Savaş ortamındaki belirsizlikte geleceğe dair iddialarda bulunmak sıkıntı olabilir. Cepheden gelen haberler, diplomatik açıklamalar, yerlerinden edilen ve yas tutan insanların acıları çok ağır hislere yol açabilir. Bir anlığına bunları bir kenara koyup Ukrayna'daki çatışmanın nasıl sonlanabileceğini düşünelim. Siyasetçilerin ve askeri planlamacıların incelemekte olduğu senaryolar neler? Bu şahısların birçok geleceği kestirim etmenin sıkıntı olduğunu söylese de birtakım öngörüleri var. Senaryoların büyük bir kısmı iç karartıcı.
Kısa savaş
BBC Türkçe'nin haberine nazaran bu senaryoda Rusya askeri operasyonlarını artırır. Ukrayna genelinde topçu ve roket hücumları, sivil kayıpları önemsemeksizin artar. Şimdiye kadar büyük bir faaliyetini görmediğimiz Rus Hava Kuvvetleri yıkıcı hava taarruzları yapar. Büyük siber ataklar, kritik altyapı tesislerini maksat alır. Güç nakil çizgileri ve bağlantı altyapısı kesilir. Binlerce sivil ölür. Kiev cesurca direnişe karşın günler içinde düşer. Hükümet devrilir ve Moskova'nın yerleştireceği bir kukla hükümet başa gelir. Devlet Lideri Zelenskiy öldürülür yahut kaçmak zorunda kalır. Putin zafer ilan eder ve güçlerinin bir kısmını geri çekip Ukrayna'yı denetim altında tutmaya yetecek kadar askeri geride bırakır. Binlerce sığınmacı Batı'ya kaçar. Ukrayna, Belarus üzere Rusya'nın bir uydu devletine dönüşür.
Bu senaryo katiyen imkansız değil ancak birkaç faktörün değişmesine bağlı: Rus ordusunun daha düzgün performans göstermesi ve Ukrayna ordusunun direncinin kurulması. Putin Kiev'de bir rejim değişikliği ve Ukrayna'nın Batı'yla entegrasyonunun sonlanması üzere amaçlarını hayata geçirebilir.
Fakat Rus yanlısı bir hükümet gayrimeşru olarak görülecek ve isyanlarla karşılaşabilecektir. Bu nedenle bu, istikrarsızlık ve isyanlarla sonuçlanma ihtimali yüksek bir senaryo.
Uzun savaş
Bundan daha muhtemel olan senaryo çatışmaların uzun bir savaşa dönüşmesi. Rus kuvvetleri düşük moral, makûs lojistik ve maharetsiz liderlik nedeniyle ilerlemekte zorlanabilir. Rusya'nın Kiev üzere kentleri sokak sokak savaşarak alması daha uzun sürebilir. Uzun kuşatmalar yaşanır. Böylesi bir savaş, Rusya'nın 1990'lardaki uzun ve kanlı bir savaşla, büyük oranda yıkılmış durumdaki Çeçenistan'ın başşehri Grozni'yi ele geçirmesine benzeyebilir.
Rus birlikleri Ukrayna kentlerinde biraz varlık gösterebilse bile tam bir denetim sağlamakta zorlanabilirler. Tahminen de Rusya, bu kadar büyük bir ülkeyi denetim altında tutmaya yetecek kadar asker sağlayamaz. Ukrayna'nın silahlı birlikleri, lokal halk tarafından da desteklenen bir isyan gücüne dönüşebilir. Batı silah ve mühimmat göndermeye devam eder. Yıllar sonra Moskova'da idarenin değişmesiyle birlikte Rus güçleri, elleri kanlı ve boyunları bükük bir biçimde Ukrayna'yı terk edebilir. Tıpkı 1989'da Afganistan'ı terk ettikleri üzere.
Avrupa savaşı
Bu çatışmanın Ukrayna sonları dışına taşması da mümkün olabilir mi? Putin eski Rus imparatorluğuna ilişkin modülleri ele geçirmek için Moldova ve Gürcistan üzere NATO üyesi olmayan eski Sovyet ülkelerine asker gönderebilir. Tahminen de yanlış hesaplar tansiyonun artmasına yol açar. Putin, Batı'nın Ukrayna'ya silah yardımını saldırganlık olarak yorumlayıp intikam almak isteyebilir. NATO üyesi olan Baltık ülkelerine asker göndermekle tehdit edebilir.
Bu çatışmanın Ukrayna sonları dışına taşması da mümkün olabilir mi? Putin eski Rus imparatorluğuna ilişkin kesimleri ele geçirmek için Moldova ve Gürcistan üzere NATO üyesi olmayan eski Sovyet ülkelerine asker gönderebilir. Tahminen de yanlış hesaplar tansiyonun artmasına yol açar. Putin, Batı'nın Ukrayna'ya silah yardımını saldırganlık olarak yorumlayıp intikam almak isteyebilir. NATO üyesi olan Baltık ülkelerine asker göndermekle tehdit edebilir.
Bu durum NATO ile büyük bir savaş riskine yol açar. NATO mukavelesinin 5. hususu, bir NATO üyesine yönelik atağın tüm üyelere yönelik bir akın olarak değerlendirileceğini belirtiyor. Ancak Putin iktidarda kalmasının tek yolu olarak bunu görürse bu riski alabilir. Örneğin Ukrayna'da yenilmekte olduğunu görürse, tansiyonu daha da artırmak isteyebilir. Rus liderliğinin memleketler arası normları göz gerisi edebildiğini biliyoruz. Birebir mantık nükleer silahların kullanımında da kendini gösterebilir. Putin bu hafta nükleer güçlerini yüksek alarm düzeyine getirdi. Birçok analist bu silahların kullanılmayacağını düşünüyor. Ancak tekrar de bu durum Rus doktrininin, nükleer silahların kullanımına müsaade verdiği gerçeğini hatırlatıyor.
Diplomatik çözüm
Bütün bu yaşananlara karşın diplomatik bir tahlil mümkün olabilir mi?
BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, 'Şimdi silahlar konuşsa da diyalog yolu her vakit açık olmalıdır' dedi. Diyalog muhakkak devam ediyor. Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel France, Rusya Devlet Lideri Putin ile telefonda konuştu. Diplomatlar Moskova'yı yoklamaya devam ediyor. Rus ve Ukraynalı yetkililer Belarus hududunda görüşüyor. Çok bir ilerleme sağlayamasalar da, Putin'in görüşmelere devam etmesi bir ateşkes ihtimalini reddetmediğini gösteriyor.
Burada temel soru, Batılı diplomatların Rusya'ya kabul edilebilir bir teklif sunup sunamayacağı. Diplomatlar Rus liderliğinin, yaptırımların kalkması için neler beklediklerini bilmesinin kıymetli olduğunu söylüyor.
Bir de bu senaryoyu düşünün: Rusya için savaş makûs sarfiyat. Yaptırımlar Moskova'yı çok rahatsız eder. Asker cenazeleri arttıkça ülke içinde muhalefet de artar. Putin uzunluğundan büyük bir işe kalkışıp kalkışmadığını sorgulamaya başlar. Savaşa devam etmenin, iktidarda kalma gayesine küçük düşürücü bir formda savaşı sonlandırmaktan daha fazla ziyan vereceğini fark eder. Çin devreye girer ve Moskova'ya uzlaşı için baskı yapar, tansiyon azaltılmazsa Rus gazı ve petrolü almayacağını söyler. Bunun üzerine Putin bir çıkış yolu arar. Ukraynalı yetkililer de ülkelerindeki yıkım ve hayat kaybı nedeniyle savaşa devam etmektense bir siyasi uzlaşıyı tercih eder. Örneğin Ukrayna Donbas'ın bir kısmı ve Kırım'daki Rus egemenliğini tanır. Putin de buna karşılık Ukrayna'nın Batı ile entegre olmasına itiraz etmeyi bırakır. Bütün bunlar muhtemel gözükmeyebilir. Lakin kanlı bir çatışmanın sonunu getirebilecek kadar mümkün görülen bir senaryo da bu.
Putin'in devrilmesi
Peki ya Vladimir Putin? İşgale başladığında 'Her türlü sonuca hazırız' demişti.
Peki bu sonuç iktidarı kaybetmesi olursa? Düşünmesi sıkıntı gelebilir. Ama dünya son günlerde değişti ve bu artık imkansız görülmüyor. Kings College'dan Savaş Çalışmaları Profesörü Sir Lawrence Freedman bu hafta 'Artık Moskova'da bir iktidar değişikliği, Kiev'deki bir iktidar değişikliği kadar olası' diye yazdı.
Neden bu türlü yazmış olabilir? Tahminen de Putin'in savaşı ülkesinde bir felakete yol açar. Binlerce Rus askeri ölür. Ekonomik yaptırımlar büyük tesir gösterir. Putin halk takviyesini kaybeder. Tahminen de bir halk ihtilali tehlikesi baş gösterir. Kolluk kuvvetlerini kullanarak bu muhalefeti bastırmaya çalışır. Ancak işler planladığı üzere gitmez ve Rus ordusu ile ekonomik ve siyasal seçkininin değerli bir kısmı ona karşı çıkmaya başlar. Batı Putin'in yerine daha ölçülü bir başkanın gelmesi durumunda kimi yaptırımların kaldırılabileceği ve diplomatik ilgilerin olağana dönebileceğini açıklar. Kanlı bir saray darbesiyle Putin devrilir. Bu senaryo da şu an çok mümkün gözükmeyebilir. Lakin Putin'in iktidarda kalmasından yarar gören bireyler, artık Putin'in çıkarlarına hizmet etmediğini düşünürse bu gerçekleşebilir.
Bunlar birbirini dışlayan senaryolar değil. Bunların çeşitli öğeleri bir ortaya gelerek farklı sonuçlara da yol açabilir. Lakin bu çatışma nasıl sonuçlanırsa sonuçlansın dünya artık eski dünya değil. Eski statükoya bir dönüş olmayacak. Rusya'nın öteki ülkelerle münasebeti daha farklı olacak. Avrupa'nın güvenlik siyasetleri değişmiş olacak. Liberal, milletlerarası kurallara bağlı sistemin inşa edilme nedeni de tekrar hatırlanacak.