TÜRKÇE ’NİN DÜNYA DİLLERİ ARASINDAKİ YERİ VE TÜRK ALFABESİ
Kaynak bakımından birbirine yakın olan diller bir aile teşkil ederler Dünya dilleri bu şekilde değişik dil ailelerine ayrılırlar Bir dil ailesi tarihin bilinmeyen devirlerinde bir esas dilden çıkan dillerin oluşturduğu topluluktur Bu diller arasındaki benzerlikler böyle bir varsayımı kuvvetlendirmektedir Bir ana dilin yazılı belgeleri olmadığı halde çoğu özelliklerini kendisinden türemiş yer alan ailedeki dilleri karşılaştırarak tespit etmek olası olabilmektedir
Dünyadaki Dil Aileleri Şunlardır:
1 HintAvrupa dilleri ailesi: HintAvrupa dil ailesi Dünya'nın en büyük dil ailesidir Yüzlerce dil ve lehçe içerir Dünyada 2,5 milyarı aşkın kişinin belli başlı dili HintAvrupa dil ailesine ait bir dildir Avrupa'nın en büyük dilleri, Güney ve Batı Asya dilleri, Kuzey ve Güney Amerika ve Okyanusya'da en fazla konuşulan diller HintAvrupa dilleridir Günümüzde dünyada en fazla konuşulan 20 dilden 12'si HintAvrupa dil grubuna aittir Bunlar İngilizce, İspanyolca, Hintçe, Portekizce, Bengalce, Rusça, Almanca, Fransızca, Marati, İtalyanca, Puncapca ve Urduca'dır
a Hintİran Dilleri: İran, Afgan, Pakistan, Hindistan, Sri Lanka, Nepal dilleri,
b Slav Dilleri: Rusça, Bulgarca, Lehçe (Polonya), Çekçe, Slovakça, Baltık dilleri,
c Roman Dilleri (Latinceden türetilmiş diller): İtalyanca, Fransızca, İspanyolca, Portekizce, Rumence
ç Cermen Dilleri: İngilizce, Almanca, Felemenkçe, İsveççe, Norveççe
2 HamiSami dilleri: Orta Doğu ve Kuzey Afrika'ya yayılmış farklı alanlara yönlendirilmiş topluluklarca konuşulan takriben 250 dilden oluşur Hami ve Sami daha aşağı grupları edinmek üzere ikiye ayrılır
a Hami Dilleri: Eski Mısır dili, Kuşi dili, LibyaBerber dili, Çad dili,
b Sami Dilleri: Arapça, İbranice (Kenanca), Habeşçe, Akatça
Bu ailenin yaşamış en kayda değer dilleri Arapça ve İbranicedir
3 Bantu dilleri: Bantu Dilleri Orta ve Güney Afrika'da yaşayan kabilelerin konuştukları 400'den pozitif dilin bütününe verilen addır Lingalaca, Lubaca, Kongoca, Swahili (Svahili), Pölce, Susuca, Gurca, Akanca Bantu dilleri grubundandır Gerçekten Bantu'yu bir dil ailesi olarak adlandırmak yanlış olur, çok ayrı kurallar içeren diller de bu grubun bir üyesi olabilir Bantu bölgede konuşulan dillere verilen genel addır Bantu sözcüğünün ne kavrayış geldiği konusunda iki taraflı kabul görmüş bir görünüm olmasa da bantu birçok Bantu dilinde insananlamına kazanç
4 ÇinTibet dilleri: Çin (Sin) ve TibetBurma Dilleri gruplarında bulunan 300 Doğu Asya dilinden oluşur Çince, Tibetçe, Dzongka, Birmanca, Vietnamca ve Kmerce bu gruba girer
5 UralAltay dilleri:
Ural ve Altay dilleri akrabalığı öteden beri kavga konusu olmuştur Ne var ki, genel görüşe kadar, bu iki kol tek kaynatan çıkmış, ama zamanla akrabalık bağları çok zayıflamıştır
Ural ve Altay dillerin akrabalığı bugün için aşağıdaki benzerliklere dayanmaktadır:
· Her ikisi de eklemeli dildir Yani her iki kolda da sözcük yapısı aynıdır
· Bu dillerin tümce yapıları da birbirinin aynıdır
· Bu dillerde meşhur uyumu da iki taraflı özellik olarak kendini gösterir
· Räsänen'e göre, ünlü bolluğu ve ünsüz seyrekliğiyle kelime başında ünsüz yığılışmasının bulunmaması da UralAltay dillerinin ortak özelliğidir
· UralAltay dillerinde bazı eklerin ayrıca eylemlerde çekim eki ayrıca de kelime türetmede üretim eki gibi kullanılması da kayda değer bir benzerliktir
· Bu diller aralarında sözcük benzerliklerine ve eşliklerine de rastlanmaktadır:
TÜRKÇE
FİNCE
Ben
Min
Sen
sin
UralAltay dilleri, adından da anlaşılacağı gibi Ural ve Altay almak üzere iki kola ayrılır
Yapı Bakımından Dünya Dilleri
Dünya dilleri yapı bakımından üç grupta incelenir
1 Tek Heceli Diller (Ayrımlı diller)
(Alm: isolierende sprachen; Fr: langues isolantes; İng: isolating languages): Bu dillerde her sözcük tek heceden ibarettir Kelimelerin çekimli şekilleri yoktur, yani defalarca kök durumundadır Tümce çekimsiz kelimelerin bir araya gelmesiyle oluşturulur Cümlenin anlamı genellikle kelimelerin sıralanışından anlaşılabilir Konuşmada ise birbirine fazla benzeyen kelimeleri ayırdetmek üzere çok varlıklı bir şive sistemi oluşturulmuştur Çin ve Tibet dilleri bu gruba girer Bu diller, bununla birlikte, tek seslemli diller (tek heceli diller) (Alm: wurzelsprachen, einsilbige sprachen; Fr: langues monosyllabique, langues atomiques; İng: monosyllabic languages, radical languages) aralarında yer almaktadır
2 Çekimli diller (Bükümlü diller)
(Alm: flektierende sprachen; Fr: langues flexionnelles; İng: inflexional languages):Bu dillerde, çekim sırasında ve yeni kelimeler türetilirken kelime kökleri genelde değişir ve tanınmayacak ülkü gelir Ekler kelimenin önüne, ortasına ya da sonuna gelebilir Bazı dillerde ise kelime kökü ile yeni kelime ya da sözcük çekimi arasında daima açık bir bağ, ilgiyi belirten bir iz vardır Kelime kökündeki asıl sesler yeni kelimede ya da kelime halinde her zaman aynı kalırlar Sami dilleri, HintAvrupa dilleri bu gruba girerler
3 Eklemeli diller (Bitişimli diller, bitişken, bağlantılı diller)
(Alm: aglutinierende sprachen; Fr: langues agglutinantes; İng: agglutinating languages):
Bu dillerde isim ve fiil çekimleri ile yeni kelimelerin teşkilinde kök değişmez Kökün önüne veya sonuna birtakım ekler getirilerek kelime yapımı ya da çekimi gerçekleştirilir UralAltay dilleri bu gruba girer Türkçemiz sondan eklemeli bir dildir: gözlemci geleceklermiş…
Harfler
Türk alfabesi, Latin harfleri temel alınarak, 1 Kasım 1928 gün ve 1353 sayılı yasayla saptama ve kabul edilmiştir Bu kanuna göre, Türk alfabesinde 29 harf bulunur Alfabeyi yaratıcı büyük ve ufak harfler, sırasıyla aşağıdaki biçimde yazılır
Alfabede 29 harf bulunur Fakat 1990'lı yıllarda toplanan bir milletlerarası Türkçe kurultayında Türkiye alfabesine ñ(gırtlak n'si), é(ince e), q, w, x 'in de katılması ile oluşacak iki taraflı alfabeden diğer Türk devletlerinin kendi alfabelerini seçmesi karara bağlanmıştır Bunun peşinde Azerbaycan kendi alfabesini 34 harflik bu alfabeden seçip kullanmaya başlamıştır
Ayrıca sesli a, u, ı harflerinin üstünde yabancı kökenli sözlerde inceltme imi (^) kullanılmaktadır
Türk alfabesinde orjinal (latin alfabesine ait, yaygın biçimde öteki alfabelerde de kullanılan) harfler dilin kendisine özgü seslerini vermekte kullanılan ikincil (orjinal sesin türevi) harften önce gelir Dolayısıyla Türk alfabesinde i harfi ı harfinden önce olmalıdır
Ünlü (Sesli) Harfler
Dudakların durumuna kadar
DÜZLER
YUVARLAKLAR
Ağzın açıklığına göre (Alt çenenin açıklığına kadar)
Genişler
Darlar
Genişler
Darlar
Dilin durumuna göre
KALINLAR
a
ı
o
u
İNCELER
e
i
ö
ü
· Kalın ünlüler, dilin geriye çekilmesiyle; ince ünlüler, dilin ileri içten itilmesiyle oluşur
· Dudaklar düz durumdayken meydana çıkan ünlüler düz; büzülüp yuvarlaklaşmış durumdayken meydana çıkan ünlüler de yuvarlak ünlüdür
· Daha Alçak çenenin açık ve ağız boşluğunun geniş durumunda çıkan ünlüler geniş; daha alçak çene az açık ve ağız boşluğu darken meydana çıkan ünlüler de kuytu ünlüdür
· Qq, Ww ve Xx harfleri öyle çok batı dilinde hatta Azerice gibi latin harflerine geçilen Türki dillerde bile kullanılmasına karşın mevcut Türk alfabesinde bir yetkisiz olarak yer almamaktadır Bu harflere karşılık gelen sesler sırasıyla k, v ve ks ile ifade edilir Örneğin: Kemal, taksi X harfi sözcüğün yapısına tarafından iks ya da ksi olarak da söylenirken, W harfi çift ve olarak okunur Benzer biçimde İspanyol alfabesinde yeralan Ññ (Bu ses İtalyanca ve Fransızca'da gn, Portekizce'de nh harf bileşimleri ile elde edilir) harfine karşılık gelen ses ny ile açıklama edilir Örneğin, İspanyolca'da İspanya anlamına gelen España sözcüğü Türkçe harflerle Espanya olarak yazılır Anadolunun o kadar çok yerinde ve Türki şivelerde kadın yerine qadın denmesine karşın bu teleffuzu verecek qharfi Türkçede yoktur Bu eksiklğin latin harflerine geçerken yapılmış bir hata olduğu Azerilerce değerlendirildiğinden q harfini Azeriler almışlardır
· Türkçedeki Çç, Üü ve Öö harfleri İngiliz alfabesinde bulunmamaları sebebiyle ASCII standardına dahil değildir Oysa bu harfler diğer batı dillerinde yaygın olarak kullanılmakta ve ISO88591 (Latin1) standardının içinde yer almaktadır Minik ı, büyük İ, Ğğ, Şş harfleri ise ISO88599 (Latin5) standardının içinde yer almaktadır
· Türkçede noktalı i harfi büyük harfle yazılıyorken de noktası koyulur: İ Aynı biçimde noktasız büyük I harfi, minik harfle yazılıyorken noktası koyulmaz: ı Ancak tanıdık olmayan dildeki sözcükler büyük harfle yazılıyorken I harfi noktasız yazılır Türkçenin açık havada Azeri Türkçesi ve Tatarcada da ı ve i harflerinin kullanımı bu biçimdedir
· Şş harfinin sesi, İtalyancada sc(i), Fransızcada ch, İngilizcede sh, Almancada sch ve Galiçyacada x harfleriyle elde edilir Bu harf kimi zaman Rumencedeki ?? (virgüllü s) harfinin yerine kullanılmasına rağmen farklı bir harftir Türkçenin dışarıda Azeri Türkçesi, Kürtçe, Zazaca Tatarca ve Türkmence dillerinde kullanılmaktadır
· Ğğ (yumuşak ge) harfinin kendine ait bir sesi yoktur, sadece kendisinden önce gelen ünlü harfi uzatmakta kullanılır Bu harf Türkçe sözcüklerin başında yeralmaz Türkçenin dışarıda Azeri Türkçesi, Gürcüce ve Tatarca dillerinde kullanılmaktadır *
Kaynak bakımından birbirine yakın olan diller bir aile teşkil ederler Dünya dilleri bu şekilde değişik dil ailelerine ayrılırlar Bir dil ailesi tarihin bilinmeyen devirlerinde bir esas dilden çıkan dillerin oluşturduğu topluluktur Bu diller arasındaki benzerlikler böyle bir varsayımı kuvvetlendirmektedir Bir ana dilin yazılı belgeleri olmadığı halde çoğu özelliklerini kendisinden türemiş yer alan ailedeki dilleri karşılaştırarak tespit etmek olası olabilmektedir
Dünyadaki Dil Aileleri Şunlardır:
1 HintAvrupa dilleri ailesi: HintAvrupa dil ailesi Dünya'nın en büyük dil ailesidir Yüzlerce dil ve lehçe içerir Dünyada 2,5 milyarı aşkın kişinin belli başlı dili HintAvrupa dil ailesine ait bir dildir Avrupa'nın en büyük dilleri, Güney ve Batı Asya dilleri, Kuzey ve Güney Amerika ve Okyanusya'da en fazla konuşulan diller HintAvrupa dilleridir Günümüzde dünyada en fazla konuşulan 20 dilden 12'si HintAvrupa dil grubuna aittir Bunlar İngilizce, İspanyolca, Hintçe, Portekizce, Bengalce, Rusça, Almanca, Fransızca, Marati, İtalyanca, Puncapca ve Urduca'dır
a Hintİran Dilleri: İran, Afgan, Pakistan, Hindistan, Sri Lanka, Nepal dilleri,
b Slav Dilleri: Rusça, Bulgarca, Lehçe (Polonya), Çekçe, Slovakça, Baltık dilleri,
c Roman Dilleri (Latinceden türetilmiş diller): İtalyanca, Fransızca, İspanyolca, Portekizce, Rumence
ç Cermen Dilleri: İngilizce, Almanca, Felemenkçe, İsveççe, Norveççe
2 HamiSami dilleri: Orta Doğu ve Kuzey Afrika'ya yayılmış farklı alanlara yönlendirilmiş topluluklarca konuşulan takriben 250 dilden oluşur Hami ve Sami daha aşağı grupları edinmek üzere ikiye ayrılır
a Hami Dilleri: Eski Mısır dili, Kuşi dili, LibyaBerber dili, Çad dili,
b Sami Dilleri: Arapça, İbranice (Kenanca), Habeşçe, Akatça
Bu ailenin yaşamış en kayda değer dilleri Arapça ve İbranicedir
3 Bantu dilleri: Bantu Dilleri Orta ve Güney Afrika'da yaşayan kabilelerin konuştukları 400'den pozitif dilin bütününe verilen addır Lingalaca, Lubaca, Kongoca, Swahili (Svahili), Pölce, Susuca, Gurca, Akanca Bantu dilleri grubundandır Gerçekten Bantu'yu bir dil ailesi olarak adlandırmak yanlış olur, çok ayrı kurallar içeren diller de bu grubun bir üyesi olabilir Bantu bölgede konuşulan dillere verilen genel addır Bantu sözcüğünün ne kavrayış geldiği konusunda iki taraflı kabul görmüş bir görünüm olmasa da bantu birçok Bantu dilinde insananlamına kazanç
4 ÇinTibet dilleri: Çin (Sin) ve TibetBurma Dilleri gruplarında bulunan 300 Doğu Asya dilinden oluşur Çince, Tibetçe, Dzongka, Birmanca, Vietnamca ve Kmerce bu gruba girer
5 UralAltay dilleri:
Ural ve Altay dilleri akrabalığı öteden beri kavga konusu olmuştur Ne var ki, genel görüşe kadar, bu iki kol tek kaynatan çıkmış, ama zamanla akrabalık bağları çok zayıflamıştır
Ural ve Altay dillerin akrabalığı bugün için aşağıdaki benzerliklere dayanmaktadır:
· Her ikisi de eklemeli dildir Yani her iki kolda da sözcük yapısı aynıdır
· Bu dillerin tümce yapıları da birbirinin aynıdır
· Bu dillerde meşhur uyumu da iki taraflı özellik olarak kendini gösterir
· Räsänen'e göre, ünlü bolluğu ve ünsüz seyrekliğiyle kelime başında ünsüz yığılışmasının bulunmaması da UralAltay dillerinin ortak özelliğidir
· UralAltay dillerinde bazı eklerin ayrıca eylemlerde çekim eki ayrıca de kelime türetmede üretim eki gibi kullanılması da kayda değer bir benzerliktir
· Bu diller aralarında sözcük benzerliklerine ve eşliklerine de rastlanmaktadır:
TÜRKÇE
FİNCE
Ben
Min
Sen
sin
UralAltay dilleri, adından da anlaşılacağı gibi Ural ve Altay almak üzere iki kola ayrılır
Yapı Bakımından Dünya Dilleri
Dünya dilleri yapı bakımından üç grupta incelenir
1 Tek Heceli Diller (Ayrımlı diller)
(Alm: isolierende sprachen; Fr: langues isolantes; İng: isolating languages): Bu dillerde her sözcük tek heceden ibarettir Kelimelerin çekimli şekilleri yoktur, yani defalarca kök durumundadır Tümce çekimsiz kelimelerin bir araya gelmesiyle oluşturulur Cümlenin anlamı genellikle kelimelerin sıralanışından anlaşılabilir Konuşmada ise birbirine fazla benzeyen kelimeleri ayırdetmek üzere çok varlıklı bir şive sistemi oluşturulmuştur Çin ve Tibet dilleri bu gruba girer Bu diller, bununla birlikte, tek seslemli diller (tek heceli diller) (Alm: wurzelsprachen, einsilbige sprachen; Fr: langues monosyllabique, langues atomiques; İng: monosyllabic languages, radical languages) aralarında yer almaktadır
2 Çekimli diller (Bükümlü diller)
(Alm: flektierende sprachen; Fr: langues flexionnelles; İng: inflexional languages):Bu dillerde, çekim sırasında ve yeni kelimeler türetilirken kelime kökleri genelde değişir ve tanınmayacak ülkü gelir Ekler kelimenin önüne, ortasına ya da sonuna gelebilir Bazı dillerde ise kelime kökü ile yeni kelime ya da sözcük çekimi arasında daima açık bir bağ, ilgiyi belirten bir iz vardır Kelime kökündeki asıl sesler yeni kelimede ya da kelime halinde her zaman aynı kalırlar Sami dilleri, HintAvrupa dilleri bu gruba girerler
3 Eklemeli diller (Bitişimli diller, bitişken, bağlantılı diller)
(Alm: aglutinierende sprachen; Fr: langues agglutinantes; İng: agglutinating languages):
Bu dillerde isim ve fiil çekimleri ile yeni kelimelerin teşkilinde kök değişmez Kökün önüne veya sonuna birtakım ekler getirilerek kelime yapımı ya da çekimi gerçekleştirilir UralAltay dilleri bu gruba girer Türkçemiz sondan eklemeli bir dildir: gözlemci geleceklermiş…
Harfler
Türk alfabesi, Latin harfleri temel alınarak, 1 Kasım 1928 gün ve 1353 sayılı yasayla saptama ve kabul edilmiştir Bu kanuna göre, Türk alfabesinde 29 harf bulunur Alfabeyi yaratıcı büyük ve ufak harfler, sırasıyla aşağıdaki biçimde yazılır
Alfabede 29 harf bulunur Fakat 1990'lı yıllarda toplanan bir milletlerarası Türkçe kurultayında Türkiye alfabesine ñ(gırtlak n'si), é(ince e), q, w, x 'in de katılması ile oluşacak iki taraflı alfabeden diğer Türk devletlerinin kendi alfabelerini seçmesi karara bağlanmıştır Bunun peşinde Azerbaycan kendi alfabesini 34 harflik bu alfabeden seçip kullanmaya başlamıştır
Ayrıca sesli a, u, ı harflerinin üstünde yabancı kökenli sözlerde inceltme imi (^) kullanılmaktadır
Türk alfabesinde orjinal (latin alfabesine ait, yaygın biçimde öteki alfabelerde de kullanılan) harfler dilin kendisine özgü seslerini vermekte kullanılan ikincil (orjinal sesin türevi) harften önce gelir Dolayısıyla Türk alfabesinde i harfi ı harfinden önce olmalıdır
Ünlü (Sesli) Harfler
Dudakların durumuna kadar
DÜZLER
YUVARLAKLAR
Ağzın açıklığına göre (Alt çenenin açıklığına kadar)
Genişler
Darlar
Genişler
Darlar
Dilin durumuna göre
KALINLAR
a
ı
o
u
İNCELER
e
i
ö
ü
· Kalın ünlüler, dilin geriye çekilmesiyle; ince ünlüler, dilin ileri içten itilmesiyle oluşur
· Dudaklar düz durumdayken meydana çıkan ünlüler düz; büzülüp yuvarlaklaşmış durumdayken meydana çıkan ünlüler de yuvarlak ünlüdür
· Daha Alçak çenenin açık ve ağız boşluğunun geniş durumunda çıkan ünlüler geniş; daha alçak çene az açık ve ağız boşluğu darken meydana çıkan ünlüler de kuytu ünlüdür
· Qq, Ww ve Xx harfleri öyle çok batı dilinde hatta Azerice gibi latin harflerine geçilen Türki dillerde bile kullanılmasına karşın mevcut Türk alfabesinde bir yetkisiz olarak yer almamaktadır Bu harflere karşılık gelen sesler sırasıyla k, v ve ks ile ifade edilir Örneğin: Kemal, taksi X harfi sözcüğün yapısına tarafından iks ya da ksi olarak da söylenirken, W harfi çift ve olarak okunur Benzer biçimde İspanyol alfabesinde yeralan Ññ (Bu ses İtalyanca ve Fransızca'da gn, Portekizce'de nh harf bileşimleri ile elde edilir) harfine karşılık gelen ses ny ile açıklama edilir Örneğin, İspanyolca'da İspanya anlamına gelen España sözcüğü Türkçe harflerle Espanya olarak yazılır Anadolunun o kadar çok yerinde ve Türki şivelerde kadın yerine qadın denmesine karşın bu teleffuzu verecek qharfi Türkçede yoktur Bu eksiklğin latin harflerine geçerken yapılmış bir hata olduğu Azerilerce değerlendirildiğinden q harfini Azeriler almışlardır
· Türkçedeki Çç, Üü ve Öö harfleri İngiliz alfabesinde bulunmamaları sebebiyle ASCII standardına dahil değildir Oysa bu harfler diğer batı dillerinde yaygın olarak kullanılmakta ve ISO88591 (Latin1) standardının içinde yer almaktadır Minik ı, büyük İ, Ğğ, Şş harfleri ise ISO88599 (Latin5) standardının içinde yer almaktadır
· Türkçede noktalı i harfi büyük harfle yazılıyorken de noktası koyulur: İ Aynı biçimde noktasız büyük I harfi, minik harfle yazılıyorken noktası koyulmaz: ı Ancak tanıdık olmayan dildeki sözcükler büyük harfle yazılıyorken I harfi noktasız yazılır Türkçenin açık havada Azeri Türkçesi ve Tatarcada da ı ve i harflerinin kullanımı bu biçimdedir
· Şş harfinin sesi, İtalyancada sc(i), Fransızcada ch, İngilizcede sh, Almancada sch ve Galiçyacada x harfleriyle elde edilir Bu harf kimi zaman Rumencedeki ?? (virgüllü s) harfinin yerine kullanılmasına rağmen farklı bir harftir Türkçenin dışarıda Azeri Türkçesi, Kürtçe, Zazaca Tatarca ve Türkmence dillerinde kullanılmaktadır
· Ğğ (yumuşak ge) harfinin kendine ait bir sesi yoktur, sadece kendisinden önce gelen ünlü harfi uzatmakta kullanılır Bu harf Türkçe sözcüklerin başında yeralmaz Türkçenin dışarıda Azeri Türkçesi, Gürcüce ve Tatarca dillerinde kullanılmaktadır *