Tıkayıcı beyindamar illetler yahut yol açtığı sonuç olarak strok, dimağ dolaşımındaki rastgele bir patoloji sonucu had sistemi fonksiyonlarındaki anormallik olarak tanımlanabilir. Mevte neden olan illetler arasında 3. velev birtakım müelliflere nazaran 2. sırada konum alan, en sık uzun periyot sakatlığa yol açan bir hastalık kümesidir. Strok yahut daha geniş tanımlamayla serebrovasküler hikaye, dimağ yahut beyefendisine giden kan damarlarını etkileyen rastgele bir hadise nedeniyle ekseriyetle akut ve fokal nörolojik rahatsızlıklara yol açan hikayesi tanımlar. Strok iskemik ve kanamalı olarak iki sınıfa ayrılır. İskemik strok bu marazın %80'ini oluşturur. İskemik strok, dimağ damarı yahut beyefendisine giden bir damarın tıkanmasıyla beslediği dimağ nahiyesinde gerekli oksijen ve şekerin azalmasına ve fonksiyonlarının kaybına yol açar. Kanamalı strok ise dimağ dokusu içi yahut subaraknoid denilen dimağın araknoid ismi verilen zarlarının arasına olan kanama halindeki hikayeyle, emsal hasara yol açar. Bu marazın bir çok nedeni vardır. Bunlar;
- Büyük damar aterotrombotik tıkanma : Dimağı besleyen büyük yahut orta uzunluk damarlardaki tıkanmadır. Bu tıp tıkanma, karotis denilen dimağa giden en büyük boyun damarlarında ateroskleroz denilen plağın büyümesi, damar duvarını daraltması, mahallinden kopup dimağa daha yakın yahut dimağ içerisindeki damarlarda bir tıkanma oluşturması üzere safhalardan oluşur. Hastaların yaklaşık %20'sinde bu neden bulunur.
- Küçük damar laküner tıkanma : Hastaların %40'ı bu gruptandır. Dimağ içerisindeki küçük damarlardaki tıkanmayla oluşur. Dimağda kıymetli yapılar olan, bazal ganglionlar, internal kapsül ve dimağ sapı üzere derin yapılarda küçük enfarkt sahaları oluşturur. Enfark sonrası oluşan ortama da "lakün" ismi verilir.
- Kardiyoembolik tıkanma : Serebrovasküler tıkanmalar içinde %20'lik bir nispetten sorumlu olan patolojidir. Daha çok orta uzunluk dimağ damarlarını ve dimağın art kısmını besleyen vertebrobaziler sistem denilen orta uzunluk damarları tıkar. Yarısından ziyadesi atrial fibrilasyon denilen bir kalp illeti sonrası oluşur.
- Öbür sebeplere bağlı tıkanma : %20'lik kısmı oluşturur. Damar disseksiyonu, Fibromuskuler displazi, Moya Moya üzere marazlar sayılabilir.
Kan akımı had hücreleri için gereken kritik seviye altına inince, zincirleme bir biyokimyasal süreç başlar ve muayyen bir ortamdaki hücre vefatıyla sonuçlanır. Sonucunda klinik bulgular iskemi aşamasına, etkilenen yerin hacmine, bu yerin fonksiyonel özelliklerine ve etkilenim vadesine bağlı olarak değişebilir. Gelgelelim başağrısı, hastaların %25'inde görülür ve en yaygın ortak bulgudur. Beyefendisinin çok büyük bir kesimini ilgilendiren bir iskemi (oksijensiz bölge) oluşursa, yaygın iskemi, küçük bir sahada oluşursa fokal iskemiden kelam edilir. Tıkayıcı damar marazları nedeniyle sıklıkla karşılaşılan 4 ana klinik tablo oluşur;
1- Transient (geçici) iskemik atak (TİA) : 24 saatten az süren muvakkat nörolojik bozukluklar laf bahsidir. Çoğunluğu 10-15 dakika sürer, bu nedenle tanı yalnızca hikayeye dayalı kalabilir. Başdönmesi, yürüme bozukluğu, konuşma bozukluğu, tek taraflı görme bozukluğu ve bazen tek taraflı kuvvet kayıpları en çok oluşan bulgulardır. Bir kaç seferden ziyade olan TİA ilerdeki tam bir strokun (%20-80 arası nispetler bildirilmiştir) habercisi olabilir.
2- Geri dönüşlü iskemik nörolojik defisit : 24 saatten ziyade sürüp, 3 haftadan evvel bulguları külliyen düzelen klinik durumlar için kullanılır. Çoğunlukla kardiolojik kaynaklı emboli suçlanmaktadır. İleride tam stroke olma riski vardır.
3- İlerleyici strok : Fokal iskemik bulguların dakikalar yahut saatler içinde berbatlaşması durumu için kullanılan tabirdir. Başlangıçta etkilenen meydanın genişlemesiyle oluşur. Bu durum çoklukla 48 saat içinde tamamlanır. Dimağın art kısmını besleyen sistemde daha uzun sürebilir.
4- Tamamlanmış strok : Stabilleşmiş iskemik nörolojik defisitler vardır. Embolik stroklar ani başlar, maksimum nörolojik bozukluk erken oluşup tamamlanır ve güzelleşme saatler, günler yahut aylar sürebilir. Bu tip hastalar çoğunlukla tamamlanmış strok ve defisitli bir halde uykudan uyanırlar.
5- Genç erişkinde strok : Diabetik yahut hipertansif olmayan 40 yaş altı bir kişide strok ihtimali çok azdır. Bu yaş öbeği strokta en sık sebep kalbe ilişkin embolidir. Fakat kokain başta olmak üzere uyuşturucu tasarrufu, arterial disseksiyon, fibromuskuler displazi ve koagülasyon bozuklukları akla nadir de olsa gelmelidir.
Erken tanı konulması çok değerlidir. Bu illetle karışacak öteki illetlerin ekarte edilmesi gerekir. Bunlar, dimağ tümörleri, abse-ensefalit üzere dimağ enfeksiyonları, nöbet sonrası durum (postiktal durum), travma, subdural hematom, histeri, kontüzyon, şeker yüksekliği, şeker düşüklüğü, kalple ilgili fonksiyon bozuklukları üzere hastalıklardır. Tanı koymak için çeşitli kan tahlilleri, dimağ tomografisi, dimağ MRI'ı, doppler USG'ler, MRI anjiografi, üzere tekikler yapılır.
Tedavi için birinci başta, akut strokun acil tedavisi gerekir,uzun devirde ise, şeker illeti, hipertansiyon, atrial fibrilasyon, kolesterol yüksekliği, sigara-alkol çok tüketimi ve fizikî inaktivite üzere faktörlerin elimine edilmesi önerilmektedir. Bunun dışında altta yatan sebeplerin tedavisi, önleyici tedavi, cerrahi ve endovasküler cerrahi tedaviler uygulanabilir. Rastgele bir kolda yahut bacakta felç üzere nörolojik bozukluklar oluşmuş ise fizik tedavi ve rahabilitasyon tedavileride uygulanabilir.
- Büyük damar aterotrombotik tıkanma : Dimağı besleyen büyük yahut orta uzunluk damarlardaki tıkanmadır. Bu tıp tıkanma, karotis denilen dimağa giden en büyük boyun damarlarında ateroskleroz denilen plağın büyümesi, damar duvarını daraltması, mahallinden kopup dimağa daha yakın yahut dimağ içerisindeki damarlarda bir tıkanma oluşturması üzere safhalardan oluşur. Hastaların yaklaşık %20'sinde bu neden bulunur.
- Küçük damar laküner tıkanma : Hastaların %40'ı bu gruptandır. Dimağ içerisindeki küçük damarlardaki tıkanmayla oluşur. Dimağda kıymetli yapılar olan, bazal ganglionlar, internal kapsül ve dimağ sapı üzere derin yapılarda küçük enfarkt sahaları oluşturur. Enfark sonrası oluşan ortama da "lakün" ismi verilir.
- Kardiyoembolik tıkanma : Serebrovasküler tıkanmalar içinde %20'lik bir nispetten sorumlu olan patolojidir. Daha çok orta uzunluk dimağ damarlarını ve dimağın art kısmını besleyen vertebrobaziler sistem denilen orta uzunluk damarları tıkar. Yarısından ziyadesi atrial fibrilasyon denilen bir kalp illeti sonrası oluşur.
- Öbür sebeplere bağlı tıkanma : %20'lik kısmı oluşturur. Damar disseksiyonu, Fibromuskuler displazi, Moya Moya üzere marazlar sayılabilir.
Kan akımı had hücreleri için gereken kritik seviye altına inince, zincirleme bir biyokimyasal süreç başlar ve muayyen bir ortamdaki hücre vefatıyla sonuçlanır. Sonucunda klinik bulgular iskemi aşamasına, etkilenen yerin hacmine, bu yerin fonksiyonel özelliklerine ve etkilenim vadesine bağlı olarak değişebilir. Gelgelelim başağrısı, hastaların %25'inde görülür ve en yaygın ortak bulgudur. Beyefendisinin çok büyük bir kesimini ilgilendiren bir iskemi (oksijensiz bölge) oluşursa, yaygın iskemi, küçük bir sahada oluşursa fokal iskemiden kelam edilir. Tıkayıcı damar marazları nedeniyle sıklıkla karşılaşılan 4 ana klinik tablo oluşur;
1- Transient (geçici) iskemik atak (TİA) : 24 saatten az süren muvakkat nörolojik bozukluklar laf bahsidir. Çoğunluğu 10-15 dakika sürer, bu nedenle tanı yalnızca hikayeye dayalı kalabilir. Başdönmesi, yürüme bozukluğu, konuşma bozukluğu, tek taraflı görme bozukluğu ve bazen tek taraflı kuvvet kayıpları en çok oluşan bulgulardır. Bir kaç seferden ziyade olan TİA ilerdeki tam bir strokun (%20-80 arası nispetler bildirilmiştir) habercisi olabilir.
2- Geri dönüşlü iskemik nörolojik defisit : 24 saatten ziyade sürüp, 3 haftadan evvel bulguları külliyen düzelen klinik durumlar için kullanılır. Çoğunlukla kardiolojik kaynaklı emboli suçlanmaktadır. İleride tam stroke olma riski vardır.
3- İlerleyici strok : Fokal iskemik bulguların dakikalar yahut saatler içinde berbatlaşması durumu için kullanılan tabirdir. Başlangıçta etkilenen meydanın genişlemesiyle oluşur. Bu durum çoklukla 48 saat içinde tamamlanır. Dimağın art kısmını besleyen sistemde daha uzun sürebilir.
4- Tamamlanmış strok : Stabilleşmiş iskemik nörolojik defisitler vardır. Embolik stroklar ani başlar, maksimum nörolojik bozukluk erken oluşup tamamlanır ve güzelleşme saatler, günler yahut aylar sürebilir. Bu tip hastalar çoğunlukla tamamlanmış strok ve defisitli bir halde uykudan uyanırlar.
5- Genç erişkinde strok : Diabetik yahut hipertansif olmayan 40 yaş altı bir kişide strok ihtimali çok azdır. Bu yaş öbeği strokta en sık sebep kalbe ilişkin embolidir. Fakat kokain başta olmak üzere uyuşturucu tasarrufu, arterial disseksiyon, fibromuskuler displazi ve koagülasyon bozuklukları akla nadir de olsa gelmelidir.
Erken tanı konulması çok değerlidir. Bu illetle karışacak öteki illetlerin ekarte edilmesi gerekir. Bunlar, dimağ tümörleri, abse-ensefalit üzere dimağ enfeksiyonları, nöbet sonrası durum (postiktal durum), travma, subdural hematom, histeri, kontüzyon, şeker yüksekliği, şeker düşüklüğü, kalple ilgili fonksiyon bozuklukları üzere hastalıklardır. Tanı koymak için çeşitli kan tahlilleri, dimağ tomografisi, dimağ MRI'ı, doppler USG'ler, MRI anjiografi, üzere tekikler yapılır.
Tedavi için birinci başta, akut strokun acil tedavisi gerekir,uzun devirde ise, şeker illeti, hipertansiyon, atrial fibrilasyon, kolesterol yüksekliği, sigara-alkol çok tüketimi ve fizikî inaktivite üzere faktörlerin elimine edilmesi önerilmektedir. Bunun dışında altta yatan sebeplerin tedavisi, önleyici tedavi, cerrahi ve endovasküler cerrahi tedaviler uygulanabilir. Rastgele bir kolda yahut bacakta felç üzere nörolojik bozukluklar oluşmuş ise fizik tedavi ve rahabilitasyon tedavileride uygulanabilir.