ulkemizde kullanılan yakıtlar hangileridir
Ocak Ateşinden Merkezi Isıtmaya
En eskicağlarda insanlar acık havada ya da mağaralarda ateş yakarak ısınırlardı Daha sonra ateşin dumanının cıkması icin catısında bir delik bulunan kulube ve evler yaptılar; bu ısıtma yontemi zamanla ocak ve bacaya donuştu Havalandırma sorunu yoktu; acık ocakta yanan ateşten yayılan ısının coğu bacadan cıkıp gider, bunun yol actığı hava akımı odanın icinde dolaşırdı Isı kaybını onlemek uzere ateşi kapalı ocaklarda yakma duşuncesi şomine ve sobaların yapımıyla sonuclandı Boylece yakıtın yanma hızı ayarlanabiliyor ve sobanın ısısı buyuk olcude konveksiyon yoluyla yayılarak odanın havasını ısıtıyordu Isıtma yontemlerinin gelişmesinde sonraki adım, birden cok odayı tek bir ocaktan ısıtmak oldu Bu tip merkezi ısıtma sistemini ilk geliştirenler Romalılar'dı Evin doşemelerinin altından sıcak hava dolaştırmaya dayanan bu sistem 5 yuzyılda Roma İmparatorluğu'nun cokuşunden sonra unutulup gitti ve ortacağ boyunca Avrupa'da gene eskisi gibi acık ocaklar kullanıldı
Gunumuzde konut ve işyerlerinin ısıtılmasında en yaygın yontem kalorifer dediğimiz merkezi ısıtma sistemidir Bu sistemde, kalorifer kazanında uretilen ısı, borulardan gecen bir akışkanla taşınarak evin butun bolumlerine yerleştirilmiş olan radyatorlere iletilir Isıyı taşıyan akışkan ya sıcak hava ya sıcak su ya da sıcak buhardır Sıcak havalı merkezi ısıtmada, bir sıcak hava fırınında ateşin yakınından gecen hava konveksiyon yoluyla ısınır ve yapının her yanına borularla taşınarak odaların tabanında ya da duvarında bulunan panjurlu hava pencerelerinden iceri uflenir Isısını odaya vererek soğuyan hava başka kanallardan fırına geri doner ve yeniden ısınır Havanın bu dolaşımı yalnızca sıcaklık farkından kaynaklanan doğal hava akımına bırakılmaz, vantilatorlerle hızlandırılır
Ulkemizde cok daha yaygın olan sıcak sulu merkezi ısıtmada, genellikle yapının bodrumuna yerleştirilmiş bir kalorifer kazanında ısıtılan su odalardaki radyatorlere giden borulara pompalanır Kaynakla birleştirilmiş celik levhalardan ya da dokme demirden yapılan radyatorlerin ici boştur ve dış yuzeyinin geniş olması icin oluklu olarak yapılmıştır Sistemde surekli olarak dolaşan sıcak su radyatorlerin icinden gecerken ısısını vererek soğur ve kazana donerek yeniden ısınır Radyator adı ışıma anlamındaki radyasyon sozcuğunden turetilmiştir; oysa radyatordeki ısının yandan coğu konveksiyonla, geri kalanı ışıma yoluyla yayılır
Bircok ulkede buyuk iş hanlarını ısıtmak icin daha cok sıcak buharlı merkezi ısıtma sistemi uygulanır Cunku, elektrik santrallarındaki buhar turbinlerini besleyen kullanılmış buhardan yararlanıldığında bu sistem cok daha ekonomiktir Her yapıda ayrıca buhar uretmektense, santralların atık (curuk) buharı kentin geniş bolgelerinin merkezi ısıtmasında kullanılabilir
Sıcak sulu ısıtma sistemlerinde, banyoda kullanılan sıcak su da kalorifer kazanında ısıtılır, ama ayrı bir boru sistemiyle dağıtılır Sıcak havayla ısıtılan yapılarda ise sıcak su icin ayrı bir kazan vardır
Eskiden kalorifer kazanlarında yakıt olarak yalnızca komur kullanılırdı Bugun fueloil ya da doğal gaz buyuk olcude komurun yerini almıştır; cunku bu yakıtlar daha temizdir ve dağıtımı daha kolaydır
Merkezi ısıtma sistemlerinde mutlaka sıcaklığı denetleyen bir termostat bulunur Boylece yaşanan ya da calışılan yerin sıcaklığı isteğe gore ayarlanabilir Termostatın başka bir yararı da, daha cok ısı gerektiğinde kazanı otomatik olarak devreye sokup, sıcaklık yukseldiğinde gene otomatik olarak devreden cıkararak sistemin en ekonomik bicimde calışmasını sağlamaktır
Obur Isıtma Yontemleri
Kalorifer ya da merkezi ısıtma kuşkusuz konutları ısıtmanın tek yolu değildir Bircok evde hala odun, komur, gaz ya da elektrik sobaları kullanılır Bazı insanlar da kocaman kutuklerin ya da issiz komurun şominede yanışını seyrederek ısınmayı sever Hatta bir gaz brulorunun aleviyle gercekten odun ya da komur yanıyormuş izlenimini veren taklitşomineler bile yapılmıştır Tek bir odayı ısıtmak icin elektrikli radyator ya da konvektorler yeterlidir Gene bu amacla tasarlanan ısı depolayıcı elektrikli ısıtıcılar, adından da anlaşılacağı gibi ısıyı once depolayıp sonra yayar Bu ısıtıcıların en buyuk ustunluğu, fabrika, mağaza ve işyerleri calışmadığı icin elektrik tuketiminin daha az olduğuj gece saatlerinde depolanan ısının ertesi gun kullanılabilmesidir Butun gece elektrik prizine takılı bırakılan aygıtın icindeki ısıtıcı elemanlar tuğlaya benzeyen blokları ısıtır; boylece bu bloklar butun gun yetecek kadar ısı depolayabilir
Konutların ısıtılmasında en yeni yontemlerden biri guneş enerjisiyle ısıtmadır Catıların uzerine yerleştirilen gineş panoları ya da toplayıcıları cok bulutlu pe soğuk kış aylarında bile bir evi ısıtmaya! yetecek kadar guneş enerjisi toplayabilir
Hangi yontem uygulanırsa uygulansın, ısı kaybını azaltmak icini etkili bir yalıtım cok onemlidir Cift camlı pencereler, duvar ve catı boşluklarına doşeneiı camyunu gibi gereclerişlevi gorerek ısı yalıtımında etkili olur Merkezi ısıtmada ayrıca su boruları ile tankların da yalıtılması gerekir
Havalandırma
Havalandırmanın amacı, yaşanan kapalı yer lerdeki kirli havayı dışarının taze havasıyla değiştirmektir Bunun icin de havanın dışarıdan iceriye ve iceriden dışarıya surekli olarak akmasını sağlamak gerekir Evlerde ve kucuk işyerlerinde genellikle havalandırma duzenekleri yoktur; ara sıra kapı ve pencerelerin acılmasıyla doğal yoldan havalandırma yapılır Ustelik kapı ve pencerelerin cevresindeki aralıklardan her zaman gereğinden cok daha fazla hava girer Bu nedenle yapıların coğunda cercevelerdeki catlak ve aralıkların tıkanarak gereksiz hava akımlarının onlenmesinde yarar vardır Bu onlemlerin alınmasıyla yalnız soğuk havanın değil gurultunun de iceri girmesi engellenmiş olur Evlerde kullandığımız vantilatorlere benzeyen havalandırıcılar ise donen kanatlarıyla hava akımlarını hızlandırır ve tam gerektiği kadar temiz havanın iceri girmesini sağlar Dışarıdan emilen temiz hava kanallardan gecerek odalardaki hava girişlerine gelir; icerinin kirli havası da duvarlardaki cıkış deliklerinden dışarı atılır
Klima
Klima terimi iklimanlamındaki Fransızca bir sozcukten dilimize gecmiştir ve kapalı yerlerdeki havanın fiziksel koşullarını değiştirme yontemlerini tanımlar Bu fiziksel koşullar havanın sıcaklığı, temizliği, nemliliği ve hareketidir Bunlardan en az ikisi denetlenebiliyorsa, orneğin sıcak bir yaz gunu kapalı bir ortamdaki havanın serin ve temiz ya da soğuk bir gunde nemli ve sıcak olması sağlanabiliyorsa o ortamda klima uygulandığından soz edilebilir
Klima sistemlerinde havayı ısıtmak ve soğutmak icin uygulanan yontemlerin temeli aynıdır Soğuk hava sıcak bir yuzeye değerek gectiğinde bu yuzeyden ısı alacağı icin sıcaklığı yukselir Buna karşılık sıcak hava soğuk bir yuzeyden gecirildiğinde ısısını bu yuzeye aktaracağı icin soğur Hava soğutma sistemlerinde bildiğimiz buzdolaplarına cok benzeyen, ama genellikle daha buyuk olan soğutma makineleri kullanılır Bu makinelerde, duşuk sıcaklıkta kaynayan soğutucu bir akışkan, borular, kompresor ve genleşme vahinden oluşan bir sistemin icinde dolaşır Bu akışkan once ılık bir gaz halinde kompresore gelir; kompresor bu gazı buyuk bir basıncla sıkıştırarak sıcak bir gaz halinde yoğunlaştırma borularına basar Suyla soğutulan bu borulardan gecerken ısısını suya aktaran gaz ılık bir sıvıya donuşur ve bir tankın icine akar Hala basınc altında olan bu sıvı kucuk bir delikten gecerek daha geniş bir kaba aktığında genleşir ve genleşirken soğuyarak duşuk basınclı, soğuk bir sıvıya donuşur
Daha sonra bu soğuk sıvı buharlaştırıcı denen bir boru duzeninden gecirilir Bir yandan da boruların dışına bir vantilatorle sıcak hava gonderilir Boruların soğuk yuzeyine değen sıcak hava soğurken, iceride dolaşan sıvı da bu sıcak havanın etkisiyle ısınarak gaz haline gecer Buradan kompresore gider ve cevrim yeniden başlar
Yoğunlaştırıcıda gazı sıvılaştırmak icin su kullanılıyorsa sisteme su soğutmalı, hava kullanılıyorsa hava soğutmalıdenir
Nemlendirme ve Nem Giderme
Hava, belirli bir sıcaklıkta ancak belirli miktarda su buharı tutabilir Daha fazla nem tutamayacak duruma gelen doymuş havanın bağıl nemi yuzde 100'dur Havanın sıcaklığı yukseldikce tutabileceği su buharı miktarı artar, sıcaklığı duştukce bu miktar azalır Cunku hava soğudukca taşıdığı buharın bir bolumu yoğunlaşarak suya donuşecektir Demek ki, doymamış hava belirli bir dereceye kadar soğutulduğunda doyma noktasına ulaşır; daha da soğutulduğunda icindeki nem su damlacıkları halinde havadan ayrılır Bu sıcaklığa ciy noktasıdenir
Gorulduğu gibi, havadaki fazla nemi gidermenin bir yolu havayı ciy noktasının altına duşecek kadar soğutmaktır Havayı kolayca nem tutan maddelerin uzerinden gecirmek de ikinci bir yontemdir Bildiğiniz gibi yazın mutfaktaki tuz nemlenir ve tuzluktan akması gucleşir Cunku sofra tuzu (sodyum klorur) cok kolay nem tutan bir maddedir Ama metalleri aşındırdığı icin nem giderici olarak kullanmaya elverişli değildir; bu amacla en cok silis jeli (silikajel) ve lityum klorur kullanılır Boyle bir madde, orneğin silis jeli bir tepsiye yayılıp uzerinden nemli hava gecirildiğinde, doyma noktasına gelinceye kadar havanın butun nemini soğurur Daha sonra bu tepsi otomatik olarak dışarı surulur ve yerine kuru jel dolu yeni bir tepsi gecer; bu arada nemli jel de ısıtılarak kuruduğunda yeniden devreye girer
Cok kuru havayı nemlendirmek icin de havayı bir su haznesinin uzerinden gecirmek ya da duşa benzeyen incecik deliklerden uzerine su puskurtmek gibi birkac yontem uygulanabilir
Havadaki nem oranının denetlenmesi oncelikle insanların rahatı acısından onem taşır Bunun dışında bazı fabrikalarda uretilen urunlerin niteliği de buyuk olcude havanın nemlilik derecesine bağlıdır Yazın sıcak ve nemli havalarda bazı yiyecek maddeleri oylesine nemlenir ve yapış yapış duruma gelir ki urunu paketlemek bile gucleşir Ozellikle şekerleme, makarna, ilac, fotoğraf filmi ve kağıt fabrikalarında nem ve sıcaklık koşullarının denetlenmesi cok onemlidir
Bazı klima sistemleri yalnızca havayı ısıtmak, nemlendirmek ve temizlemek icin tasarlanmıştır; dolayısıyla yalnız kış mevsiminde ya da soğuk havalarda kullanılabilir Buna karşılık havayı soğutmak, nemini gidermek ve temizlemek icin tasarlanmış bir klima sistemi de yalnızca yazın ya da sıcak havalarda kullanılabilir Ama hemen hemen butun klima sistemlerinde havadaki toz, kul, kıl, cicektozu gibi yabancı maddeleri tutan bir hava filtresi vardır Evin icinde dolaşıp gelen hava once bu filtreden gecer, sonra Isıtılarak ya da soğutularak yeniden odalara gonderilir Havadaki tozlar ya da obur yabapcı maddeler, genellikle yapışkan olan filtre kağıdına yapışıp kaldığı icin filtrelerin zaman zaman temizlenmesi ya da yenilenmesi gerekir; Bazı klimalar tutun dumanındaki en kucult parcacıkları bile tutabilen elektrostatik filtrelerle donatılmıştır Bu aygıtlar toz parcacığına bir elektrik yuku verir; sonra, karşıt elektrik yuklu bir levha bu parcacıkları kendine cekerek havadan ayırır Bu levhalar yıkanarak temizlenebilir
Her klima sisteminde ya da aygıtında, havayı ısıtma ve soğutmai borularının uzerinden, filtrelerden ve odalara giden kanallardan gecirmek icin bir ya da daha cok sayıda vantilator vardır Bu vantilal orler elektrik motorlarıyla calıştırılır Isıtılmış ya da soğutulmuş, temizlenmiş ve nemlendirilmiş ya da kurutulmuş havayı odalara tajiyan kanallar hafif metal levhalardan ya da borulardan yapılır Kanalın odaya acılan ağzında genellikle bir panjur ya da ızgaralı bir cerceve bulunur
İlk kez Willis H Carrier'in (18761950) tasarladığı klima sistemi bircok araştırmacının katkısıyla gelişerek bugunku bicimine ulaşmıştır Yuzyıllık bir gecmişi olan bu aygıt bugun gunluk yaşamın ayrılmaz bir parcasıdır Ozellikle sıcak ulkele de yaşayanların geceleri rahat uyuyarak yeni bir gune dinlenmiş başlamalarını, işyerlerinin boğucu ve nemli havasından rahatsız olmadan calışabilmelerini sağlayan klima sistemleri hastane, otel, lokanta, sinema, tiyatro gibi kalabalık yerleri yaşanabilir birer ortama donuşturmuştur
Enerji Tasarrufu
Butun dunyada tukejtilen yakıtın neredeyse yarısı yapıların ısıtılması ya da soğutulması icin kullanılır Yeryuzundeki komur, petrol ve doğal gaz yataklarının buyuk bolumu daha şimdiden tukenmiş durumda; oysa bu fosilyakıtların oluşması milyonlarca yıl alır Bu yuzden, yakıtımızı tuketmek pahasına elde ettiğimiz ısıdan birkac kez yararlanmanın yollarını bulmak gerekir Havadan havaya ısı aktaran ısı eşanjorlerinin amacı da budur En basitinden bir ısı eşanjoru yapmak icin, bir yapının pis hava cıkış kanalı ile temiz hava giriş kanalına incecik borulardan oluşan birer petek yerleştirilir Bu iki petek borularla birbirine bağlanır ve otomobil radyatorlerinde kullanılan antifriz gibi donma noktası duşuk bir sıvıyı boruların icinde dolaştırmakla, cıkış kanalındaki havanın ısısı giriş kanalındaki havaya aktarılabilir
Değerli fosil yakıtlardan tasarruf etmenin başka bir yolu da bu yakıtları ısınma amacıyla kullanmamaktır Bunların yerine ruzgar, dalga, gelgit ve guneş enerjisi gibi surekli yenilenen, tukenmez enerji kaynaklarından yararlanabiliriz Mimarlara duşen gorev de bir yapının tasarımında ısıtma, havalandırma ve klima sistemlerine gereken onemi vererek hem insanların rahatını sağlayan, hem de enerji savurganlığını onleyen yapılar kurmaktır
Ocak Ateşinden Merkezi Isıtmaya
En eskicağlarda insanlar acık havada ya da mağaralarda ateş yakarak ısınırlardı Daha sonra ateşin dumanının cıkması icin catısında bir delik bulunan kulube ve evler yaptılar; bu ısıtma yontemi zamanla ocak ve bacaya donuştu Havalandırma sorunu yoktu; acık ocakta yanan ateşten yayılan ısının coğu bacadan cıkıp gider, bunun yol actığı hava akımı odanın icinde dolaşırdı Isı kaybını onlemek uzere ateşi kapalı ocaklarda yakma duşuncesi şomine ve sobaların yapımıyla sonuclandı Boylece yakıtın yanma hızı ayarlanabiliyor ve sobanın ısısı buyuk olcude konveksiyon yoluyla yayılarak odanın havasını ısıtıyordu Isıtma yontemlerinin gelişmesinde sonraki adım, birden cok odayı tek bir ocaktan ısıtmak oldu Bu tip merkezi ısıtma sistemini ilk geliştirenler Romalılar'dı Evin doşemelerinin altından sıcak hava dolaştırmaya dayanan bu sistem 5 yuzyılda Roma İmparatorluğu'nun cokuşunden sonra unutulup gitti ve ortacağ boyunca Avrupa'da gene eskisi gibi acık ocaklar kullanıldı
Gunumuzde konut ve işyerlerinin ısıtılmasında en yaygın yontem kalorifer dediğimiz merkezi ısıtma sistemidir Bu sistemde, kalorifer kazanında uretilen ısı, borulardan gecen bir akışkanla taşınarak evin butun bolumlerine yerleştirilmiş olan radyatorlere iletilir Isıyı taşıyan akışkan ya sıcak hava ya sıcak su ya da sıcak buhardır Sıcak havalı merkezi ısıtmada, bir sıcak hava fırınında ateşin yakınından gecen hava konveksiyon yoluyla ısınır ve yapının her yanına borularla taşınarak odaların tabanında ya da duvarında bulunan panjurlu hava pencerelerinden iceri uflenir Isısını odaya vererek soğuyan hava başka kanallardan fırına geri doner ve yeniden ısınır Havanın bu dolaşımı yalnızca sıcaklık farkından kaynaklanan doğal hava akımına bırakılmaz, vantilatorlerle hızlandırılır
Ulkemizde cok daha yaygın olan sıcak sulu merkezi ısıtmada, genellikle yapının bodrumuna yerleştirilmiş bir kalorifer kazanında ısıtılan su odalardaki radyatorlere giden borulara pompalanır Kaynakla birleştirilmiş celik levhalardan ya da dokme demirden yapılan radyatorlerin ici boştur ve dış yuzeyinin geniş olması icin oluklu olarak yapılmıştır Sistemde surekli olarak dolaşan sıcak su radyatorlerin icinden gecerken ısısını vererek soğur ve kazana donerek yeniden ısınır Radyator adı ışıma anlamındaki radyasyon sozcuğunden turetilmiştir; oysa radyatordeki ısının yandan coğu konveksiyonla, geri kalanı ışıma yoluyla yayılır
Bircok ulkede buyuk iş hanlarını ısıtmak icin daha cok sıcak buharlı merkezi ısıtma sistemi uygulanır Cunku, elektrik santrallarındaki buhar turbinlerini besleyen kullanılmış buhardan yararlanıldığında bu sistem cok daha ekonomiktir Her yapıda ayrıca buhar uretmektense, santralların atık (curuk) buharı kentin geniş bolgelerinin merkezi ısıtmasında kullanılabilir
Sıcak sulu ısıtma sistemlerinde, banyoda kullanılan sıcak su da kalorifer kazanında ısıtılır, ama ayrı bir boru sistemiyle dağıtılır Sıcak havayla ısıtılan yapılarda ise sıcak su icin ayrı bir kazan vardır
Eskiden kalorifer kazanlarında yakıt olarak yalnızca komur kullanılırdı Bugun fueloil ya da doğal gaz buyuk olcude komurun yerini almıştır; cunku bu yakıtlar daha temizdir ve dağıtımı daha kolaydır
Merkezi ısıtma sistemlerinde mutlaka sıcaklığı denetleyen bir termostat bulunur Boylece yaşanan ya da calışılan yerin sıcaklığı isteğe gore ayarlanabilir Termostatın başka bir yararı da, daha cok ısı gerektiğinde kazanı otomatik olarak devreye sokup, sıcaklık yukseldiğinde gene otomatik olarak devreden cıkararak sistemin en ekonomik bicimde calışmasını sağlamaktır
Obur Isıtma Yontemleri
Kalorifer ya da merkezi ısıtma kuşkusuz konutları ısıtmanın tek yolu değildir Bircok evde hala odun, komur, gaz ya da elektrik sobaları kullanılır Bazı insanlar da kocaman kutuklerin ya da issiz komurun şominede yanışını seyrederek ısınmayı sever Hatta bir gaz brulorunun aleviyle gercekten odun ya da komur yanıyormuş izlenimini veren taklitşomineler bile yapılmıştır Tek bir odayı ısıtmak icin elektrikli radyator ya da konvektorler yeterlidir Gene bu amacla tasarlanan ısı depolayıcı elektrikli ısıtıcılar, adından da anlaşılacağı gibi ısıyı once depolayıp sonra yayar Bu ısıtıcıların en buyuk ustunluğu, fabrika, mağaza ve işyerleri calışmadığı icin elektrik tuketiminin daha az olduğuj gece saatlerinde depolanan ısının ertesi gun kullanılabilmesidir Butun gece elektrik prizine takılı bırakılan aygıtın icindeki ısıtıcı elemanlar tuğlaya benzeyen blokları ısıtır; boylece bu bloklar butun gun yetecek kadar ısı depolayabilir
Konutların ısıtılmasında en yeni yontemlerden biri guneş enerjisiyle ısıtmadır Catıların uzerine yerleştirilen gineş panoları ya da toplayıcıları cok bulutlu pe soğuk kış aylarında bile bir evi ısıtmaya! yetecek kadar guneş enerjisi toplayabilir
Hangi yontem uygulanırsa uygulansın, ısı kaybını azaltmak icini etkili bir yalıtım cok onemlidir Cift camlı pencereler, duvar ve catı boşluklarına doşeneiı camyunu gibi gereclerişlevi gorerek ısı yalıtımında etkili olur Merkezi ısıtmada ayrıca su boruları ile tankların da yalıtılması gerekir
Havalandırma
Havalandırmanın amacı, yaşanan kapalı yer lerdeki kirli havayı dışarının taze havasıyla değiştirmektir Bunun icin de havanın dışarıdan iceriye ve iceriden dışarıya surekli olarak akmasını sağlamak gerekir Evlerde ve kucuk işyerlerinde genellikle havalandırma duzenekleri yoktur; ara sıra kapı ve pencerelerin acılmasıyla doğal yoldan havalandırma yapılır Ustelik kapı ve pencerelerin cevresindeki aralıklardan her zaman gereğinden cok daha fazla hava girer Bu nedenle yapıların coğunda cercevelerdeki catlak ve aralıkların tıkanarak gereksiz hava akımlarının onlenmesinde yarar vardır Bu onlemlerin alınmasıyla yalnız soğuk havanın değil gurultunun de iceri girmesi engellenmiş olur Evlerde kullandığımız vantilatorlere benzeyen havalandırıcılar ise donen kanatlarıyla hava akımlarını hızlandırır ve tam gerektiği kadar temiz havanın iceri girmesini sağlar Dışarıdan emilen temiz hava kanallardan gecerek odalardaki hava girişlerine gelir; icerinin kirli havası da duvarlardaki cıkış deliklerinden dışarı atılır
Klima
Klima terimi iklimanlamındaki Fransızca bir sozcukten dilimize gecmiştir ve kapalı yerlerdeki havanın fiziksel koşullarını değiştirme yontemlerini tanımlar Bu fiziksel koşullar havanın sıcaklığı, temizliği, nemliliği ve hareketidir Bunlardan en az ikisi denetlenebiliyorsa, orneğin sıcak bir yaz gunu kapalı bir ortamdaki havanın serin ve temiz ya da soğuk bir gunde nemli ve sıcak olması sağlanabiliyorsa o ortamda klima uygulandığından soz edilebilir
Klima sistemlerinde havayı ısıtmak ve soğutmak icin uygulanan yontemlerin temeli aynıdır Soğuk hava sıcak bir yuzeye değerek gectiğinde bu yuzeyden ısı alacağı icin sıcaklığı yukselir Buna karşılık sıcak hava soğuk bir yuzeyden gecirildiğinde ısısını bu yuzeye aktaracağı icin soğur Hava soğutma sistemlerinde bildiğimiz buzdolaplarına cok benzeyen, ama genellikle daha buyuk olan soğutma makineleri kullanılır Bu makinelerde, duşuk sıcaklıkta kaynayan soğutucu bir akışkan, borular, kompresor ve genleşme vahinden oluşan bir sistemin icinde dolaşır Bu akışkan once ılık bir gaz halinde kompresore gelir; kompresor bu gazı buyuk bir basıncla sıkıştırarak sıcak bir gaz halinde yoğunlaştırma borularına basar Suyla soğutulan bu borulardan gecerken ısısını suya aktaran gaz ılık bir sıvıya donuşur ve bir tankın icine akar Hala basınc altında olan bu sıvı kucuk bir delikten gecerek daha geniş bir kaba aktığında genleşir ve genleşirken soğuyarak duşuk basınclı, soğuk bir sıvıya donuşur
Daha sonra bu soğuk sıvı buharlaştırıcı denen bir boru duzeninden gecirilir Bir yandan da boruların dışına bir vantilatorle sıcak hava gonderilir Boruların soğuk yuzeyine değen sıcak hava soğurken, iceride dolaşan sıvı da bu sıcak havanın etkisiyle ısınarak gaz haline gecer Buradan kompresore gider ve cevrim yeniden başlar
Yoğunlaştırıcıda gazı sıvılaştırmak icin su kullanılıyorsa sisteme su soğutmalı, hava kullanılıyorsa hava soğutmalıdenir
Nemlendirme ve Nem Giderme
Hava, belirli bir sıcaklıkta ancak belirli miktarda su buharı tutabilir Daha fazla nem tutamayacak duruma gelen doymuş havanın bağıl nemi yuzde 100'dur Havanın sıcaklığı yukseldikce tutabileceği su buharı miktarı artar, sıcaklığı duştukce bu miktar azalır Cunku hava soğudukca taşıdığı buharın bir bolumu yoğunlaşarak suya donuşecektir Demek ki, doymamış hava belirli bir dereceye kadar soğutulduğunda doyma noktasına ulaşır; daha da soğutulduğunda icindeki nem su damlacıkları halinde havadan ayrılır Bu sıcaklığa ciy noktasıdenir
Gorulduğu gibi, havadaki fazla nemi gidermenin bir yolu havayı ciy noktasının altına duşecek kadar soğutmaktır Havayı kolayca nem tutan maddelerin uzerinden gecirmek de ikinci bir yontemdir Bildiğiniz gibi yazın mutfaktaki tuz nemlenir ve tuzluktan akması gucleşir Cunku sofra tuzu (sodyum klorur) cok kolay nem tutan bir maddedir Ama metalleri aşındırdığı icin nem giderici olarak kullanmaya elverişli değildir; bu amacla en cok silis jeli (silikajel) ve lityum klorur kullanılır Boyle bir madde, orneğin silis jeli bir tepsiye yayılıp uzerinden nemli hava gecirildiğinde, doyma noktasına gelinceye kadar havanın butun nemini soğurur Daha sonra bu tepsi otomatik olarak dışarı surulur ve yerine kuru jel dolu yeni bir tepsi gecer; bu arada nemli jel de ısıtılarak kuruduğunda yeniden devreye girer
Cok kuru havayı nemlendirmek icin de havayı bir su haznesinin uzerinden gecirmek ya da duşa benzeyen incecik deliklerden uzerine su puskurtmek gibi birkac yontem uygulanabilir
Havadaki nem oranının denetlenmesi oncelikle insanların rahatı acısından onem taşır Bunun dışında bazı fabrikalarda uretilen urunlerin niteliği de buyuk olcude havanın nemlilik derecesine bağlıdır Yazın sıcak ve nemli havalarda bazı yiyecek maddeleri oylesine nemlenir ve yapış yapış duruma gelir ki urunu paketlemek bile gucleşir Ozellikle şekerleme, makarna, ilac, fotoğraf filmi ve kağıt fabrikalarında nem ve sıcaklık koşullarının denetlenmesi cok onemlidir
Bazı klima sistemleri yalnızca havayı ısıtmak, nemlendirmek ve temizlemek icin tasarlanmıştır; dolayısıyla yalnız kış mevsiminde ya da soğuk havalarda kullanılabilir Buna karşılık havayı soğutmak, nemini gidermek ve temizlemek icin tasarlanmış bir klima sistemi de yalnızca yazın ya da sıcak havalarda kullanılabilir Ama hemen hemen butun klima sistemlerinde havadaki toz, kul, kıl, cicektozu gibi yabancı maddeleri tutan bir hava filtresi vardır Evin icinde dolaşıp gelen hava once bu filtreden gecer, sonra Isıtılarak ya da soğutularak yeniden odalara gonderilir Havadaki tozlar ya da obur yabapcı maddeler, genellikle yapışkan olan filtre kağıdına yapışıp kaldığı icin filtrelerin zaman zaman temizlenmesi ya da yenilenmesi gerekir; Bazı klimalar tutun dumanındaki en kucult parcacıkları bile tutabilen elektrostatik filtrelerle donatılmıştır Bu aygıtlar toz parcacığına bir elektrik yuku verir; sonra, karşıt elektrik yuklu bir levha bu parcacıkları kendine cekerek havadan ayırır Bu levhalar yıkanarak temizlenebilir
Her klima sisteminde ya da aygıtında, havayı ısıtma ve soğutmai borularının uzerinden, filtrelerden ve odalara giden kanallardan gecirmek icin bir ya da daha cok sayıda vantilator vardır Bu vantilal orler elektrik motorlarıyla calıştırılır Isıtılmış ya da soğutulmuş, temizlenmiş ve nemlendirilmiş ya da kurutulmuş havayı odalara tajiyan kanallar hafif metal levhalardan ya da borulardan yapılır Kanalın odaya acılan ağzında genellikle bir panjur ya da ızgaralı bir cerceve bulunur
İlk kez Willis H Carrier'in (18761950) tasarladığı klima sistemi bircok araştırmacının katkısıyla gelişerek bugunku bicimine ulaşmıştır Yuzyıllık bir gecmişi olan bu aygıt bugun gunluk yaşamın ayrılmaz bir parcasıdır Ozellikle sıcak ulkele de yaşayanların geceleri rahat uyuyarak yeni bir gune dinlenmiş başlamalarını, işyerlerinin boğucu ve nemli havasından rahatsız olmadan calışabilmelerini sağlayan klima sistemleri hastane, otel, lokanta, sinema, tiyatro gibi kalabalık yerleri yaşanabilir birer ortama donuşturmuştur
Enerji Tasarrufu
Butun dunyada tukejtilen yakıtın neredeyse yarısı yapıların ısıtılması ya da soğutulması icin kullanılır Yeryuzundeki komur, petrol ve doğal gaz yataklarının buyuk bolumu daha şimdiden tukenmiş durumda; oysa bu fosilyakıtların oluşması milyonlarca yıl alır Bu yuzden, yakıtımızı tuketmek pahasına elde ettiğimiz ısıdan birkac kez yararlanmanın yollarını bulmak gerekir Havadan havaya ısı aktaran ısı eşanjorlerinin amacı da budur En basitinden bir ısı eşanjoru yapmak icin, bir yapının pis hava cıkış kanalı ile temiz hava giriş kanalına incecik borulardan oluşan birer petek yerleştirilir Bu iki petek borularla birbirine bağlanır ve otomobil radyatorlerinde kullanılan antifriz gibi donma noktası duşuk bir sıvıyı boruların icinde dolaştırmakla, cıkış kanalındaki havanın ısısı giriş kanalındaki havaya aktarılabilir
Değerli fosil yakıtlardan tasarruf etmenin başka bir yolu da bu yakıtları ısınma amacıyla kullanmamaktır Bunların yerine ruzgar, dalga, gelgit ve guneş enerjisi gibi surekli yenilenen, tukenmez enerji kaynaklarından yararlanabiliriz Mimarlara duşen gorev de bir yapının tasarımında ısıtma, havalandırma ve klima sistemlerine gereken onemi vererek hem insanların rahatını sağlayan, hem de enerji savurganlığını onleyen yapılar kurmaktır