Toktamış Han
Altınordu hanlarından Babası Mangışlak Hâkimi Tuli Hoca olup, annesi Künçek Hâtundur 1341de doğdu Babasının, Akordu Hanı Urus Han kadar öldürülmesiyle, 1375te Timur Hanın yanında sığındı Timur Han'dan iyi muâmele ve yakın alâka gördü Otrar ve Savran şehirleriyle, hâkimiyet alâmetlerinden sancak, asker, beygir ve davul verildi Toktamış, bu târihten îtibâren yaptığı seferlerle, 1378de Sığnakı, 1379da Temür Meliki mağlup ederek, Doğu Deşti Kıpçakı; 1380de Kıyat Mamayı yenerek Batı Deşti Kıpçakı zaptetti Altınordu birliğini bitmiş kurdu
Rus knezlerinden Dimitri Donskoyun merkezi Moskovaya elçi göndererek, itaat etmesini bildirdi Dimitrinin bu isteği reddetmesi üzerine, ordusunun başında harekete geçen Toktamış Han, birkaç günlük bir muhârebeden daha sonra Moskovaya girdi 24000 Rus askeri öldürüldü ve o kadar fazla ganimet ele geçirildi Büyük oğlu Vasili rehin olarak Altınordu merkezine gönderen ve beş yıllık haracını ödeyen Dimitri, yeniden antlaşmaya muvaffak oldu Bu Nedenle Toktamış Han, Altınordu Devletini, Rusyada bitmiş en büyük devlet hâline getirdi
Toktamış Han, Timur Han İrandayken, Timurlulara âit Harezmde adına para kestirdi Âzerbaycan ve Kafkasyayı almak için faaliyete geçti 13841385 kışında, Tebrizi yağmalattı Mısır Memlûklarıyla iyi münâsebetlerde bulundu Toktamış Hanın bu faâliyetlerini, Timur Han kendisine ihânet kabul etti Toktamış Han, 14 Nisan 1395te Terek Nehri boyunda Timurlulara yenildi Altınordu başşehri Saraydan Timur Han kadar çıkarılınca kaçtı Toktamış Han, Timur Han tarafından, İtil boyundaki Ükok şehrine dek tâkip edildiyse de yakalanmadı
Timur Hanın Âzerbaycana çekilmesiyle, yeniden toparlanmaya çalıştı Terek yenilgisinden sonradan, Altınordu Hanı îlân edilen Temür Melik ve onun destekçisi Dikte Edigü ile uğraşmak zorunda kaldı 1397de yenilerek, Litvanya Prensi Vitovtun mültecisi oldu Litvanyalıların, Temür Melikle mücâdelesine katıldıysa da bitmiş yenildi 1399dan 1405 yılına dek kaçak yaşadı Emir Edigünün adamları tarafından dâimâ arandı Timur Han'dan özür dileyip, affedildiği de rivâyet edilir Toktamış Hanın, Sibiryada, 1405teki ölümünün, Dikte Edigünün fedâilerince gerçekleştirildiği kabul edilir
Toktamış Han, Altınordu Hânedanının tanıdık ilk gayretli, dinç hükümdarıdır Cesur olup, sona ermek tükenmek bilmeyen bir azme sâhipti Toktamış Han, dünyânın en büyük hükümdârlarından Timur Han ve devrinde, fazla kudretli, zekî Emir Edigü ile mücâdele etmesine karşın, Altınordu Devletini, Rusyada en kuvvetli devlet hâline getirdi Rus knezliklerinin büyümesini, güçlenmesini engelledi *