Turk Edebiyatında Biyografi Yazan Yazarlar Hakkında Bilgi
Turk şairlerinin biyografilerinin toplandığı ilk Turkce şuara tezkiresi XV yuzyılda kaleme alınan Ali Şir Nevayi (o1501907) ‘nin Mecalisu ’nNefais (1491896) adlı eseridir
Tanzimattan gunumuze kadar yazılmış biyografilere şu ornekleri verebiliriz: Recaizade Mahmut Ekrem, Kudemadan Birkac Şair (1885); Muallim Naci, Osmanlı Şairleri (1890); Beşir Fuad, Viktor Hugo (1886); Suleyman Nazif, Mehmet Akif (1924); Kenan Akyuz, Tevfik Fikret (1947); Mehmet Kaplan, Namık Kemal Hayatı ve Eserleri (1948); Olcay Onertoy, Halit Ziya Uşaklıgil, Romancılığı ve Romanımızdaki Yeri (1965); Birol Emil, Mizancı Murad Bey, Hayatı ve Eserleri (1979); Nurullah Cetin, Behcet Necatigil, Hayatı, Sanatı ve Eserleri (1998)
KKendi alanlarında unlu olmuş, siyaset adamı, edebiyatcı, sporcu, bilim adamı, ses, sinema, tiyatro sanatcısı, gazeteci, ticaret adamı gibi kişilerin hayatlarını, neler yaptıklarını, ulke ve dunya insanlığına neler kazandırdıklarını, hayatlarının onemli başarılarını ve donum noktalarını butunuyle anlatan yazı ve kitaplara biyografi (yaşamoykusu) denir
Bir kişinin hayatını ayrıntılı olarak veren kişisel biyografi kitapları olduğu gibi, birden cok kişinin hayat hikayelerini bir araya getiren genel biyografi eserleri de vardır
Orneğin antolojilerde, ansiklopedilerde, yıllıklarda birden cok kişinin biyografileri cok kısa olarak ana hatlarıyla verilir Bu eserlerde ya da yazarın kitabının arka kapağında veya ic sayfasında yer alan biyografiler genellikle kısadır Ayrıntıları atılmış daha cok doğum olum tarihleri, doğum yerleri, bitirdikleri okullar, calıştıkları işler, yazdıkları eserler ve onemli başarıları anılmakla yetinilir
Her doneme, her mesleğe ve her millete ait kişilerin biyografilerini veren eserlere evrensel biyografi, bir millete ait kişilerin biyografilerini verenlere ulusal biyografi, bir bolgeye mensup kişilerin biyografilerinin toplandığı eserlere bolgesel biyografi, belli bir mesleğe mensup kişilerin yer aldığı eserlere mesleki biyografi, belli bir donemde yaşayanların hayat hikayelerinin verildiği eserlere de donem biyografisi denir Donem biyografisine cağdaş insanların yer aldığı Who ’s Who? (Kim Kimdir?) adlı eseri gosterebiliriz
Biyografiler yazım tekniğine gore de farklılıklar arz etmektedir Bunları kısaca şoyle sınıflandırabiliriz:
a Bilimsel biyografi
Biyografik bilgileri kronolojik bir sıra icerisinde, alt başlıklar halinde, onun donemi icindeki konumunu, getirdiği yenilikleri, gosterdiği başarıları, eserlerini, eserlerinin değişik ozelliklerini eleştirel bir tutumla, belgelere, araştırma ve incelemelere dayalı olarak veren calışmalara bilimsel biyografi ya da biyografik monografi denir Bu tur eserlerde kişinin doğumu, yetişmesi, oğrenimi, calışma hayatı, turlerine gore eserleri, eserlerinin onemi, şekil ve muhteva ozellikleri, başarıları, odulleri ve başka ozellikleri bolumler halinde verilir Bilimsel biyografi turune şu ornekler verilebilir: Mehmet Kaplan, Tevfik Fikret DevirŞahsiyetEser (1971); İsmail Parlatır, Recaizade Mahmut Ekrem (1995); OFaruk Huyuguzel, Huseyin Cahit Yalcın ’ın Hayatı ve Edebi Eserleri Uzerinde Bir Araştırma (1984)
b Biyografik roman
Roman, hikaye gibi tahkiye kurgusu icerisinde, olay anlatımı uslUbuyla kişiyi bir roman kahramanı gibi olayların icindeki konumlarıyla sunan eserlere de edebi biyografi ya da biyografik roman denir Biyografik romanlarda kişinin ruhsal ve fiziksel ozellikleri, davranışları, duyguları, duşunceleri, tepkileri, tavır alışları, giyinişi gibi pek cok değişik ozellikleri ayrıntılı olarak verilip bir anlamda onun portresi cizilir Hayatı icerisinde canlı, yaşayan bir kişilik olarak sergilenir Buna ornek olarak M Emin Erişirgil ’in Mehmet Akif İslamcı Bir Şairin Romanı (1956); Tahir Alangu ’nun Omer Seyfettin (1968) adlı eserleri verilebilir Ayrıca Oğuz Atay ’ın Bir Bilim Adamının Romanı (1975) adlı romanı da bu turun en iyi orneklerindendir Yazar bu romanında hocası Mustafa İnan ’ı merkez alarak bir donemin idealist neslinin hayatını yansıtmıştır Anı Mektup Biyografi Gunluk Roman Tiyatro Fıkra Roportaj Makale Eleştiri Haber Yazısı Deneme Gezi Yazısı Soyleşi
c Nekroloji
Olen unlu bir kişinin hemen olumunden sonraki gunlerde genellikle gazete ve dergilerde yakın cevresinde yer alan kişiler tarafından onun ustun niteliklerinin, erdemlerinin, calışmalarının ve diğer ozelliklerinin anı uslUbuyla anlatıldığı yazılara denir Bu yazılar bir anlamda oleni cok seven birinin ağıtları, duygusal, oznel acıklamalarıdır Bu tur yazılara ornek olarak Yahya Kemal ’in olumu dolayısıyla kaleme alınmış şu yazıları verebiliriz: Vehbi Cem Aşkun, “İstanbul Aşığını Kaybetti (Dunya, 5 Kasım 1958); Nimet Behsuz, “Buyuk Şairin Arkasından (Yeni Gun, 3 Kasım 1958); Cenap Gedikoğlu, “Bir Dev Şair Goctu (Yeni Gun, 5 Kasım 1958)
Otobiyografi: Bazı unlu kişiler hayattayken kendi hayat hikayelerini yazmışlardır Bunlara da otobiyografi (ozyaşamoykusu) denir
Onceleri biyografiler, genellikle kralların, buyuk din adamlarının ya da olağanustu kahramanlıklar gostermiş ki şilerin hayatıyla sınırlıydı Bunların biyografilerinde genellikle onların gercek ozelliklerinin ve niteliklerinin yanında efsanevi, menkıbevi ozellikleri de vurgulanırdı Kahramanların yuceltilmiş kişilikleri o topluma bir ozguven aşılıyor, ayrıca model kişilikleri sunularak onlar gibi olunması salık veriliyor ve bazı hikmetli davranışlarıyla da ibretli dersler verilmesi amaclanıyordu Orneğin Tanzimattan once klasik Turk edebiyatında yazılan menakıbnameler, tarikat buyuklerinin kerametlerle dolu olağanustu hayatları verilir
Turk edebiyatında ilk biyografik eser, Malik Bahşi ’nin Feriduddini Attar ’dan cevirmiş olduğu Tezkiretu ’lEvliya ’dır
Daha cok mesleklerine gore duzenlenmiş ve birden fazla kişinin biyografisinin yer aldığı tezkire, menakıb, vefeyat, devha, sefine, tuhfe, hadika, fihrist, silsilename, şairname, gazavatname, sicil gibi adlar altında bircok eser kaleme alınmıştır
Menakıpname ya da velayetname denilen eserlerde tarikat buyuklerinin, evliyaların, pir ve şeyhlerin olağanustu halleri, kerametleri ve diğer kişisel ozellikleri anlatılır Yayımlanmış bazı menakıpnamelere şu ornekler gosterilebilir: Hacımsultan Velayetnamesi (Rudolp Tschudi); Hacı Bektaş Velayetnamesi (Erich Gross)
Vakayinamelerde de bircok devlet adamının biyografilerine ait malzemeler bulmak mumkundur
Turk şairlerinin biyografilerinin toplandığı ilk Turkce şuara tezkiresi XV yuzyılda kaleme alınan Ali Şir Nevayi (o1501907) ‘nin Mecalisu ’nNefais (1491896) adlı eseridir
Tanzimattan gunumuze kadar yazılmış biyografilere şu ornekleri verebiliriz: Recaizade Mahmut Ekrem, Kudemadan Birkac Şair (1885); Muallim Naci, Osmanlı Şairleri (1890); Beşir Fuad, Viktor Hugo (1886); Suleyman Nazif, Mehmet Akif (1924); Kenan Akyuz, Tevfik Fikret (1947); Mehmet Kaplan, Namık Kemal Hayatı ve Eserleri (1948); Olcay Onertoy, Halit Ziya Uşaklıgil, Romancılığı ve Romanımızdaki Yeri (1965); Birol Emil, Mizancı Murad Bey, Hayatı ve Eserleri (1979); Nurullah Cetin, Behcet Necatigil, Hayatı, Sanatı ve Eserleri (1998)
KKendi alanlarında unlu olmuş, siyaset adamı, edebiyatcı, sporcu, bilim adamı, ses, sinema, tiyatro sanatcısı, gazeteci, ticaret adamı gibi kişilerin hayatlarını, neler yaptıklarını, ulke ve dunya insanlığına neler kazandırdıklarını, hayatlarının onemli başarılarını ve donum noktalarını butunuyle anlatan yazı ve kitaplara biyografi (yaşamoykusu) denir
Bir kişinin hayatını ayrıntılı olarak veren kişisel biyografi kitapları olduğu gibi, birden cok kişinin hayat hikayelerini bir araya getiren genel biyografi eserleri de vardır
Orneğin antolojilerde, ansiklopedilerde, yıllıklarda birden cok kişinin biyografileri cok kısa olarak ana hatlarıyla verilir Bu eserlerde ya da yazarın kitabının arka kapağında veya ic sayfasında yer alan biyografiler genellikle kısadır Ayrıntıları atılmış daha cok doğum olum tarihleri, doğum yerleri, bitirdikleri okullar, calıştıkları işler, yazdıkları eserler ve onemli başarıları anılmakla yetinilir
Her doneme, her mesleğe ve her millete ait kişilerin biyografilerini veren eserlere evrensel biyografi, bir millete ait kişilerin biyografilerini verenlere ulusal biyografi, bir bolgeye mensup kişilerin biyografilerinin toplandığı eserlere bolgesel biyografi, belli bir mesleğe mensup kişilerin yer aldığı eserlere mesleki biyografi, belli bir donemde yaşayanların hayat hikayelerinin verildiği eserlere de donem biyografisi denir Donem biyografisine cağdaş insanların yer aldığı Who ’s Who? (Kim Kimdir?) adlı eseri gosterebiliriz
Biyografiler yazım tekniğine gore de farklılıklar arz etmektedir Bunları kısaca şoyle sınıflandırabiliriz:
a Bilimsel biyografi
Biyografik bilgileri kronolojik bir sıra icerisinde, alt başlıklar halinde, onun donemi icindeki konumunu, getirdiği yenilikleri, gosterdiği başarıları, eserlerini, eserlerinin değişik ozelliklerini eleştirel bir tutumla, belgelere, araştırma ve incelemelere dayalı olarak veren calışmalara bilimsel biyografi ya da biyografik monografi denir Bu tur eserlerde kişinin doğumu, yetişmesi, oğrenimi, calışma hayatı, turlerine gore eserleri, eserlerinin onemi, şekil ve muhteva ozellikleri, başarıları, odulleri ve başka ozellikleri bolumler halinde verilir Bilimsel biyografi turune şu ornekler verilebilir: Mehmet Kaplan, Tevfik Fikret DevirŞahsiyetEser (1971); İsmail Parlatır, Recaizade Mahmut Ekrem (1995); OFaruk Huyuguzel, Huseyin Cahit Yalcın ’ın Hayatı ve Edebi Eserleri Uzerinde Bir Araştırma (1984)
b Biyografik roman
Roman, hikaye gibi tahkiye kurgusu icerisinde, olay anlatımı uslUbuyla kişiyi bir roman kahramanı gibi olayların icindeki konumlarıyla sunan eserlere de edebi biyografi ya da biyografik roman denir Biyografik romanlarda kişinin ruhsal ve fiziksel ozellikleri, davranışları, duyguları, duşunceleri, tepkileri, tavır alışları, giyinişi gibi pek cok değişik ozellikleri ayrıntılı olarak verilip bir anlamda onun portresi cizilir Hayatı icerisinde canlı, yaşayan bir kişilik olarak sergilenir Buna ornek olarak M Emin Erişirgil ’in Mehmet Akif İslamcı Bir Şairin Romanı (1956); Tahir Alangu ’nun Omer Seyfettin (1968) adlı eserleri verilebilir Ayrıca Oğuz Atay ’ın Bir Bilim Adamının Romanı (1975) adlı romanı da bu turun en iyi orneklerindendir Yazar bu romanında hocası Mustafa İnan ’ı merkez alarak bir donemin idealist neslinin hayatını yansıtmıştır Anı Mektup Biyografi Gunluk Roman Tiyatro Fıkra Roportaj Makale Eleştiri Haber Yazısı Deneme Gezi Yazısı Soyleşi
c Nekroloji
Olen unlu bir kişinin hemen olumunden sonraki gunlerde genellikle gazete ve dergilerde yakın cevresinde yer alan kişiler tarafından onun ustun niteliklerinin, erdemlerinin, calışmalarının ve diğer ozelliklerinin anı uslUbuyla anlatıldığı yazılara denir Bu yazılar bir anlamda oleni cok seven birinin ağıtları, duygusal, oznel acıklamalarıdır Bu tur yazılara ornek olarak Yahya Kemal ’in olumu dolayısıyla kaleme alınmış şu yazıları verebiliriz: Vehbi Cem Aşkun, “İstanbul Aşığını Kaybetti (Dunya, 5 Kasım 1958); Nimet Behsuz, “Buyuk Şairin Arkasından (Yeni Gun, 3 Kasım 1958); Cenap Gedikoğlu, “Bir Dev Şair Goctu (Yeni Gun, 5 Kasım 1958)
Otobiyografi: Bazı unlu kişiler hayattayken kendi hayat hikayelerini yazmışlardır Bunlara da otobiyografi (ozyaşamoykusu) denir
Onceleri biyografiler, genellikle kralların, buyuk din adamlarının ya da olağanustu kahramanlıklar gostermiş ki şilerin hayatıyla sınırlıydı Bunların biyografilerinde genellikle onların gercek ozelliklerinin ve niteliklerinin yanında efsanevi, menkıbevi ozellikleri de vurgulanırdı Kahramanların yuceltilmiş kişilikleri o topluma bir ozguven aşılıyor, ayrıca model kişilikleri sunularak onlar gibi olunması salık veriliyor ve bazı hikmetli davranışlarıyla da ibretli dersler verilmesi amaclanıyordu Orneğin Tanzimattan once klasik Turk edebiyatında yazılan menakıbnameler, tarikat buyuklerinin kerametlerle dolu olağanustu hayatları verilir
Turk edebiyatında ilk biyografik eser, Malik Bahşi ’nin Feriduddini Attar ’dan cevirmiş olduğu Tezkiretu ’lEvliya ’dır
Daha cok mesleklerine gore duzenlenmiş ve birden fazla kişinin biyografisinin yer aldığı tezkire, menakıb, vefeyat, devha, sefine, tuhfe, hadika, fihrist, silsilename, şairname, gazavatname, sicil gibi adlar altında bircok eser kaleme alınmıştır
Menakıpname ya da velayetname denilen eserlerde tarikat buyuklerinin, evliyaların, pir ve şeyhlerin olağanustu halleri, kerametleri ve diğer kişisel ozellikleri anlatılır Yayımlanmış bazı menakıpnamelere şu ornekler gosterilebilir: Hacımsultan Velayetnamesi (Rudolp Tschudi); Hacı Bektaş Velayetnamesi (Erich Gross)
Vakayinamelerde de bircok devlet adamının biyografilerine ait malzemeler bulmak mumkundur