Türkiyede Sanayi Gelişimi,Türkiyedeki sanayi kolları,Türkiyede sanayi ve sanayileşme,
Türkiyede sanayinin önemi
Hammaddenin mamül ve benzeri mamül duruma getirilmesi faaliyetlerine üretim, imal tekniğine de sanayi veya endüstri denir
SANAYİNİN KURULMASI İÇİN GEREKLI KOŞULLAR
* Hammadde
Sanayide üretim yapılabilmesi için hammaddenin olması gerekmektedir Ülkemizde hammadde kaynakları ile sanayi kuruluşları aralarında son derece sıkı bir ilişki mevcuttur
Mesela, unlu gıda sanayii İç Anadolu ’da, dokuma sanayii Adana, İzmir, Denizli çevresinde, zeytin yağı sanayii Ege kıyılarında, boya, plastik ve lastik fabrikaları rafineri kenarlarında yaygınlık göstermektedir
* Anapara
Sanayi tesisleri büyük sermayelerle kurulmaktadır bu nedenle, sermayenin, yani paranın biriktiği ya da fazla olduğu bölgelerde sanayinin kuruluşu daha kolay olmaktadır
Sermaye birikimi pozitif olduğundan Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde sanayi yatırımları daha fazladır Türkiye ’de sanayinin gelişmesinde en büyük etken sermayedir Sermayemiz tatmin edici olmadığından, ülkemizde tanıdık olmayan sermayenin girmesi için kolaylıklar sağlanmaktadır
*Enerji
Fabrikaların çalışması için enerji gerekmektedir Bunun için, taşkömürü, petrol, linyit gibi kaynaklardan yararlanılır Ülkemizde petrol, taşkömürü, doğal gaz gibi enerji kaynaklarının birçok dıştan temin edildiğinden önemli bir döviz çıktısına niçin olmakta, bu durum sanayileşme hızını azaltmaktadır
* Meslek Gücü ve Teknik Eleman
Sanayi tesislerinin çalışması ve üretimin artması yönünden iç gücüne ihtiyaç vardır
Ülkemizde meslek gücü ihtiyacı rahatlıkla karşılanabilmekte, hatta dış ülkelere bile gönderilmektedir Fakat, ülkemizde bazı sanayi kollarında teknik eleman demin iyice yeterli değildir
* Ulaşım
Sanayinin ihtiyacı olan hammadde ve mamül maddenin taşınması faaliyetlerine ulaşım denir Hammaddenin fabrikalara taşınması ve üretildikten sonra pazarlara taşınması yaygın ulaşım ağıyla mümkündür Ülkemizde, sanayi tesisleri, başlıca önemli ulaşım yolları kenarlarında ve limanlara yakın yerlere kurulmuştur İstanbul, İzmir, Mersin, Adana gibi merkezlerin çok gelişmesi ulaşımla çok yakından ilişkilidir
* Pazar
Üretilen her türlü sanayi ürününün satılması gereklidir Bu bakımdan sanayi tesislerinin kurulmasında diğer etkenlerin yanında nüfusun topluluk olduğu, tüketimin pozitif olduğu sahalar tercih edilmektedir Örneğin, batı bölgelerinde nüfus pozitif olduğundan ürünlerin pazarlanması kolay olurken doğu bölgelerinde nüfus az olduğundan ürünlerin pazarlanması kuvvet olur Bu durum sanayi tesislerinin buralarda kurulmasını zorlaştırmaktadır
* Yüzey Şekilleri
Sanayi tesisleri, çoğunlukla düz sahalarda daha kolay kurulabilmektedir Dağlık ve engebeli yerlerde sanayinin kurulması zordur
GIDA SANAYİİ
Hammaddesi tarımsal ve hayvansal ürünlerden oluşan sanayi dalıdır
Ülkemizde tarım ve hayvancılık geliştiğinden ve nüfus fazla olduğundan besin sanayii oldukça gelişmiştir Kuruluş yerleri başlıca hammaddenin artı olduğu yerlerde veya büyük şehirlerin kenarlarında toplanmıştır
Şeker fabrikaları: Ilk defa 1926 yılında kurulmuştur Şekerpancarı kıyı kesimler hariç tekrar yetişir Hemencecik işlenmesi gerektiğinden fabrikaları imal alanları yakınında kurulmuştur acilen ülkemizde 30'a yakın şeker fabrikası bulunmaktadır
Akarsu Fabrikaları
Trabzon Rize arasındaki bölgede bulunmaktadır
Un Fabrikaları
Gıda sanayi ürünleri içerisinde en büyük yeri un ve unlu mamuller almaktadır Bu sektörde, yılda yaklaşık 10 milyon ton buğday unu ve buna bağlı olarak, 10 milyon tona yakın ekmek üretimi gerçekleşmektedir
Türkiye, bisküvi daha alçak sektöründe 780 bin ton takvim üretim kapasitesi ve 400450 bin ton üretim düzeyi ile ihracatçı ülke konumunda bulunmaktadır 1994 yılında 353 bin ton olan bisküvi üretimi, 2000 yılında 441 bin tona ulaşmıştır
İhracata karşın sanayileşme stratejisi sonucunda, makarna ihracatında gözlenen canlanma ve iç talepteki artma, bu sektörde önemli gelişmelere niçin olmuştur Bugün, 900 bin ton kurulu kapasitesi ve 480 bin ton imal düzeyi ile Türkiye, dünyanın en büyük makarna üreticisi ülkeler arasında yer almaktadır
Buğday, Doğu Karadeniz ve Batı Karadeniz kıyıları haricen yeniden yetiştirilir bununla birlikte halkın esas besin maddesidir böylece un fabrikaları her bölgeye dağılmıştırMakarna ve bisküvi fabrikaları daha çok İç Anadolu ’da yoğunlaşmıştır
Nebati Yağ ve Margarin
Bitkisel yağ üretiminde dünyanın üretici ülkeleri aralarında bulunan Türkiye, zeytinyağı üretiminde dünyanın dördüncü büyük üreticisi konumundadır Öteki manâlı bitkisel yağ ürünlerinin başında ayçiçeği, soya, mısır gelmektedir Son yıllarda fındık ve öteki bazı tarım ürünlerinden elde edilen bitkisel yağlar kullanıma sunulmaktadır
Nebati yağ açısından zeytinyağı hariç, ülkemizde kayda değer bir yağ açığı bulunmakta olup, bu açık takvim ortalama 300350 bin ton arasında değişen miktarlarda ithal edilerek giderilmektedir bundan başka, son yıllarda çekirdek ve çiğ yağ olarak ithal edilen ürün, işlenerek ihraç edilmektedir
Zeytin yağı fabrikaları Ege ve Güney Marmara ’da yoğun olarak görülür Bilhassa Edremit, Ayvalık, Burhaniye, Aydın, İzmir çevresinde yoğunlaşmıştırAyçiçek yağı fabrikaları ise Trakya ’da yoğun olmakla birlikte, İç Anadolu, Ege ve Güneydoğu Anadolu ’da da görülür Soya ve mısırdan ise Akdeniz Bölgesi ’nde yağ elde edilir
Tütün Fabrikaları
Türkiye tütün endüstrisinde etkinlikler TEKEL ve özel sektör firmaları Philsa ve RJR tarafından gerçekleştirilmektedir TEKEL; sigara, puro, tömbeki gibi tütün mamulleri, özel sektör firmaları ise sadece sigara üretimini gerçekleştirmektedir Tütün mamulleri sanayi üretiminde en büyük yeri 15 bin ton aralarında değişen imal miktarı ile sigara almakta, bunu, purolar ve diğerleri izlemektedir
Türkiye, şark tipi tütün üretimi ve ihracatında dünyanın en büyük ülkeleri arasında yer almaktadır 1995 yılı işlenmiş yaprak tütünde 136 bin ton olan ihracat miktarı, 2000 yılında 100 bin ton dolayında gerçekleşmiştir 1995 yılında 19 bin ton olan tütün ithalat miktarı 1999 yılında 62 bin tona yükselmiştir
Sigara fabrikaları İstanbul, İzmir, Samsun, Tokat, Malatya, Adana ve Bitlis ’te bulunmaktadır
İspirtolu Içki ve Şarap Fabrikaları
Türkiye ’de alkollü ve alkolsüz içkiler üretimi yıllara göre büyüme göstermektedir 1999 yılı sonu itibariyle, alkolsüz içkilerde %3,6, düşük alkollü içkilerde %7,4 ve yüksek alkollü içkilerde %3,7 oranında imal artışı kaydedilmiştir
Sektörde alkollü ve alkolsüz alkol üretimi, halk ve özel sektörce birlikte gerçekleştirilmektedir Bazı sert içkileri yalnızca ulus kesimi üretmektedir
İstanbul, Yozgat, Diyarbakır, Tekirdağ, İzmir, Ankara, Kırşehir, Gazi Antep, Elazığ gibi merkezlerde rakı, bira ve şarap fabrikaları bulunmaktadır
Konserve ve Salça Fabrikaları
1900 ’li yıllarda kurulan ve büyük gelişmeler kaydedilen meyvesebze işleme sanayinde turşu, konserve sebze ve meyve, meyve suyu ve dondurulmuş meyvesebze üretmektedir Dondurulmuş meyve ve sebze üretimi Türkiye ’de yeni olmasına rağmen hızla gelişen gıda sanayi ürünleri arasındadır
Konserve işleme sanayinde ağırlıklı olarak, bezelye, fasulye, bamya ve karışık sebzeler ile şeftali, kayısı ve vişne kullanılmaktadır
Bitmiş tarım ürünleri arasında domates salçası öbür bir yere sahiptir Türkiye ’de üretilen domatesin %2530 ’u işlenmektedir İşlemeye alınan toplam miktarın %80 ’i salça, kalan kısım ise konserve, ketçap, domates suyu gibi ürünlerde kullanılmaktadır Üretilen toplam domates salçasının %5060 ’ı ihraç edilmektedir
Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinin kıyı kesimlerinde yaygındır
Şeker ve Şekerli Ürünler
Şekerleme ve kakao katkılı ürünler, ülkemiz ihraç ürünleri arasında yer almaktadır Son yıllarda çoğalma bildiren şeker stoklarının dengelenmesi nedeniyle, şekerpancarı ve dolayısıyla şeker üretimi sınırlandırılmış ve şeker üretim miktarı iç ve dış talepler doğrultusunda belirlenmiştir
Sektörde, geleneksel üretim yöntemleriyle birlikte, çağdaş imal teknolojisi kullanılmaktadır Şekerli ve çikolatalı mamulleri, çiklet, şekerlemeler, lokum, helva, çikolata ve kakaolu ürünleri kapsamaktadır Bu sektörde üretim son 8 yıllık süreçte %59 oranında çoğalma göstermiştir 1993 yılında 324 bin ton olan imal, 2000 yılında 428 bin tona dolaylarına yükselmiştir
Süt Ürünleri Fabrikaları
Türkiye, bölgede süt ve süt ürünlerinde en büyük imalatçı ülke olarak uyarı çekmektedir Üretim; bitmiş içme sütü, yoğurt, beyaz peynir ve tereyağında yoğunlaşmıştır 2000 yılı itibariyle, tamamlanmış içme sütü üretimi 350 bin ton, beyaz peynir üretimi 220 bin ton ve tereyağı üretimi 130 bin ton düzeyine çıkmıştır Ayrıca, son yıllarda, süt mamulü olan dondurma üretimi ve ihracatında kayda değer artışlar kaydedilmiştir
İzmir, Balıkesir, Edirne, Erzurum, Elazığ, Kars, İstanbul, Trabzon ve Bursa çevresinde süt ürünleri sanayii yoğunlaşmıştır
Tekstil, Tekstil ve Cilt Sanayii
Tekstil ve giyim, Türkiye ’de en gelişmiş ve üretimin kayda değer bir kısmının ihraç edildiği bir sanayi koludur Gelişmiş ülkelerle rekabet edilebilmekte ve onların pazarlarına deha girebilmektedir Bu Nedenle ülkemize fazla artı döviz girdisi sağlanmaktadır
Dokuma ve Konfeksiyon Sanayi
Türkiye ’de dokuma ve konfeksiyon sanayi, 1980 ’li yıllarda başlayan ihracat hamlesi ile birlikte, hızla çoğaltma ve gelişme sürecine girmiştir Türk tekstilkonfeksiyon sanayi, dünya dokuma ihracatında %2,2 ’lik, konfeksiyon ihracatında %3,5 ’lik ve dokumakonfeksiyon ihracatında %3 ’lük payı ile en büyük üretici ve ihracatçı ülkeler aralarında yer almaktadır
Tekstil ve konfeksiyon sektörü 21,5 milyar dolarlık imal değeri ile GSMH içerisindeki ve istihdamdaki payı takriben %11 dolaylarındadır Sektör üretiminin yaklaşık yarısı ihraç edilmekte olup, genel ihracattaki payı %37 ’dir Sektörde mevcut takriben 40 bin firmanın % 25 ’i faal ihracatçı konumundadır
2000 yılı verilerine göre; tekstil ve konfeksiyon ihracatında örme giyim eşyası %37, dokuma giyim eşyası %25, pamuklu ve sentetik mensucat %23, sentetik iplikler %4, pamuk ipliği ve halı %25 ’lik paya sahiptir İhracatımızda Avrupa Birliği Ülkeleri %65 ’lik payla ilk sırada yer almaktadır
Pamuk ipliği ve pamuklu tekstil: Adana, Antalya, K Maraş, Tarsus, Nazilli, Denizli, Manisa ve İzmir
Yün ipliği ve yünlü bez: Hereke
Suni ipek ve bez: İstanbul ve Bursa
Tabii ipekli ve bez: Gemlik ve Bursa
Hazır giyim sanayii: İstanbul, Bursa ve İzmir
Halıcılık: Isparta, Uşak, Gördes ve Kayseri
DeriCilt Mamulleri Sanayi
Sektör, imalat sanayi üretiminde %2,3 ’lük ve toplam sanayi istihdamındaki %5,1 ’lik payı ile onuncu büyük bir sanayi sektörü konumundadır Cilt ve cilt mamulleri sektöründe cilt giyim, pabuç ve saraciye yanına post ve kürkler de işlenmektedir
Cilt mamulleri ihracatı son yıllarda çoğaltma göstermekte olup, ihracatımızda birincil sırayı %4050 payı ile deri giyim almaktadır İhracatçı ülkeler arasında %60 ’lık pay ile AB ülkeleri başta gelmektedir Tüketici talepleri ve dahilde işleme rejimi kapsamında deri ve cilt mamulleri ithalatı yapılmaktadır
Deri ve kösele işleme: İstanbul, İzmir, Bolu, Gerede ve Uşak
Alet Sanayii
Türkiye otomotiv sanayiinde son yıllarda yabancı marka otomobillerin de fabrikalarının kurulmasıyla üretimde artış meydana getirmiştir Bursa, İstanbul, İzmir, İzmit, Adapazarı, Konya, Adana gibi merkezlerde otomobil, kamyon ve otobüs fabrikaları bulunmaktadır
Eskişehir ve Adapazarı ’nda lokomotif ve vagon fabrikaları, Ankara Mürted ’de uçak fabrikası, İstanbul, Tuzla, Pendik, Gölcük ve İzmir ’de gemi tersaneleri bulunmaktadır
Maden Sanayii (Metalurji Sanayii)
Demir çelik fabrikaları: Karabük, Ereğli, İskenderun, Kırıkkale, Sivas ve İzmir ’de bulunmaktadır
Alüminyum fabrikaları: Seydişehir ’de bulunmaktadır
Bakır işleme fabrikaları: Samsun ve Artvin (Murgul) de bulunmaktadır
Kurşun ve çinko fabrikaları: Elazığ ve Kayseri ’de bulunmaktadır
Krom işleme fabrikaları: Menteşe Yöresi ’ndeki krom madeni Antalya ’da, Elazığ ve çevresindeki kromlar da Guleman ’daki fabrikalarda işlenmektedir
Kimya Sanayii
Petrokimya: Batman, İzmit, Mersin, İzmir ve Kırıkkale ’de petrol rafinerileri bulunmaktadır
IlaçDeterjan fabrikaları: İstanbul, İzmir, Ankara, Adapazarı çevresinde yoğunlaşmıştır 130 civarında hap fabrikamız bulunmaktadır
Lâstik fabrikaları: İzmit, Adapazarı ve Kırşehir ’de bulunmaktadır
Gübre fabrikaları: Mersin, Bandırma, Elazığ, Kütahya, Tekirdağ ve İskenderun ’da bulunmaktadır Ülkemizdeki gübre üretimi yeterli değildir
Orman Ürünleri Sanayii
Ağaç malzemeden üretilen bütün malzemeler orman ürünleri endüstrisine girer Karadeniz Bölgesi ’nde hammadde artı bulunduğundan burada gelişmiştir
Esas kereste fabrikaları Düzce, Bartın, Ayancık, Rize, Ordu, Ardeşen, Burdur, Antalya ve Isparta ’da bulunur
Mobilya Sanayii: Adapazarı, Ankara, İnegöl, İstanbul, İzmir ve Kayseri ’de gelişmiştir Türkiye mobilya ürünlerini ihraç edebilmektedir
Kâğıt fabrikaları: İzmit, Balıkesir, Giresun, Zonguldak, Taşucu (Mersin), Dalaman (Muğla), Bolvadin (Afyon), Bartın ve Denizli çevresinde bulunur
Çimento, Sırça, Seramik Sanayii
Bu sanayi koluna taşa, toprağa ast sanayi kolu da denilmektedir
Çimento fabrikaları: Hammaddesi basit temin edilir Her bölgede inşaat sanayiinde kullanılır Ayrıca ulaşım masrafları maliyeti artırır bu nedenle çimento fabrikaları Türkiye ’nin her bölgesine dağılmıştır İstanbul, İzmit, Adana, İzmir, Elazığ, Mersin, Yozgat, Denizli, Adıyaman, Ordu gibi merkezler bunlardan bazılarıdır
Cam fabrikaları: İstanbul(Kapandı2004), Denizli, Mersin, Kırklareli ve Sinop ’ta cam fabrikaları bulunmaktadır Ülkemiz sırça ürünleri üretiminde ve ihracatında Dünya ’da sayılı ülkeler arasındadır
Seramik fabrikaları: Çanakkale, Bilecik, Kütahya, İstanbul ve İzmir ’de bulunmaktadır Üretimin bir kısmı yurt dışına ihraç edilir *
Türkiyede sanayinin önemi
Hammaddenin mamül ve benzeri mamül duruma getirilmesi faaliyetlerine üretim, imal tekniğine de sanayi veya endüstri denir
SANAYİNİN KURULMASI İÇİN GEREKLI KOŞULLAR
* Hammadde
Sanayide üretim yapılabilmesi için hammaddenin olması gerekmektedir Ülkemizde hammadde kaynakları ile sanayi kuruluşları aralarında son derece sıkı bir ilişki mevcuttur
Mesela, unlu gıda sanayii İç Anadolu ’da, dokuma sanayii Adana, İzmir, Denizli çevresinde, zeytin yağı sanayii Ege kıyılarında, boya, plastik ve lastik fabrikaları rafineri kenarlarında yaygınlık göstermektedir
* Anapara
Sanayi tesisleri büyük sermayelerle kurulmaktadır bu nedenle, sermayenin, yani paranın biriktiği ya da fazla olduğu bölgelerde sanayinin kuruluşu daha kolay olmaktadır
Sermaye birikimi pozitif olduğundan Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde sanayi yatırımları daha fazladır Türkiye ’de sanayinin gelişmesinde en büyük etken sermayedir Sermayemiz tatmin edici olmadığından, ülkemizde tanıdık olmayan sermayenin girmesi için kolaylıklar sağlanmaktadır
*Enerji
Fabrikaların çalışması için enerji gerekmektedir Bunun için, taşkömürü, petrol, linyit gibi kaynaklardan yararlanılır Ülkemizde petrol, taşkömürü, doğal gaz gibi enerji kaynaklarının birçok dıştan temin edildiğinden önemli bir döviz çıktısına niçin olmakta, bu durum sanayileşme hızını azaltmaktadır
* Meslek Gücü ve Teknik Eleman
Sanayi tesislerinin çalışması ve üretimin artması yönünden iç gücüne ihtiyaç vardır
Ülkemizde meslek gücü ihtiyacı rahatlıkla karşılanabilmekte, hatta dış ülkelere bile gönderilmektedir Fakat, ülkemizde bazı sanayi kollarında teknik eleman demin iyice yeterli değildir
* Ulaşım
Sanayinin ihtiyacı olan hammadde ve mamül maddenin taşınması faaliyetlerine ulaşım denir Hammaddenin fabrikalara taşınması ve üretildikten sonra pazarlara taşınması yaygın ulaşım ağıyla mümkündür Ülkemizde, sanayi tesisleri, başlıca önemli ulaşım yolları kenarlarında ve limanlara yakın yerlere kurulmuştur İstanbul, İzmir, Mersin, Adana gibi merkezlerin çok gelişmesi ulaşımla çok yakından ilişkilidir
* Pazar
Üretilen her türlü sanayi ürününün satılması gereklidir Bu bakımdan sanayi tesislerinin kurulmasında diğer etkenlerin yanında nüfusun topluluk olduğu, tüketimin pozitif olduğu sahalar tercih edilmektedir Örneğin, batı bölgelerinde nüfus pozitif olduğundan ürünlerin pazarlanması kolay olurken doğu bölgelerinde nüfus az olduğundan ürünlerin pazarlanması kuvvet olur Bu durum sanayi tesislerinin buralarda kurulmasını zorlaştırmaktadır
* Yüzey Şekilleri
Sanayi tesisleri, çoğunlukla düz sahalarda daha kolay kurulabilmektedir Dağlık ve engebeli yerlerde sanayinin kurulması zordur
GIDA SANAYİİ
Hammaddesi tarımsal ve hayvansal ürünlerden oluşan sanayi dalıdır
Ülkemizde tarım ve hayvancılık geliştiğinden ve nüfus fazla olduğundan besin sanayii oldukça gelişmiştir Kuruluş yerleri başlıca hammaddenin artı olduğu yerlerde veya büyük şehirlerin kenarlarında toplanmıştır
Şeker fabrikaları: Ilk defa 1926 yılında kurulmuştur Şekerpancarı kıyı kesimler hariç tekrar yetişir Hemencecik işlenmesi gerektiğinden fabrikaları imal alanları yakınında kurulmuştur acilen ülkemizde 30'a yakın şeker fabrikası bulunmaktadır
Akarsu Fabrikaları
Trabzon Rize arasındaki bölgede bulunmaktadır
Un Fabrikaları
Gıda sanayi ürünleri içerisinde en büyük yeri un ve unlu mamuller almaktadır Bu sektörde, yılda yaklaşık 10 milyon ton buğday unu ve buna bağlı olarak, 10 milyon tona yakın ekmek üretimi gerçekleşmektedir
Türkiye, bisküvi daha alçak sektöründe 780 bin ton takvim üretim kapasitesi ve 400450 bin ton üretim düzeyi ile ihracatçı ülke konumunda bulunmaktadır 1994 yılında 353 bin ton olan bisküvi üretimi, 2000 yılında 441 bin tona ulaşmıştır
İhracata karşın sanayileşme stratejisi sonucunda, makarna ihracatında gözlenen canlanma ve iç talepteki artma, bu sektörde önemli gelişmelere niçin olmuştur Bugün, 900 bin ton kurulu kapasitesi ve 480 bin ton imal düzeyi ile Türkiye, dünyanın en büyük makarna üreticisi ülkeler arasında yer almaktadır
Buğday, Doğu Karadeniz ve Batı Karadeniz kıyıları haricen yeniden yetiştirilir bununla birlikte halkın esas besin maddesidir böylece un fabrikaları her bölgeye dağılmıştırMakarna ve bisküvi fabrikaları daha çok İç Anadolu ’da yoğunlaşmıştır
Nebati Yağ ve Margarin
Bitkisel yağ üretiminde dünyanın üretici ülkeleri aralarında bulunan Türkiye, zeytinyağı üretiminde dünyanın dördüncü büyük üreticisi konumundadır Öteki manâlı bitkisel yağ ürünlerinin başında ayçiçeği, soya, mısır gelmektedir Son yıllarda fındık ve öteki bazı tarım ürünlerinden elde edilen bitkisel yağlar kullanıma sunulmaktadır
Nebati yağ açısından zeytinyağı hariç, ülkemizde kayda değer bir yağ açığı bulunmakta olup, bu açık takvim ortalama 300350 bin ton arasında değişen miktarlarda ithal edilerek giderilmektedir bundan başka, son yıllarda çekirdek ve çiğ yağ olarak ithal edilen ürün, işlenerek ihraç edilmektedir
Zeytin yağı fabrikaları Ege ve Güney Marmara ’da yoğun olarak görülür Bilhassa Edremit, Ayvalık, Burhaniye, Aydın, İzmir çevresinde yoğunlaşmıştırAyçiçek yağı fabrikaları ise Trakya ’da yoğun olmakla birlikte, İç Anadolu, Ege ve Güneydoğu Anadolu ’da da görülür Soya ve mısırdan ise Akdeniz Bölgesi ’nde yağ elde edilir
Tütün Fabrikaları
Türkiye tütün endüstrisinde etkinlikler TEKEL ve özel sektör firmaları Philsa ve RJR tarafından gerçekleştirilmektedir TEKEL; sigara, puro, tömbeki gibi tütün mamulleri, özel sektör firmaları ise sadece sigara üretimini gerçekleştirmektedir Tütün mamulleri sanayi üretiminde en büyük yeri 15 bin ton aralarında değişen imal miktarı ile sigara almakta, bunu, purolar ve diğerleri izlemektedir
Türkiye, şark tipi tütün üretimi ve ihracatında dünyanın en büyük ülkeleri arasında yer almaktadır 1995 yılı işlenmiş yaprak tütünde 136 bin ton olan ihracat miktarı, 2000 yılında 100 bin ton dolayında gerçekleşmiştir 1995 yılında 19 bin ton olan tütün ithalat miktarı 1999 yılında 62 bin tona yükselmiştir
Sigara fabrikaları İstanbul, İzmir, Samsun, Tokat, Malatya, Adana ve Bitlis ’te bulunmaktadır
İspirtolu Içki ve Şarap Fabrikaları
Türkiye ’de alkollü ve alkolsüz içkiler üretimi yıllara göre büyüme göstermektedir 1999 yılı sonu itibariyle, alkolsüz içkilerde %3,6, düşük alkollü içkilerde %7,4 ve yüksek alkollü içkilerde %3,7 oranında imal artışı kaydedilmiştir
Sektörde alkollü ve alkolsüz alkol üretimi, halk ve özel sektörce birlikte gerçekleştirilmektedir Bazı sert içkileri yalnızca ulus kesimi üretmektedir
İstanbul, Yozgat, Diyarbakır, Tekirdağ, İzmir, Ankara, Kırşehir, Gazi Antep, Elazığ gibi merkezlerde rakı, bira ve şarap fabrikaları bulunmaktadır
Konserve ve Salça Fabrikaları
1900 ’li yıllarda kurulan ve büyük gelişmeler kaydedilen meyvesebze işleme sanayinde turşu, konserve sebze ve meyve, meyve suyu ve dondurulmuş meyvesebze üretmektedir Dondurulmuş meyve ve sebze üretimi Türkiye ’de yeni olmasına rağmen hızla gelişen gıda sanayi ürünleri arasındadır
Konserve işleme sanayinde ağırlıklı olarak, bezelye, fasulye, bamya ve karışık sebzeler ile şeftali, kayısı ve vişne kullanılmaktadır
Bitmiş tarım ürünleri arasında domates salçası öbür bir yere sahiptir Türkiye ’de üretilen domatesin %2530 ’u işlenmektedir İşlemeye alınan toplam miktarın %80 ’i salça, kalan kısım ise konserve, ketçap, domates suyu gibi ürünlerde kullanılmaktadır Üretilen toplam domates salçasının %5060 ’ı ihraç edilmektedir
Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinin kıyı kesimlerinde yaygındır
Şeker ve Şekerli Ürünler
Şekerleme ve kakao katkılı ürünler, ülkemiz ihraç ürünleri arasında yer almaktadır Son yıllarda çoğalma bildiren şeker stoklarının dengelenmesi nedeniyle, şekerpancarı ve dolayısıyla şeker üretimi sınırlandırılmış ve şeker üretim miktarı iç ve dış talepler doğrultusunda belirlenmiştir
Sektörde, geleneksel üretim yöntemleriyle birlikte, çağdaş imal teknolojisi kullanılmaktadır Şekerli ve çikolatalı mamulleri, çiklet, şekerlemeler, lokum, helva, çikolata ve kakaolu ürünleri kapsamaktadır Bu sektörde üretim son 8 yıllık süreçte %59 oranında çoğalma göstermiştir 1993 yılında 324 bin ton olan imal, 2000 yılında 428 bin tona dolaylarına yükselmiştir
Süt Ürünleri Fabrikaları
Türkiye, bölgede süt ve süt ürünlerinde en büyük imalatçı ülke olarak uyarı çekmektedir Üretim; bitmiş içme sütü, yoğurt, beyaz peynir ve tereyağında yoğunlaşmıştır 2000 yılı itibariyle, tamamlanmış içme sütü üretimi 350 bin ton, beyaz peynir üretimi 220 bin ton ve tereyağı üretimi 130 bin ton düzeyine çıkmıştır Ayrıca, son yıllarda, süt mamulü olan dondurma üretimi ve ihracatında kayda değer artışlar kaydedilmiştir
İzmir, Balıkesir, Edirne, Erzurum, Elazığ, Kars, İstanbul, Trabzon ve Bursa çevresinde süt ürünleri sanayii yoğunlaşmıştır
Tekstil, Tekstil ve Cilt Sanayii
Tekstil ve giyim, Türkiye ’de en gelişmiş ve üretimin kayda değer bir kısmının ihraç edildiği bir sanayi koludur Gelişmiş ülkelerle rekabet edilebilmekte ve onların pazarlarına deha girebilmektedir Bu Nedenle ülkemize fazla artı döviz girdisi sağlanmaktadır
Dokuma ve Konfeksiyon Sanayi
Türkiye ’de dokuma ve konfeksiyon sanayi, 1980 ’li yıllarda başlayan ihracat hamlesi ile birlikte, hızla çoğaltma ve gelişme sürecine girmiştir Türk tekstilkonfeksiyon sanayi, dünya dokuma ihracatında %2,2 ’lik, konfeksiyon ihracatında %3,5 ’lik ve dokumakonfeksiyon ihracatında %3 ’lük payı ile en büyük üretici ve ihracatçı ülkeler aralarında yer almaktadır
Tekstil ve konfeksiyon sektörü 21,5 milyar dolarlık imal değeri ile GSMH içerisindeki ve istihdamdaki payı takriben %11 dolaylarındadır Sektör üretiminin yaklaşık yarısı ihraç edilmekte olup, genel ihracattaki payı %37 ’dir Sektörde mevcut takriben 40 bin firmanın % 25 ’i faal ihracatçı konumundadır
2000 yılı verilerine göre; tekstil ve konfeksiyon ihracatında örme giyim eşyası %37, dokuma giyim eşyası %25, pamuklu ve sentetik mensucat %23, sentetik iplikler %4, pamuk ipliği ve halı %25 ’lik paya sahiptir İhracatımızda Avrupa Birliği Ülkeleri %65 ’lik payla ilk sırada yer almaktadır
Pamuk ipliği ve pamuklu tekstil: Adana, Antalya, K Maraş, Tarsus, Nazilli, Denizli, Manisa ve İzmir
Yün ipliği ve yünlü bez: Hereke
Suni ipek ve bez: İstanbul ve Bursa
Tabii ipekli ve bez: Gemlik ve Bursa
Hazır giyim sanayii: İstanbul, Bursa ve İzmir
Halıcılık: Isparta, Uşak, Gördes ve Kayseri
DeriCilt Mamulleri Sanayi
Sektör, imalat sanayi üretiminde %2,3 ’lük ve toplam sanayi istihdamındaki %5,1 ’lik payı ile onuncu büyük bir sanayi sektörü konumundadır Cilt ve cilt mamulleri sektöründe cilt giyim, pabuç ve saraciye yanına post ve kürkler de işlenmektedir
Cilt mamulleri ihracatı son yıllarda çoğaltma göstermekte olup, ihracatımızda birincil sırayı %4050 payı ile deri giyim almaktadır İhracatçı ülkeler arasında %60 ’lık pay ile AB ülkeleri başta gelmektedir Tüketici talepleri ve dahilde işleme rejimi kapsamında deri ve cilt mamulleri ithalatı yapılmaktadır
Deri ve kösele işleme: İstanbul, İzmir, Bolu, Gerede ve Uşak
Alet Sanayii
Türkiye otomotiv sanayiinde son yıllarda yabancı marka otomobillerin de fabrikalarının kurulmasıyla üretimde artış meydana getirmiştir Bursa, İstanbul, İzmir, İzmit, Adapazarı, Konya, Adana gibi merkezlerde otomobil, kamyon ve otobüs fabrikaları bulunmaktadır
Eskişehir ve Adapazarı ’nda lokomotif ve vagon fabrikaları, Ankara Mürted ’de uçak fabrikası, İstanbul, Tuzla, Pendik, Gölcük ve İzmir ’de gemi tersaneleri bulunmaktadır
Maden Sanayii (Metalurji Sanayii)
Demir çelik fabrikaları: Karabük, Ereğli, İskenderun, Kırıkkale, Sivas ve İzmir ’de bulunmaktadır
Alüminyum fabrikaları: Seydişehir ’de bulunmaktadır
Bakır işleme fabrikaları: Samsun ve Artvin (Murgul) de bulunmaktadır
Kurşun ve çinko fabrikaları: Elazığ ve Kayseri ’de bulunmaktadır
Krom işleme fabrikaları: Menteşe Yöresi ’ndeki krom madeni Antalya ’da, Elazığ ve çevresindeki kromlar da Guleman ’daki fabrikalarda işlenmektedir
Kimya Sanayii
Petrokimya: Batman, İzmit, Mersin, İzmir ve Kırıkkale ’de petrol rafinerileri bulunmaktadır
IlaçDeterjan fabrikaları: İstanbul, İzmir, Ankara, Adapazarı çevresinde yoğunlaşmıştır 130 civarında hap fabrikamız bulunmaktadır
Lâstik fabrikaları: İzmit, Adapazarı ve Kırşehir ’de bulunmaktadır
Gübre fabrikaları: Mersin, Bandırma, Elazığ, Kütahya, Tekirdağ ve İskenderun ’da bulunmaktadır Ülkemizdeki gübre üretimi yeterli değildir
Orman Ürünleri Sanayii
Ağaç malzemeden üretilen bütün malzemeler orman ürünleri endüstrisine girer Karadeniz Bölgesi ’nde hammadde artı bulunduğundan burada gelişmiştir
Esas kereste fabrikaları Düzce, Bartın, Ayancık, Rize, Ordu, Ardeşen, Burdur, Antalya ve Isparta ’da bulunur
Mobilya Sanayii: Adapazarı, Ankara, İnegöl, İstanbul, İzmir ve Kayseri ’de gelişmiştir Türkiye mobilya ürünlerini ihraç edebilmektedir
Kâğıt fabrikaları: İzmit, Balıkesir, Giresun, Zonguldak, Taşucu (Mersin), Dalaman (Muğla), Bolvadin (Afyon), Bartın ve Denizli çevresinde bulunur
Çimento, Sırça, Seramik Sanayii
Bu sanayi koluna taşa, toprağa ast sanayi kolu da denilmektedir
Çimento fabrikaları: Hammaddesi basit temin edilir Her bölgede inşaat sanayiinde kullanılır Ayrıca ulaşım masrafları maliyeti artırır bu nedenle çimento fabrikaları Türkiye ’nin her bölgesine dağılmıştır İstanbul, İzmit, Adana, İzmir, Elazığ, Mersin, Yozgat, Denizli, Adıyaman, Ordu gibi merkezler bunlardan bazılarıdır
Cam fabrikaları: İstanbul(Kapandı2004), Denizli, Mersin, Kırklareli ve Sinop ’ta cam fabrikaları bulunmaktadır Ülkemiz sırça ürünleri üretiminde ve ihracatında Dünya ’da sayılı ülkeler arasındadır
Seramik fabrikaları: Çanakkale, Bilecik, Kütahya, İstanbul ve İzmir ’de bulunmaktadır Üretimin bir kısmı yurt dışına ihraç edilir *