Timur Han Hakkında bilgi
Turkİslam dunyasının buyuk hukumdarlarından Tarihin en buyuk cihangirlerinden biridir Babası Moğol Barlas Aşireti reislerinden Emir Turgaya, annesi Tigin Hatundur 1336 senesinde Maveraunnehirde Semerkandla Belh arasında Keş kasabasında doğdu alimleri ve Allah dostlarını cok seven babası Emir Turagay, Timura akli ve nakli ilimleriyle kumandanlık bilgilerini ehil hocaların elinden oğretti Timur, babasının vefatından sonra emirler arasında gecimsizlikler yuzunden memlekette anarşinin hakim olması uzerine siyasete karıştı Maveraunnehir Hakimi Emir Huseyin ile birlikte Doğu Turkistan Hukumdarı Tuğluk, Timura karşı mucadele verdiler 1370te, Emir Huseyin ile arası acılan Timur, onun olumunden sonra Maveraunneh,re tek başına hakim oldu ve Semerkanda gelerek tahta cıktı Buyuk askerlik vasıflarını uzerinde taşıyan Timur Han, yedi senede İranı hakimiyeti altına aldı azerbaycan, Irakı Acem ve Irakı Arabı ele gecirdi Yine 1371 ve 1379 yıllarında yaptığı seferlerle Harezmi kendine bağladı Omru harp meydanlarında gecen Timur Han, 1389a kadar beş sefer yaparak Uygurları itaat altına aldı Multeci Moğol Prensi Toktamışa yardım edip, destekleyerek Altınordu hukumdarı yaptı Toktamış Han, Timur Hana ihanet edince, 1390 ve 1391de onu iki kere mağlup etti İtil Irmağı doğusuna hakim oldu Daha sonra Hindistan uzerine de sefer acıp, 1399da Kuzey Hindistanı zaptederek buyuk başarılar kazandı Yaptığı butun savaşları kazanan Timur Han 14011402de Suriyeyi, 1402 Ankara Savaşı sonunda bazı Osmanlı topraklarını hakimiyeti altına aldı Boylece Cine ve Delhiye kadar butun Asyayı, Irak, Suriye ve İzmire kadar Anadoluyu aldı 200000 kişilik bir ordunun başında Cine sefere giderken 1405te vefat etti
Timur Han ilim sahibi, alim, buyuk bir hukumdardı alimleri severdi Pek cok medrese ve kutuphane yaptırdı Bilhassa Semerkant şehrini imar etti Burada pek cok sanat eserleri yaptırarak, ornek ve zengin bir şehir haline getirdi Tuzukatı TimUr adıyla kanunlar cıkardı ve kendi tarihini kendi yazdı Cağatay dilinde yazdığı bu kitaplar Farsca ve Avrupa dillerine de tercume edildi Avrupa edebiyatında kendisine geniş yer verilmiş, 16 yuzyıldan itibaren hakkında pek cok eser neşredilmiştir Bu eserlerin pek coğunda Timur Han'dan iyi kalpli ve buyuk hukumdar olarak bahsedilmektedir Osmanlı hukumdarı Sultan Birinci Bayezid Han (13891402) ile harp ettiği icin bazı Osmanlı tarihcileri bunu kotulemektedir Ancak, Timur Hanın Ankara Savaşından sonra İzmiri Hıristiyan şovalyelerden temizlemesi, Anadoludaki sapık fırka mensuplarını cezalandırması, bu seferin hayırlı neticelerindendir
Timur oncesinde Orta Asya Turkluğu, doğudan Moğol putperestliği, guneyden Hind Budizmi, batıdan Fars zerduştluğunun baskısı ve etkisi altındaydı Timur Han, devletinin manevi temellerini dayadığı din adamlarıyla, Turkleri yeniden İslamlaştırdı
Timur oncesinde Orta Asya Turkluğu gocebeydi Timur, Maveraunnehri şehirleştirdi Obaları iskan etti Su kanalları inşasıyla toplumu tarıma gecirdi Buyuk şehirleri ticaret yollarına bağladı Fetihleriyle alimleri, sanatkarları Orta Asyaya topladı
İlim adamlarına saygı gosteren, onları koruyan Timur Han, Teftazani gibi buyuk alimleri meclisinde bulundurur, nasihatlerini dinlerdi alimlere karşı o kadar saygısı vardı ki; Buhara caddesinden gecerken Muhammed Behaeddin Buhari (kuddise sirruh) hanekahının halılarının silkildiğini oğrenince, İslamiyete olan sevgi ve saygısının cokluğundan oraya yaklaşıp, tozları yuzune surerek bu bağlılığı belirttiği rivayet edilmektedir Devrinde yaşayan İslam alimlerinin yanında, daha once yaşamış olanlara karşı da hurmette kusur etmez, onların turbelerini yaptırırdı Ahmed Yesevi hazretleri bunlardan biridir
Zamanında Fadlullahı HurUfi tarafından kurulan ve HurUfilik adı verilen sapık fırka mensupları yayılmaya başladı Kendisini tanrı ilan ederek butun dinleri reddeden, kitaplarında dinsizlik ve ahlaksızlıkları anlatan Fadlullahı, Timur Han, oğlu Miranşaha emir vererek 1393te oldurttu Tekkelerini dağıttı İslam ulkelerindeki bu dinsizlerin coğunu temizledi Timur Han, HurUfi adındaki din ve ırz duşmanlarının yayılmasını onleyerek, İslamiyete cok buyuk hizmet etti Bunun icin sahte (Hacı Bektaşı Veli hazretlerinin gosterdiği yoldan cıkan) Bektaşi, yani HurUfi tarikatının muritleri, Timur Hanı sevmez, onu hep kotulerler
Yirmi yedi ulkenin hakanı olan Timur Han, başarılarının sırrını 12 maddede toplamış ve bunlara, oğullarının da uyması vasiyetiyle eserinde şoyle belirtmiştir:
1 Allahu tealanın dinini ve hazreti Muhammedin şeriatini dunyaya yaymayı esas edindim Her zaman her yerde İslamiyeti tuttum
2 Etrafımda olan adamları 12ye ayırdım Gerek ulkeler fethi ve gerekse fethettiğim ulkeleri idarede bunların bazısı bana kolları, bazıları meşveretleriyle yardım ettiler Bunların ikbalinin artması icin istihdam ettim Bunlar sarayımın susuyduler
3 Duşman ordularını mağlup ve eyaletler feth etmekte alimler ve emirlerle istişare ettim Hukumet idaresinde yumuşaklık, insaniyet ve sabırla hareket ettim Hic meşgul olmuyor gibi gorunurken her şeyi basiretim altında bulundurdum
4 Hukumet idaresinde kanunlara riayet ve intizam o dereceydi ki vezirler, emirler, askerler ve halk bir ust sınıfa cıkmak icin can atar halde değildi Her biri bulunduğu sınıftan memnun olarak vazifesini yapardı
5 Zabit ve askerlerime cesaret vermek icin altın ve cevahir sarfından cekinmedim Onları soframa oturttum Boyle kıymetli bazUların ve cengaverlerimin yardımıyla yirmi yedi imparatorluğun hukumdarı oldum
6 Adalet ve tarafsızlıkla Allah kullarının hep iyiliğini istedim ve onların teveccuhunu kazandım
7 Seyyidlere, ulemaya, fukahaya ve tarihcilere mumtaz muamele ettim İyi ve cesur adamlar (Cunku Allah boylelerini sever) benim dostlarımdı Ulemayla sıkı munasebette bulundum Bunlarla istişare ettim Bunların hayır duaları bana zaferler temin etti Derviş ve fakihleri himaye ettim Bunlara zerre kadar fenalık etmemeye uğraştım ve hicbir taleplerini reddetmedim Başkası aleyhinde soyleyenleri sarayımdan kovdum Bunların sozlerine ve iftiralarına hic ehemmiyet vermedim
8 Her teşebbusumu başarmakta sebatkar idim Bir projeyi bir kere kabul ettim mi artık butun zihnim onunla meşgul olurdu Onu muvaffakiyetle başarmadıkca asla terk etmedim Hicbir vakit halim (davranışlarım), kalime (soylediğim sozlere) aykırı olmadı
9 Halkın haline vakıf idim Buyuklere kardeşim, kucuklere cocuklarım gibi muamele ettim Her eyalet ve her şehrin ahalisinin durumuna ve seciyesine gore adetler edindim
10 Bir kabile veya bir Arap, bir Acem gocebesi bayrağım altına girmeği dileyince beylerini şerefle, diğer adamlarını mevkilerine gore itibarla kabul ettim İyilere iyilikle muamele ettim ve kotulere fenalıklarını iade eyledim
11 Oğul, torun, dost, muttefik benimle bağlantısı olan herkes iyiliğimden nasibdar oldu İkbal ve saadetimin parlaklığı ve yuksekliği hic kimseyi unutmaya sebep olmadı
12 Gerek leh, gerek aleyhte hareket etsinler, her zaman askerlere hurmet ettim Surekli bir saadeti, cabucak kayboluveren şeye ustun tutan adamlara teşekkur etmek borctur Onlar cihada koşuyor ve hayatlarını feda ediyorlar
Timur Han, kanunlaştırdığı bu dusturlar yanında, savaş tekniklerinin de tam bir ustasıydı Duşmanlarının siyasi, iktisadi ve askeri zayıflıklarını iyi bilir ve bunlardan istifade ederdi Bir sefere girişmeden once, duşman ulkeye casuslar gondererek, onları icten zayıflatmaya calışırdı Savaş esnasında başarıya ulaşmak icin hareketlilik ve şaşırtmaca gibi pek cok harp hilesine başvururdu
Boylece her turlu maddi ve manevi hasletlere sahip olan Timur Han, Turk tarihinin ender yetiştirdiği devlet adamlarından biridir Bugun bazı yazarlar devrin sosyal, kulturel ve siyasi cephesi uzerinde hic durmadan, onun Altınordu ve Anadolu seferlerini bahane ederek, bu buyuk hakana akıl almaz iftira ve karalamalarda bulunmaktadırlar Bilhassa İslamiyetten ayrı bir Turkculuk duşunenler, bu tarz hissi yorumlara girmektedirler
Oysa; Biz ki, MulUkı TUran, Emiri Turkistanız!, Biz ki Turkoğlu Turkuz!, Biz ki milletlerin en kadimi ve en ulusu Turkun başbuğuyuz! diyen Timur Han, Turk icin, İslamiyetin ne demek olduğunu da, bugunku Turkculere bundan 600 yıl once şoyle soylemektedir:
Tecrube bana gosterdi ki, din ve yasalar uzerine kurulmayan bir devlet, uzun zaman yaşayamaz Boyle devlet, cırılcıplak olup kendisini goren herkese karşı gozlerini yere dikmiş ve herkesin yanında saygı ve değerini yitirmiş adama benzer Bu durumda boyle devlet, tavanı, kapısı, avlu duvarları olmayan ve her onune gelenin icine daldığı eve benzetilebilir Bunun icindir ki, ben devletimin catısını, İslamiyet uzerine kurdum Devletimi idare icin yasalar duzenledim Bu yasalar uygulandığı surece, onlara aykırı hareket etmekten sakındım
Turkİslam dunyasının buyuk hukumdarlarından Tarihin en buyuk cihangirlerinden biridir Babası Moğol Barlas Aşireti reislerinden Emir Turgaya, annesi Tigin Hatundur 1336 senesinde Maveraunnehirde Semerkandla Belh arasında Keş kasabasında doğdu alimleri ve Allah dostlarını cok seven babası Emir Turagay, Timura akli ve nakli ilimleriyle kumandanlık bilgilerini ehil hocaların elinden oğretti Timur, babasının vefatından sonra emirler arasında gecimsizlikler yuzunden memlekette anarşinin hakim olması uzerine siyasete karıştı Maveraunnehir Hakimi Emir Huseyin ile birlikte Doğu Turkistan Hukumdarı Tuğluk, Timura karşı mucadele verdiler 1370te, Emir Huseyin ile arası acılan Timur, onun olumunden sonra Maveraunneh,re tek başına hakim oldu ve Semerkanda gelerek tahta cıktı Buyuk askerlik vasıflarını uzerinde taşıyan Timur Han, yedi senede İranı hakimiyeti altına aldı azerbaycan, Irakı Acem ve Irakı Arabı ele gecirdi Yine 1371 ve 1379 yıllarında yaptığı seferlerle Harezmi kendine bağladı Omru harp meydanlarında gecen Timur Han, 1389a kadar beş sefer yaparak Uygurları itaat altına aldı Multeci Moğol Prensi Toktamışa yardım edip, destekleyerek Altınordu hukumdarı yaptı Toktamış Han, Timur Hana ihanet edince, 1390 ve 1391de onu iki kere mağlup etti İtil Irmağı doğusuna hakim oldu Daha sonra Hindistan uzerine de sefer acıp, 1399da Kuzey Hindistanı zaptederek buyuk başarılar kazandı Yaptığı butun savaşları kazanan Timur Han 14011402de Suriyeyi, 1402 Ankara Savaşı sonunda bazı Osmanlı topraklarını hakimiyeti altına aldı Boylece Cine ve Delhiye kadar butun Asyayı, Irak, Suriye ve İzmire kadar Anadoluyu aldı 200000 kişilik bir ordunun başında Cine sefere giderken 1405te vefat etti
Timur Han ilim sahibi, alim, buyuk bir hukumdardı alimleri severdi Pek cok medrese ve kutuphane yaptırdı Bilhassa Semerkant şehrini imar etti Burada pek cok sanat eserleri yaptırarak, ornek ve zengin bir şehir haline getirdi Tuzukatı TimUr adıyla kanunlar cıkardı ve kendi tarihini kendi yazdı Cağatay dilinde yazdığı bu kitaplar Farsca ve Avrupa dillerine de tercume edildi Avrupa edebiyatında kendisine geniş yer verilmiş, 16 yuzyıldan itibaren hakkında pek cok eser neşredilmiştir Bu eserlerin pek coğunda Timur Han'dan iyi kalpli ve buyuk hukumdar olarak bahsedilmektedir Osmanlı hukumdarı Sultan Birinci Bayezid Han (13891402) ile harp ettiği icin bazı Osmanlı tarihcileri bunu kotulemektedir Ancak, Timur Hanın Ankara Savaşından sonra İzmiri Hıristiyan şovalyelerden temizlemesi, Anadoludaki sapık fırka mensuplarını cezalandırması, bu seferin hayırlı neticelerindendir
Timur oncesinde Orta Asya Turkluğu, doğudan Moğol putperestliği, guneyden Hind Budizmi, batıdan Fars zerduştluğunun baskısı ve etkisi altındaydı Timur Han, devletinin manevi temellerini dayadığı din adamlarıyla, Turkleri yeniden İslamlaştırdı
Timur oncesinde Orta Asya Turkluğu gocebeydi Timur, Maveraunnehri şehirleştirdi Obaları iskan etti Su kanalları inşasıyla toplumu tarıma gecirdi Buyuk şehirleri ticaret yollarına bağladı Fetihleriyle alimleri, sanatkarları Orta Asyaya topladı
İlim adamlarına saygı gosteren, onları koruyan Timur Han, Teftazani gibi buyuk alimleri meclisinde bulundurur, nasihatlerini dinlerdi alimlere karşı o kadar saygısı vardı ki; Buhara caddesinden gecerken Muhammed Behaeddin Buhari (kuddise sirruh) hanekahının halılarının silkildiğini oğrenince, İslamiyete olan sevgi ve saygısının cokluğundan oraya yaklaşıp, tozları yuzune surerek bu bağlılığı belirttiği rivayet edilmektedir Devrinde yaşayan İslam alimlerinin yanında, daha once yaşamış olanlara karşı da hurmette kusur etmez, onların turbelerini yaptırırdı Ahmed Yesevi hazretleri bunlardan biridir
Zamanında Fadlullahı HurUfi tarafından kurulan ve HurUfilik adı verilen sapık fırka mensupları yayılmaya başladı Kendisini tanrı ilan ederek butun dinleri reddeden, kitaplarında dinsizlik ve ahlaksızlıkları anlatan Fadlullahı, Timur Han, oğlu Miranşaha emir vererek 1393te oldurttu Tekkelerini dağıttı İslam ulkelerindeki bu dinsizlerin coğunu temizledi Timur Han, HurUfi adındaki din ve ırz duşmanlarının yayılmasını onleyerek, İslamiyete cok buyuk hizmet etti Bunun icin sahte (Hacı Bektaşı Veli hazretlerinin gosterdiği yoldan cıkan) Bektaşi, yani HurUfi tarikatının muritleri, Timur Hanı sevmez, onu hep kotulerler
Yirmi yedi ulkenin hakanı olan Timur Han, başarılarının sırrını 12 maddede toplamış ve bunlara, oğullarının da uyması vasiyetiyle eserinde şoyle belirtmiştir:
1 Allahu tealanın dinini ve hazreti Muhammedin şeriatini dunyaya yaymayı esas edindim Her zaman her yerde İslamiyeti tuttum
2 Etrafımda olan adamları 12ye ayırdım Gerek ulkeler fethi ve gerekse fethettiğim ulkeleri idarede bunların bazısı bana kolları, bazıları meşveretleriyle yardım ettiler Bunların ikbalinin artması icin istihdam ettim Bunlar sarayımın susuyduler
3 Duşman ordularını mağlup ve eyaletler feth etmekte alimler ve emirlerle istişare ettim Hukumet idaresinde yumuşaklık, insaniyet ve sabırla hareket ettim Hic meşgul olmuyor gibi gorunurken her şeyi basiretim altında bulundurdum
4 Hukumet idaresinde kanunlara riayet ve intizam o dereceydi ki vezirler, emirler, askerler ve halk bir ust sınıfa cıkmak icin can atar halde değildi Her biri bulunduğu sınıftan memnun olarak vazifesini yapardı
5 Zabit ve askerlerime cesaret vermek icin altın ve cevahir sarfından cekinmedim Onları soframa oturttum Boyle kıymetli bazUların ve cengaverlerimin yardımıyla yirmi yedi imparatorluğun hukumdarı oldum
6 Adalet ve tarafsızlıkla Allah kullarının hep iyiliğini istedim ve onların teveccuhunu kazandım
7 Seyyidlere, ulemaya, fukahaya ve tarihcilere mumtaz muamele ettim İyi ve cesur adamlar (Cunku Allah boylelerini sever) benim dostlarımdı Ulemayla sıkı munasebette bulundum Bunlarla istişare ettim Bunların hayır duaları bana zaferler temin etti Derviş ve fakihleri himaye ettim Bunlara zerre kadar fenalık etmemeye uğraştım ve hicbir taleplerini reddetmedim Başkası aleyhinde soyleyenleri sarayımdan kovdum Bunların sozlerine ve iftiralarına hic ehemmiyet vermedim
8 Her teşebbusumu başarmakta sebatkar idim Bir projeyi bir kere kabul ettim mi artık butun zihnim onunla meşgul olurdu Onu muvaffakiyetle başarmadıkca asla terk etmedim Hicbir vakit halim (davranışlarım), kalime (soylediğim sozlere) aykırı olmadı
9 Halkın haline vakıf idim Buyuklere kardeşim, kucuklere cocuklarım gibi muamele ettim Her eyalet ve her şehrin ahalisinin durumuna ve seciyesine gore adetler edindim
10 Bir kabile veya bir Arap, bir Acem gocebesi bayrağım altına girmeği dileyince beylerini şerefle, diğer adamlarını mevkilerine gore itibarla kabul ettim İyilere iyilikle muamele ettim ve kotulere fenalıklarını iade eyledim
11 Oğul, torun, dost, muttefik benimle bağlantısı olan herkes iyiliğimden nasibdar oldu İkbal ve saadetimin parlaklığı ve yuksekliği hic kimseyi unutmaya sebep olmadı
12 Gerek leh, gerek aleyhte hareket etsinler, her zaman askerlere hurmet ettim Surekli bir saadeti, cabucak kayboluveren şeye ustun tutan adamlara teşekkur etmek borctur Onlar cihada koşuyor ve hayatlarını feda ediyorlar
Timur Han, kanunlaştırdığı bu dusturlar yanında, savaş tekniklerinin de tam bir ustasıydı Duşmanlarının siyasi, iktisadi ve askeri zayıflıklarını iyi bilir ve bunlardan istifade ederdi Bir sefere girişmeden once, duşman ulkeye casuslar gondererek, onları icten zayıflatmaya calışırdı Savaş esnasında başarıya ulaşmak icin hareketlilik ve şaşırtmaca gibi pek cok harp hilesine başvururdu
Boylece her turlu maddi ve manevi hasletlere sahip olan Timur Han, Turk tarihinin ender yetiştirdiği devlet adamlarından biridir Bugun bazı yazarlar devrin sosyal, kulturel ve siyasi cephesi uzerinde hic durmadan, onun Altınordu ve Anadolu seferlerini bahane ederek, bu buyuk hakana akıl almaz iftira ve karalamalarda bulunmaktadırlar Bilhassa İslamiyetten ayrı bir Turkculuk duşunenler, bu tarz hissi yorumlara girmektedirler
Oysa; Biz ki, MulUkı TUran, Emiri Turkistanız!, Biz ki Turkoğlu Turkuz!, Biz ki milletlerin en kadimi ve en ulusu Turkun başbuğuyuz! diyen Timur Han, Turk icin, İslamiyetin ne demek olduğunu da, bugunku Turkculere bundan 600 yıl once şoyle soylemektedir:
Tecrube bana gosterdi ki, din ve yasalar uzerine kurulmayan bir devlet, uzun zaman yaşayamaz Boyle devlet, cırılcıplak olup kendisini goren herkese karşı gozlerini yere dikmiş ve herkesin yanında saygı ve değerini yitirmiş adama benzer Bu durumda boyle devlet, tavanı, kapısı, avlu duvarları olmayan ve her onune gelenin icine daldığı eve benzetilebilir Bunun icindir ki, ben devletimin catısını, İslamiyet uzerine kurdum Devletimi idare icin yasalar duzenledim Bu yasalar uygulandığı surece, onlara aykırı hareket etmekten sakındım