Tüm ulaşım araçları ortasında en süratli seyahat etmemizi sağlayan aracın uçaklar olduğunu söyleyebiliriz. Uçtukları için sürtünmeyi çok büyük ölçüde ortadan kaldıran uçaklar, otomobil, gemi üzere araçlara nazaran çok daha yüksek suratlara ulaşabilirler. Pekala, uçakların gittikleri taraf, suratlarına nasıl tesir eder hiç düşündünüz mü?
Bir uçağa atlayıp dünyanın öbür ucuna gitmek istediğinizi varsayalım. Uçağınızın doğudan batıya hakikat mu uçmasını isterdiniz yoksa batıdan doğuya yanlışsız mu? Dünya, batıdan doğuya gerçek döndüğü için doğudan batıya gerçek gitmek "varacağınız yeri size yakınlaştıracağı için" daha süratli varırız formunda düşünebilirsiniz. Bu niyet, yanlış bir telaffuz olurdu. Zira uçaklar batıdan doğuya gittiklerinde daha süratli uçarlar. Pekala bunun sebebi ne? Haydi gelin artık Dünya'mızın uçaklara kazandırdığı ek sürat yahut yavaşlamanın gerisindeki nedeni öğrenelim.
Dünya dönüyor da havadaki uçaklara ne oluyor?
Biz hissedemiyor olsak da Dünya'mız büyük bir süratle dönüyor. Tam bir tipi 24 saatte tamamlayan Dünya'nın dönüşü yalnızca yerküre ile hudutlu değil. Tıpkı vakitte 100 km'ye kadar uzanan atmosferimiz de Dünya ile birlikte dönüyor. Atmosferin en üst katmanları gezegenimizi biraz daha geriden takip ediyor olsa da bu dönüş atmosfer ve gezegenin içindeki öteki her şeyle birlikte gerçekleşiyor. Yani uçaklar hiçbir kuvvet uygulamasalar bile Dünya ile birlikte dönüyorlar. Peki uçaklar batıdan doğuya yanlışsız gittiklerinde neden daha süratli uçarlar?
Uçakların daha süratli yahut daha yavaş gitmesini sağlayan güç: Jet akımları
Uçaklar motorlarını çalıştırmak için yakıtla birlikte havayı kullanır. Gelen bu hava, yakıtla birlikte motorları döndürür, ayrıyeten kanatlar da havayla etkileşime girerek uçağın süzülmesini sağlar. Gezegenimizde yeryüzünden 10 ila 30 km aralıkta esen çok güçlü rüzgar akımları vardır. Jet akımları olarak isimlendirilen bu rüzgarlar 100 ila 400 km suratlarla eserler. Yerden hissedilemeyen bu akım, uçakların uçtuğu irtifadadır ve uçakların gittiği tarafa nazaran daha süratli yahut daha yavaş gitmesine neden olurlar.
Elbette bu jet akımlarının Dünya'nın dönüşüyle bir ilgisi var. Şayet Dünya dönmüyor olsaydı rüzgarlar yalnızca kuzey ve güney istikametinde oluşur, ekvator ile kutuplar ortasında eserdi. Dünya döndüğü için, hava akımlarını kuzey yarımkürede doğuya gerçek, güney yarımkürede de batıya yanlışsız kayar. Dünya'nın kutuplardan basık ekvatordan şişkin bir küremsi yapıda bulunması sonucu her bölgenin farklı süratlerde döndüğünü biliyoruz. Bu farklı suratlar nedeniyle jet akımları da kıvrımlı bir halde hareket eder.
Peki uçakların jet akımla ne ilgisi var?
Jet akımlarının uçaklara olan tesirini anlatmak için bunu bir örnekle açıklayacağız. Diyelim ki İzmir - Ankara seferi için gidiş - dönüş bileti aldınız. Yolcu uçakları genelde 800 km/saat süratle sarfiyatlar. İzmir'den Ankara'ya hakikat uçmaya başladınız. 200 km/saat süratle esen bir jet akımı var. Bu akım, siz Ankara'ya uçarken kara suratınızı 1000 km/saat sürate ulaştıracak. İşlerinizi hallettikten sonra Ankara'dan İzmir'e geri döndüğünüzde ve tıpkı akıma girdiğinizde uçağınızın kara suratı 600 km/saat sürate düşer. Bu da uçağın seyahat müddetine ve yakıtına tesir edecek.
Uçak; batıdan doğuya yanlışsız giderken rüzgarın tesiriyle daha süratli giderken, doğudan batıya gerçek gittiğinde rüzgara karşı gideceği için daha çok yavaşlayacak. Bugün sizlere uçakların batıdan doğuya gerçek uçarken neden daha süratli gittiğini açıkladık. Niyetlerinizi yorumlar kısmında bizimle paylaşmayı unutmayın.
Kaynak: 1, 2, 3