Diyarbakır ili, Ergani ilcesi, Sesverenpınar Koyu, Hilar Kayalıkları yakınlarnda bulunan Cayonu Tepesi, gunumuzden 9500 yıl once MO 7500 yıllarında kurulmuş, aralıksız olarak MO 5000 yılına kadar yerleşim gormuş, daha sonra da aralıklarla iskan edilmiştir Yerleşme bilim dunyasındaki ununu Esas Cayonu Evresiolarak bilinen MO 75006500 yılları arasındaki bin yıllık doneme ait olan kalıntı ve buluntuları ile sağlamıştır Bu donem uygarlık tarihinin en onemli araştırmalarından birini, belki de en onemlisini yansıtmaktadır Gunumuzdeki kent uygarlığının ilk temellerinin atıldığı bu donem, insanların gocebelikten koy yaşantısına, avcı ve toplayıcılıktan besin uretimine gectikleri Neolitik Devrimolarak da bilinen teknolojik yaşam bicimi, beslenme ekonomist ve insandoğal cevre ilişkilerinin tumu ile değiştiği Kultur Tarihi ile ilgili buluşlarla bircok ilkide iceren canlı ve ilginc bir donemdir
Cayonu tepesinde 1963 yılında İstanbul ve Chicago Universiteleri tarafından başlatılan calışmalar gunumuze kadar değişik uluslar ve bilim dallarından cok sayıda ummanın katılımıyla surmuştur Bu calışmaların sonunda yakın doğunun bilinen en iyi korunmuş ve en eski buyuk yerleşme yerlerinden biri ortaya cıkarılmıştır