O tüm yemeklerin tamamlayıcısı, üç beyazdan biri, sofralarımızın vazgeçilmezi... Tuz, gündelik hayatımızın neredeyse her öğününde kullandığımız, tat veren bir bileşen. Yalnızca tat verme gayesiyle değil, tuz aslında insanın biyolojik işlevlerini yerine getirmesi için çok kıymetli bir kaynak. Antik çağlardan beri hayatımızda olan tuzun serüvenine gelin birlikte bakalım... Kaç çeşit tuz var? Tuzun özellikleri nelerdir? Tuz yararlı mı ziyanlı mı? Tuz ne işe fayda diye düşünüyorsanız tüm bu soruları sizler için yazdık...
Bildiğimiz manada "sofra tuzu" aslında bir çeşit kimyasal bir bileşen. Sodyum klorür (NaCl) olarak da bilinen tuz, beşerler için epeyce değerli ve olmazsa olmaz bir besin unsuru.
Tuz Antik çağlardan beri insan hayatının bir kesimi olmuştur. Bilhassa besinlerin bozulmaması için sıklıkla tuzdan faydalanılmıştır.
Aynı vakitte tuz çok kıymetli bir ticaret unsuruydu.
Tuz o kadar değerli bir besin unsurudur ki, Antik birtakım medeniyetler maaşları tuz olarak öderdi. Hatta Roma İmparatorluğu'nda bir periyot Romalı askerlere maaş olarak tuz verilmiştir. Latincede tuz manasına gelen “salarium” sözünün kökü olan “sal”den İngilizce maaş manasına gelen “salary” sözü türemiştir. Hala daha bu sözcük kullanılmaktadır.
Tuzun bu kadar kıymetli olması, onun çeşitliliğinin de bereketli olmasına sebep olmuştur. Pekala nedir bu tuz çeşitleri?
İlk tuzumuz hepimizin bildiği ve tuz denince akla birinci gelen sofra tuzu. İyotlu ve iyotsuz olmak üzere ikiye ayrılır. İnce tanelidir, kaya madenciliğinden, deniz ve göllerden buharlaştırılarak elde edilir.
İçerisinde topaklanmayı engelleyici kimyasallar bulunabilir.
Diğer bir tuz ise koşer tuzudur. Koşer tuzu, iri tanelidir ve hiçbir katkı madddesi içermez. Basitçe çözünür.
Koşer ismini Yahudi inancında bulunan 'Koşer'den alır. Koşer, Yahudi inancına nazaran yenilmesinde bir yasak olmayan besin unsurlarıdır.
Deniz tuzu. Deniz tuzu, deniz suyunun buharlaştırılmasıyla elde edilir. Üretildiği yere nazaran mineral içeriği değişebilir. Yalnızca besin hususlarında değil birebir vakitte kozmetikte ve endüstride kullanılır.
Göl tuzu. Göl tuzu, ağır metal ve kimyasal içermediği için deniz tuzuna kıyasla çok daha doğaldır. Boyutları ince, ekstra ince, iri olarak değişir.
Dünyanın en büyük tuz gölü Amerika Birleşik Devletleri'nde Utah Büyük Tuz Gölü'dür. Türkiye’nin en büyük tuz gölü ise Ankara’nın Şereflikoçhisar ilçesinde bulunur.
Kaya tuzu. Kaya tuzu çoklukla deniz suyunun ve tuzlu göl suyunun buharlaşmasından oluştuğu tortul kayalarda oluşur.
Pembe tuz. Pembe tuz, Pakistan'daki tuz madenlerinden çıkarılan Himalaya tuzun ismidir. Kimyasal olarak sofra tuzuna çok benzeridir. Rengi pembedir ve sofra tuzuna oranla çok daha keskin bir tadı vardır. %98 oranında sodyum klorür içerir. %2'lik kısmını ise potasyum, magnezyum ve kalsiyum oluşturur. Pembeliğini ise bu %2'lik kısımda bulunan unsurlardan alır.
Gri tuz. Kil kaplı havuzlardan elde edilen gri tuz, Fransa'nın Guérande bölgesindeki tuz havuzlarında üretilir. Rengini bu killerden alır. Killerin içerisinde; kalsiyum, manganez ve demir üzere mineraller vardır. Yumuşak bir dokusu ve kendine has bir nemi vardır.
Fleur de Sel tuzu. Fleur de sel değerli ve seçkin bulunan bir tuz çeşididir. İsmi Fransızca "tuz çiçeği"dir. Fransa'da Brittany kıyılarının sığ deniz suyundaki tuzlu su havuzlarının yüzeyine yükselen ince kristal katmandan hasat edilir. Çok kıymetli bir tuzdur. Mineral açısından çok güçlü değildir. Üretiliş biçimi yüzünden ender bulunur.
Himalaya siyah tuzu. Hindistan ve Pakistan'daki Himalayaların tabanındaki madenlerden elde edilen bir çeşit kaya tuzudur. Ham haliyle pembe renktedir. Bu tuz işlenirken baharatlarla ve odun kömürüyle pişirilir. Yüksek ısıya ve kömüre maruz kalma, tuzdaki sodyum klorürün bir kısmının, sodyum sülfür ve hidrojen sülfür oluşturmak üzere kimyasal tepkiye girmesine neden olur. Tadı olağan sofra tuzuna çok misal lakin içerisindeki sülfür onu sofra tuzuna benzeri tattan ayırır.
Bunlarla birlikte dünya üzerinde çok fazla tuz çeşidi bulunmaktadır. Pekala insanların günde ne kadar tuz tüketmesi sağlıklıdır?
Dünya Sıhhat Örgütü, bir insanın günlük tuz tüketiminin 5 gramı geçmemesini tavsiye ediyor. Yani günde bir çay kaşığı tuz tüketmek yararlı, gerisi ziyan.
Gelelim gerçek bilinen yanlışa. Şayet etrafınızda "Himalaya tuzu ya da kaya tuzu sofra tuzundan daha sağlıklı" diyen biri varsa kulak asmamanızı tavsiye ediyoruz.
Çünkü Himalaya tuzlarında sodyum klorür dışında öteki mineraller de bulunur. Bir kısmında radyoaktif tesir olduğu için bu tuzlar, kanserojen olabilmektedir. Ayrıyeten bu tuzlardaki iyot ölçüsü yetersiz olduğu için tiroid kanseri riskini de arttırabilir. Bu sebeple aslında sofra tuzu Himalaya tuzundan daha ziyanlı falan değil.
Sırada ise başka bir kent efsanesi var: "İyotsuz tuz iyotlu tuza nazaran daha sağlıklı!" İşin aslı pek o denli değil:
İyot, bedenin kendi kendine üretemediği bir elementtir. İyot, bedenin güç muhtaçlığına karşılık verdiği üzere tiroitlerin çalışmasında, anne karnındaki bebeklerin iskelet sisteminin gelişmesinde üzere pek çok hayati faktörün ayrılmaz bileşenidir. Bu sebeple iyot ziyanlı değil, bilakis bedenimizin gereksinimi olan bir elementtir.
Fakat iyot fazlalığında guatr yani tiroid bezi büyüme riski arttığından, guatrı olan ve tiroid bezi çok çalışan şahıslar iyotsuz tuzu tercih etmelidir. Bunun haricinde tiroid bezinde hiçbir sorunu olmayan tiroid bezi az çalışanlarda iyotlu tuz, tiroid bezi hayli büyük ve tiroid hormonları fazla olanlarda ise iyotsuz tuz kullanılmalıdır.
Peki tuzun yararları nelerdir?
Kalp ve damar sıhhatini korur.
Elektrolitleri istikrarlar ve kas kramplarını önler.
Sağlıklı bir hudut sistemini dayanaklar.
Uykuyu iyileştirir
Doğal bir antidepresandır.
Özellikle atletlerde azaltılmış hidrasyon
Kas krampları
Daha yüksek kalp krizi riski
Baş ağrısı
Güçsüzlük
Yaşlılarda bilişsel gerileme
Hipertansiyon
Kalp hastalıkları ve felç
Vücudun su tutması
Sıvı kaybı
Kemik erimesi
Böbrek bozuklukları
Bazı sindirim hastalıkları
Elektrolit ve hormon dengesizlikleri