Türk Demokrasi Tarihi
Türkiye'de demokrasi tartismalari özel1ikle darbe dönemlerinde yogunlasir Zaten darbeler de demokrasi için yapilir, demokrasiye demokrasi için ara verilir Darbeler arasinda sikisan demokrasinin de ne değin demokrasi oldugu tartisi1irltartisacagiz 28 subat süreci ve 18 Nisan seçimleri sebebiyle demokrasi tartismalari yine gündemde
Türk demokrasisini, Türk siyaset geleneginden bagimsiz düsünemeyiz Türk siyaset geleneginin en keskin özelligi ise militarist, seçkinci bir kişilik tasimasi ve sivillesememis olmasidir Kadim Türk devletlerin (Orta Asya'da kurulanlar) ordu devletleridir Anadolu'da kurulan Selçuklu Devleti'nde ikta, Osmanli Deviltinde de timar sistemleriyle siyasal, idareli ve sosyal yapi orduya göre düzenlenmisir Devletin basi olan hükümdarlar da ayni zamanda ordunun komutanidirlar Osmanli'da timar sisteminin bozulmasiyla birlikte ordu, hesaplı, siyasal ve sosyal yapi da bozulmustur Yeniliklere, islahatlara ordudan bas1ani1mistir bununla birlikte Yeniçeri isyanlarini görmekteyiz Ordunun siyasete bu açik müdahalelerinde önce devlet adamlari degistirilir, idam edilirken, sonralari hükümdar degisiklikleri hatta idamlari (II Osman) da o1mustur
Osmanli'nin Son Döneminde Siyaset
II Mahmud tarafindan yeniçeri ocagi kaldirilir Yeniçerilerin iktidara müdahaleleri ,,muhafazakar( statükocu, mevcut düzenin devamindan yanlamasına, degisime karsi) özellik tasirken yeni kurulan ordunun müdahaleleri batici, modern bir nitelik tasir Bu koşul bagimsizliklarini kazanan Asya ve Afrika'nin eski sömürge toplumlarinin ordularinda da görülür TSK'nin iktidara karşın müdahaleleri (belli ki) devlete ait ideolojiyi korumaya yönelik oldugundan statükocu, muhafazakardir
II Mahmud'la birlikte batililasma hareketleri hiz kazanir Avrupa'ya egitim için gönderilen gençler yurda döndüklerinc hararetli Bati savunuculari durumundadirlar ,,Tepeden tirnaga, topyekün batililasma tek sözümdür
Bati hayranligi ve Batililasma hareketi Bati'yla iyi geçinme (özellikle Rusya'ya karsi) Bati'ya dayanmayi, artan bir şekilde de Osmanli üstünde gün geçtikçe baskisini artiran Bati taleplerini, dayatmalarini karsilamayi getirmistir Tanzimat ve lslahat fermanlari, Mesrutiyet hareketleri daima Bati'nin hosnutlugunu, destegini saglamak içindir
Genç Osmanlilar (Jön Türkler), Ittihat ve Terakki çizgisi Osmanli padishinin mutlakiyetçi iktidarina karsi örgütlü muhalefeti temsil eder Avrupa'da ve Türkiye'de yazili basin sahibi olan bu muhaliflerin yönetimdeki etkin sahislarla ve ordu mensuplariyla da iliskiye geçmesiyle askeraydinyönetici elit ittifaki kurulur
Jön Türkler bu ittifakla 30 Mayis 1876'da Abdülaziz'e karsi bir saray darbesi gerçeklestirirler Abdülaziz'in yerine VMurad geçirilir V Murad'in acziyeti sebebiyle Mithat Pasa Abdülhamid'le Kanun'u Esasi üstünde anilsarak Abdülhamid sultan bildiri edilir
Mithat Pasa önderliginde gerçeklestirilen bu birincil darbe darbelerle gelen anayasalargeleneginin baslangicidir Bu gelenek Cumhuriyet döneminde de devam edecektir
23 Aralik 1876'da Kanunu Esasi (I) Mesrutiyet bildiri edildi öncelikle yapilan seçimlerde okumayazma bilen ve 25 yasini tüketen her vatandas seçme, 35 yasini bitirenler de seçi1me hakkina sahipti Iki meclisli sistemde Ayan Meclisi'nin 38 üyesini Abdülhamid seçti Mebusan Meclisi'ne ahali tarafindan 56'si müslüman 40'i Hristiyan 96 mebus seçildi Meclis halka degil padisaha karsi sorumluydu Padisahin meclisi feshetme ve güvenligi sarsan kisileri sürgüne gönderme yetkisi vardi Mecliste padisah da dahil hersey rahatlikla elestiriliyordu Bilhassa azinlik temsilcilerinin ayrilikçi tavirlari dis müdahaleleri kolaylastiriyordu Ruslarla yapilan savas da mağlubiyet getirince II Abdülhamid 14 Subat 1878'de iç ve dis sartlari mazeret göstererek ve anayasadan kaynaklanan yetkisine dayanarak meclisi feshetti
II Abdülhamid 30 yil her tarafında mutlak bir hakimlik kurdu Rakip gruplar Ittihat ve Terakki adi altinda örgütlenerek yogun bir muhalefet baslattilar Ittihat ve Terakki' ye bagli subaylarin Manastir ve Selanik'te isyan cikarmalari üstüne II Abdülhamid 28 Temmuz 1908'de II Mesrutiyeti ilan etti, anayasa bitmiş yürürlüge girdi
Yapilan seçimlerde Ittihat ve Terakki' nin adaylari çogunlugu sagladi Mecliste 142 Türk, 60 Arap, 25 Arnavut, 23 Rum, 12 Ermeni, 5 Musevi, 4 Bulgar, 3 Sirp ve 1 Ulah milletvekili vardi Iktidarda ve Özellikle askerler arasinda hizla kadrolasan Ittihat ve Terakki her geçen gün muhalefet üzerindeki baskilarini artirdi Ittihat ve Terakki' nin baskilarina karsi 13 Nisan 1909'da 31 Mart Vakasi gerçeklesti Muhalefet kisa sürede yayildi Ittihatcilarin etkili oldugu Selanik'ten gelen Mahmut Sevket Pasa komutasindaki Hareket Ordusu ayaklanmayi güçlükle bastirdi Istanbul'da sikiyönetim bildiri edildi Ittihatcilarin çogunluk oldugu meclis padisahi millet seni istemiyordeyip indirerek yerine V Mehmet Resat'i geçirdi 1876 Anayasasi'nda degisiklik yapilarak padisahm yetkileri sinirlandirildi, meclisin yetkileri artirildi Ittihat ve Terakki mesrutiyet, hürriyetsloganlarina ragmen gitgide artarak padisahtan daha mutlakiyetci bir idare olusturdular 31 Mart Vakasi edilerek muhalefet keza kanuni yollarla keza de komitaci usullerle sindirildi, tevkif edildi Ahrar Firkasi, Ittihati Muhammedi, Fedakarani Halk Müziği ve Heyeti Müttefikai Osmaniye Cemiyeti kapatildi Her türlü muhalefet gerici, irticaci ve ırk düsmanibildiri edildi Rakip gazeteciler faili mechullerle öldürüldü Ittihat ve Terakki diktasina karsi kurulan Hürriyet ve Itilaf Firkasi ara seçimlerde çogunlugu saglamalarina ragmen 1912 (sopali) seçimlerinden sonra muhalefetin meclise girmeleri engellendi 23 Ocak 1913'teki Babi Ali Baskini ile hükümet yeniden degistirilerek 1918'e değin süren Enver, Talat ve Cemal Pasalar'in eliyle gerçekte bir oligarsi kurdular Ittihat ve Terakki despotizmi Osmanli'yi 1 Dünya Savasi'na sokarak devletin sonunu getirdi
Milli Çaba Dönemi
Ulusal Çaba döneminde lokal direnis hareketlerini çoğunlukla ittihatcilar örgütlemekteydi Istanbul Hükümeti tarafindan ordu müfettisi olarak Erzurum'a gönderilen Mustafa Kemal yerel Müdafai Hukuk Cemiyetleri'ni Anadolu ve Rumeli Müdafai Hukuk Cemiyeti adi altinda topladi Bir nevi hükümet gibi çalisan Temsil Heyeti seçilerek basina M Kemal getirildi
Güvey Ferit Pasa hükümetinin yerine Anadolu'daki hareketle daha iyi iliskiler kurabilecegi düsünülerek getiririlen Ali Riza Pasa baskanligindaki yeni hükümet Sivas Kongresi'ni ve Temsil Heyeti'ni tanidi Meclisi Mebusan için seçimler yapildi Meclis Misaki Milliyi tanidi Bunun üstüne Istanbul isgal edildi Istanbul'dan kaçabilen mebuslarla yeni seçilen mebuslar Ankara'da toplanarak 23 Nisan 1920'de TBMM'yi açtilar
I Meclis üyelerinin tamami tam bagimsizlik noktasinda görüs birligi içinde olmalarina ragmen, gelecekteki idare sekli konusunda farkli görüsleri vardi 1921 Anayasasi'nda saltanat ve hilafet konusuna hiç deginilmezken milli irade ve millet egemenliginden bahsedilmis, hakimiyetin kayitsiz sartsiz millete ait oldugu vurgulanmisti Fiili bir şart yaratilarak söz konusu iki kurum islevsiz birakildi Saltanatin kaldirilmasi laf konusu oldugunda yogun tartismalar yasanmis, M Kemal duruma su sözlerle müdahale etmistir:
Hakimiyet ve saltanat hiç kimse tarafindan hiç kimseye ilim icabidir diye, münazara ile, münakasa ile verilmez Hakimiyet, saltanat kuvvetle, kudretle ve cebren alinir Osmanogullari, zorla Türk Milleti'nin hakimiyet ve saltanatina vaziulyed olmuslardi, bu tasallutlarini alti asirdan beri idame eylemislerdi Simdi de Türk Milleti bu mütecavizlerin hadlerini uyarı ederek, hakimiyet ve saltanatini, ayaklanma ederek kendi eline, bilfiil almis bulunuyor Bu bir emrivakidir Mevzubahis olan, millete saltanatini, hakimiyetini birakacakmiyiz, birakmayacak miyiz? Meselesi degildir Mesele zaten emrivaki olmus bir hakikati ifadeden ibarettir Bu, behemehal olacaktir Burada ictima edenler, Meclis ve herkes meseleyi natürel görürse, fikrimce muvafik olur Somurtkan takdirde, yine hakikat usulü dairesinde ifade olunacaktir Fakat olanak bazi kafalar kesilecektir( Lewis, s258)
Bu konusma ırk adina yapilmis! Milletin haklarinin kendisinin oldugu söylenmistir Hilafet ve saltanat ugruna verilmis bir çaba var ve bu mücadeleyi millet nezdinde mesrulastirmak için bunu bana kalırsa M Kemal hutbeler irad ederek ifade etmistir Mebuslarin muhalefetine ragmen önce saltanat hilafetten ayrilarak (hilafete dokunmuyoruz denilerek) kaldirilmis Cumhuriyet ilan edilmis, halifenin görevlerini meclis yapacak denilerek hilafet de kaldirilmistir Takiyye politikasinin en ala örnegi! *
Türkiye'de demokrasi tartismalari özel1ikle darbe dönemlerinde yogunlasir Zaten darbeler de demokrasi için yapilir, demokrasiye demokrasi için ara verilir Darbeler arasinda sikisan demokrasinin de ne değin demokrasi oldugu tartisi1irltartisacagiz 28 subat süreci ve 18 Nisan seçimleri sebebiyle demokrasi tartismalari yine gündemde
Türk demokrasisini, Türk siyaset geleneginden bagimsiz düsünemeyiz Türk siyaset geleneginin en keskin özelligi ise militarist, seçkinci bir kişilik tasimasi ve sivillesememis olmasidir Kadim Türk devletlerin (Orta Asya'da kurulanlar) ordu devletleridir Anadolu'da kurulan Selçuklu Devleti'nde ikta, Osmanli Deviltinde de timar sistemleriyle siyasal, idareli ve sosyal yapi orduya göre düzenlenmisir Devletin basi olan hükümdarlar da ayni zamanda ordunun komutanidirlar Osmanli'da timar sisteminin bozulmasiyla birlikte ordu, hesaplı, siyasal ve sosyal yapi da bozulmustur Yeniliklere, islahatlara ordudan bas1ani1mistir bununla birlikte Yeniçeri isyanlarini görmekteyiz Ordunun siyasete bu açik müdahalelerinde önce devlet adamlari degistirilir, idam edilirken, sonralari hükümdar degisiklikleri hatta idamlari (II Osman) da o1mustur
Osmanli'nin Son Döneminde Siyaset
II Mahmud tarafindan yeniçeri ocagi kaldirilir Yeniçerilerin iktidara müdahaleleri ,,muhafazakar( statükocu, mevcut düzenin devamindan yanlamasına, degisime karsi) özellik tasirken yeni kurulan ordunun müdahaleleri batici, modern bir nitelik tasir Bu koşul bagimsizliklarini kazanan Asya ve Afrika'nin eski sömürge toplumlarinin ordularinda da görülür TSK'nin iktidara karşın müdahaleleri (belli ki) devlete ait ideolojiyi korumaya yönelik oldugundan statükocu, muhafazakardir
II Mahmud'la birlikte batililasma hareketleri hiz kazanir Avrupa'ya egitim için gönderilen gençler yurda döndüklerinc hararetli Bati savunuculari durumundadirlar ,,Tepeden tirnaga, topyekün batililasma tek sözümdür
Bati hayranligi ve Batililasma hareketi Bati'yla iyi geçinme (özellikle Rusya'ya karsi) Bati'ya dayanmayi, artan bir şekilde de Osmanli üstünde gün geçtikçe baskisini artiran Bati taleplerini, dayatmalarini karsilamayi getirmistir Tanzimat ve lslahat fermanlari, Mesrutiyet hareketleri daima Bati'nin hosnutlugunu, destegini saglamak içindir
Genç Osmanlilar (Jön Türkler), Ittihat ve Terakki çizgisi Osmanli padishinin mutlakiyetçi iktidarina karsi örgütlü muhalefeti temsil eder Avrupa'da ve Türkiye'de yazili basin sahibi olan bu muhaliflerin yönetimdeki etkin sahislarla ve ordu mensuplariyla da iliskiye geçmesiyle askeraydinyönetici elit ittifaki kurulur
Jön Türkler bu ittifakla 30 Mayis 1876'da Abdülaziz'e karsi bir saray darbesi gerçeklestirirler Abdülaziz'in yerine VMurad geçirilir V Murad'in acziyeti sebebiyle Mithat Pasa Abdülhamid'le Kanun'u Esasi üstünde anilsarak Abdülhamid sultan bildiri edilir
Mithat Pasa önderliginde gerçeklestirilen bu birincil darbe darbelerle gelen anayasalargeleneginin baslangicidir Bu gelenek Cumhuriyet döneminde de devam edecektir
23 Aralik 1876'da Kanunu Esasi (I) Mesrutiyet bildiri edildi öncelikle yapilan seçimlerde okumayazma bilen ve 25 yasini tüketen her vatandas seçme, 35 yasini bitirenler de seçi1me hakkina sahipti Iki meclisli sistemde Ayan Meclisi'nin 38 üyesini Abdülhamid seçti Mebusan Meclisi'ne ahali tarafindan 56'si müslüman 40'i Hristiyan 96 mebus seçildi Meclis halka degil padisaha karsi sorumluydu Padisahin meclisi feshetme ve güvenligi sarsan kisileri sürgüne gönderme yetkisi vardi Mecliste padisah da dahil hersey rahatlikla elestiriliyordu Bilhassa azinlik temsilcilerinin ayrilikçi tavirlari dis müdahaleleri kolaylastiriyordu Ruslarla yapilan savas da mağlubiyet getirince II Abdülhamid 14 Subat 1878'de iç ve dis sartlari mazeret göstererek ve anayasadan kaynaklanan yetkisine dayanarak meclisi feshetti
II Abdülhamid 30 yil her tarafında mutlak bir hakimlik kurdu Rakip gruplar Ittihat ve Terakki adi altinda örgütlenerek yogun bir muhalefet baslattilar Ittihat ve Terakki' ye bagli subaylarin Manastir ve Selanik'te isyan cikarmalari üstüne II Abdülhamid 28 Temmuz 1908'de II Mesrutiyeti ilan etti, anayasa bitmiş yürürlüge girdi
Yapilan seçimlerde Ittihat ve Terakki' nin adaylari çogunlugu sagladi Mecliste 142 Türk, 60 Arap, 25 Arnavut, 23 Rum, 12 Ermeni, 5 Musevi, 4 Bulgar, 3 Sirp ve 1 Ulah milletvekili vardi Iktidarda ve Özellikle askerler arasinda hizla kadrolasan Ittihat ve Terakki her geçen gün muhalefet üzerindeki baskilarini artirdi Ittihat ve Terakki' nin baskilarina karsi 13 Nisan 1909'da 31 Mart Vakasi gerçeklesti Muhalefet kisa sürede yayildi Ittihatcilarin etkili oldugu Selanik'ten gelen Mahmut Sevket Pasa komutasindaki Hareket Ordusu ayaklanmayi güçlükle bastirdi Istanbul'da sikiyönetim bildiri edildi Ittihatcilarin çogunluk oldugu meclis padisahi millet seni istemiyordeyip indirerek yerine V Mehmet Resat'i geçirdi 1876 Anayasasi'nda degisiklik yapilarak padisahm yetkileri sinirlandirildi, meclisin yetkileri artirildi Ittihat ve Terakki mesrutiyet, hürriyetsloganlarina ragmen gitgide artarak padisahtan daha mutlakiyetci bir idare olusturdular 31 Mart Vakasi edilerek muhalefet keza kanuni yollarla keza de komitaci usullerle sindirildi, tevkif edildi Ahrar Firkasi, Ittihati Muhammedi, Fedakarani Halk Müziği ve Heyeti Müttefikai Osmaniye Cemiyeti kapatildi Her türlü muhalefet gerici, irticaci ve ırk düsmanibildiri edildi Rakip gazeteciler faili mechullerle öldürüldü Ittihat ve Terakki diktasina karsi kurulan Hürriyet ve Itilaf Firkasi ara seçimlerde çogunlugu saglamalarina ragmen 1912 (sopali) seçimlerinden sonra muhalefetin meclise girmeleri engellendi 23 Ocak 1913'teki Babi Ali Baskini ile hükümet yeniden degistirilerek 1918'e değin süren Enver, Talat ve Cemal Pasalar'in eliyle gerçekte bir oligarsi kurdular Ittihat ve Terakki despotizmi Osmanli'yi 1 Dünya Savasi'na sokarak devletin sonunu getirdi
Milli Çaba Dönemi
Ulusal Çaba döneminde lokal direnis hareketlerini çoğunlukla ittihatcilar örgütlemekteydi Istanbul Hükümeti tarafindan ordu müfettisi olarak Erzurum'a gönderilen Mustafa Kemal yerel Müdafai Hukuk Cemiyetleri'ni Anadolu ve Rumeli Müdafai Hukuk Cemiyeti adi altinda topladi Bir nevi hükümet gibi çalisan Temsil Heyeti seçilerek basina M Kemal getirildi
Güvey Ferit Pasa hükümetinin yerine Anadolu'daki hareketle daha iyi iliskiler kurabilecegi düsünülerek getiririlen Ali Riza Pasa baskanligindaki yeni hükümet Sivas Kongresi'ni ve Temsil Heyeti'ni tanidi Meclisi Mebusan için seçimler yapildi Meclis Misaki Milliyi tanidi Bunun üstüne Istanbul isgal edildi Istanbul'dan kaçabilen mebuslarla yeni seçilen mebuslar Ankara'da toplanarak 23 Nisan 1920'de TBMM'yi açtilar
I Meclis üyelerinin tamami tam bagimsizlik noktasinda görüs birligi içinde olmalarina ragmen, gelecekteki idare sekli konusunda farkli görüsleri vardi 1921 Anayasasi'nda saltanat ve hilafet konusuna hiç deginilmezken milli irade ve millet egemenliginden bahsedilmis, hakimiyetin kayitsiz sartsiz millete ait oldugu vurgulanmisti Fiili bir şart yaratilarak söz konusu iki kurum islevsiz birakildi Saltanatin kaldirilmasi laf konusu oldugunda yogun tartismalar yasanmis, M Kemal duruma su sözlerle müdahale etmistir:
Hakimiyet ve saltanat hiç kimse tarafindan hiç kimseye ilim icabidir diye, münazara ile, münakasa ile verilmez Hakimiyet, saltanat kuvvetle, kudretle ve cebren alinir Osmanogullari, zorla Türk Milleti'nin hakimiyet ve saltanatina vaziulyed olmuslardi, bu tasallutlarini alti asirdan beri idame eylemislerdi Simdi de Türk Milleti bu mütecavizlerin hadlerini uyarı ederek, hakimiyet ve saltanatini, ayaklanma ederek kendi eline, bilfiil almis bulunuyor Bu bir emrivakidir Mevzubahis olan, millete saltanatini, hakimiyetini birakacakmiyiz, birakmayacak miyiz? Meselesi degildir Mesele zaten emrivaki olmus bir hakikati ifadeden ibarettir Bu, behemehal olacaktir Burada ictima edenler, Meclis ve herkes meseleyi natürel görürse, fikrimce muvafik olur Somurtkan takdirde, yine hakikat usulü dairesinde ifade olunacaktir Fakat olanak bazi kafalar kesilecektir( Lewis, s258)
Bu konusma ırk adina yapilmis! Milletin haklarinin kendisinin oldugu söylenmistir Hilafet ve saltanat ugruna verilmis bir çaba var ve bu mücadeleyi millet nezdinde mesrulastirmak için bunu bana kalırsa M Kemal hutbeler irad ederek ifade etmistir Mebuslarin muhalefetine ragmen önce saltanat hilafetten ayrilarak (hilafete dokunmuyoruz denilerek) kaldirilmis Cumhuriyet ilan edilmis, halifenin görevlerini meclis yapacak denilerek hilafet de kaldirilmistir Takiyye politikasinin en ala örnegi! *
