IUCN tarafından 2006 yılında yayımlanan rapor, kabahat oklarını bir sefer daha insanlara doğrulttu. Yapılan araştırmaya nazaran insan kaynaklı faaliyetler sebebiyle 784 canlı türü dünya üzerinden büsbütün silindi. 16.119 canlı cinsinin kuşağı ise tükenme tehlikesi ile karşı karşıya. Kutup ayısı, manta vatozu, gri balina ve albatros kuşu bu çeşitlerden yalnızca kimileri.
Tüm dünyada olduğu üzere ülkemizde de birçok çeşidin ömrü vakit içerisinde son buldu. İnsanların kendi ömür alanlarını genişletmeye çalışması ile kısıtlanan hayvan ömürleri birçok doğal zenginliğin de kaybolmasına neden oldu. Pekala topraklarımızda hangi canlılara konut sahipliği yaptık? Hangi canlıları konutundan ayırdık? İşte Türkiye topraklarında yaşamış nesli tükenen ya da tükenmekte olan hayvanlar.
Nesli tükenen ya da tükenmekte olan hayvanlar:
Akdeniz Foku
Deniz Kaplumbağaları
Kelaynak
Kafkas Bizonu
Asya Çitası
Hubara
Anadolu Parsı
Asya Fili
Hazar Kaplanı
Alageyik
Çizgili Sırtlan
Telli Turna
Bozkır Kartalı
Ulu Doğan
Asya Aslanı
1. Ülkemizin en pahalı mirası: Akdeniz Foku
Fokgiller familyasının bir üyesi olan Akdeniz foku, yalnızca doğu Akdeniz kıyılarında ve Batı Afrika sularında yaşar. Dünyada yaşayan 33 yüzgeçayak familyasından biridir. En büyük popülasyonu ise Ege denizinde bulunur. Bu sebeple soyunu sürdürebilmesi için ülkemizin pozisyonu epey değerlidir. Yapılan araştırmalara nazaran 31-44 yetişkin Akdeniz foku tespit edilmiştir. Kıyılarımızda 100 fokun yaşadığı kestirim edildiğinden Akdeniz foklarının soylarının devamlılığı ülkemizin ellerinde.
2. 100 yaşında ve hala çok genç: Deniz Kaplumbağaları
Nesli tükenme tehlikesi altında olan deniz kaplumbağaları, IUCN tarafından muhafaza altına alınmış durumda. Popülasyonun büyük kısmı Akdeniz sularında yaşamakta. Köyceğiz-Dalyan bölgesi deniz kaplumbağalarının en ağır olduğu sular ortasında yer alıyor. Işık kirliliği, kumsalların işgali ve avlanma üzere sebepler ise deniz kaplumbağalarının kuşağını tehlikeye atmaya devam ediyor.
3. Yanlış tarım siyasetlerinin sonucu: Kelaynak
Kayalık ve yarı çöl bölgelerde yaşayan kelaynaklar, evvelce Orta Doğu, Kuzey Afrika ve Avrupa Alpleri’nde yaşamaktaydı. 400 yıl evvel bu topraklarda jenerasyonu tükenen kelaynak kuşu; Fas, Türkiye ve Suriye üzerinde barınabilmekte. Dünya popülasyonları yaklaşık 500 yetişkin birey olan kelaynaklar, Türkiye ve Fas’ta muhafaza altındadır. Yanlış tarım siyasetleri, kimyasal ilaçlar ve kurutulan sulak alanlar çeşidin jenerasyonunu yok olma tehlikesi ile karşı karşıya bırakmıştır.
4. Bugün yalnızca 3 ülkede: Kafkas Bizonu
Avrupa bizonu ismiyle da bilinen Kafkas bizonları, eski periyotlarda tüm Avrupa ve Anadolu topraklarında yaşamaktaydı. Türkiye’deki kuşağı 16. yüzyılda tükenen Kafkas bizonu, bugünlerde yalnızca Rusya, Polonya ve Ukrayna topraklarında yer almakta. Cinse rastlanabilen en yaygın noktalar ise muhafaza altında bulunan ulusal parklar.
5. Dünyadaki en süratli hayvan: Asya Çitası
Anadolu topraklarının gizemli çeşidi olan Asya çitasını daha evvel duymuş muydunuz? Türkiye topraklarındaki jenerasyonu 19. yüzyılda tükenen Asya çitasının artık Anadolu bölgesinde yaşamadığı söyleniyor. Dünya üzerinde ise yaklaşık 50 yetişkin Asya çitası yaşadığı bilgisine sahibiz. İran Çitası olarak da bilinen bu özel tıp, bugünlerde İran’ın nüfus yoğunluğunun az olduğu bölgelerde ömrünü sürdürüyor.
6. Arap yarımadasının en pahalı kuşu: Hubara
Toygiller familyasına ilişkin bir kuş çeşidi olan Hubara, hassas tipler ortasında yer almakta. Epeyce sessiz olan bu hayvanlar, hepçildir. Çeşidin ömür alanları Kanarya adaları, Kuzey Afrika ve Pakistan’dır. Verimsiz çöl topraklarında ve kumlu alanlarda görülen Hubaralar’ın Türkiye’deki jenerasyonu ise tükenmiş durumda. Arabistan topraklarında yaygın olarak avlanması tipi kırmızı listeye sokmuştur.
7. İran parsının Anadolu’daki veliahdı: Anadolu Parsı
Orta Doğu ve Batı Asya topraklarında yaygın olan Anadolu parsı, İran parsının Anadolu topraklarında yaşayan bir alt cinsidir. Anadolu parsının Türkiye’deki varlığı ise tartışmaya açık bir bahis. Türkiye’de İran parsına rastlanmış ve maalesef vurularak öldürülmüştür. Yaşanan bu olay Anadolu parsının ülkemizdeki varlığına dair araştırmaları bir epey hızlandırmıştır.
8. Tabiatın en görkemli canlıları: Asya Fili
Asya fillerinin Türkiye topraklarındaki jenerasyonu 19. yüzyılda son bulmuştur. Asya filleri bugünlerde Bangladeş, Endonezya ve Hindistan bölgelerinde görülüyor. Afrika fillerine nazaran hayli kısa ve küçük dişli olan Asya filleri evcil olmalarıyla da biliniyor.
9. Tepenin yalnızları: Hazar Kaplanı
Genellikle yalnız yaşamayı tercih eden Hazar kaplanları, çiftleşme periyotlarında dişileri ile birlikte görülebilir. 1970’li yıllarda soyu tükenen bu tıp; Türkiye, İran, Türkmenistan ve Afganistan topraklarında yaşamıştır. Türkiye’deki son izlerine ise Şubat 1970 yılında rastlanmıştır. Turan kaplanları olarak da bilinir.
10. Yöre halkının benekli geyiği: Alageyik
Nesli tükenme tehlikesi ile karşı karşıya olan alageyikler, geyikgiller familyasına ilişkin göçmen olmayan bir cinstir. Bu cinsin dünyadaki konutu ise en saf yabani geyikleri barındıran Antalya’dır. Alageyikler vakit içerisinde insan eli ile tüm Avrupa’ya yayılmıştır. Ülkemizde yalnızca Antalya, Mersin, Bolu Dağları ve Hakkari bölgelerinde görülür.
11. Gelecek yıllarda büsbütün yok olma tehlikesi var: Çizgili Sırtlan
Ülkemizde jenerasyonu tükenme tehlikesinde olan bir öteki çeşit ise çizgili sırtlanlar. Kırsal bölgelerde yaşayan bu tıp hiçbir formda evcilleştirilemiyor. Bu sebeple gelecek yıllarda cinsinin büsbütün tükeneceği düşünülüyor. Tehdit altındaki çeşitler listesinde yer alan çizgili sırtlanların izlerine bugünlerde Arap yarımadasında ve Hindistan’da rastlandı.
12. ‘’Telli Turna’’m selam götür, sevdiğimin diyarına: Telli Turna
Turnagiller familyasına ilişkin bir kuş tipi olan telli turna, göçmendir. Mart-Nisan aylarında Türkiye’ye gelen telli turnalar Doğu Anadolu’nun dört farklı bölgesinde ürer. 2017 yılı kayıtlarına nazaran bu çeşidin Türkiye’de üreyen nüfusu kalmamıştır. Süratle artan koyun otlatma faaliyetleri telli turnanın Türkiye’deki jenerasyonunun tükenmesine neden olmuştur. Çeşidin dünya genelindeki kuşağı ise tükenme tehlikesi altındadır.
13. Anadolu bozkırlarının eski sahibi: Bozkır Kartalı
Anadolu bölgesinin bozkırlarının hakimi olan bozkır kartalı, son yıllarda müdafaa altına alınarak avlanması yasaklanmıştır. Orta Asya ve Avrupa bölgelerinde yayılan yetişkin bireyler, kış aylarını ise Hindistan ve Afrika topraklarında geçirir. Çöl ve savana üzere kurak yerlerde yaşayan bozkır kartalları hassas cinsler listesinde yer alıyor.
14. Çeşidi tehlikede olan Doğan çeşitlerinden: Ulu Doğan
Soğuk iklim çeşidi olan ulu doğanlar hayli iri hayvanlardır. Ağaçlar ve açık otlaklar ulu doğanların ömür alanları ortasında yer alır. Avrupa ve Asya bölgelerinde yaşayan bu tıp, göçmen olması sebebiyle kış aylarında Batı Çin, Arap yarımadası ve Etiyopya bölgelerine göç eder. Asya’daki hayat alanları azalan ulu doğanlar tipi tehlikede olan cinsler ortasındadır.
15. Anadolu ormanlarının hükümdarı: Asya Aslanı
Asya aslanları, Hindistan’ın batısında Gir Ormanı’nda yaşayan bir alt çeşittir. Evvelden Arap yarımadasından Yunanistan’a kadar çok geniş bir coğrafyada yaşayan Asya aslanları, bugünlerde kritik tehlike kümesinde yer almakta. Ülkemizin birçok bölgesinde yaşadığı kanıtlanmış olan çeşidin Anadolu’daki son izlerine ise 13. yüzyılda rastlanmıştır.