Turklerde Minyatur Sanatı
Batı dillerinde bir nesnenin kucuk boyutlardaki orneğini belirten “Minyatur sozcuğu, zamanla kitap resmi icin kullanılan bir terim halini almıştır Eski Turk kaynakları kitap resmi icin “Nakış, “Tasvir; minyatur ressamı icin de “Nakkaş, “Musavvar gibi sozcuklere yer verirler Kitap resmi sanatı icin cok yaygın olarak “Minyatur kullanılmakta olduğu icin biz de bu sozcuğe yer veriyoruz
8 ve 9 yuzyıla ait olan ve Turfan bolgesinde Hoco, Bezeklik, Sorcug gibi Uygur merkezlerinden gunumuze gelmiş Turk resim sanatının ornekleri arasında, duvar resmi ve figurlu işlemelerin yanında minyaturler de bulunmaktadır Turklerin İslamiyet’i kabul etmelerinden onceki devreye ait yazmalarda ki minyaturler, Uygur prens ve prensesleri ile Mani ve Uygur rahiplerini canlandırırlar Ceşitli kultur ve dinlerin etkili olduğu bir ortamda yapılan bu minyaturlerin uslupları cok zengindir ve farklılıklar gosterir Turk minyatur sanatının 13 yuzyıla kadar olan gelişimini gosteren daha sonraki ornekler ne yazık ki, kaybolup gitmiştir
Bir aşk hikayesi olan Varka ve Gulşah 13 yuzyıl Selcuklu donemi resim sanatının en guzel orneklerindendir Yazma, Hoy’dan gelmiş ve Konya’ya yerleşmiş bir aileden olan Abdul Mumin tarafından resimlendirilmiştir Varka ve Gulşah minyaturlerindeki Turk tiplerini temsil eden figurler, Buyuk Selcuklu İmparatorluğu donemi cini ve seramiklerindeki figurlerle buyuk benzerlikler gosterir İlk minyaturde, icinde ceşitli dukkanların bulunduğu bir carşı ile adeta oykunun gectiği ortamın bir takdimi yapılmaktadır Gulşah’ın cadırında uzuntuden bayılmasını ve Varka’ya kavuşmasını gosteren yalın sahnelerin figurlerden arta kalan boşluklarını ise, dekoratif bitki ve hayvan motifleri doldurmaktadır İki atlının dovuşunun yer aldığı sahnede de zemin arabesklerle tamamen doldurulmuştur Zeminin bu bicimde suslenmesini, Buyuk Selcuklu donemi minyaturlerinin coğunda buluruz Bu ağır suslemelere karşın, ince uzun dikdortgenler oluşturan kompozisyonlar oldukca yalındır
Selcuklu doneminden gunumuze gelmiş bir başka eser ise, 1271’de Aksaray’da yazılarak Sivaslı Nasreddin tarafından Selcuklu Sultanı III Gıyaseddin Keyhusrev’e sunulan bir Astroloji Kitabı’dır (Paris, bib Nat, P174) Doğu’dan alınan motiflerin yanında minyaturlerdeki guclu konturlar ve hafif golgelendirme, sanatcısının Bizans minyaturlerini tanımış olduğunu gostermektedir
Osmanlı minyatur sanatına gecmeden once, araştırıcıların Turklerin eski yurtları Orta Asya’da, Turkistan’da yapılmış olduğunda birleştikleri ve “Mehmet Siyah Kalem diye adlandırılan resimlerden soz etmek gerekir Topkapı Sarayı’ndaki bu resimler, icinde sultanın portresi bulunduğu icin “Fatih Albumu diye adlandırılan derlemede yer almaktadır Ceşitli cevre ve donemlerden gelen eserlerin arasında yer alan bu resimlerdeki figurler belli bir hacim değerine sahiptir Koyu ve az sayıda renk kullanılarak yapılmış olan resimlerin bir kısmının rulo parcaları olduğu anlaşılmıştır Resimlerin bazıları ipek, bazıları da kaba Cin kağıdına yapılmıştır Bilim adamlarının şamanizm dunyasını yansıttığı konusunda goruş birliğinde oldukları bu resimlerde kuvvetli bir Cin sanatı etkisi egemendir
Batı dillerinde bir nesnenin kucuk boyutlardaki orneğini belirten “Minyatur sozcuğu, zamanla kitap resmi icin kullanılan bir terim halini almıştır Eski Turk kaynakları kitap resmi icin “Nakış, “Tasvir; minyatur ressamı icin de “Nakkaş, “Musavvar gibi sozcuklere yer verirler Kitap resmi sanatı icin cok yaygın olarak “Minyatur kullanılmakta olduğu icin biz de bu sozcuğe yer veriyoruz
8 ve 9 yuzyıla ait olan ve Turfan bolgesinde Hoco, Bezeklik, Sorcug gibi Uygur merkezlerinden gunumuze gelmiş Turk resim sanatının ornekleri arasında, duvar resmi ve figurlu işlemelerin yanında minyaturler de bulunmaktadır Turklerin İslamiyet’i kabul etmelerinden onceki devreye ait yazmalarda ki minyaturler, Uygur prens ve prensesleri ile Mani ve Uygur rahiplerini canlandırırlar Ceşitli kultur ve dinlerin etkili olduğu bir ortamda yapılan bu minyaturlerin uslupları cok zengindir ve farklılıklar gosterir Turk minyatur sanatının 13 yuzyıla kadar olan gelişimini gosteren daha sonraki ornekler ne yazık ki, kaybolup gitmiştir
Bir aşk hikayesi olan Varka ve Gulşah 13 yuzyıl Selcuklu donemi resim sanatının en guzel orneklerindendir Yazma, Hoy’dan gelmiş ve Konya’ya yerleşmiş bir aileden olan Abdul Mumin tarafından resimlendirilmiştir Varka ve Gulşah minyaturlerindeki Turk tiplerini temsil eden figurler, Buyuk Selcuklu İmparatorluğu donemi cini ve seramiklerindeki figurlerle buyuk benzerlikler gosterir İlk minyaturde, icinde ceşitli dukkanların bulunduğu bir carşı ile adeta oykunun gectiği ortamın bir takdimi yapılmaktadır Gulşah’ın cadırında uzuntuden bayılmasını ve Varka’ya kavuşmasını gosteren yalın sahnelerin figurlerden arta kalan boşluklarını ise, dekoratif bitki ve hayvan motifleri doldurmaktadır İki atlının dovuşunun yer aldığı sahnede de zemin arabesklerle tamamen doldurulmuştur Zeminin bu bicimde suslenmesini, Buyuk Selcuklu donemi minyaturlerinin coğunda buluruz Bu ağır suslemelere karşın, ince uzun dikdortgenler oluşturan kompozisyonlar oldukca yalındır
Selcuklu doneminden gunumuze gelmiş bir başka eser ise, 1271’de Aksaray’da yazılarak Sivaslı Nasreddin tarafından Selcuklu Sultanı III Gıyaseddin Keyhusrev’e sunulan bir Astroloji Kitabı’dır (Paris, bib Nat, P174) Doğu’dan alınan motiflerin yanında minyaturlerdeki guclu konturlar ve hafif golgelendirme, sanatcısının Bizans minyaturlerini tanımış olduğunu gostermektedir
Osmanlı minyatur sanatına gecmeden once, araştırıcıların Turklerin eski yurtları Orta Asya’da, Turkistan’da yapılmış olduğunda birleştikleri ve “Mehmet Siyah Kalem diye adlandırılan resimlerden soz etmek gerekir Topkapı Sarayı’ndaki bu resimler, icinde sultanın portresi bulunduğu icin “Fatih Albumu diye adlandırılan derlemede yer almaktadır Ceşitli cevre ve donemlerden gelen eserlerin arasında yer alan bu resimlerdeki figurler belli bir hacim değerine sahiptir Koyu ve az sayıda renk kullanılarak yapılmış olan resimlerin bir kısmının rulo parcaları olduğu anlaşılmıştır Resimlerin bazıları ipek, bazıları da kaba Cin kağıdına yapılmıştır Bilim adamlarının şamanizm dunyasını yansıttığı konusunda goruş birliğinde oldukları bu resimlerde kuvvetli bir Cin sanatı etkisi egemendir