Sanayi tesislerinin çalışması, aydınlatma, ısınma ve ulaşımın sağlanması büyük ölçüde enerjiye dayanmaktadır Enerji, ülkelerin kalkınmasında kayda değer bir kuvvet olarak kabul edilmektedir bu nedenle ülkelerin gelişmişlik düzeyleri belirtilirken ürettikleri ve tükettikleri enerji miktarları da göz önünde bulundurulmaktadır
Enerji kaynakları yenilenemeyen ve yenilenebilen kaynaklar olarak iki grupta toplanır Yenilenemeyen enerji kaynakları taşkömürü, linyit, petrol ve doğal gazdan oluşan eski kalıntı yakıtlar ile nükleer enerji gibi rezervi sınırlı olan ve tükendiğinde yenilenemeyen kaynaklardır Yenilenebilen enerji kaynakları ise güneş, rüzgar, su ve jeotermal enerjiden oluşan ve kendi kendilerini yenileyebilen kaynaklardır
Günümüzde dünyada yenilenemeyen enerji kaynaklarının kullanımı daha yaygındır Bu kaynakların ayrıca üretim aşamasında keza de kullanımı sonrasında büyük ölçüde çevre sorunları yaşanır Bu yüzden yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının yaygınlaştırılması gereklidir
Ülkemiz yenilenebilen enerji kaynakları bakımından büyük bir potansiyele sahiptir
Yenilenemeyen Enerji Kaynakları
Taşkömürü (Maden Kömürü)
Birinci jeolojik zamanda oluşmuş bir takım arazilerdeki organik tortul kayadır Kalori değeri yüksek olduğu için büyük bir kısmı demirçelik endüstrisinde, geri kalanı ise Çatalağzı termik santralinde elektrik üretiminde kullanılmaktadır
Taşkömürü yatakları Batı Karadeniz Bölümü ’nde özellikle Zonguldak çevresinde ve Ereğli ’den Amasra ’ya kadar uzanan bir şerit içerisinde yer alır Ülkemizdeki taşkömürü yatakları düzenli tabakalar halinde olmayıp ufak parçalara ayrılmıştır Taşkömürünün bulunduğu damarlar bazen çalışılamayacak dek incelmekte ve kesintiye uğramaktadır bu nedenle taşkömürünün çıkarılmasında zorluklar çekilir ve üretim düşüktür Demirçelik endüstrisinin ihtiyacını karşılayamadığından nedeniyle ithal edilir
Linyit
Üçüncü jeolojik zamanda oluşmuş ve kalorisi taşkömürüne kadar daha az olan bir kömür türüdür Türkiye ’nin bir fazla uygun ve bolca bulunduğu için kayda değer bir madendir Kalorisi yüksek olan linyitler genelde konutlarda yakacak olarak kullanılırken düşük kalorili olanları ise termik santrallerde kullanılmaktadır Linyit yataklarımızdan en önemlileri Elbistan, Soma (Manisa), Tunçbilek, Seyitömer, Tavşanlı (Kütahya), Yatağan (Muğla) ve Çan (Çanakkale) dır
Petrol
Üçüncü jeolojik zamanda oluşmuş arizelerde tabakalar içerisinde boşluklarda bulunur Ama akıcı olduğu için yer altındaki boşlukları izleyerek zamanla yatak değiştirebilir Bu yüzden diğer jeolojik zamanlarda oluşmuş bazı arazilerde de petrol bulunabilir Ülkemizde üçüncü jeolojik zamanda oluşmuş arazi fazladır Ama yapılan araştırmalar ülkemizdeki petrolün fazla derinlerde olduğunu ortaya koymuştur Ülkemizde petrol ilk olarak 1940 yılında Raman Dağı ’nda bulunmuştur
Ülkemizde üretimin tamamına yakını Güneydoğu Anadolu Bölgesi ’nden karşılanır Çiğ petrol üretimi 2005 ’de 2,2 milyon ton kadardır Yurt dışından ithal ettiğimiz çiğ petrol ise 28 milyon tondur Dolayısıyla ülkemizde petrol ihtiyacının fakat %14 ’ü karşılanabilmektedir Ülkemizde tüketilen petrolün büyük bir kısmı Ortadoğu ülkelerinden ve Cezayir ’den ithal edilmektedir
Güneydoğu ’dan çıkartılan petrol ile dışarıdan alınan petrolün işlendiği rafineriler şunlardır;
–*** Batman
–*** İpraş (İzmit)
–*** Ataş (Mersin)
–*** Aliağa (İzmir)
–*** Orta Anadolu (Kırıkkale)
Ham petrol, rafinerilere boru hatları ve tankerlerle taşınır En önemli petrol boru hattı günümüzde yapımı tamamlanan ve faaliyete geçen BaküTiflisCeyhan (BTC) boru hattıdır Bu hat tamamen Azerbaycan ve Kazakistan petrolü Türkiye üzerinden taşınmakta ve dünya piyasasına ulaştırılmaktadır Bu taşımacılıktan ülkemiz önemli kazanç elde etmektedir
KerkükYumurtalık boru hattı ise Irak ’ta yaşanan olumsuzluklar nedeniyle bereketli bir şekilde kullanılamamaktadır
Doğalgaz
Yer altındaki boşluklarda petrolün üzerinde oluşan gaz karışımıdır Çıkarıldıktan sonra boru hatlarıyla ya da sıvılaştırılmış bir şekilde gemilerle taşınıp öteki ülkelere ulaştırılabilir Tüketimi sonrasında çevre kirliliğine yol açmadığı için fazla seçim edilen bir yakıttır Başvuru alanları artan bir şekilde yaygınlaşmaktadır Esas doğalgaz yataklarımız TrakyaHamitabat, Mardin ve Siirt ’te bulunur Doğalgaz rezervlerimiz çok yetersiz olduğu için uzun yıllarca Rusya ’dan ithal edilmektedir
Radyoaktif Mineraller
Bunlar uranyum ve toryumdur Atom çekirdiğinin parçalanması sonucu büyük bir enerji açığa çıkar Bu enerjiye nükleer enerji denir
Ülkemizde önemli uranyum yatakları ManisaSalihli ve YozgatSorgun ’da, toryum yatakları ise EskişehirSivrihisar ’da bulunmaktadır Ülkemizde işletmeye açılan uranyum ve toryum yatakları bulunmamaktadır Bir çok ülke elektrik üretiminin büyük bir bölümünü nükleer enerjiden gerçekleştirmektedir Fransa elektrik üretiminin %70 ’ini, Belçika %67 ’sini, İsveç %50 sini, Hindistan %3 ’ünü, Pakistan ise %2 ’sini nükleer enerjiden sağlamaktadır
Yenilenebilir Kaynaklar
Su Gücü
Su gücüne hidroelektrik enerji denir Ucuz, temiz ve yenilenebilir bir enerji kaynağıdır Ülkemizde akarsuların gücünden yararlanılır Yüksekten düşen ve hızla akan suların tribünleri çalıştırması sonucu elektrik üretilmektedir
Ülkemiz yüksek ve engebeli olduğu için akarsularımızın çoğu rahat ve derin vadilerden akar Bu koşul baraj yapımına elverişli koşullar oluşturur Türkiye hidroelektrik potansiyel bakımından Avrupa ’da Rusya ve Norveç ’deri sonra 3 sırada yer almaktadır
Hidroelektrik potansiyelimizin üçte biri Fırat Havzası ’ndadır Bunu, Dicle, Doğu Karadeniz, Çoruh ve Kızılırmak havzaları izler Yüksek potansiyelimize karşın üretilen enerji miktarı azdır
Önemli Barajlarımız
Fırat üstünde; Keban, Karakaya, Atatürk
Kızılırmak üzerinde; Hirfanlı, Kesikköprü, Altınkaya
Sakarya üstünde; Sarıyar, Gökçekaya
Gediz üzerinde; Demirköprü
Büyük menderes üstünde; Kemer, Adıgüzel
Dicle üzerinde; Kralkızı, Devegeçidi
Güneş Enerjisi
Yenilenebilir enerji kaynakları içerisinde en önemlisidir Ülkemiz coğrafi konumu sebebiyle güneş enerjisi potansiyeli bakımından uğurlu bir ülkedir Bir fazla bölgemizde güneşli gün sayısı ve güneşlenme süresi yeterli düzeydedir Sene içerisinde güneşlenme süresi en yüksek olan bölgelerimiz Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz ’dir, en düşük olan bölgemiz ise Karadeniz ’dir Ülkemizde çoğunlukla su ısıtılmasında kullanılan güneş enerjisi, teknolojik imkanların gelişmesine yan olarak yaygınlaşmaktadır ve zamanla bu enerji farklı alanlarda kullanılmaya başlanacaktır
Rüzgar Gücü
Rüzgar enerjisi hem ucuz keza de çevreyi kirletmeyen bir enerji kaynağıdır Ülkemizde birincil ticari amaçlı rüzgar santrali 1998 yılında Çeşme (İzmir) ’de kurulmuştur Rüzgar santrallerinin kurulmasının pahalı bir yatırım olması en manâlı sıkıntılardan biridir Rüzgar enerjisi potansiyeli bakımından Ege, Marmara ve Doğu Akdeniz kıyıları zengin yerlerdir
Jeotermal Enerji
Yerin derinliklerinde ısınarak yüzeye meydana çıkan sıcak su ve su buharından elde edilen enerjiye jeotermal enerji denir Türkiye jeotermal enerji potansiyeli bakımından dünyanın varlıklı ülkeleri aralarında yer alır Ülkemizde jeotermal enerji ısıtma ve elektrik üretiminde kullanılmaktadır DenizliSarayköy ve Açık FikirliGermencik ’te enerji üretimi yapılmaktadır Üretilen enerji miktarı kapasitenin fazla altında kalmaktadır
Madenciliğin ve Enerji Üretiminin Türkiye Ekonomisindeki Yeri ve Önemi
–*** Madenler çoğalan sanayimizin bir fazla dalına hammadde sağlar
–*** Madenlerin çıkarılması, işlenmesi ve pazarlanması fazla sayıda meslek alanının açılmasına ve bu alanlarda çalışan insanların geçimini sağlamasına yol açar Lüzum bitmiş olarak gerekse çiğ olarak satılan madenlerden ülkemiz gelir elde etmektedir Sanayi tesislerinin çalışması, ısıtma ve ışıklandırma için gerekli olan elektrik enerjisinin manâlı bir kısmı yerli enerji kaynaklarından sağlanmaktadır
Enerji kaynakları yenilenemeyen ve yenilenebilen kaynaklar olarak iki grupta toplanır Yenilenemeyen enerji kaynakları taşkömürü, linyit, petrol ve doğal gazdan oluşan eski kalıntı yakıtlar ile nükleer enerji gibi rezervi sınırlı olan ve tükendiğinde yenilenemeyen kaynaklardır Yenilenebilen enerji kaynakları ise güneş, rüzgar, su ve jeotermal enerjiden oluşan ve kendi kendilerini yenileyebilen kaynaklardır
Günümüzde dünyada yenilenemeyen enerji kaynaklarının kullanımı daha yaygındır Bu kaynakların ayrıca üretim aşamasında keza de kullanımı sonrasında büyük ölçüde çevre sorunları yaşanır Bu yüzden yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının yaygınlaştırılması gereklidir
Ülkemiz yenilenebilen enerji kaynakları bakımından büyük bir potansiyele sahiptir
Yenilenemeyen Enerji Kaynakları
Taşkömürü (Maden Kömürü)
Birinci jeolojik zamanda oluşmuş bir takım arazilerdeki organik tortul kayadır Kalori değeri yüksek olduğu için büyük bir kısmı demirçelik endüstrisinde, geri kalanı ise Çatalağzı termik santralinde elektrik üretiminde kullanılmaktadır
Taşkömürü yatakları Batı Karadeniz Bölümü ’nde özellikle Zonguldak çevresinde ve Ereğli ’den Amasra ’ya kadar uzanan bir şerit içerisinde yer alır Ülkemizdeki taşkömürü yatakları düzenli tabakalar halinde olmayıp ufak parçalara ayrılmıştır Taşkömürünün bulunduğu damarlar bazen çalışılamayacak dek incelmekte ve kesintiye uğramaktadır bu nedenle taşkömürünün çıkarılmasında zorluklar çekilir ve üretim düşüktür Demirçelik endüstrisinin ihtiyacını karşılayamadığından nedeniyle ithal edilir
Linyit
Üçüncü jeolojik zamanda oluşmuş ve kalorisi taşkömürüne kadar daha az olan bir kömür türüdür Türkiye ’nin bir fazla uygun ve bolca bulunduğu için kayda değer bir madendir Kalorisi yüksek olan linyitler genelde konutlarda yakacak olarak kullanılırken düşük kalorili olanları ise termik santrallerde kullanılmaktadır Linyit yataklarımızdan en önemlileri Elbistan, Soma (Manisa), Tunçbilek, Seyitömer, Tavşanlı (Kütahya), Yatağan (Muğla) ve Çan (Çanakkale) dır
Petrol
Üçüncü jeolojik zamanda oluşmuş arizelerde tabakalar içerisinde boşluklarda bulunur Ama akıcı olduğu için yer altındaki boşlukları izleyerek zamanla yatak değiştirebilir Bu yüzden diğer jeolojik zamanlarda oluşmuş bazı arazilerde de petrol bulunabilir Ülkemizde üçüncü jeolojik zamanda oluşmuş arazi fazladır Ama yapılan araştırmalar ülkemizdeki petrolün fazla derinlerde olduğunu ortaya koymuştur Ülkemizde petrol ilk olarak 1940 yılında Raman Dağı ’nda bulunmuştur
Ülkemizde üretimin tamamına yakını Güneydoğu Anadolu Bölgesi ’nden karşılanır Çiğ petrol üretimi 2005 ’de 2,2 milyon ton kadardır Yurt dışından ithal ettiğimiz çiğ petrol ise 28 milyon tondur Dolayısıyla ülkemizde petrol ihtiyacının fakat %14 ’ü karşılanabilmektedir Ülkemizde tüketilen petrolün büyük bir kısmı Ortadoğu ülkelerinden ve Cezayir ’den ithal edilmektedir
Güneydoğu ’dan çıkartılan petrol ile dışarıdan alınan petrolün işlendiği rafineriler şunlardır;
–*** Batman
–*** İpraş (İzmit)
–*** Ataş (Mersin)
–*** Aliağa (İzmir)
–*** Orta Anadolu (Kırıkkale)
Ham petrol, rafinerilere boru hatları ve tankerlerle taşınır En önemli petrol boru hattı günümüzde yapımı tamamlanan ve faaliyete geçen BaküTiflisCeyhan (BTC) boru hattıdır Bu hat tamamen Azerbaycan ve Kazakistan petrolü Türkiye üzerinden taşınmakta ve dünya piyasasına ulaştırılmaktadır Bu taşımacılıktan ülkemiz önemli kazanç elde etmektedir
KerkükYumurtalık boru hattı ise Irak ’ta yaşanan olumsuzluklar nedeniyle bereketli bir şekilde kullanılamamaktadır
Doğalgaz
Yer altındaki boşluklarda petrolün üzerinde oluşan gaz karışımıdır Çıkarıldıktan sonra boru hatlarıyla ya da sıvılaştırılmış bir şekilde gemilerle taşınıp öteki ülkelere ulaştırılabilir Tüketimi sonrasında çevre kirliliğine yol açmadığı için fazla seçim edilen bir yakıttır Başvuru alanları artan bir şekilde yaygınlaşmaktadır Esas doğalgaz yataklarımız TrakyaHamitabat, Mardin ve Siirt ’te bulunur Doğalgaz rezervlerimiz çok yetersiz olduğu için uzun yıllarca Rusya ’dan ithal edilmektedir
Radyoaktif Mineraller
Bunlar uranyum ve toryumdur Atom çekirdiğinin parçalanması sonucu büyük bir enerji açığa çıkar Bu enerjiye nükleer enerji denir
Ülkemizde önemli uranyum yatakları ManisaSalihli ve YozgatSorgun ’da, toryum yatakları ise EskişehirSivrihisar ’da bulunmaktadır Ülkemizde işletmeye açılan uranyum ve toryum yatakları bulunmamaktadır Bir çok ülke elektrik üretiminin büyük bir bölümünü nükleer enerjiden gerçekleştirmektedir Fransa elektrik üretiminin %70 ’ini, Belçika %67 ’sini, İsveç %50 sini, Hindistan %3 ’ünü, Pakistan ise %2 ’sini nükleer enerjiden sağlamaktadır
Yenilenebilir Kaynaklar
Su Gücü
Su gücüne hidroelektrik enerji denir Ucuz, temiz ve yenilenebilir bir enerji kaynağıdır Ülkemizde akarsuların gücünden yararlanılır Yüksekten düşen ve hızla akan suların tribünleri çalıştırması sonucu elektrik üretilmektedir
Ülkemiz yüksek ve engebeli olduğu için akarsularımızın çoğu rahat ve derin vadilerden akar Bu koşul baraj yapımına elverişli koşullar oluşturur Türkiye hidroelektrik potansiyel bakımından Avrupa ’da Rusya ve Norveç ’deri sonra 3 sırada yer almaktadır
Hidroelektrik potansiyelimizin üçte biri Fırat Havzası ’ndadır Bunu, Dicle, Doğu Karadeniz, Çoruh ve Kızılırmak havzaları izler Yüksek potansiyelimize karşın üretilen enerji miktarı azdır
Önemli Barajlarımız
Fırat üstünde; Keban, Karakaya, Atatürk
Kızılırmak üzerinde; Hirfanlı, Kesikköprü, Altınkaya
Sakarya üstünde; Sarıyar, Gökçekaya
Gediz üzerinde; Demirköprü
Büyük menderes üstünde; Kemer, Adıgüzel
Dicle üzerinde; Kralkızı, Devegeçidi
Güneş Enerjisi
Yenilenebilir enerji kaynakları içerisinde en önemlisidir Ülkemiz coğrafi konumu sebebiyle güneş enerjisi potansiyeli bakımından uğurlu bir ülkedir Bir fazla bölgemizde güneşli gün sayısı ve güneşlenme süresi yeterli düzeydedir Sene içerisinde güneşlenme süresi en yüksek olan bölgelerimiz Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz ’dir, en düşük olan bölgemiz ise Karadeniz ’dir Ülkemizde çoğunlukla su ısıtılmasında kullanılan güneş enerjisi, teknolojik imkanların gelişmesine yan olarak yaygınlaşmaktadır ve zamanla bu enerji farklı alanlarda kullanılmaya başlanacaktır
Rüzgar Gücü
Rüzgar enerjisi hem ucuz keza de çevreyi kirletmeyen bir enerji kaynağıdır Ülkemizde birincil ticari amaçlı rüzgar santrali 1998 yılında Çeşme (İzmir) ’de kurulmuştur Rüzgar santrallerinin kurulmasının pahalı bir yatırım olması en manâlı sıkıntılardan biridir Rüzgar enerjisi potansiyeli bakımından Ege, Marmara ve Doğu Akdeniz kıyıları zengin yerlerdir
Jeotermal Enerji
Yerin derinliklerinde ısınarak yüzeye meydana çıkan sıcak su ve su buharından elde edilen enerjiye jeotermal enerji denir Türkiye jeotermal enerji potansiyeli bakımından dünyanın varlıklı ülkeleri aralarında yer alır Ülkemizde jeotermal enerji ısıtma ve elektrik üretiminde kullanılmaktadır DenizliSarayköy ve Açık FikirliGermencik ’te enerji üretimi yapılmaktadır Üretilen enerji miktarı kapasitenin fazla altında kalmaktadır
Madenciliğin ve Enerji Üretiminin Türkiye Ekonomisindeki Yeri ve Önemi
–*** Madenler çoğalan sanayimizin bir fazla dalına hammadde sağlar
–*** Madenlerin çıkarılması, işlenmesi ve pazarlanması fazla sayıda meslek alanının açılmasına ve bu alanlarda çalışan insanların geçimini sağlamasına yol açar Lüzum bitmiş olarak gerekse çiğ olarak satılan madenlerden ülkemiz gelir elde etmektedir Sanayi tesislerinin çalışması, ısıtma ve ışıklandırma için gerekli olan elektrik enerjisinin manâlı bir kısmı yerli enerji kaynaklarından sağlanmaktadır
