TURKCE’NİN DUNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ VE TURK ALFABESİ
Kaynak bakımından birbirine yakın olan diller bir aile teşkil ederler Dunya dilleri bu şekilde ceşitli dil ailelerine ayrılırlar Bir dil ailesi tarihin bilinmeyen devirlerinde bir ana dilden cıkan dillerin oluşturduğu topluluktur Bu diller arasındaki benzerlikler boyle bir varsayımı kuvvetlendirmektedir Bir ana dilin yazılı belgeleri olmadığı halde bircok ozelliklerini kendisinden turemiş bulunan ailedeki dilleri karşılaştırarak tespit etmek mumkun olabilmektedir
Dunyadaki Başlıca Dil Aileleri Şunlardır:
1 HintAvrupa dilleri ailesi: HintAvrupa dil ailesi Dunya'nın en buyuk dil ailesidir Yuzlerce dil ve lehce icerir Dunyada 2,5 milyarı aşkın kişinin ana dili HintAvrupa dil ailesine ait bir dildir Avrupa'nın en buyuk dilleri, Guney ve Batı Asya dilleri, Kuzey ve Guney Amerika ve Okyanusya'da en cok konuşulan diller HintAvrupa dilleridir Gunumuzde dunyada en cok konuşulan 20 dilden 12'si HintAvrupa dil grubuna aittir Bunlar İngilizce, İspanyolca, Hintce, Portekizce, Bengalce, Rusca, Almanca, Fransızca, Marati, İtalyanca, Puncapca ve Urduca'dır
a Hintİran Dilleri: İran, Afgan, Pakistan, Hindistan, Sri Lanka, Nepal dilleri,
b Slav Dilleri: Rusca, Bulgarca, Lehce (Polonya), Cekce, Slovakca, Baltık dilleri,
c Roman Dilleri (Latinceden turetilmiş diller): İtalyanca, Fransızca, İspanyolca, Portekizce, Rumence
c Cermen Dilleri: İngilizce, Almanca, Felemenkce, İsvecce, Norvecce
2 HamiSami dilleri: Orta Doğu ve Kuzey Afrika'ya yayılmış ceşitli topluluklarca konuşulan yaklaşık 250 dilden oluşur Hami ve Sami alt grupları olmak uzere ikiye ayrılır
a Hami Dilleri: Eski Mısır dili, Kuşi dili, LibyaBerber dili, Cad dili,
b Sami Dilleri: Arapca, İbranice (Kenanca), Habeşce, Akatca
Bu ailenin yaşayan en onemli dilleri Arapca ve İbranicedir
3 Bantu dilleri: Bantu Dilleri Orta ve Guney Afrika'da yaşayan kabilelerin konuştukları 400'den fazla dilin butunune verilen addır Lingalaca, Lubaca, Kongoca, Swahili (Svahili), Polce, Susuca, Gurca, Akanca Bantu dilleri grubundandır Aslında Bantu'yu bir dil ailesi olarak adlandırmak yanlış olur, cok farklı kurallar iceren diller de bu grubun bir uyesi olabilir Bantu bolgede konuşulan dillere verilen genel addır Bantu sozcuğunun ne anlama geldiği konusunda ortak kabul gormuş bir goruş olmasa da bantu bircok Bantu dilinde insananlamına gelir
4 CinTibet dilleri: Cin (Sin) ve TibetBurma Dilleri gruplarında yer alan 300 Doğu Asya dilinden oluşur Cince, Tibetce, Dzongka, Birmanca, Vietnamca ve Kmerce bu gruba girer
5 UralAltay dilleri:
Ural ve Altay dilleri akrabalığı oteden beri tartışma konusu olmuştur Ne var ki, genel goruşe gore, bu iki kol tek kaynatan cıkmış, ancak zamanla akrabalık bağları cok zayıflamıştır
Ural ve Altay dillerin akrabalığı bugun icin aşağıdaki benzerliklere dayanmaktadır:
· Her ikisi de eklemeli dildir Yani her iki kolda da sozcuk yapısı aynıdır
· Bu dillerin tumce yapıları da birbirinin aynıdır
· Bu dillerde unlu uyumu da ortak ozellik olarak kendini gosterir
· Räsänen'e gore, unlu bolluğu ve unsuz seyrekliğiyle sozcuk başında unsuz yığılışmasının bulunmaması da UralAltay dillerinin ortak ozelliğidir
· UralAltay dillerinde bazı eklerin hem eylemlerde cekim eki hem de sozcuk turetmede yapım eki gibi kullanılması da onemli bir benzerliktir
· Bu diller arasında sozcuk benzerliklerine ve eşliklerine de rastlanmaktadır:
TURKCE
FİNCE
Ben
Min
Sen
sin
UralAltay dilleri, adından da anlaşılacağı gibi Ural ve Altay olmak uzere iki kola ayrılır
Yapı Bakımından Dunya Dilleri
Dunya dilleri yapı bakımından uc grupta incelenir
1 Tek Heceli Diller (Ayrımlı diller)
(Alm: isolierende sprachen; Fr: langues isolantes; İng: isolating languages): Bu dillerde her kelime tek heceden ibarettir Kelimelerin cekimli şekilleri yoktur, yani daima kok durumundadır Cumle cekimsiz kelimelerin bir araya gelmesiyle oluşturulur Cumlenin anlamı genellikle kelimelerin sıralanışından anlaşılır Konuşmada ise birbirine cok benzeyen kelimeleri ayırt etmek uzere cok zengin bir vurgu sistemi oluşturulmuştur Cin ve Tibet dilleri bu gruba girer Bu diller, aynı zamanda, tek seslemli diller (tek heceli diller) (Alm: wurzelsprachen, einsilbige sprachen; Fr: langues monosyllabique, langues atomiques; İng: monosyllabic languages, radical languages) arasında yer almaktadır
2 Cekimli diller (Bukumlu diller)
(Alm: flektierende sprachen; Fr: langues flexionnelles; İng: inflexional languages):Bu dillerde, cekim sırasında ve yeni kelimeler turetilirken kelime kokleri genellikle değişir ve tanınmayacak hale gelir Ekler kelimenin onune, ortasına veya sonuna gelebilir Bazı dillerde ise kelime koku ile yeni kelime veya kelime cekimi arasında daima acık bir bağ, ilgiyi gosteren bir iz vardır Kelime kokundeki asıl sesler yeni kelimede veya kelime halinde hep aynı kalırlar Sami dilleri, HintAvrupa dilleri bu gruba girerler
3 Eklemeli diller (Bitişimli diller, bitişken, bağlantılı diller)
(Alm: aglutinierende sprachen; Fr: langues agglutinantes; İng: agglutinating languages):
Bu dillerde isim ve fiil cekimleri ile yeni kelimelerin teşkilinde kok değişmez Kokun onune veya sonuna birtakım ekler getirilerek kelime yapımı veya cekimi gercekleştirilir UralAltay dilleri bu gruba girer Turkcemiz sondan eklemeli bir dildir: gozlemci geleceklermiş…
Harfler
Turk alfabesi, Latin harfleri temel alınarak, 1 Kasım 1928 gun ve 1353 sayılı yasayla tespit ve kabul edilmiştir Bu kanuna gore, Turk alfabesinde 29 harf bulunur Alfabeyi oluşturan buyuk ve kucuk harfler, sırasıyla aşağıdaki bicimde yazılır
Alfabede 29 harf bulunur Ancak 1990'lı yıllarda toplanan bir uluslararası Turkce kurultayında Turkiye alfabesine ñ(gırtlak n'si), é(ince e), q, w, x 'in de katılması ile oluşacak ortak alfabeden diğer Turk devletlerinin kendi alfabelerini secmesi karara bağlanmıştır Bunun ardından Azerbaycan kendi alfabesini 34 harflik bu alfabeden secip kullanmaya başlamıştır
Ayrıca sesli a, u, ı harflerinin uzerinde yabancı kokenli sozlerde inceltme imi (^) kullanılmaktadır
Turk alfabesinde orjinal (latin alfabesine ait, yaygın bicimde diğer alfabelerde de kullanılan) harfler dilin kendisine ozgu seslerini vermekte kullanılan ikincil (orjinal sesin turevi) harften once gelir Dolayısıyla Turk alfabesinde i harfi ı harfinden once olmalıdır
Unlu (Sesli) Harfler
Dudakların durumuna gore
DUZLER
YUVARLAKLAR
Ağzın acıklığına gore (Alt cenenin acıklığına gore)
Genişler
Darlar
Genişler
Darlar
Dilin durumuna gore
KALINLAR
a
ı
o
u
İNCELER
e
i
o
u
· Kalın unluler, dilin geriye cekilmesiyle; ince unluler, dilin ileri doğru itilmesiyle oluşur
· Dudaklar duz durumdayken cıkan unluler duz; buzulup yuvarlaklaşmış durumdayken cıkan unluler de yuvarlak unludur
· Alt cenenin acık ve ağız boşluğunun geniş durumunda cıkan unluler geniş; alt cene az acık ve ağız boşluğu darken cıkan unluler de dar unludur
· Qq, Ww ve Xx harfleri pek cok batı dilinde hatta Azerice gibi latin harflerine gecilen Turki dillerde bile kullanılmasına rağmen mevcut Turk alfabesinde bir eksik olarak yer almamaktadır Bu harflere karşılık gelen sesler sırasıyla k, v ve ks ile ifade edilir Orneğin: Kemal, taksi X harfi sozcuğun yapısına gore iks ya da ksi olarak da soylenirken, W harfi cift ve olarak okunur Benzer bicimde İspanyol alfabesinde yeralan Ññ (Bu ses İtalyanca ve Fransızca'da gn, Portekizce'de nh harf bileşimleri ile elde edilir) harfine karşılık gelen ses ny ile ifade edilir Orneğin, İspanyolca'da İspanya anlamına gelen España sozcuğu Turkce harflerle Espanya olarak yazılır Anadolunun pek cok yerinde ve Turki şivelerde kadın yerine qadın denmesine rağmen bu teleffuzu verecek qharfi Turkcede yoktur Bu eksiklğin latin harflerine gecerken yapılmış bir hata olduğu Azerilerce değerlendirildiğinden q harfini Azeriler almışlardır
· Turkcedeki Cc, Uu ve Oo harfleri İngiliz alfabesinde bulunmamaları nedeniyle ASCII standardına dahil değildir Ancak bu harfler diğer batı dillerinde yaygın olarak kullanılmakta ve ISO88591 (Latin1) standardının icinde yer almaktadır Kucuk ı, buyuk İ, Ğğ, Şş harfleri ise ISO88599 (Latin5) standardının icinde yer almaktadır
· Turkcede noktalı i harfi buyuk harfle yazılıyorken de noktası koyulur: İ Benzer bicimde noktasız buyuk I harfi, kucuk harfle yazılıyorken noktası koyulmaz: ı Ancak yabancı dildeki sozcukler buyuk harfle yazılıyorken I harfi noktasız yazılır Turkcenin dışında Azeri Turkcesi ve Tatarcada da ı ve i harflerinin kullanımı bu bicimdedir
· Şş harfinin sesi, İtalyancada sc(i), Fransızcada ch, İngilizcede sh, Almancada sch ve Galicyacada x harfleriyle elde edilir Bu harf kimi zaman Rumencedeki ?? (virgullu s) harfinin yerine kullanılmasına rağmen farklı bir harftir Turkcenin dışında Azeri Turkcesi, Kurtce, Zazaca Tatarca ve Turkmence dillerinde kullanılmaktadır
· Ğğ (yumuşak ge) harfinin kendine ait bir sesi yoktur, yalnızca kendisinden once gelen unlu harfi uzatmakta kullanılır Bu harf Turkce sozcuklerin başında yeralmaz Turkcenin dışında Azeri Turkcesi, Gurcuce ve Tatarca dillerinde kullanılmaktadır
Kaynak bakımından birbirine yakın olan diller bir aile teşkil ederler Dunya dilleri bu şekilde ceşitli dil ailelerine ayrılırlar Bir dil ailesi tarihin bilinmeyen devirlerinde bir ana dilden cıkan dillerin oluşturduğu topluluktur Bu diller arasındaki benzerlikler boyle bir varsayımı kuvvetlendirmektedir Bir ana dilin yazılı belgeleri olmadığı halde bircok ozelliklerini kendisinden turemiş bulunan ailedeki dilleri karşılaştırarak tespit etmek mumkun olabilmektedir
Dunyadaki Başlıca Dil Aileleri Şunlardır:
1 HintAvrupa dilleri ailesi: HintAvrupa dil ailesi Dunya'nın en buyuk dil ailesidir Yuzlerce dil ve lehce icerir Dunyada 2,5 milyarı aşkın kişinin ana dili HintAvrupa dil ailesine ait bir dildir Avrupa'nın en buyuk dilleri, Guney ve Batı Asya dilleri, Kuzey ve Guney Amerika ve Okyanusya'da en cok konuşulan diller HintAvrupa dilleridir Gunumuzde dunyada en cok konuşulan 20 dilden 12'si HintAvrupa dil grubuna aittir Bunlar İngilizce, İspanyolca, Hintce, Portekizce, Bengalce, Rusca, Almanca, Fransızca, Marati, İtalyanca, Puncapca ve Urduca'dır
a Hintİran Dilleri: İran, Afgan, Pakistan, Hindistan, Sri Lanka, Nepal dilleri,
b Slav Dilleri: Rusca, Bulgarca, Lehce (Polonya), Cekce, Slovakca, Baltık dilleri,
c Roman Dilleri (Latinceden turetilmiş diller): İtalyanca, Fransızca, İspanyolca, Portekizce, Rumence
c Cermen Dilleri: İngilizce, Almanca, Felemenkce, İsvecce, Norvecce
2 HamiSami dilleri: Orta Doğu ve Kuzey Afrika'ya yayılmış ceşitli topluluklarca konuşulan yaklaşık 250 dilden oluşur Hami ve Sami alt grupları olmak uzere ikiye ayrılır
a Hami Dilleri: Eski Mısır dili, Kuşi dili, LibyaBerber dili, Cad dili,
b Sami Dilleri: Arapca, İbranice (Kenanca), Habeşce, Akatca
Bu ailenin yaşayan en onemli dilleri Arapca ve İbranicedir
3 Bantu dilleri: Bantu Dilleri Orta ve Guney Afrika'da yaşayan kabilelerin konuştukları 400'den fazla dilin butunune verilen addır Lingalaca, Lubaca, Kongoca, Swahili (Svahili), Polce, Susuca, Gurca, Akanca Bantu dilleri grubundandır Aslında Bantu'yu bir dil ailesi olarak adlandırmak yanlış olur, cok farklı kurallar iceren diller de bu grubun bir uyesi olabilir Bantu bolgede konuşulan dillere verilen genel addır Bantu sozcuğunun ne anlama geldiği konusunda ortak kabul gormuş bir goruş olmasa da bantu bircok Bantu dilinde insananlamına gelir
4 CinTibet dilleri: Cin (Sin) ve TibetBurma Dilleri gruplarında yer alan 300 Doğu Asya dilinden oluşur Cince, Tibetce, Dzongka, Birmanca, Vietnamca ve Kmerce bu gruba girer
5 UralAltay dilleri:
Ural ve Altay dilleri akrabalığı oteden beri tartışma konusu olmuştur Ne var ki, genel goruşe gore, bu iki kol tek kaynatan cıkmış, ancak zamanla akrabalık bağları cok zayıflamıştır
Ural ve Altay dillerin akrabalığı bugun icin aşağıdaki benzerliklere dayanmaktadır:
· Her ikisi de eklemeli dildir Yani her iki kolda da sozcuk yapısı aynıdır
· Bu dillerin tumce yapıları da birbirinin aynıdır
· Bu dillerde unlu uyumu da ortak ozellik olarak kendini gosterir
· Räsänen'e gore, unlu bolluğu ve unsuz seyrekliğiyle sozcuk başında unsuz yığılışmasının bulunmaması da UralAltay dillerinin ortak ozelliğidir
· UralAltay dillerinde bazı eklerin hem eylemlerde cekim eki hem de sozcuk turetmede yapım eki gibi kullanılması da onemli bir benzerliktir
· Bu diller arasında sozcuk benzerliklerine ve eşliklerine de rastlanmaktadır:
TURKCE
FİNCE
Ben
Min
Sen
sin
UralAltay dilleri, adından da anlaşılacağı gibi Ural ve Altay olmak uzere iki kola ayrılır
Yapı Bakımından Dunya Dilleri
Dunya dilleri yapı bakımından uc grupta incelenir
1 Tek Heceli Diller (Ayrımlı diller)
(Alm: isolierende sprachen; Fr: langues isolantes; İng: isolating languages): Bu dillerde her kelime tek heceden ibarettir Kelimelerin cekimli şekilleri yoktur, yani daima kok durumundadır Cumle cekimsiz kelimelerin bir araya gelmesiyle oluşturulur Cumlenin anlamı genellikle kelimelerin sıralanışından anlaşılır Konuşmada ise birbirine cok benzeyen kelimeleri ayırt etmek uzere cok zengin bir vurgu sistemi oluşturulmuştur Cin ve Tibet dilleri bu gruba girer Bu diller, aynı zamanda, tek seslemli diller (tek heceli diller) (Alm: wurzelsprachen, einsilbige sprachen; Fr: langues monosyllabique, langues atomiques; İng: monosyllabic languages, radical languages) arasında yer almaktadır
2 Cekimli diller (Bukumlu diller)
(Alm: flektierende sprachen; Fr: langues flexionnelles; İng: inflexional languages):Bu dillerde, cekim sırasında ve yeni kelimeler turetilirken kelime kokleri genellikle değişir ve tanınmayacak hale gelir Ekler kelimenin onune, ortasına veya sonuna gelebilir Bazı dillerde ise kelime koku ile yeni kelime veya kelime cekimi arasında daima acık bir bağ, ilgiyi gosteren bir iz vardır Kelime kokundeki asıl sesler yeni kelimede veya kelime halinde hep aynı kalırlar Sami dilleri, HintAvrupa dilleri bu gruba girerler
3 Eklemeli diller (Bitişimli diller, bitişken, bağlantılı diller)
(Alm: aglutinierende sprachen; Fr: langues agglutinantes; İng: agglutinating languages):
Bu dillerde isim ve fiil cekimleri ile yeni kelimelerin teşkilinde kok değişmez Kokun onune veya sonuna birtakım ekler getirilerek kelime yapımı veya cekimi gercekleştirilir UralAltay dilleri bu gruba girer Turkcemiz sondan eklemeli bir dildir: gozlemci geleceklermiş…
Harfler
Turk alfabesi, Latin harfleri temel alınarak, 1 Kasım 1928 gun ve 1353 sayılı yasayla tespit ve kabul edilmiştir Bu kanuna gore, Turk alfabesinde 29 harf bulunur Alfabeyi oluşturan buyuk ve kucuk harfler, sırasıyla aşağıdaki bicimde yazılır
Alfabede 29 harf bulunur Ancak 1990'lı yıllarda toplanan bir uluslararası Turkce kurultayında Turkiye alfabesine ñ(gırtlak n'si), é(ince e), q, w, x 'in de katılması ile oluşacak ortak alfabeden diğer Turk devletlerinin kendi alfabelerini secmesi karara bağlanmıştır Bunun ardından Azerbaycan kendi alfabesini 34 harflik bu alfabeden secip kullanmaya başlamıştır
Ayrıca sesli a, u, ı harflerinin uzerinde yabancı kokenli sozlerde inceltme imi (^) kullanılmaktadır
Turk alfabesinde orjinal (latin alfabesine ait, yaygın bicimde diğer alfabelerde de kullanılan) harfler dilin kendisine ozgu seslerini vermekte kullanılan ikincil (orjinal sesin turevi) harften once gelir Dolayısıyla Turk alfabesinde i harfi ı harfinden once olmalıdır
Unlu (Sesli) Harfler
Dudakların durumuna gore
DUZLER
YUVARLAKLAR
Ağzın acıklığına gore (Alt cenenin acıklığına gore)
Genişler
Darlar
Genişler
Darlar
Dilin durumuna gore
KALINLAR
a
ı
o
u
İNCELER
e
i
o
u
· Kalın unluler, dilin geriye cekilmesiyle; ince unluler, dilin ileri doğru itilmesiyle oluşur
· Dudaklar duz durumdayken cıkan unluler duz; buzulup yuvarlaklaşmış durumdayken cıkan unluler de yuvarlak unludur
· Alt cenenin acık ve ağız boşluğunun geniş durumunda cıkan unluler geniş; alt cene az acık ve ağız boşluğu darken cıkan unluler de dar unludur
· Qq, Ww ve Xx harfleri pek cok batı dilinde hatta Azerice gibi latin harflerine gecilen Turki dillerde bile kullanılmasına rağmen mevcut Turk alfabesinde bir eksik olarak yer almamaktadır Bu harflere karşılık gelen sesler sırasıyla k, v ve ks ile ifade edilir Orneğin: Kemal, taksi X harfi sozcuğun yapısına gore iks ya da ksi olarak da soylenirken, W harfi cift ve olarak okunur Benzer bicimde İspanyol alfabesinde yeralan Ññ (Bu ses İtalyanca ve Fransızca'da gn, Portekizce'de nh harf bileşimleri ile elde edilir) harfine karşılık gelen ses ny ile ifade edilir Orneğin, İspanyolca'da İspanya anlamına gelen España sozcuğu Turkce harflerle Espanya olarak yazılır Anadolunun pek cok yerinde ve Turki şivelerde kadın yerine qadın denmesine rağmen bu teleffuzu verecek qharfi Turkcede yoktur Bu eksiklğin latin harflerine gecerken yapılmış bir hata olduğu Azerilerce değerlendirildiğinden q harfini Azeriler almışlardır
· Turkcedeki Cc, Uu ve Oo harfleri İngiliz alfabesinde bulunmamaları nedeniyle ASCII standardına dahil değildir Ancak bu harfler diğer batı dillerinde yaygın olarak kullanılmakta ve ISO88591 (Latin1) standardının icinde yer almaktadır Kucuk ı, buyuk İ, Ğğ, Şş harfleri ise ISO88599 (Latin5) standardının icinde yer almaktadır
· Turkcede noktalı i harfi buyuk harfle yazılıyorken de noktası koyulur: İ Benzer bicimde noktasız buyuk I harfi, kucuk harfle yazılıyorken noktası koyulmaz: ı Ancak yabancı dildeki sozcukler buyuk harfle yazılıyorken I harfi noktasız yazılır Turkcenin dışında Azeri Turkcesi ve Tatarcada da ı ve i harflerinin kullanımı bu bicimdedir
· Şş harfinin sesi, İtalyancada sc(i), Fransızcada ch, İngilizcede sh, Almancada sch ve Galicyacada x harfleriyle elde edilir Bu harf kimi zaman Rumencedeki ?? (virgullu s) harfinin yerine kullanılmasına rağmen farklı bir harftir Turkcenin dışında Azeri Turkcesi, Kurtce, Zazaca Tatarca ve Turkmence dillerinde kullanılmaktadır
· Ğğ (yumuşak ge) harfinin kendine ait bir sesi yoktur, yalnızca kendisinden once gelen unlu harfi uzatmakta kullanılır Bu harf Turkce sozcuklerin başında yeralmaz Turkcenin dışında Azeri Turkcesi, Gurcuce ve Tatarca dillerinde kullanılmaktadır