TURKİYE’DE İNSAN HAKLARI ALANINDA KAYDEDİLEN GELİŞMELERİN ANA BAŞLIKLARI ANAYASAL VE YASAL DEĞİŞİKLİKLER:
3 Ekim 2001 tarihinde TBMM’de kabul edilen Anayasa değişiklikleri: 17 Ekim 2001 tarihinde yururluğe girmiştir 34 değişiklikten 27’si insan haklarıyla ilgilidir Duşunce ve ifade ozgurluğu, işkencenin onlenmesi, demokratik ve sivil otoritenin guclendirilmesi, dernek kurma ve toplanma ozgurluğu, adil yargılanma hakkı, konut dokunulmazlığı, haberleşme ozgurluğu, kadınerkek eşitliği vb alanlarda anayasal guvenceler guclendirilmiştir Gozaltı suresi ve olum cezası verilebilecek haller yeniden duzenlenmiştir
Medeni Kanun: 1 Ocak 2002 tarihinde yururluğe girmiştir Yeni Medeni Kanun ile kadınerkek eşitliği, dernek kurma ozgurluğu, cocuk haklarının korunması vb alanlarda ozgurlukleri daha da genişletici hukumler yer almaktadır
Birinci Uyum Paketi: 6 Şubat 2002 tarihinde kabul edilmiştir Turk Ceza Kanunu’nun (TCK) 159 ve 312 maddeleri, Terorle Mucadele Kanunu’nun (TMK) 7 ve 8 maddeleri, Devlet Guvenlik Mahkemelerinin Kuruluş ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 16 maddesi ile Ceza Muhakemeleri Usulu Kanunu’nun 107 ve 128 maddeleri Anayasa hukumleriyle uyumlu hale getirilmiştir
İkinci Uyum Paketi: 26 Mart 2002 tarihinde kabul edilmiştir Anayasa değişiklikleri ve Medeni Kanun’da yer alan hukumler uyarınca, İl İdaresi Kanunu, Devlet Memurları Kanunu, Siyasi Partiler Kanunu, Dernekler Kanunu, Toplantı ve Gosteri Yuruyuşleri Kanunu, Basın Kanunu, Jandarma Teşkilat Gorev ve Yetkileri Kanunu ile Devlet Guvenlik Mahkemeleri Kuruluş ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’da değişiklikler yapılmıştır
Ucuncu Uyum Paketi: 3 Ağustos 2002 tarihinde kabul edilmiştir İdam cezası, Turk hukuk sisteminden savaş ve yakın savaş tehdidi halleri dışında kaldırılmıştır (Bu cercevede, Avrupa İnsan Hakları Sozleşmesi’ne Ek, İdam Cezasının Kaldırılmasına İlişkin 6 Numaralı Protokol, 26 Haziran 2003 tarihinde TBMM tarafından onaylanmıştır) Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun ile Yabancı Dil Eğitimi ve Oğretimi Kanunu’nda yapılan değişikliklerle Turk vatandaşlarının gunluk yaşamlarında geleneksel olarak kullandıkları farklı dil ve lehcelerde yayın yapılması ile bu dil ve lehcelerin ozel kurslarda oğretilmesi mumkun kılınmıştır Ceza Muhakemeleri Usulu Kanunu ve Hukuk Muhakemeleri Usulu Kanunu’nda yapılan duzenlemelerle, ceza ve hukuk davalarında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin verdiği ihlal kararlarının ardından yargılanmanın iadesi imkanı getirilmiştir Vakıflar Kanunu’nda yapılan değişiklikle, Turkiye’deki azınlıklara ait cemaat vakıfları taşınmaz mal edinip bunların uzerinde tasarrufta bulunabileceklerdir Bu paketle ayrıca, Turk Ceza Kanunu, Dernekler Kanunu, Toplantı ve Gosteri Yuruyuşleri Kanunu, RTUK Kanunu, Basın Kanunu, Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu, Serbest Bolgeler Kanunu ve Vakıflar Genel Mudurluğu’nun Teşkilat ve Gorevleri Hakkında Kanun Hukmunde Kararname’de değişiklikler yapılmıştır
26 Aralık 2002 tarihinde TBMM tarafından kabul edilen Anayasa değişiklikleri: Anayasa'nın milletvekili secilme yeterliliği ile Turkiye Buyuk Millet Meclisi secimlerinin geriye bırakılması ve ara secimleri duzenleyen maddelerinde değişikliğe gidilmiştir Bu cercevede, ideolojik eylemlere katılan ve bu gibi eylemleri tahrik ve teşvik suclarından biriyle hukum giymiş olanların affa uğramış olsalar bile milletvekili secilmelerinin onundeki anayasal engel kaldırılmıştır Turk Ceza Kanunu'nun 3122 maddesi de bu kapsamdadır
Dorduncu Uyum Paketi: 2 Ocak 2003 tarihinde TBMM tarafından kabul edilmiştir DGM Kanunu, Turk Ceza Kanunu, Memurlar ve Diğer Kamu Gorevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun ile 430 sayılı Olağanustu Hal Bolge Valiliği ve Olağanustu Halin Devamı Suresince Alınacak İlave Tedbirler Hakkında Kanun Hukmunde Kararname'de yapılan değişikliklerle, gozaltı koşullarını iyileştirici ve işkenceyle mucadeleye ilişkin duzenlemeler yapılmıştır (Bu konuda ayrıntılı bilgi “İşkenceyle Mucadele başlığı altında yer almaktadır) Dernekler Kanunu ve Turk Medeni Kanunu’nun ceşitli maddeleri, orgutlenme ozgurluğunun kapsamını genişletecek şekilde değiştirilmiştir Gayri muslim cemaatlere ait vakıfların taşınmaz edinmelerini kolaylaştırıcı bir yaklaşımla, cemaat vakıflarının da diğer vakıflarda olduğu gibi taşınmaz mal edinilebilmeleri icin Vakıflar Genel Mudurluğu'nden izin alınması esası getirilmiştir Siyasi Partiler Kanunu, Milletvekili Secimi Kanunu ve Mahalli İdareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Secimi Hakkında Kanun’da Anayasa değişiklikleri uyarınca duzenlemeler yapılmıştır Ceza Muhakemeleri Usulu Kanunu, Adli Sicil Kanunu, Basın Kanunu, Dilekce Kanunu, İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Kanunu’nda bireysel hak ve ozgurlukler acısından iyileştirmelere gidilmiştir Damga Vergisi Kanunu’nda AİHM kararları uyarınca tazminat ve dostane cozum odemeleri de gozeten bir duzenleme yapılmıştır
Beşinci Uyum Paketi: 23 Ocak 2003 tarihinde TBMM tarafından kabul edilmiştir Ceza Muhakemeleri Usulu Kanunu’nun (CMUK) “Mahkum Lehine Muhakemenin İadesi Sebepleri başlıklı 327maddesine yeni bir bent eklenerek AİHM’nin ihlal kararı vermesi durumunda yargılanmanın iadesinin AİHM kararının kesinleştiği tarihten itibaren bir yıl icinde istenebilmesi mumkun kılınmıştır Benzer bir duzenleme Hukuk Usulu Muhakemeleri Kanununun (HMUK) “İadeyi Muhakeme başlıklı 445 ve iadeyi muhakeme muddetine ilişkin 447maddelerinde yapılmıştır Kanunda yer alan gecici bir maddeyle yargılamanın yenilenmesine ilişkin hukumlerin, Kanun yururluğe girdiği tarihte AİHM’nin kesinleşmiş kararları ile Kanun yururluğe girdikten sonra AİHM’ye yapılacak başvurulara ilişkin verilecek kararlar hakkında uygulanması hukme bağlanmıştır Kesinleşmiş olan AİHM kararlarına ilişkin yargılanmanın yenilenmesi istemleri Kanun yururluğe girdiği tarihten itibaren bir yıl icinde yapılabilecektir Sozkonusu duzenlemeler doğrultusunda, 3 Ağustos 2002 tarihli ve 4771 sayılı Ceşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun (Ucuncu Uyum Paketi) ile duzenlenen CMUK ve HMUK’taki yargılamanın yenilenmesine ilişkin hukumler ile aynı kanunun yargılanmanın iadesine dair hukumlerin, ilgili maddelerin yururluğe girdiği tarihten sonra AİHM’ye yapılan başvurular uzerinde verilecek kararlar hakkında uygulanacağını ongoren gecici ikinci maddesi yururlukten kaldırılmıştır
Dernekler Kanunu’nun 82maddesinde yapılan değişiklikle, anılan Kanun’un ceşitli maddelerinin ihlali halinde daha once uc aydan altı aya kadar hapis cezası ongorulen suclar icin ağır para cezası ongorulmuştur
3 Ekim 2001 tarihinde TBMM’de kabul edilen Anayasa değişiklikleri: 17 Ekim 2001 tarihinde yururluğe girmiştir 34 değişiklikten 27’si insan haklarıyla ilgilidir Duşunce ve ifade ozgurluğu, işkencenin onlenmesi, demokratik ve sivil otoritenin guclendirilmesi, dernek kurma ve toplanma ozgurluğu, adil yargılanma hakkı, konut dokunulmazlığı, haberleşme ozgurluğu, kadınerkek eşitliği vb alanlarda anayasal guvenceler guclendirilmiştir Gozaltı suresi ve olum cezası verilebilecek haller yeniden duzenlenmiştir
Medeni Kanun: 1 Ocak 2002 tarihinde yururluğe girmiştir Yeni Medeni Kanun ile kadınerkek eşitliği, dernek kurma ozgurluğu, cocuk haklarının korunması vb alanlarda ozgurlukleri daha da genişletici hukumler yer almaktadır
Birinci Uyum Paketi: 6 Şubat 2002 tarihinde kabul edilmiştir Turk Ceza Kanunu’nun (TCK) 159 ve 312 maddeleri, Terorle Mucadele Kanunu’nun (TMK) 7 ve 8 maddeleri, Devlet Guvenlik Mahkemelerinin Kuruluş ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 16 maddesi ile Ceza Muhakemeleri Usulu Kanunu’nun 107 ve 128 maddeleri Anayasa hukumleriyle uyumlu hale getirilmiştir
İkinci Uyum Paketi: 26 Mart 2002 tarihinde kabul edilmiştir Anayasa değişiklikleri ve Medeni Kanun’da yer alan hukumler uyarınca, İl İdaresi Kanunu, Devlet Memurları Kanunu, Siyasi Partiler Kanunu, Dernekler Kanunu, Toplantı ve Gosteri Yuruyuşleri Kanunu, Basın Kanunu, Jandarma Teşkilat Gorev ve Yetkileri Kanunu ile Devlet Guvenlik Mahkemeleri Kuruluş ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’da değişiklikler yapılmıştır
Ucuncu Uyum Paketi: 3 Ağustos 2002 tarihinde kabul edilmiştir İdam cezası, Turk hukuk sisteminden savaş ve yakın savaş tehdidi halleri dışında kaldırılmıştır (Bu cercevede, Avrupa İnsan Hakları Sozleşmesi’ne Ek, İdam Cezasının Kaldırılmasına İlişkin 6 Numaralı Protokol, 26 Haziran 2003 tarihinde TBMM tarafından onaylanmıştır) Radyo ve Televizyonların Kuruluş ve Yayınları Hakkında Kanun ile Yabancı Dil Eğitimi ve Oğretimi Kanunu’nda yapılan değişikliklerle Turk vatandaşlarının gunluk yaşamlarında geleneksel olarak kullandıkları farklı dil ve lehcelerde yayın yapılması ile bu dil ve lehcelerin ozel kurslarda oğretilmesi mumkun kılınmıştır Ceza Muhakemeleri Usulu Kanunu ve Hukuk Muhakemeleri Usulu Kanunu’nda yapılan duzenlemelerle, ceza ve hukuk davalarında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin verdiği ihlal kararlarının ardından yargılanmanın iadesi imkanı getirilmiştir Vakıflar Kanunu’nda yapılan değişiklikle, Turkiye’deki azınlıklara ait cemaat vakıfları taşınmaz mal edinip bunların uzerinde tasarrufta bulunabileceklerdir Bu paketle ayrıca, Turk Ceza Kanunu, Dernekler Kanunu, Toplantı ve Gosteri Yuruyuşleri Kanunu, RTUK Kanunu, Basın Kanunu, Polis Vazife ve Selahiyet Kanunu, Serbest Bolgeler Kanunu ve Vakıflar Genel Mudurluğu’nun Teşkilat ve Gorevleri Hakkında Kanun Hukmunde Kararname’de değişiklikler yapılmıştır
26 Aralık 2002 tarihinde TBMM tarafından kabul edilen Anayasa değişiklikleri: Anayasa'nın milletvekili secilme yeterliliği ile Turkiye Buyuk Millet Meclisi secimlerinin geriye bırakılması ve ara secimleri duzenleyen maddelerinde değişikliğe gidilmiştir Bu cercevede, ideolojik eylemlere katılan ve bu gibi eylemleri tahrik ve teşvik suclarından biriyle hukum giymiş olanların affa uğramış olsalar bile milletvekili secilmelerinin onundeki anayasal engel kaldırılmıştır Turk Ceza Kanunu'nun 3122 maddesi de bu kapsamdadır
Dorduncu Uyum Paketi: 2 Ocak 2003 tarihinde TBMM tarafından kabul edilmiştir DGM Kanunu, Turk Ceza Kanunu, Memurlar ve Diğer Kamu Gorevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun ile 430 sayılı Olağanustu Hal Bolge Valiliği ve Olağanustu Halin Devamı Suresince Alınacak İlave Tedbirler Hakkında Kanun Hukmunde Kararname'de yapılan değişikliklerle, gozaltı koşullarını iyileştirici ve işkenceyle mucadeleye ilişkin duzenlemeler yapılmıştır (Bu konuda ayrıntılı bilgi “İşkenceyle Mucadele başlığı altında yer almaktadır) Dernekler Kanunu ve Turk Medeni Kanunu’nun ceşitli maddeleri, orgutlenme ozgurluğunun kapsamını genişletecek şekilde değiştirilmiştir Gayri muslim cemaatlere ait vakıfların taşınmaz edinmelerini kolaylaştırıcı bir yaklaşımla, cemaat vakıflarının da diğer vakıflarda olduğu gibi taşınmaz mal edinilebilmeleri icin Vakıflar Genel Mudurluğu'nden izin alınması esası getirilmiştir Siyasi Partiler Kanunu, Milletvekili Secimi Kanunu ve Mahalli İdareler ile Mahalle Muhtarlıkları ve İhtiyar Heyetleri Secimi Hakkında Kanun’da Anayasa değişiklikleri uyarınca duzenlemeler yapılmıştır Ceza Muhakemeleri Usulu Kanunu, Adli Sicil Kanunu, Basın Kanunu, Dilekce Kanunu, İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Kanunu’nda bireysel hak ve ozgurlukler acısından iyileştirmelere gidilmiştir Damga Vergisi Kanunu’nda AİHM kararları uyarınca tazminat ve dostane cozum odemeleri de gozeten bir duzenleme yapılmıştır
Beşinci Uyum Paketi: 23 Ocak 2003 tarihinde TBMM tarafından kabul edilmiştir Ceza Muhakemeleri Usulu Kanunu’nun (CMUK) “Mahkum Lehine Muhakemenin İadesi Sebepleri başlıklı 327maddesine yeni bir bent eklenerek AİHM’nin ihlal kararı vermesi durumunda yargılanmanın iadesinin AİHM kararının kesinleştiği tarihten itibaren bir yıl icinde istenebilmesi mumkun kılınmıştır Benzer bir duzenleme Hukuk Usulu Muhakemeleri Kanununun (HMUK) “İadeyi Muhakeme başlıklı 445 ve iadeyi muhakeme muddetine ilişkin 447maddelerinde yapılmıştır Kanunda yer alan gecici bir maddeyle yargılamanın yenilenmesine ilişkin hukumlerin, Kanun yururluğe girdiği tarihte AİHM’nin kesinleşmiş kararları ile Kanun yururluğe girdikten sonra AİHM’ye yapılacak başvurulara ilişkin verilecek kararlar hakkında uygulanması hukme bağlanmıştır Kesinleşmiş olan AİHM kararlarına ilişkin yargılanmanın yenilenmesi istemleri Kanun yururluğe girdiği tarihten itibaren bir yıl icinde yapılabilecektir Sozkonusu duzenlemeler doğrultusunda, 3 Ağustos 2002 tarihli ve 4771 sayılı Ceşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun (Ucuncu Uyum Paketi) ile duzenlenen CMUK ve HMUK’taki yargılamanın yenilenmesine ilişkin hukumler ile aynı kanunun yargılanmanın iadesine dair hukumlerin, ilgili maddelerin yururluğe girdiği tarihten sonra AİHM’ye yapılan başvurular uzerinde verilecek kararlar hakkında uygulanacağını ongoren gecici ikinci maddesi yururlukten kaldırılmıştır
Dernekler Kanunu’nun 82maddesinde yapılan değişiklikle, anılan Kanun’un ceşitli maddelerinin ihlali halinde daha once uc aydan altı aya kadar hapis cezası ongorulen suclar icin ağır para cezası ongorulmuştur