Türkiye Varlık Fonu (TVF) Genel Müdürü Zafer Sönmez: Varlık fonları dünyada 8 trilyon dolarlık bir alanda faaliyet gösteriyor. Varlık fonu tabiri, Türkçe’de bir çeviri azizliğine uğramış durumda. Varlık, İngilizce'de, "wealth" ya da "asset" ile anlatılıyor. Bizde her iki sözün çevirisi de birebir, "varlık". "Wealth", petrol rezervi, ihracat ziyadesiyle örneklendirilebilir. Ancak varlık fonları bununla hudutlu değil, yalnızca petrole ya da rezerve dayalı bir fon değil. Bizimki aslında "asset" ile anlatılabilir; lakin o da Türkçe’de varlık demek. Türkiye Varlık Fonu (TVF), varlığa dayalı bir kalkınma fonu. İngilizce’de "sovereign development" ya da "asset backed development fund." Bunun dünyada iki hoş örneği var: Singapurlu Temasek ve Malezyalı Khazanah fonları. Bizim varlığımız mı var varlık fonumuz olsun eleştirisi, eksik bir tenkit. Zira bizimki bir petrol fonu değil.
'İKİNCİ HAZİNE İŞLEVİMİZ YOK'
TVF Genel Müdürü Zafer Sönmez'e sorularımız ve yanıtları şöyle oldu:
Türkiye’de Varlık Fonu birinci kurulduğunda, devletin içinde özelleştirilmeyen kuruluşlar konulacak, aşikâr varlıkları bir ortaya getirerek borçlanma yapılacak, seküritizasyon odaklı bir algısı vardı. Bu mevzuda ne diyorsunuz?
Seküritizasyon konusu konuşması hoş lakin fiili pazarı olmayan bir bahis. 2008’den sonra dünyada bu pazar çok dar. Ek olarak varlık fonu devlet ismine devlet bütçesini fonlamaz. Bu işin sahibi Hazine’dir. O da 1923’ten bu yana sektirmeden ödemiştir. Münasebetiyle bizim ikinci bir Hazine olma üzere işlevimiz yok, bizden beklenen de bu değil. Bütçenin fonlamasını Hazine yapar, TVF değil. TVF, yatırım yapar, yatırımları için borç kullanır. Şu ana kadar 2019 yılında 10 yabancı bankadan 1 milyar dolarlık bir kredi kullandık. Krediden sonra rating ve kontrolünü yaptık. 2018 kontrol ve raporları web sitemizden görülebilir. Geçenlerde Küresel SWF tarafından, varlık fonları ortasında bir sıralama yapıldı; TVF bu sıralamada Suudi fonu, Katar Investment Office, Khazanah dahil olmak üzere pek çok fondan daha şeffaf olarak değerlendirildi. TVF’de tüm iş ve faaliyetlerimizin şeffaf olması gerekir. Bizim de üye olduğumuz ve dünya genelinde saygınlığı bulunan bir kurum olan Memleketler arası Varlık Fonları Forumu’nun (IFSWF) varlık fonlarının bağımsız kontrol, hesap verebilirlik, yatırım siyasetlerinin net olması üzere hususlarda prensip edindiği “Santiago Prensipleri”ni de biz Türkiye Varlık Fonu’nda uyguluyoruz.
MAKSAT: TÜRK ŞİRKETLERİNİ GLOBAL GÜÇ YAPMAK
Her ne kadar hedefiniz web sayfanızda açıklanmış ise de daha açık bir anlatımla Güney Kore modelinin uygulanmaya çalışıldığını anlayabilir miyiz? Devlet takviyesi ile bir Samsung, Hyundai markası yaratılması amaçlanmakta mıdır?
TVF, Türkiye’nin stratejik yatırım koludur. Neden? 1) Portföyümüzdeki şirketlerin kıymetini artırmak. 2)Yurt içindeki stratejik yatırımlara sermaye sağlamak. 3) Türkiye’nin yurt dışı stratejisini ve rekabetçi şirketlerini destekleyen yatırımlar yapmak. 4) Finansal piyasalarda güzelleşme ve derinleşme sağlamak. Doğrudan Güney Kore modelini örnek almadık; lakin o model de başarılı bir örnek. Biz Türk şirketlerini nasıl bölgesel ve global güçler haline getiririz, nasıl birer yumuşak güç ögesi olurlar, buna odaklanıyoruz. Örneğin Unilever, Philips, ING, ABN Amro Hollanda’nın yumuşak gücüdür. Malezyalılar Türkiye’nin en büyük hastane zincirinin ve ikinci büyük havalimanının sahibi. Mersin Limanı’nın sahibi Singapur devleti. Biz bu işlerde hiç sermayedar olmayı düşünmemişiz. Bunun üzere pek çok örnek var. Devletin artık riski de getiriyi de aldığı bir yapı kurmamız lazım.
'AVRUPA DEVLETİ KÜÇÜLTTÜ O YÜZDEN DÜŞÜNCE ÇEKİYOR'
Bunun teorik altyapısı da var: Marianna Mazzucato’nun Teşebbüsçü Devlet isimli bir kitabı var. Devletin şu anki rolü kâfi değil; bilhassa bizim üzere gelişen devletlerde, 'devletin teşebbüsçü olması lazım' der. Daha evvel Türkiye’de Sümerbank, SEKA, Kardemir ve kimi bankalarla yapılmıştır bu… Artık de stratejik alanlarda devletin teşebbüsçü olarak yer almalıdır.
Son iki yılda kamu bankaları olmazsa nitekim çok zorlanırdık. Kredi kâfi değil, sermaye tarafını da oluşturmamız lazım. TVF, sermaye tahlil platformu ve stratejik yatırım kolu aslında.
Bizim yaptığımız iş devletimize asil bir formda hizmet etmektir. 1930’larda özel dal şimdi yok, münasebetiyle devletçiliğin bir bacağı eksik. Öte yandan 80’lerde özelleştirmeye girmesi de alandan çekilmesi manasına gelmiyor. Avrupa, Maastricht kriterlerine ahenk sağlamak için devleti küçülttü ve başı o vakitten bu yana eza çekiyor. 'Kısa periyodik krizlerde devlet yatırımı keserse bu, uzun periyodik bir krize yol açar' der Keynes. Ekonomik sisteme bugünün gözlüğüyle bakmak gerekiyor. 1930’ların kuralları bugün yok. Bugün, Allah'a şükür Türkiye çok daha güzelini yapacak durumda.
'KAMU-ÖZEL DAL İŞ BİRLİĞİ REÇETESİ KURGULAMAMIZ LAZIM'
Petkim, Tüpraş, Erdemir… En son petrokimya yatırımı Süleyman Demirel vaktinde yapılmış.
Bizim emelimiz, bizden sonraki kuşağa güçlü kurum armağan etmek. Singapur’da Temasek olmasın diyen bir vatandaş göremezsiniz. Merkez bankası olmasın demek üzere bir şey. Fakat daha düzgün yönetilebilir diyebilirsiniz… Tüm varlıkları koyup üzerinden kredi kullandığımız bir kurum değil burası. Bu yanlıştır. TVF’de yakın devirde üç mevzuyu tahlile ulaştırdık: Ulusal Piyango, İstanbul Finans Merkezi ve Turkcell. Hepsi de 10 yıllık geçmişi olan mevzular ve çözülmesi için varlık fonu üzere yatırımcı rolü olan bir kurumun devreye girmesi gerekti. Biz bu kurumu nasıl büyütürüz? Şeffaflaştırarak, kontrolünü, kredi derecelendirmesini yaparak… Özel bir kamu-özel dal iş birliği reçetesi kurgulamamız lazım. Bazıları 'Her şeyi devlet yapsın, özel kesim dışarı gitsin' diyor. Bugünün gerçeğinde bu türlü bir durum olamaz. Tam karşıtı de olamaz. İki taraftan birinin her şeyi yaptığı bir dünya hakikat değil. Bankacılık kesiminden örnek verelim: Bilhassa son Kovid-19 süreci kamu bankalarımızın kıymetini bir defa daha ortaya koydu. firmalarımızın, esnafımızın, halkımızın nefes alabilmek, ayakta kalabilmek için muhtaçlık duyduğu finansmanı sağlamak üzere kamu bankalarımız tüm imkanlarını seferber etti. Üç kamu bankamız olmasaydı, özel dal piyasaya kredi verecek miydi?
DÖRT KESİM ÖNCELİKLİ
Özel dal yerli ya da yabancı olabilir. Özel dalın el atamadığı ya da çözemediği yatırımlara odaklanıyoruz. Örneğin Turkcell ya da petrokimya. Petrokimya eserlerine bakalım: Her 10 kalemden 9’unu ithal ediyoruz, bu 9’un yarısını da petrol kaynakları olmayan Kore’den alıyoruz.
Afşin Elbistan C segmentinin lisansıyla yerli kömürden güç üretimine başlayacağız. Etrafa hassas, son emisyon teknolojilerinin kullanıldığı, kaliteli bir santral inşa edeceğiz. 1600-1800 MW kapasiteli, birkaç milyar dolarlık bir proje bu, fizibilite çalışması devam ediyor. Ayrıca Türkiye’nin madenlerini konsolide etmeye çalışıyoruz. Etibank’tan başka, TVF altında bir yapı ile gerçekleştiriyoruz bunu. Türkiye’nin iki temel sorun var: 1) Cari açık 2) Tasarruf. Bunları çözecek hususlara odaklanıyoruz. Biz kamu sorumluluğuyla hareket etmek zorundayız; etrafa en yüksek ihtimamı göstermek zorundayız, bütüncül hareket etmek zorundayız. Yeni İktisat Programı’nda bir temel çizilmiş aslında: Sigortacılık, petrokimya, maden, telekomünikasyon…
YATIRIMDA DEVLETİN ÖNDEN GİTMESİ LAZIM
Beş yıllık kalkınma planlarıyla paralellik var mı?
TVF, kalkınma planının içinde değil; ancak YEP’teki emellere hizmet etmeye çalışıyoruz. Ruh bütünlüğü olarak Türkiye’nin kalkınması ile ilgili bir ajandamızda var. Örneğin bir kayığınız var ve ticaret yapmak istiyorsunuz. Kayıkta delik var, malları yükleyip karşıya geçiremezsiniz. Bizim yaptığımız evvel delikleri kapatmak. Bunu yapmak için yeterli ve gerçek beşerlerle çalışmak, başıyla kalbi tıpkı çizgide olan beşerlerle çalışmak lazım. Türkiye’de yetenek sorunu yok çok şükür.
Biz kendi başımıza hareket etmiyoruz. Yurt dışı örneklere bakalım: Malezya Fonu’nun İdare Şurası Lideri Malezya Başbakanı. Singapur’daki GIC’nin İdare Heyeti Lideri, Singapur Başbakanı. Bu yurt dışında çok olağan bir durum. Devlet fonlarının başında devlet olur. Norveç fonu çok yanlış bir örnek. Elimizde fazla fon oluşunca Norveç fonunu biz de kurarız. TVF, bir kalkınma fonu.
'CUMHURBAŞKANIMIZIN İRADESİ ÖNEMLİ'
Cumhurbaşkanımızın söylediği üzere, dünyada kartlar yine dağıtılıyor. Türkiye bu sebeple kurumlarını yine geliştirmek zorunda. Yetenek konusunda hiçbir sorunu yok ülkemizin. Burası, Türkiye’de eksik olan bir kurumdu. Yeni dünya sisteminde dünya yatırım yapan kollara muhtaçlık duyacak. Bizim yol haritamız eksikleri tamamlamak. Türkiye’de sistemde 200 milyar dolar mevduat var. Birinci 100 şirketin kasa bakiyeleri 50-60 milyar dolar vardır. Bunların yatırımlara dönmesi lazım. Bunu yatırıma döndürmek için önden birinin gitmesi lazım, o da Türkiye Cumhuriyeti Devleti'dir. Asıl sermaye insan kaynağı ve inançtır. Bunu kurduktan sonra limitimiz gökyüzüdür. Dünyada ne olup bittiğini anlayınca âlâ ki evimdeyim diyorum. İdare Konseyimizin Sayın Cumhurbaşkanımızın, Sayın Bakanımızın iradesi çok değerli, onlar olmazsa hiçbirini başaramayız.
TELEKOM İLE İLGİLİ YENİ BİR PLANLAMA YOK
Türk Telekom konusunda plan var mı?
Türk Telekom’da bizim yüzde 6.68 üzere bir payımız var. Yüzde 55 Levent Tekrar Yapılandırma üzerinden bankaların yönettiği bir yapı var ve üstteki kredinin, şirketin temettü kapasitesiyle ödenip ödenmeme sorunu var. Oradaki sorun bizden bağımsız, Levent Yatırım ve kredisiyle, bankalarla alakalı. Şu an için yeni bir planlamamız yok.
'AMACIMIZ DEVLETİN YATIRIM HOLDİNGİ OLMAK'
Cari açık ve petrokimya konusunda, güç bir tarafa, cari açık verdiğimiz diğer hususlar var: Elektrik motorları üzere. Kamunun cari açık ve istihdam sıkıntısını çözmesi gerekir. TVF bu alanlarda olmayı düşünüyor mu?
İstihdam en kıymetli noktalardan biri. Petrokimya inşaatında 10 bin kişi çalışacak. İFM’de pandemi periyodunda üç bin dolaylarında kişi çalıştı; bugünse beş bin dolaylarında kişi ve 47 vinç çalışıyor. Afşin Elbistan, petrokimya işleri, maden işleri hepsi önemli istihdam yaratan projeler. Bugün Afşin Elbistan’da kireçtaşı ocaklarının ruhsatlarını almaya çalışıyorlar. Biz şimdi hiçbir şey yapmadık; ancak hareketlenme başladı. Lokal halk, devletin gelecek olmasından dolayı çok keyifli.
Adana bir temerküz bölgesi, Bakü-Tiflis-Ceyhan, Kuzey’den gelen çizgi vs. tüketim de var orada. Makine tarafı çok kıymetli; ancak evvel ana delikleri kapatmamız, ekosistem ve itimat yaratmamız lazım.
Yabancı yatırımcı Türkiye’ye güvenmiyor, tenkitlerini duyunca üzülüyorum. Nijerya Lagos’a gittiğinizde birinci duyduğunuz his, can güvenliğine ilişkindir. Lakin bütün yatırımcılar orada. Kıymetli olan mevzuyu nasıl paketlediğimiz. Muhataplarının kim olduğu da kıymetli. Aile şirketleri, yabancı direkt yatırımcılar ve bir de finansal ortaklar var. Biz TVF olarak bu yatırımcıya ortak olabiliriz örneğin. Biz ya da özel kesimden diğer bir temsilci. Malezya 1970’de İntel’e birinci fabrikasını açan ülke. Bugün Malezya’ya gidip yatırım yapacağım deyin, devlet peşinize devlet fonu takar ortak olması için. Hür ya da boş bırakmaz. Ölçek olarak çok küçük işlere bakamıyoruz. Niçin? Şu an 90 şahısla bütün bu işleri yapıyoruz. Tüm emelimiz Türkiye Cumhuriyeti’ne ilişkin sermaye tarafında güçlü bir kurum oluşturmak. Bu türlü olunca yabancı yatırımcı da inanç duyar. Özel kesim büyüsün ki biz de onunla iş yapalım, yatırım yapalım. Beş yıl sonra memleketler arası ofisleri olan, devletin yatırım holdingi olmak gayemiz. Bu, ulusallaştırma projesi değil, ki esasen bu pratikte de mümkün değil.
Hakan Topkurulu/Aydınlık