Taşıma Ve Dolaşım Sistemi

Taşıma Ve Dolaşım Sistemi
Nakliye Ve Dolaşım Sistemi Özellikleri
Nakliye Ve Dolaşım


Canlılar, içinde yaşadıkları ortamdan aldıkları gıda, oksijen, karbondioksit ve mineralleri vücutlarında yeni madde yapımı ve enerji üretiminde kullanırlar Hücrelerde hayatsal faaliyetler sonucu oluşan artık maddelerin de dışarı atılması gerekir O halde hücrelere zorunlu olan maddeleri (gıda ve oksijen)getiren ve hücrelerde oluşan artık maddeleri (karbondioksit ve amonyak gibi)boşaltım organlarına taşıyan sisteme dolaşım sistemi denir Dolaşım sisteminin amacı; hücredeki reaksiyonların devamlılığını sağlamaktır Tek gözenekli olan canlılar gıda maddelerini hücre zarı ile alırlar Çok hücre canlılarda ise alınan maddelerin hücrelere ulaştırılması ve hücrelerde oluşan artık maddelerin hücrelerden uzaklaştırılması ancak dolaşım sistemi ile mümkündür

CANLILARDA TAŞIMA SİSTEMLERİ

1)Bir Hücrelilerde Dolaşım Sistemi

Bir hücresel canlılarda dolaşım sistemi yoktur Maddelerin hücreli içine alınıp artıkların dışarı verilmesi difüzyon yolu ile olur

2)Bitkilerde Dolaşım Sistemi

Fotosentez yapan bitkilerin tümü dış ortamdan su ve mineraller almalı ve bunları bütün hücrelere iletmelidirler Hem yeşil kısımlarda sentezledikleri organik maddeleri besin sentezi yapmayan kısımlara taşımak zorundadır Su yosunları, kara yosunları ve ciğer otlarında özel bir taşıma sistemi yoktur Su yosunları gerekli maddeleri tüm ceset yüzeyiyle alır ve bundan böyle maddeleri de benzer şekilde dışarı verirler Kara yosunları ve ciğer otları da nemli yerlerde yaşarlar Topraktaki su ve mineralleri köke benzeşen köksüleri ile alıp hücreye aktarırlar Eğrelti otları, at kuyrukları ve kibrit otlarında ise topraktan alınan su ve minerallerin taşınmasını karşılayan kolay iletim demetleri vardır

3)Çiçekli Bitkilerde Dolaşım Sistemi

Köklerle alınan suyun fotosentezde ve terlemede kullanılmak üzere yapraklara, yapraklarda sentezlenen besinlerin diğer organlara iletilmesi dolaşım sistemiyle olur Bitkilerde dolaşım sistemini iletim demetleri yani damarlar meydana getirir İletim boruları odun ve soymuk boruları elde etmek üzere iki başlıca kısımdan oluşur

4)Hayvanlarda Dolaşım Sistemi

Bir hücrelilerde gaz ve beslenme alış verişi ilk elden hücresel zarı ile yapılır Bu yüzden tek hücre canlılarda özel bir dolaşım sistemi yoktur Çok hücrelilerden süngerlerin ve sölenterlerin vücutları ufak ve hücreleri dış çevre ile bağlantı halinde olduğundan dolaşım sistemleri yoktur Ayrıca yassı solucanlarda da özel bir taşıma sistemi bulunmamaktadır Omurgasızların çoğu ile omurgalıların derhal hepsinde karoser büyük olduğundan iç kısımlardaki hücreler dış çevre ile doğrudan madde alışverişi yapamaz Omurgalı canlılarda ve omurgasızlardan da toprak solucanında yürek, damarlar ve dolaşım sıvısından oluşan dolaşım sistemi vardır

a)Açık Dolaşım: Bu dolaşımda dolaşım sıvısı tümüyle kapalı bir sistem içerisinde (damarlarda) dolaşmayıp, damarlardan dokular arasındaki boşluklara yayılır Yumuşakçalarda, derisi dikenlilerde ve eklembacaklılarda açık dolaşım görülür
b)Kapalı Dolaşım: Kanın yürek ve damarlardan oluşan kapalı bir sistem içerisinde dolaşmasıdır Toplar ve atardamarlar kılcal damarlarla birbirlerine bağlıdır Kapalı dolaşımda kanın sızıntı hızı açık dolaşıma kadar daha fazladır Halkalı solucanlarda ve omurgalıların tümünde kapalı dolaşım görülür

5)Omurgalılarda Dolaşım Sistemi

Yürek, toplardamar, atardamar, kılcal damarlar ve kan dokusundan oluşur Dolaşım sistemleri benzer yapıları içermekle birlikte omurgalılarda kalp yapıları farklıdır

a)Balıklarda: Kalp bir kulakçık ve bir karıncık olmak üzere iki odalıdır Kalpte devamlı kirlikan bulunur Kalp lekeli kanı solungaçlara pompalar Burada temizlenen kan bütün vücudu dolaşarak kirlenmiş halde kalbe geri döner

b)Kurbağalarda ve Sürüngenlerde: Yürek üç odalıdır İki kulakçık bir karıncık vardır Lekeli kan ve pak kan karıncıkta karışır ve buradan vücuda pompalanır Yani kurbağa ve sürüngenlerin vücutlarında karmakarışık kan dolaşır Sürüngenlerde karıncıkta yarım bir perde bulunur Fakat gerçi kirli ve pak kan karışır Timsahlarda ise karıncıkta tam perde vardır Lakin gerçi benekli ve pak kan kalpten çıktıktan daha sonra karışır Vücutlarında karışık kan dolaştığı için vücut sıcaklıkları çevre sıcaklığına göre değişir O yüzden bu canlılara soğuk kanlı canlılar denir

c)Kuş ve Memelilerde: Kalp dört odacıklıdır Yani yürek sağ ve sol edinmek üzere iyice ikiye ayrılmıştır Pak ve benekli kan birbirine karışmaz Kalbin sağ tarafında lekeli, sol tarafında ise daima pak kan bulunur Vücutta girift kan dolaşmadığı için memeli hayvanlar ve kuşlar sıcak kanlı hayvanlardır

6)İnsanda Dolaşım Sistemi




a)Kalp: Kalp insanın göğüs boşluğunda iki akciğer aralarında ve göğüs kemiğinin arkasında yer alır Tabanı tepede, tepesi altta ve ucu sola dönük olan bir koni şeklindedir Ergin bir kadında sıradan 230 – 280 gr, erkekte 280 – 340 gr ağırlığındadır Yaş ilerledikçe kalbin ağırlığı ve büyüklüğü artar İnsan kalbi herkesin kendi yumruğu büyüklüğündedir

Kalbin Yapısı: Kalp kırmızı buruşuk kastan üretilmiş bir pompadır Astarlı kastan üretilmiş olmasına karşın isteğimiz dışı çalışır Kalp tepede iki kulakçık, altta iki karıncık olmak üzere dört odalıdır Kalbe kan getiren damarlar kulakçıklara açılırlar Kulakçıklar, kalbe gelen kanın toplandığı odacıklardır Kulakçıklara kan getiren damarlar toplardamarlardır Kalpten vücuda kan götüren damarlar karıncıklardan çıkarlar Vücuda kan götüren bu damarlar atardamarlardır Kalbin sol tarafında temiz, sağ tarafında ise benekli kan bulunur
Benekli Kan: Beslenme ve oksijen bakımından yoksul olan kana lekeli kan denir
Temiz Kan: Gıda ve oksijen bakımından zengin olan kana temiz kan denir



Kalbin Çalışması: Kalbimiz yaşadığımız sürece aralıksız kasılıp gevşeyerek çalışır Kulakçık ve karıncıkların kasılıp gevşemesi kanın hareketi için bir güç oluşturur Kulakçık ve karıncıkların kasılıp gevşemesi birbirine zıttır Kulakçıkların her ikisi aynı anda kasılırken karıncıklar gevşeme durumuna geçer Kalbin her odacığı kasılma esnasında içindeki kanı pompalar Gevşeme esnasında ise kanla dolar Kulakçıklar ile karıncıklar aralarında kanın geri dönmesini engelleyen kapakçıklar vardır

b)Damarlar: İnsan dolaşım sisteminde kanın bütün vücuda gönderilmesini karşılayan üç çeşitlilik damar vardır
1)Atardamarlar
2)Toplardamarlar
3)Kılcal damarlar

1)Atardamarlar:
• Kanı kalpten öteki organlara taşıyan damarlardır
• Kalbin sol karıncığından çıkan aort atardamarıdır
• Kalbin sağ karıncığından çıkan akciğer atardamarıdır
• Atardamarlar (akciğer atardamarı hariç) oksijenle varlıklı kanı taşırlar
• En büyük atar damar aort atar damarıdır
• Atardamarların içi düzdür
• Atardamarların karıncıklardan çıktığı yerlerde kanın kalbe geri dönmesini engelleyen yarım ay kapakçıkları bulunur
• Atardamarlarda kan karıncıkların kasılmasından ortaya çıkan basıncın etkisi ile dolaşır

2)Toplardamarlar:
• Vücuttan toplanan kanı kalbin kulakçıklarına getiren damarlardır Sol kulakçığa akciğer toplardamarı, sağ kulakçığa ise daha aşağı ve üst toplardamarı bağlanır
• Genellikle kirli kan taşırlar, akciğer toplardamarı temiz kan taşır
• Ilk Olarak kalbin kanı pompalamak için uyguladığı basınç kan damarlarda ilerlerken gittikçe azalır ve bu basınç kanın damarlarda ilerlemesinde etkili olmaz Bu yüzden toplardamarlarda kanın geri dönüşünü engelleyen ve kanın sızıntı yönünde açılan kapakçıklar vardır
• Toplardamarlarda kanın hareketi damarları saran iskelet kaslarının basıncı ile sağlanır
• Toplardamarların içi atardamarlardan daha geniş olduğundan daha fazla kan taşır

3)Kılcal damarlar:
• Atardamarlarla toplardamarları birbirine bağlayan tek seri halinde epitel hücrelerinden yapılmış ufak yarıçaplı damarlardır
• Kanı atardamarlardan toplardamarlara taşır Kılcal damarlar bütün beden hücrelerinin aralarını bir ağ gibi sararlar
• Kanın akıntı hızı bu damarlarda en yavaştır Bu Nedenle kandaki gıda ve oksijenin hücrelere, hücrelerde oluşan karbondioksit ve artık maddelerin da kılcal damarlara geçmesi için süre sağlanmış olur

Atardamarlar Toplardamarlar

Karıncıklardan çıkar Kulakçıklara açılır
Genelde pak kan taşır Başlıca kirli kan taşır
Kanın akıntı yönü kalpten vücuda Kanın akış yönü vücuttan kalbe
doğrudur doğrudur
Çeperleri kalındır Çeperleri incedir

İnsanda Kan Dolaşımı
Kandaki gıda maddeleri ve oksijenin cisim hücrelerine iletilmesi hücrelerde oluşan artık maddelerin boşaltım organlarına taşınması karbondioksitin de akciğerlere taşınması dolaşım sistemi ile olur Hem hormonlarda gerekli organlara kan dolaşımı ile taşınır

Yürek akciğerlerden gelen pak kanı aort atardamarı ile vücuda gönderir Aort atardamarı kalpten çıktıktan daha sonra iki kola ayrılır Üste dışarı giden damar baş ve kollara, alta ayrılan damar ise bir çok bağlı damarlarla mide, pankreas, bağırsak gibi bütün iç organlara ve bacaklara gider Bu organlarda da kılcal damarlara ayrılır Kılcal damarlardaki kanla hücreler aralarında madde alış verişi olur Kanda yer alan oksijen ve beslenme doku hücrelerine, doku hücrelerinde oluşan karbondioksit ve bundan böyle maddeler de kana geçer Kirlenen kan kılcal damarlardan toplardamara geçer Benekli kan daha aşağı ve üstteki başlıca toplardamarı ile kalbin sağ kulakçığına dökülür Kulakçıkların kasılmasıyla kan karıncıklara geçer Sağ karıncıkta bulunan benekli kan karıncıkların kasılmasıyla akciğer atardamarlarına pompalanır Akciğer atardamarı kalpten çıktıktan daha sonra ikiye ayrılarak hem sağ hem de sol akciğere kan gönderir Akciğerlere gelen bu damarlar alveollerin civarda kılcallara ayrılır Lekeli kandaki karbondioksit alveollere, alveollerdeki oksijen ise kana geçer Temizlenen kan akciğer toplardamarı ile kalbin sol kulakçığına gelir Bu Nedenle kan bütün bir dolanım yapmış olur

İnsanda kan dolaşımı büyük ve küçük kan dolaşım sistemi olmak üzere ikiye ayrılır:
1)Büyük Kan Dolaşımı: Oksijence zenginleşen kanın sol karıncıktan çıkıp vücutta kirlenerek sağ kulakçığa dökülmesine denir
2)Minik Kan Dolaşımı: Kanın sağ karıncıktan akciğere pompalanıp, akciğerlerde oksijence zenginleşerek sol kulakçığa dökülmesine denir

c)Kan

Kan plazma denen istikrarsız kısım ile, plazma içinde yüzen kan hücrelerinden meydana gelmiştir
Serum ise; pıhtılaşmayı sağlayan proteini içermeyen plazmaya denir
Kan Sıvısı(Plazma): Kanın yaklaşık %55 ini oluşturan kısımdır Vücudun dağıtılmış bölümleri arasında madde taşınmasını sağlar Bu kısım içinde kan proteinleri, hormonlar, antikorlar, üzüm şekeri, yağ, vitaminler, tuzlar ve üre bulunur

Alyuvarlar (Eritrositler)
• Kana kırmızı rengi veren hemoglobini taşırlar
• Kanda azami yer alan çekirdeksiz kan hücreleridir
• Yükseklere çıktıkça oksijen miktarı azaldığı için kandaki alyuvar miktarı azalır
• Kırmızı kemik iliği, karaciğer ve dalakta üretilir Oksijen ve karbondioksitin taşınmasında etkilidir

Akyuvarlar (Lökositler)
• Açıklanmış şekilleri olmayan, çekirdekli, beyaz kan hücreleridir
• Kırmızı kemik iliğinde, lenf düğümlerinde ve timus bezinde üretilirler
• 1 mm3 kanda ortalama 7000 kadar lökosit bulunur
• Akyuvarların görevi vücudu mikroplara karşısında korumaktır Bu işi ya mikropları içine alıp sindirerek yaparlar veya antikor üreterek mikropları öldürürler
• Vücuda mikrop girdiği vakit lökosit sayısı artar

Kan Pulcukları (Trombositler)
• Kanın pıhtılaşmasında tahsis yapan kan hücreleridir
• 1 mm3 kanda 300 bin kadar kan pulcuğu bulunur
• Kırmızı kemik iliğinde üretilir *