Turk Halk Muziğinde Makamlar

Turk Halk Muziğinde Makamlar
Turk Halk Muziğinde Dizi, Makam ve Ayak Kavramları

Dizi; bir makamın bunyesinde bulunan butun seslerin ard arda sıralanmasıyla oluşan kalıptır

Makam; bir durak ve guclu ses etrafında belirli kurallarla seyreden dizidir

Makam terimi icinde dizi, durak, guclu, yeden, seyir vb bircok belirleyici ozellik saklıdır

Ayak terimi Turkce’de birbirinden cok farklı ceşitli anlamlarda kullanılmıştır Bunlardan bazıları: İnsan veya canlının ayağı, şiirde verilen bir kalıp mısra, bazı serbest halk ezgilerinin usullu kısmı, perde, bitiş (karar) perdesi, melodik anlamda on muzik, başlangıc, giriş muziği (ayak acmak) kalıp ezgi beylik ara nağme, ezgi ceşidine gore belli bir sesten başlayarak calınan ezgi vb

Araştırmalarımıza gore 1960’lı yılların sonuna kadar hicbir yazılı kaynakta “ayak terimi, makam veya dizi terimi ile eşanlamlı kullanılmamıştır Daha sonraki yıllarda yer yer makam veya dizi anlamında kullanılan ayak terimi ise yoreden yoreye, hatta kişiden kişiye değişiklikler gostermiş, ulusal ya da uluslararası bir anlam ifade edememiştir Sozgelimi, nikriz dizisinde seyreden bir ezgi bazılarınca mustezat, bazılarınca yanık kerem, bazılarınca ise yoruk ayağı olarak adlandırılmıştır Buna karşılık, dizi ve seyir olarak bircok farklılıklar gosteren cargah, pencgah, rast, mahur, acemaşiran, nikriz, zavil vb gibi makamların tamamı mustezat ayağı adıyla geciştirilmiştir


1 Turk halk muziği dizilerin ifade etmede “ayak yeterli ve uygun bir terim değildir

2 Turk halk muziğinde bazı ezgiler makam terimi ve makam anlayışı ile ifade edilebilir Ancak, bazı halk muziği dizilerinin ifadesinde makam terimine de ihtiyatla yaklaşılmalıdır

3 Turk halk ezgilerini makam dizileri icerisinde ifade etmek şimdilik en cıkar yol olarak gorunmektedir (huseyni dizisi, hicaz dizisi, nikriz dizisi, saba dizisi vb)

Bu cercevede Turk halk ezgilerinin buyuk coğunluğunu şu diziler ve makamlar bunyesinde tasnif edebiliriz:

1 HUSEYNİ DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Huseyni makamı Muhayyer makamı Neva makamı Tahir makamı

2 UŞŞAK DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Uşşak makamı Bayati makamı

3 KARCIĞAR DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Karcığar makamı

4 HİCAZ DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Hicaz makamı Humayun makamı Uzzal makamı Zirgule makamı

5 CARGAH DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Cargah makamı Acemaşıran makamı Mahur makamı

6 PENCGAH DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Pencgah makamı

7 RAST DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Rast makamı

8 NİKRİZ DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Nikriz makamı Zavil makamı

9 NİŞABUREK DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Nişaburek makamı

10 NİHAVEND DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Nihavend makamı

11 HİCAZKAR DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Hicazkar makamı

12 KURDİ DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Kurdi makamı

13 SEGAH DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Segah makamı

14 HUZZAM DİZİSİ

Huzzam makamı

15 FERAHNAK DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Ferahnak makamı

16 EVC DİZİSİ

Evc makamı Irak makamı

17 SABA DİZİSİ

Dizinin Kapsadığı Makamlar:

Saba makamı

En cok kullanılan bu dizilere bazı eklemeler yapılabilir

İstisna durumlar icin daha derin araştırmalar yapılmalı ve ihtiyac halinde halk terminolojisinden yararlanma yolu acık tutulmalıdır Ayrıca, makam tasnifleri yeniden gozden gecirilmeli, gercekte Turk kokenli olduğu halde Arapca, Farsca isimlerle anılan bazı makamlarımıza gerek gorulmesi halinde uzmanlardan oluşacak komisyonlarca Turkce adlar verme duşuncesi dahi tartışmaya acılmalıdır