Türkiye, Dünya üzerinde yapılan iklim sınıflandırmasına tarafından, Akdeniz ikliminin yayılış sahasına girer
Oysa Türkiye ’de;
–*** Yerşekillerinin engebeli olması
–*** Dağların uzanış yönü
–*** Üç tarafının denizlerle çevrili olması
–*** Yükseltinin batıdan doğuya doğru artması
gibi etmenlerin etkisiyle sıcaklık ve yağış bölgelere kadar değişir Bu koşul Türkiye ’de birbirinden öbür iklim tiplerinin görülmesine niçin olur
Mesela; iç ve Güneydoğu Anadolu ’da, kıtaların iç kısımlarında görülen yarı kurak step iklimi etkin olurken, Karadeniz Bölgesi ’nde Kuzeybatı Avrupa ’nın Ilıman okyanus iklimi, Doğu Anadolu ’da ise yüksek enlemlerin soğuk karasal iklimi etkili olmaktadır
TÜRKİYE ’NİN İKLİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Türkiye ’nin matematik konumu ile özel konumu çeşitli iklim tiplerinin görülmesinde birlikte etkili olmuştur
1 Matematik Konum (Enlem Etkisi)
Türkiye 36°42° Kuzey paralelleri aralarında, ılıman iklim kuşağının Ekvator ’a yakın bölümünde bulunmaktadır
Türkiye ’nin matematik konumu ılıman iklim şartlarının etkin olmasına ve mevsimlerin keskin olarak görülmesine neden olmuştur Türkiye yazın daha fazla güneyden gelen sıcak hava kütlelerinin kışın ise kuzeyden gelen soğuk hava kütlelerinin etkisi altına girer
–*** Türkiye orta kuşakta yer aldığı için dört mevsim bariz olarak yaşanır
–*** Türkiye Yengeç Dönencesi ’nin kuzeyinde yer aldığı için sene içerisinde güneş ışınlarını hiçbir zaman düşey açıyla almaz
Keza enlemin etkisine alt olarak Akdeniz kıyılarındaki sıcaklık ortalamaları Karadeniz ve Marmara kıyılarındaki sıcaklık ortalamalarından daha fazladır
2 Özel Konum
Türkiye ’nin iklimi üzerinde sadece matematik konum etkili değildir Eğer böyle olsaydı güneyden kuzeye içten gidildikçe sıcaklıklar uyumlu bir biçimde azalır, takriben aynı enI lemler arasında bulunan Ege, İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde aynı iklim şartlan görülürdü Halbuki Türkiye ’de kısa mesafelerde büyük iklim değişiklikleri ortaya çıkar Bu duruma yol açan etmenler:
–*** Kara ve deniz dağılışı
–*** Yükselti
–*** Dağların uzanış biçimi ve bakı durumu
–*** Basınç merkezlerinin etkisi ve rüzgarlardır
a) Kara ve Deniz Dağılışı
Denizler geç ısınıp geç soğuduğu için kıyı bölgelerimizin iklimi daha ılımandır İç bölgelere gidildikçe karasallık etkisi artar İç kesimler yazın daha fazla ısınır kışın da daha çok soğur Türkiye ’de bu koşul özellikle kışın belirginleşir
Kışın kuzey kıyılarımız daha güneydeki kara içlerinden sıcaktır Örneğin, Samsun ’da ocak ayı sıcaklık ortalaması 7 °C iken daha güneydeki Konya ’da 0 °C dir Kara ve deniz dağılışının iklim üzerindeki bir diğer etkisi de jurnal ve takvim sıcaklık farklarıdır Kıyılardan iç kesimlere gidildikçe deniz etkisinin ve nem oranının azalmasına ast olarak jurnal ve yıllık sıcaklık farkları da artar Aynı durum iç kesimlerde yağış miktarının azalmasına neden olur
Örneğin, Ege kıyılarında yıllık sıcaklık farkı 19 °C iken bu bedel, Doğu Anadolu ’da 33 “C ’yi bulmaktadır Yine Ege Bölgesi ’nden iç kesimlere içten yağış miktarı da azalır
b) Yükselti
Türkiye, sıradan yükseltisi pozitif olan bir ülkedir Yükselti genelde batıdan doğuya doğru artmakta ve Doğu Anadolu ’da 2000 m ’nin üzerine çıkmaktadır
bu nedenle doğuya dürüst sıcaklıklar düşmektedir
Örneğin; İç Anadoluyla aynı enlemler arasında yer aldığı halde, Doğu Anadolu ’da sıcaklık ortalamaları daha düşüktür Ayrıca yüksek yerlerde ilk kar yağışları sonbaharda başlamakta ve kar örtüsü takriben 6 ay yerde kalmaktadır Yükselti farkı kısa mesafelerde de sıcaklık farkına niçin olmaktadır
Mesela; Kars platosunda yazlar serin geçerken anında yakınındaki İğdır Ovası ’nda yüksek sıcaklıklar görülmektedir
c) Dağların Uzanış Biçimi ve Bakı Durumu
Ülkemizde dağların uzanışı sıcaklık ve yağışın dağılışı üstünde büyük ölçüde etkili olmaktadır Örneğin Toros dağlan, güneyden gelen ıslak hava kütlelerinin Anadolu ’nun iç kısımlarına sokulmasını büyük ölçüde engellerken, kuzeyden gelen soğuk hava kütlelerinin de Akdeniz kıyılarına sokulmasını engellemektedir
Bu durumun bir sonucu olarak, kışın Akdeniz kıyılarında ılık ve bol yağışlı bir mevsim yaşanırken, iç bölgelerimizde kış soğukları bütün şiddeti ile etkili olmaktadır
Karadeniz Bölgesi ’nde de özellikle yazın kuzeyden gelen nemli hava kütleleri, Kuzey Anadolu dağlarına çarparak yükselmekte ve soğuyarak yağış bırakmaktadır
Ege Bölgesi ’nde ise dağlar denize düşey uzandığı için deniz etkisi 150200 km içerilere kadar sokulabilmektedir
Ülkemizde sıcaklığın dağılışı üstünde etkin olan etmenlerden biri de bakı durumudur Türkiye Kuzey Yarımküre ’de olduğu için dağların güneye bakan yamaçları, kuzeye bakan yamaçlarından daha artı güneş enerjisi alır ve daha artı ısınır
d) Basınç Merkezlerinin Etkisi ve Rüzgarlar
Türkiye; matematik konumu itibariyle, kuzeyden gelen soğuk hava kütleleri ile güneyinden gelen sıcak hava kütlelerinin rastlama alanında yer alır Kışın genel olarak Sibirya üzerinden gelen yüksek basınç ile İzlanda üzerinden gelen alçak basıncın etkisinde kalır Sibirya yüksek basıncı başta Doğu Anadolu elde etmek üzere ülkemizde kışların sert ve soğuk geçmesine neden olur
TÜRKİYE ’DEKİ İKLİM TİPLERİ
Türkiye ’de çoğunlukla üç esas iklim tipi görülür Bunlar Karadeniz, Akdeniz ve Karasal iklimdir
Bunların yanına Trakya, İçbatı Anadolu gibi yerlerde geçiş iklimi özellikleri görülür
1 Karadeniz iklimi
Karadeniz Bölgesi ’nin kıyı kesimlerinde ve Marmara Bölgesi ’nin Karadeniz kıyıları baştan başa görülür Yıllık sıcaklık farkı azdır (13 °C – 15 °C) Kışlar ılık (6 °C 7 °C), yazlar serin (21 °C – 23 °C) geçer
–*** Her mevsim yağışlıdır
–*** Takvim yağış miktarı 700 – 2400 mm arasındadır
–*** Doğu Karadeniz Bölümü ’nde en fazla yağış sonbaharda, asgari yağış ilkbaharda düşer
–*** Batı Karadeniz Bölümü ’nde takvim yağış miktarı 10001500 mm ’dir
–*** Orta Karadeniz ’de ise maksimum yağış kışın, en düşük yağış yazın olmaktadır Yıllık yağış miktarı 7001000 mm arasındadır Diğer bölümlere kadar yağışın eksik olmasının nedeni yerşekillerinin egemen yel yönüne düşey olmaması, gerisindeki dağların yükseltisinin eksik ve kıyıya uzak olmasıdır
–*** Doğal ur ormandır
–*** Türkiye ’de bulutluluğun, nemliliğin ve yağışın en çok olduğu, sıcaklık farkının, güneşli gün sayısının, güneş enerjisinden yararlanmanın en düşük olduğu iklimdir
2 Akdeniz İklimi
En bariz olarak Akdeniz kıyılarında görülmekle birlikte, Ege ve Marmara bölgelerinin kıyı kesimlerinde de etkin olmaktadır Yalnız bu bölgelerde enlemden nedeniyle sıcaklıklar belli başlı Akdeniz iklimine tarafından 2 °C – 3 °C daha düşüktür
Bu iklimde genelde;
–*** Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır
–*** Takvim sıcaklık ortalaması 1820°C dir
–*** Yağışların yarıdan fazlası kışın düşer
–*** Kış yağışları yağmur şeklindedir
–*** Kar yağışı ve don olayı fazla azdır
–*** Yağışlar cephesel kökenlidir
–*** Takvim yağış ortalaması 6001000 mm arasındadır
–*** Karakteristik ur zeytin, zakkum, mersin, kocayemiş, defne vb bitkilerden oluşan makilerdir
3 Karasal İklim
Ülkemizde karasal iklim, İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde görülür Fakat bölgeler aralarında karasal iklimde bir takım farklılıklar vardır
a İç Anadolu Tipi
–*** Yazlar sıcak ve verimsiz, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır
–*** Kış mevsiminde sıcaklık 0 ile 3 °C, yaz mevsiminde ise 20 °C ile 25 °C civarındadır
–*** iç Anadolu ’da maksimum yağış ilkbaharda düşer
–*** Ortalama yağış 300400 mm dir
–*** Yağışlar konveksiyoneldir
–*** Takvim sıcaklık ortalaması ise 10 °C – 12 °C dir
–*** UR steptir
b Doğu Anadolu Tipi
–*** Karasal iklimin en şiddetli tipi bu bölgede görülür Bunda bölgenin yüksek ve denize uzak olması etkilidir
–*** Kış mevsiminde sıradan sıcaklıklar 2 °C, 12 °C arasındadır
–*** Kar yağışı ve don olayları görülür Kar 34 ay yerde kalır Kışın ülkenin en soğuk yeridir Bunun nedeni yükseltinin fazla olmasıdır
–*** Yaz mevsiminde sıcaklıklar 18 °C – 25 °C civarındadır
–*** Yıllık yağış miktarı 500600 mm ’dir
–*** Doğu Anadolu ’da maksimum yağış ilkbahar ve yaz aylarında görülür
–*** Bölgenin Malatya, Elazığ gibi illerinde yükseklik pozitif olmadığından iç Anadolu ’da olduğu gibi step iklimi etkilidir
–*** OT GIBI YAŞAMA yükseklerde otlak, alçak yerlerde steptir Yer yer iğne yapraklı ormanlara da rastlanır
c Güneydoğu Anadolu Tipi
–*** Bu bölgenin batısında Akdeniz iklimi etkileri görülürken, doğuya doğru karasallık artmaktadır
–*** Bu bölgedeki karasal iklimde kış mevsiminde sıcaklık 2 °C ile 5 °C arasındadır Dolayısıyla kar yağışı ve don olayları Doğu Anadolu ’daki değin etkin değildir
–*** Yaz mevsiminde en yüksek sıcaklıklar bu bölgede görülür (29 °C – 31 °C) Dolayısıyla buharlaşma şiddeti en faza bu bölgede olduğundan, kuraklık da çok fazladır
–*** Yıllık yağış 400700 mm arasındadır Yağışların çoğu kış ve ilkbahar mevsimlerinde düşer, yazlar oldukça kuraktır
–*** BITKILER steptir
Oysa Türkiye ’de;
–*** Yerşekillerinin engebeli olması
–*** Dağların uzanış yönü
–*** Üç tarafının denizlerle çevrili olması
–*** Yükseltinin batıdan doğuya doğru artması
gibi etmenlerin etkisiyle sıcaklık ve yağış bölgelere kadar değişir Bu koşul Türkiye ’de birbirinden öbür iklim tiplerinin görülmesine niçin olur
Mesela; iç ve Güneydoğu Anadolu ’da, kıtaların iç kısımlarında görülen yarı kurak step iklimi etkin olurken, Karadeniz Bölgesi ’nde Kuzeybatı Avrupa ’nın Ilıman okyanus iklimi, Doğu Anadolu ’da ise yüksek enlemlerin soğuk karasal iklimi etkili olmaktadır
TÜRKİYE ’NİN İKLİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Türkiye ’nin matematik konumu ile özel konumu çeşitli iklim tiplerinin görülmesinde birlikte etkili olmuştur
1 Matematik Konum (Enlem Etkisi)
Türkiye 36°42° Kuzey paralelleri aralarında, ılıman iklim kuşağının Ekvator ’a yakın bölümünde bulunmaktadır
Türkiye ’nin matematik konumu ılıman iklim şartlarının etkin olmasına ve mevsimlerin keskin olarak görülmesine neden olmuştur Türkiye yazın daha fazla güneyden gelen sıcak hava kütlelerinin kışın ise kuzeyden gelen soğuk hava kütlelerinin etkisi altına girer
–*** Türkiye orta kuşakta yer aldığı için dört mevsim bariz olarak yaşanır
–*** Türkiye Yengeç Dönencesi ’nin kuzeyinde yer aldığı için sene içerisinde güneş ışınlarını hiçbir zaman düşey açıyla almaz
Keza enlemin etkisine alt olarak Akdeniz kıyılarındaki sıcaklık ortalamaları Karadeniz ve Marmara kıyılarındaki sıcaklık ortalamalarından daha fazladır
2 Özel Konum
Türkiye ’nin iklimi üzerinde sadece matematik konum etkili değildir Eğer böyle olsaydı güneyden kuzeye içten gidildikçe sıcaklıklar uyumlu bir biçimde azalır, takriben aynı enI lemler arasında bulunan Ege, İç Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerinde aynı iklim şartlan görülürdü Halbuki Türkiye ’de kısa mesafelerde büyük iklim değişiklikleri ortaya çıkar Bu duruma yol açan etmenler:
–*** Kara ve deniz dağılışı
–*** Yükselti
–*** Dağların uzanış biçimi ve bakı durumu
–*** Basınç merkezlerinin etkisi ve rüzgarlardır
a) Kara ve Deniz Dağılışı
Denizler geç ısınıp geç soğuduğu için kıyı bölgelerimizin iklimi daha ılımandır İç bölgelere gidildikçe karasallık etkisi artar İç kesimler yazın daha fazla ısınır kışın da daha çok soğur Türkiye ’de bu koşul özellikle kışın belirginleşir
Kışın kuzey kıyılarımız daha güneydeki kara içlerinden sıcaktır Örneğin, Samsun ’da ocak ayı sıcaklık ortalaması 7 °C iken daha güneydeki Konya ’da 0 °C dir Kara ve deniz dağılışının iklim üzerindeki bir diğer etkisi de jurnal ve takvim sıcaklık farklarıdır Kıyılardan iç kesimlere gidildikçe deniz etkisinin ve nem oranının azalmasına ast olarak jurnal ve yıllık sıcaklık farkları da artar Aynı durum iç kesimlerde yağış miktarının azalmasına neden olur
Örneğin, Ege kıyılarında yıllık sıcaklık farkı 19 °C iken bu bedel, Doğu Anadolu ’da 33 “C ’yi bulmaktadır Yine Ege Bölgesi ’nden iç kesimlere içten yağış miktarı da azalır
b) Yükselti
Türkiye, sıradan yükseltisi pozitif olan bir ülkedir Yükselti genelde batıdan doğuya doğru artmakta ve Doğu Anadolu ’da 2000 m ’nin üzerine çıkmaktadır
bu nedenle doğuya dürüst sıcaklıklar düşmektedir
Örneğin; İç Anadoluyla aynı enlemler arasında yer aldığı halde, Doğu Anadolu ’da sıcaklık ortalamaları daha düşüktür Ayrıca yüksek yerlerde ilk kar yağışları sonbaharda başlamakta ve kar örtüsü takriben 6 ay yerde kalmaktadır Yükselti farkı kısa mesafelerde de sıcaklık farkına niçin olmaktadır
Mesela; Kars platosunda yazlar serin geçerken anında yakınındaki İğdır Ovası ’nda yüksek sıcaklıklar görülmektedir
c) Dağların Uzanış Biçimi ve Bakı Durumu
Ülkemizde dağların uzanışı sıcaklık ve yağışın dağılışı üstünde büyük ölçüde etkili olmaktadır Örneğin Toros dağlan, güneyden gelen ıslak hava kütlelerinin Anadolu ’nun iç kısımlarına sokulmasını büyük ölçüde engellerken, kuzeyden gelen soğuk hava kütlelerinin de Akdeniz kıyılarına sokulmasını engellemektedir
Bu durumun bir sonucu olarak, kışın Akdeniz kıyılarında ılık ve bol yağışlı bir mevsim yaşanırken, iç bölgelerimizde kış soğukları bütün şiddeti ile etkili olmaktadır
Karadeniz Bölgesi ’nde de özellikle yazın kuzeyden gelen nemli hava kütleleri, Kuzey Anadolu dağlarına çarparak yükselmekte ve soğuyarak yağış bırakmaktadır
Ege Bölgesi ’nde ise dağlar denize düşey uzandığı için deniz etkisi 150200 km içerilere kadar sokulabilmektedir
Ülkemizde sıcaklığın dağılışı üstünde etkin olan etmenlerden biri de bakı durumudur Türkiye Kuzey Yarımküre ’de olduğu için dağların güneye bakan yamaçları, kuzeye bakan yamaçlarından daha artı güneş enerjisi alır ve daha artı ısınır
d) Basınç Merkezlerinin Etkisi ve Rüzgarlar
Türkiye; matematik konumu itibariyle, kuzeyden gelen soğuk hava kütleleri ile güneyinden gelen sıcak hava kütlelerinin rastlama alanında yer alır Kışın genel olarak Sibirya üzerinden gelen yüksek basınç ile İzlanda üzerinden gelen alçak basıncın etkisinde kalır Sibirya yüksek basıncı başta Doğu Anadolu elde etmek üzere ülkemizde kışların sert ve soğuk geçmesine neden olur
TÜRKİYE ’DEKİ İKLİM TİPLERİ
Türkiye ’de çoğunlukla üç esas iklim tipi görülür Bunlar Karadeniz, Akdeniz ve Karasal iklimdir
Bunların yanına Trakya, İçbatı Anadolu gibi yerlerde geçiş iklimi özellikleri görülür
1 Karadeniz iklimi
Karadeniz Bölgesi ’nin kıyı kesimlerinde ve Marmara Bölgesi ’nin Karadeniz kıyıları baştan başa görülür Yıllık sıcaklık farkı azdır (13 °C – 15 °C) Kışlar ılık (6 °C 7 °C), yazlar serin (21 °C – 23 °C) geçer
–*** Her mevsim yağışlıdır
–*** Takvim yağış miktarı 700 – 2400 mm arasındadır
–*** Doğu Karadeniz Bölümü ’nde en fazla yağış sonbaharda, asgari yağış ilkbaharda düşer
–*** Batı Karadeniz Bölümü ’nde takvim yağış miktarı 10001500 mm ’dir
–*** Orta Karadeniz ’de ise maksimum yağış kışın, en düşük yağış yazın olmaktadır Yıllık yağış miktarı 7001000 mm arasındadır Diğer bölümlere kadar yağışın eksik olmasının nedeni yerşekillerinin egemen yel yönüne düşey olmaması, gerisindeki dağların yükseltisinin eksik ve kıyıya uzak olmasıdır
–*** Doğal ur ormandır
–*** Türkiye ’de bulutluluğun, nemliliğin ve yağışın en çok olduğu, sıcaklık farkının, güneşli gün sayısının, güneş enerjisinden yararlanmanın en düşük olduğu iklimdir
2 Akdeniz İklimi
En bariz olarak Akdeniz kıyılarında görülmekle birlikte, Ege ve Marmara bölgelerinin kıyı kesimlerinde de etkin olmaktadır Yalnız bu bölgelerde enlemden nedeniyle sıcaklıklar belli başlı Akdeniz iklimine tarafından 2 °C – 3 °C daha düşüktür
Bu iklimde genelde;
–*** Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır
–*** Takvim sıcaklık ortalaması 1820°C dir
–*** Yağışların yarıdan fazlası kışın düşer
–*** Kış yağışları yağmur şeklindedir
–*** Kar yağışı ve don olayı fazla azdır
–*** Yağışlar cephesel kökenlidir
–*** Takvim yağış ortalaması 6001000 mm arasındadır
–*** Karakteristik ur zeytin, zakkum, mersin, kocayemiş, defne vb bitkilerden oluşan makilerdir
3 Karasal İklim
Ülkemizde karasal iklim, İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde görülür Fakat bölgeler aralarında karasal iklimde bir takım farklılıklar vardır
a İç Anadolu Tipi
–*** Yazlar sıcak ve verimsiz, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır
–*** Kış mevsiminde sıcaklık 0 ile 3 °C, yaz mevsiminde ise 20 °C ile 25 °C civarındadır
–*** iç Anadolu ’da maksimum yağış ilkbaharda düşer
–*** Ortalama yağış 300400 mm dir
–*** Yağışlar konveksiyoneldir
–*** Takvim sıcaklık ortalaması ise 10 °C – 12 °C dir
–*** UR steptir
b Doğu Anadolu Tipi
–*** Karasal iklimin en şiddetli tipi bu bölgede görülür Bunda bölgenin yüksek ve denize uzak olması etkilidir
–*** Kış mevsiminde sıradan sıcaklıklar 2 °C, 12 °C arasındadır
–*** Kar yağışı ve don olayları görülür Kar 34 ay yerde kalır Kışın ülkenin en soğuk yeridir Bunun nedeni yükseltinin fazla olmasıdır
–*** Yaz mevsiminde sıcaklıklar 18 °C – 25 °C civarındadır
–*** Yıllık yağış miktarı 500600 mm ’dir
–*** Doğu Anadolu ’da maksimum yağış ilkbahar ve yaz aylarında görülür
–*** Bölgenin Malatya, Elazığ gibi illerinde yükseklik pozitif olmadığından iç Anadolu ’da olduğu gibi step iklimi etkilidir
–*** OT GIBI YAŞAMA yükseklerde otlak, alçak yerlerde steptir Yer yer iğne yapraklı ormanlara da rastlanır
c Güneydoğu Anadolu Tipi
–*** Bu bölgenin batısında Akdeniz iklimi etkileri görülürken, doğuya doğru karasallık artmaktadır
–*** Bu bölgedeki karasal iklimde kış mevsiminde sıcaklık 2 °C ile 5 °C arasındadır Dolayısıyla kar yağışı ve don olayları Doğu Anadolu ’daki değin etkin değildir
–*** Yaz mevsiminde en yüksek sıcaklıklar bu bölgede görülür (29 °C – 31 °C) Dolayısıyla buharlaşma şiddeti en faza bu bölgede olduğundan, kuraklık da çok fazladır
–*** Yıllık yağış 400700 mm arasındadır Yağışların çoğu kış ve ilkbahar mevsimlerinde düşer, yazlar oldukça kuraktır
–*** BITKILER steptir