Turk Demokrasi Tarihi
Turkiye'de demokrasi tartismalari ozel1ikle darbe donemlerinde yogunlasir Zaten darbeler de demokrasi icin yapilir, demokrasiye demokrasi icin ara verilir Darbeler arasinda sikisan demokrasinin de ne kadar demokrasi oldugu tartisi1irltartisacagiz 28 subat sureci ve 18 Nisan secimleri nedeniyle demokrasi tartismalari yine gundemde
Turk demokrasisini, Turk siyaset geleneginden bagimsiz dusunemeyiz Turk siyaset geleneginin en belirgin ozelligi ise militarist, seckinci bir karakter tasimasi ve sivillesememis olmasidir Kadim Turk devletlerin (Orta Asya'da kurulanlar) ordu devletleridir Anadolu'da kurulan Selcuklu Devleti'nde ikta, Osmanli Deviltinde de timar sistemleriyle siyasal, ekonomik ve sosyal yapi orduya gore duzenlenmisir Devletin basi olan hukumdarlar da ayni zamanda ordunun komutanidirlar Osmanli'da timar sisteminin bozulmasiyla birlikte ordu, ekonomik, siyasal ve sosyal yapi da bozulmustur Yeniliklere, islahatlara ordudan bas1ani1mistir Bununla birlikte Yeniceri isyanlarini gormekteyiz Ordunun siyasete bu acik mudahalelerinde once devlet adamlari degistirilir, idam edilirken, sonralari hukumdar degisiklikleri hatta idamlari (II Osman) da o1mustur
Osmanli'nin Son Doneminde Siyaset
II Mahmud tarafindan yeniceri ocagi kaldirilir Yenicerilerin iktidara mudahaleleri ,,muhafazakar( statukocu, mevcut duzenin devamindan yana, degisime karsi) ozellik tasirken yeni kurulan ordunun mudahaleleri batici, modern bir ozellik tasir Bu durum bagimsizliklarini kazanan Asya ve Afrika'nin eski somurge toplumlarinin ordularinda da gorulur TSK'nin iktidara yonelik mudahaleleri (gorunurde) resmi ideolojiyi korumaya yonelik oldugundan statukocu, muhafazakardir
II Mahmud'la birlikte batililasma hareketleri hiz kazanir Avrupa'ya egitim icin gonderilen gencler yurda donduklerinc hararetli Bati savunuculari durumundadirlar ,,Tepeden tirnaga, topyekun batililasma tek sozumdur
Bati hayranligi ve Batililasma hareketi Bati'yla iyi gecinme (ozellikle Rusya'ya karsi) Bati'ya dayanmayi, giderek de Osmanli uzerinde gun gectikce baskisini artiran Bati taleplerini, dayatmalarini karsilamayi getirmistir Tanzimat ve lslahat fermanlari, Mesrutiyet hareketleri hep Bati'nin hosnutlugunu, destegini saglamak icindir
Genc Osmanlilar (Jon Turkler), Ittihat ve Terakki cizgisi Osmanli padishinin mutlakiyetci iktidarina karsi orgutlu muhalefeti temsil eder Avrupa'da ve Turkiye'de yazili basin sahibi olan bu muhaliflerin yonetimdeki etkin sahislarla ve ordu mensuplariyla da iliskiye gecmesiyle askeraydinyonetici elit ittifaki kurulur
Jon Turkler bu ittifakla 30 Mayis 1876'da Abdulaziz'e karsi bir saray darbesi gerceklestirirler Abdulaziz'in yerine VMurad gecirilir V Murad'in acziyeti nedeniyle Mithat Pasa Abdulhamid'le Kanun'u Esasi uzerinde anilsarak Abdulhamid sultan ilan edilir
Mithat Pasa onderliginde gerceklestirilen bu ilk darbe darbelerle gelen anayasalargeleneginin baslangicidir Bu gelenek Cumhuriyet doneminde de devam edecektir
23 Aralik 1876'da Kanunu Esasi (I) Mesrutiyet ilan edildi Ilk kez yapilan secimlerde okumayazma bilen ve 25 yasini bitiren her vatandas secme, 35 yasini bitirenler de seci1me hakkina sahipti Iki meclisli sistemde Ayan Meclisi'nin 38 uyesini Abdulhamid secti Mebusan Meclisi'ne halk tarafindan 56'si musluman 40'i Hristiyan 96 mebus secildi Meclis halka degil padisaha karsi sorumluydu Padisahin meclisi feshetme ve guvenligi sarsan kisileri surgune gonderme yetkisi vardi Mecliste padisah da dahil hersey rahatlikla elestiriliyordu Ozellikle azinlik temsilcilerinin ayrilikci tavirlari dis mudahaleleri kolaylastiriyordu Ruslarla yapilan savas da yenilgi getirince II Abdulhamid 14 Subat 1878'de ic ve dis sartlari gerekce gostererek ve anayasadan kaynaklanan yetkisine dayanarak meclisi feshetti
II Abdulhamid 30 yil boyunca mutlak bir egemenlik kurdu Muhalif gruplar Ittihat ve Terakki adi altinda orgutlenerek yogun bir muhalefet baslattilar Ittihat ve Terakki' ye bagli subaylarin Manastir ve Selanik'te isyan cikarmalari uzerine II Abdulhamid 28 Temmuz 1908'de II Mesrutiyeti ilan etti, anayasa tekrar yururluge girdi
Yapilan secimlerde Ittihat ve Terakki' nin adaylari cogunlugu sagladi Mecliste 142 Turk, 60 Arap, 25 Arnavut, 23 Rum, 12 Ermeni, 5 Musevi, 4 Bulgar, 3 Sirp ve 1 Ulah milletvekili vardi Iktidarda ve Ozellikle askerler arasinda hizla kadrolasan Ittihat ve Terakki her gecen gun muhalefet uzerindeki baskilarini artirdi Ittihat ve Terakki' nin baskilarina karsi 13 Nisan 1909'da 31 Mart Vakasi gerceklesti Muhalefet kisa surede yayildi Ittihatcilarin etkin oldugu Selanik'ten gelen Mahmut Sevket Pasa komutasindaki Hareket Ordusu ayaklanmayi guclukle bastirdi Istanbul'da sikiyonetim ilan edildi Ittihatcilarin cogunluk oldugu meclis padisahi halk seni istemiyordeyip indirerek yerine V Mehmet Resat'i gecirdi 1876 Anayasasi'nda degisiklik yapilarak padisahm yetkileri sinirlandirildi, meclisin yetkileri artirildi Ittihat ve Terakki mesrutiyet, hurriyetsloganlarina ragmen giderek padisahtan daha mutlakiyetci bir yonetim olusturdular 31 Mart Vakasi bahane edilerek muhalefet hem kanuni yollarla hem de komitaci usullerle sindirildi, tevkif edildi Ahrar Firkasi, Ittihati Muhammedi, Fedakarani Millet ve Heyeti Muttefikai Osmaniye Cemiyeti kapatildi Her turlu muhalefet gerici, irticaci ve halk dusmaniilan edildi Muhalif gazeteciler faili mechullerle olduruldu Ittihat ve Terakki diktasina karsi kurulan Hurriyet ve Itilaf Firkasi ara secimlerde cogunlugu saglamalarina ragmen 1912 (sopali) secimlerinden sonra muhalefetin meclise girmeleri engellendi 23 Ocak 1913'teki Babi Ali Baskini ile hukumet yeniden degistirilerek 1918'e kadar suren Enver, Talat ve Cemal Pasalar'in eliyle fiilen bir oligarsi kurdular Ittihat ve Terakki despotizmi Osmanli'yi 1 Dunya Savasi'na sokarak devletin sonunu getirdi
Milli Mucadele Donemi
Milli Mucadele doneminde yerel direnis hareketlerini genelde ittihatcilar orgutlemekteydi Istanbul Hukumeti tarafindan ordu mufettisi olarak Erzurum'a gonderilen Mustafa Kemal yerel Mudafai Hukuk Cemiyetleri'ni Anadolu ve Rumeli Mudafai Hukuk Cemiyeti adi altinda topladi Bir nevi hukumet gibi calisan Temsil Heyeti secilerek basina M Kemal getirildi
Damat Ferit Pasa hukumetinin yerine Anadolu'daki hareketle daha iyi iliskiler kurabilecegi dusunulerek getiririlen Ali Riza Pasa baskanligindaki yeni hukumet Sivas Kongresi'ni ve Temsil Heyeti'ni tanidi Meclisi Mebusan icin secimler yapildi Meclis Misaki Milliyi tanidi Bunun uzerine Istanbul isgal edildi Istanbul'dan kacabilen mebuslarla yeni secilen mebuslar Ankara'da toplanarak 23 Nisan 1920'de TBMM'yi actilar
I Meclis uyelerinin tamami tam bagimsizlik noktasinda gorus birligi icinde olmalarina ragmen, gelecekteki yonetim sekli konusunda farkli gorusleri vardi 1921 Anayasasi'nda saltanat ve hilafet konusuna hic deginilmezken milli irade ve millet egemenliginden bahsedilmis, hakimiyetin kayitsiz sartsiz millete ait oldugu vurgulanmisti Fiili bir durum yaratilarak soz konusu iki kurum islevsiz birakildi Saltanatin kaldirilmasi soz konusu oldugunda yogun tartismalar yasanmis, M Kemal duruma su sozlerle mudahale etmistir:
Hakimiyet ve saltanat hic kimse tarafindan hic kimseye ilim icabidir diye, muzakere ile, munakasa ile verilmez Hakimiyet, saltanat kuvvetle, kudretle ve zorla alinir Osmanogullari, zorla Turk Milleti'nin hakimiyet ve saltanatina vaziulyed olmuslardi, bu tasallutlarini alti asirdan beri idame eylemislerdi Simdi de Turk Milleti bu mutecavizlerin hadlerini ihtar ederek, hakimiyet ve saltanatini, isyan ederek kendi eline, bilfiil almis bulunuyor Bu bir emrivakidir Mevzubahis olan, millete saltanatini, hakimiyetini birakacakmiyiz, birakmayacak miyiz? Meselesi degildir Mesele zaten emrivaki olmus bir hakikati ifadeden ibarettir Bu, behemehal olacaktir Burada ictima edenler, Meclis ve herkes meseleyi tabii gorurse, fikrimce muvafik olur Aksi takdirde, yine hakikat usulu dairesinde ifade olunacaktir Fakat ihtimal bazi kafalar kesilecektir( Lewis, s258)
Bu konusma halk adina yapilmis! Milletin haklarinin kendisinin oldugu soylenmistir Hilafet ve saltanat ugruna verilmis bir mucadele var ve bu mucadeleyi halk nezdinde mesrulastirmak icin bunu bizzat M Kemal hutbeler irad ederek ifade etmistir Mebuslarin muhalefetine ragmen once saltanat hilafetten ayrilarak (hilafete dokunmuyoruz denilerek) kaldirilmis Cumhuriyet ilan edilmis, halifenin gorevlerini meclis yapacak denilerek hilafet de kaldirilmistir Takiyye politikasinin en ala ornegi!
Turkiye'de demokrasi tartismalari ozel1ikle darbe donemlerinde yogunlasir Zaten darbeler de demokrasi icin yapilir, demokrasiye demokrasi icin ara verilir Darbeler arasinda sikisan demokrasinin de ne kadar demokrasi oldugu tartisi1irltartisacagiz 28 subat sureci ve 18 Nisan secimleri nedeniyle demokrasi tartismalari yine gundemde
Turk demokrasisini, Turk siyaset geleneginden bagimsiz dusunemeyiz Turk siyaset geleneginin en belirgin ozelligi ise militarist, seckinci bir karakter tasimasi ve sivillesememis olmasidir Kadim Turk devletlerin (Orta Asya'da kurulanlar) ordu devletleridir Anadolu'da kurulan Selcuklu Devleti'nde ikta, Osmanli Deviltinde de timar sistemleriyle siyasal, ekonomik ve sosyal yapi orduya gore duzenlenmisir Devletin basi olan hukumdarlar da ayni zamanda ordunun komutanidirlar Osmanli'da timar sisteminin bozulmasiyla birlikte ordu, ekonomik, siyasal ve sosyal yapi da bozulmustur Yeniliklere, islahatlara ordudan bas1ani1mistir Bununla birlikte Yeniceri isyanlarini gormekteyiz Ordunun siyasete bu acik mudahalelerinde once devlet adamlari degistirilir, idam edilirken, sonralari hukumdar degisiklikleri hatta idamlari (II Osman) da o1mustur
Osmanli'nin Son Doneminde Siyaset
II Mahmud tarafindan yeniceri ocagi kaldirilir Yenicerilerin iktidara mudahaleleri ,,muhafazakar( statukocu, mevcut duzenin devamindan yana, degisime karsi) ozellik tasirken yeni kurulan ordunun mudahaleleri batici, modern bir ozellik tasir Bu durum bagimsizliklarini kazanan Asya ve Afrika'nin eski somurge toplumlarinin ordularinda da gorulur TSK'nin iktidara yonelik mudahaleleri (gorunurde) resmi ideolojiyi korumaya yonelik oldugundan statukocu, muhafazakardir
II Mahmud'la birlikte batililasma hareketleri hiz kazanir Avrupa'ya egitim icin gonderilen gencler yurda donduklerinc hararetli Bati savunuculari durumundadirlar ,,Tepeden tirnaga, topyekun batililasma tek sozumdur
Bati hayranligi ve Batililasma hareketi Bati'yla iyi gecinme (ozellikle Rusya'ya karsi) Bati'ya dayanmayi, giderek de Osmanli uzerinde gun gectikce baskisini artiran Bati taleplerini, dayatmalarini karsilamayi getirmistir Tanzimat ve lslahat fermanlari, Mesrutiyet hareketleri hep Bati'nin hosnutlugunu, destegini saglamak icindir
Genc Osmanlilar (Jon Turkler), Ittihat ve Terakki cizgisi Osmanli padishinin mutlakiyetci iktidarina karsi orgutlu muhalefeti temsil eder Avrupa'da ve Turkiye'de yazili basin sahibi olan bu muhaliflerin yonetimdeki etkin sahislarla ve ordu mensuplariyla da iliskiye gecmesiyle askeraydinyonetici elit ittifaki kurulur
Jon Turkler bu ittifakla 30 Mayis 1876'da Abdulaziz'e karsi bir saray darbesi gerceklestirirler Abdulaziz'in yerine VMurad gecirilir V Murad'in acziyeti nedeniyle Mithat Pasa Abdulhamid'le Kanun'u Esasi uzerinde anilsarak Abdulhamid sultan ilan edilir
Mithat Pasa onderliginde gerceklestirilen bu ilk darbe darbelerle gelen anayasalargeleneginin baslangicidir Bu gelenek Cumhuriyet doneminde de devam edecektir
23 Aralik 1876'da Kanunu Esasi (I) Mesrutiyet ilan edildi Ilk kez yapilan secimlerde okumayazma bilen ve 25 yasini bitiren her vatandas secme, 35 yasini bitirenler de seci1me hakkina sahipti Iki meclisli sistemde Ayan Meclisi'nin 38 uyesini Abdulhamid secti Mebusan Meclisi'ne halk tarafindan 56'si musluman 40'i Hristiyan 96 mebus secildi Meclis halka degil padisaha karsi sorumluydu Padisahin meclisi feshetme ve guvenligi sarsan kisileri surgune gonderme yetkisi vardi Mecliste padisah da dahil hersey rahatlikla elestiriliyordu Ozellikle azinlik temsilcilerinin ayrilikci tavirlari dis mudahaleleri kolaylastiriyordu Ruslarla yapilan savas da yenilgi getirince II Abdulhamid 14 Subat 1878'de ic ve dis sartlari gerekce gostererek ve anayasadan kaynaklanan yetkisine dayanarak meclisi feshetti
II Abdulhamid 30 yil boyunca mutlak bir egemenlik kurdu Muhalif gruplar Ittihat ve Terakki adi altinda orgutlenerek yogun bir muhalefet baslattilar Ittihat ve Terakki' ye bagli subaylarin Manastir ve Selanik'te isyan cikarmalari uzerine II Abdulhamid 28 Temmuz 1908'de II Mesrutiyeti ilan etti, anayasa tekrar yururluge girdi
Yapilan secimlerde Ittihat ve Terakki' nin adaylari cogunlugu sagladi Mecliste 142 Turk, 60 Arap, 25 Arnavut, 23 Rum, 12 Ermeni, 5 Musevi, 4 Bulgar, 3 Sirp ve 1 Ulah milletvekili vardi Iktidarda ve Ozellikle askerler arasinda hizla kadrolasan Ittihat ve Terakki her gecen gun muhalefet uzerindeki baskilarini artirdi Ittihat ve Terakki' nin baskilarina karsi 13 Nisan 1909'da 31 Mart Vakasi gerceklesti Muhalefet kisa surede yayildi Ittihatcilarin etkin oldugu Selanik'ten gelen Mahmut Sevket Pasa komutasindaki Hareket Ordusu ayaklanmayi guclukle bastirdi Istanbul'da sikiyonetim ilan edildi Ittihatcilarin cogunluk oldugu meclis padisahi halk seni istemiyordeyip indirerek yerine V Mehmet Resat'i gecirdi 1876 Anayasasi'nda degisiklik yapilarak padisahm yetkileri sinirlandirildi, meclisin yetkileri artirildi Ittihat ve Terakki mesrutiyet, hurriyetsloganlarina ragmen giderek padisahtan daha mutlakiyetci bir yonetim olusturdular 31 Mart Vakasi bahane edilerek muhalefet hem kanuni yollarla hem de komitaci usullerle sindirildi, tevkif edildi Ahrar Firkasi, Ittihati Muhammedi, Fedakarani Millet ve Heyeti Muttefikai Osmaniye Cemiyeti kapatildi Her turlu muhalefet gerici, irticaci ve halk dusmaniilan edildi Muhalif gazeteciler faili mechullerle olduruldu Ittihat ve Terakki diktasina karsi kurulan Hurriyet ve Itilaf Firkasi ara secimlerde cogunlugu saglamalarina ragmen 1912 (sopali) secimlerinden sonra muhalefetin meclise girmeleri engellendi 23 Ocak 1913'teki Babi Ali Baskini ile hukumet yeniden degistirilerek 1918'e kadar suren Enver, Talat ve Cemal Pasalar'in eliyle fiilen bir oligarsi kurdular Ittihat ve Terakki despotizmi Osmanli'yi 1 Dunya Savasi'na sokarak devletin sonunu getirdi
Milli Mucadele Donemi
Milli Mucadele doneminde yerel direnis hareketlerini genelde ittihatcilar orgutlemekteydi Istanbul Hukumeti tarafindan ordu mufettisi olarak Erzurum'a gonderilen Mustafa Kemal yerel Mudafai Hukuk Cemiyetleri'ni Anadolu ve Rumeli Mudafai Hukuk Cemiyeti adi altinda topladi Bir nevi hukumet gibi calisan Temsil Heyeti secilerek basina M Kemal getirildi
Damat Ferit Pasa hukumetinin yerine Anadolu'daki hareketle daha iyi iliskiler kurabilecegi dusunulerek getiririlen Ali Riza Pasa baskanligindaki yeni hukumet Sivas Kongresi'ni ve Temsil Heyeti'ni tanidi Meclisi Mebusan icin secimler yapildi Meclis Misaki Milliyi tanidi Bunun uzerine Istanbul isgal edildi Istanbul'dan kacabilen mebuslarla yeni secilen mebuslar Ankara'da toplanarak 23 Nisan 1920'de TBMM'yi actilar
I Meclis uyelerinin tamami tam bagimsizlik noktasinda gorus birligi icinde olmalarina ragmen, gelecekteki yonetim sekli konusunda farkli gorusleri vardi 1921 Anayasasi'nda saltanat ve hilafet konusuna hic deginilmezken milli irade ve millet egemenliginden bahsedilmis, hakimiyetin kayitsiz sartsiz millete ait oldugu vurgulanmisti Fiili bir durum yaratilarak soz konusu iki kurum islevsiz birakildi Saltanatin kaldirilmasi soz konusu oldugunda yogun tartismalar yasanmis, M Kemal duruma su sozlerle mudahale etmistir:
Hakimiyet ve saltanat hic kimse tarafindan hic kimseye ilim icabidir diye, muzakere ile, munakasa ile verilmez Hakimiyet, saltanat kuvvetle, kudretle ve zorla alinir Osmanogullari, zorla Turk Milleti'nin hakimiyet ve saltanatina vaziulyed olmuslardi, bu tasallutlarini alti asirdan beri idame eylemislerdi Simdi de Turk Milleti bu mutecavizlerin hadlerini ihtar ederek, hakimiyet ve saltanatini, isyan ederek kendi eline, bilfiil almis bulunuyor Bu bir emrivakidir Mevzubahis olan, millete saltanatini, hakimiyetini birakacakmiyiz, birakmayacak miyiz? Meselesi degildir Mesele zaten emrivaki olmus bir hakikati ifadeden ibarettir Bu, behemehal olacaktir Burada ictima edenler, Meclis ve herkes meseleyi tabii gorurse, fikrimce muvafik olur Aksi takdirde, yine hakikat usulu dairesinde ifade olunacaktir Fakat ihtimal bazi kafalar kesilecektir( Lewis, s258)
Bu konusma halk adina yapilmis! Milletin haklarinin kendisinin oldugu soylenmistir Hilafet ve saltanat ugruna verilmis bir mucadele var ve bu mucadeleyi halk nezdinde mesrulastirmak icin bunu bizzat M Kemal hutbeler irad ederek ifade etmistir Mebuslarin muhalefetine ragmen once saltanat hilafetten ayrilarak (hilafete dokunmuyoruz denilerek) kaldirilmis Cumhuriyet ilan edilmis, halifenin gorevlerini meclis yapacak denilerek hilafet de kaldirilmistir Takiyye politikasinin en ala ornegi!