini elinden alır.
Sen yapma ben yaparım, der. Eşek kadar adam da tarla işini Sultan'a bırakıp masraf. Ulan yapma Sultan, etme Sultan! Senin ciğerin yok mu Sultan?
15. Artık kocası olacak yaşına gelen Pikaçu'ya kadınlık alameti olarak meyve uzatır Sultan. Hiç düşünmez ya ben bu çocuğu elimde büyüttüm diye.
Düşünmesi yok, hisleri yok Sultan'ın o senin kocan olacak dediler, o da kocam olacak gözüyle bakar. Ancak "istemem sen ye" der Pikaçu. Zira erkektir. Erkekler düşünebilir. Rollerin dışına çıkabilir.
16. "Erkek seçilmez seçer." Sultan'ın meyvesine yüz vermeyen ibiş, karakter sahibidir. Masraf seçtiği kızın elmasını yer. Diğerleri Sultan karın olacak dedi diye Sultan'ı eş olarak görmez.
Sultan bunları görür. Üzülmesi gerektiği için üzülür.
17. Sultan birinci kere ufak da olsa diş gösterir.
Bunu da ana üzere yapar. "Sana bakmadım mı, bu yaşa getirmedim mi? diye sorar.
18. Kaynanası yeni çocuğa gebedir. Sultan çalıştıkça, çalışıyordur.
Yeniden hiç isyan görmeyiz. Off, yoruldum, demez!
19. Düğün günü gelir, erkek tüm kuralların karşısına dikilmeye hazırdır. Düğün sabahı sevdiği kız ile kaçacaktır.
Ay keşke köye meteor yağsa da hepsi telef olsa, çıldırıcam!
20. Ulan tekrar mi gerdek! Sultan "ben ne yapıyorum ya, bu salak benim çocuğum gibi" sorusunu hiç sormaz.
Yeni gelin üzere öylece tüm itaatkarlığı ile beklemektedir.
21. Oğlan el sürmez, "abla der". Sen ablamsın diye uzun uzun açıklar.
Erkek ona ablamsın deyince, evvel biraz karşı da çıksa da, Sultan yeniden edilgen olur ve kendine söylenen rolü kabul eder. Yeniden baş sıfır! Anamdan güzel baktın lafını da duyduktan sonra çabucak ona yardımcı olmaya ikna olur. Sultan'ın vazifesi daima vermektir.
22. Bir an sonlanıp Hayriye'ye yani kocasını, yani evladını çalan kıza beddua eder. Onca sinema boyunca beddua ettiği tek kişi diğer bir bayan olur.
Oğlanın haline üzülüp, onu bir hoş yatırır. Yeniden analık! Sabah onun kaçmasına yardım edecektir.
23. Bak kıza duvağı da verdi. Abarttıkça abartıyor yemin ederim deliricem! Gönder gitsinler, lanet olsun ya!
Sök ciğerini de ver Sultan, başsız Sultan. Sen niçin kaçmıyorsun, duruyorsun Sultan!
24. Oğlanın erdemsiz babası da dahil köylüler kaçanların peşine düşer. İddia edin isyan bilmeyen Sultan ne yaptı? Evet bütün köyün karşısına dikilir!
Kendi için tek bir "of" demeyen, kimseyi karşısına almayan, kendini bilmeyen Sultan, oğlu üzere büyüttüğü, tahminen de kocası olacak adam için bütün köyün karşısına dikilir. Şimdiye kadar hiçbir güç gösterisinde bulunmayan başsız Sultan'a biçilen rolün en çılgın tarafı da budur.
25. Çıldırırsın, herkesi ikna etti. Gençler yollarına gidecek.
Bütün köyün şerefsizlerini ikna edecek gücü nereden buldun Sultan?
26. Haydi biz neyse sen kocasız, dölsüz ne yapacan? "ben çalışırım, ben çapa sallarım, bak gör lisanlara destan olucam, bir Sultan Gelin varmış, hay maşallah on ırgata bedelmiş diyecekler."
Bu soruyu bile kayın babası sorar. Sultanın karşılığı kabus üzeredir. "Sizin de kocaların da döllerinin de Allah belasını versin." demesini bekleriz. Boşuna bekleriz.
27. "Erkeğin büyüğü küçüğü olmaz erkek erkektir." der kayın baba ve konutun en küçük bebeğini Sultan'ın eline yeni kocası diye verir.
Sultan tekrar edilgen, yalnızca üzgün görürüz. İsyansız, kabullenmiş bir hüzündür bu. Öldürün lan, daha ne istiyorsunuz benden, demez.
28. Türkan Şoray bu isyansızlığı fark etmiş olacak ki bari bakışlarıma gizleyeyim o isyanı demiş. Zira koskoca metinde buna değinen tek diyalog yok!
Kurban olduğum ne hoş bakmış!
29. Gelin odasında, sonraki trajedisini kendi elleriyle büyütmeyi kabullenmiş bir Sultan ile sinema biter. Bir kez bile "Allah belanızı versin, şerefsizler!" demez. Aslında kesin demiştir. Ancak bunu bize göstermezler.
Sinema bütün olarak bayanın, edilgen olduğu süreçte, verdiği her emeğin kendi üstüne çöreklenen trajedisini büyüttüğünü söylemesi bakımından bedelli bir sinemadır. Ama bayanı bu derece gerçek dışı, isyansız, kararsız, itaatkar göstermesi açısından eksik ve kusurlu bir sinemadır.
Bir Halit Refiğ sineması bokladığım için kusura bakmayın. Ama bir bayan kıssası yazarken bilmeniz gereken bir şey vardır. Bu türlü bir öyküde bir bayan en azından tam 40 kez "Allah hepinizin bin türlü belasını versin." der. Demezse kıssa eksiktir.